I'H '(>71-0330-57-8
First Printing 2005 ISBN 971-0330-57-8
Although this publication may be reproduced in part or in whole without permission from the publisher/authors, due acknowledgement is highly appreciated.
Bibliographic Citation:
Jacalan, G. B., H. B. Aliten, M. D. Cadatal, L. M. Colting, B. B. Gumihid, S. B. Maddul, A. D. Nono, G. S. Vasquez, F. C. Victor, J. A. Wakat. 2005. A Glossary of Agricultural Terms in the Cordillera. Benguet State University, La Trinidad 2601 Benguet, Philippines.
Cover Design by:
Gilda B. Jacalan Anna Liza B. Wakat
Cover Photo:
Courtesy of Anna Liza B. Wakat
Printed by:
BAGUIO ALLIED PRINTERS
No.3 Urbano St., Baguio City 2600 PHILIPPINES
MESSAGE
The Cordillera Region, as a home to a multilingual people, does not have a lingua franca for extension and outreach activities. Hence, familiarity with the various terms used in farming activities by a plurality of speakers is perceived to help resolve the problem related to the language of extension adopted in a multilingual setting. It will capacitate the extension workers.
To the users of this glossary of agricultural terms in the Cordillera Region, it is hoped that this document will facilitate not only the dissemination of technologies and information but also help ease some communication gaps brought about by the various languages used in the Region.
Although the researchers tried within the limits of time, efforts, and funds available to make this document a comprehensive one, the translation and equivalence of words gathered are continuously being done. This initial glossary is therefore far from perfect. Hence, the University hopes to receive comments and reactions from the users to further improve this piece of document.
~/~.
R06'ELIO D. COLTING
President
FREFACE
In the Cordillera Region, most of the people earn their living through agriculture. Just like any other discipline, agriculture has a language of its own, which is alive and dynamic. This one aspect of the nature of language accounts for the constant changes of agricultural terms that emerge from the various areas of this discipline. These changes occur as new technologies and information emerge from large amount of research and extension activities completed year after year. Moreover, keeping abreast with current terms of an ever-changing industry can be a complicated task. Hence, there is a need to know and be familiar with agricultural terms used by a linguistically diversified people.
The English language is the main point of reference in searching for the accurate equivalence or local synonym(s) of an existing agricultural term. The choice of a particular language from a very rich language reservoir was based on the plurality of speakers.
In this glossary are about 600 agricultural terms used for farming activities in the Cordillera Region. These terms relate to crops and animals grown, farm tools and implements used, climatic condition prevailing in the locality, and pests incidence among others, and are written in seven Cordilleran languages (along with English, Tagalog, and Iloko) and used by a plurality of speakers in Abra (Tingguian), Apayao (Isnag), Benguet (Ibaloi/Kankana-ey), Ifugao (Tuwali), Kalinga (Kalinga) and Mt. Province (Bontoc). For accuracy and acceptance, these terms were validated in a two-day workshop attended by the provincial agricultural officers (PAOs) and municipal agricultural officers (MAOs) in the Region as well as some socio-Iinguists and ethno-Iinguists. A number of agri-terms were omitted from the initially collected items because there were no lexical variations.
All the entries are presented in a matrix. As the main entries and point of reference, the English terms lifted from various sources such as dictionaries, Thesauruses, books, and other compilations are arranged alphabetically and entered as the first column. Furthermore, the contents of this glossary are limited to agricultural terms with lexical variations.
THE AUTHORS
ii
ACKNOWLEDGEMENT
The authors acknowledge with sincere thanks:
1. The Institute of Social Research and Development (ISRD) Director, Dr. Marie Klondy T. Dagupen, and Research Assistants: Jariet M. Siano, Analyn A. Lucas, and Lailanie L. Moreno, for extending administrative assistance in conducting the validation workshop including other related tasks;
2. The Philippine Institutional University Cooperation (PIUC) Programme thru the ISRD (Project 5), for the funds used in data gathering, during the validation workshop and in printing this document;
3. The Provincial Agricultural Officers (PAOs) and the Municipal Agricultural Officers (MAOs) in the Cordillera Region, for their involvement during the validation workshop;
4. Dr. Esther R. Hufana, the socio-linguist, for her comments and recommendations to further improve the packaging of this document;
5. Prof. B. Balweg, Dr. L. G. Urio, Dr. T. M. Merestela, Mr. B. L. Baucas, Mr. R. B. Buenavista, and Ms. T. P. Vitales for sharing their efforts pro bono in providing accurate eqUivalences;
6. To all other colleagues, who in one way or the other, may have been involved in fine-tuning this document.
iii
.
JNFOKMATJON A50UT THE AUTHOKS
The Study Leader:
Dr. Gilda B. Jacalan. A former Director of the Publications and Media Services (PMS-OVPRE), she is presently the Director of Public Affairs under the Office of the President. In addition to this administrative function, Dr. Jacalan is equally active in instruction at the Graduate School handling Language Education subjects as well as at the Humanities Department teaching English language subjects.
Co-Study Leaders:
Dir. Henry B. Aliten. Mr. Aliten is presently connected with the Department of Land Reform, Cordillera Region as an Assistant Director. Being from Apayao who speaks Isnag, he coordinated the collection of agri-terms in Isnag.
Dr. Macario D. Cadatal. Designated as the Director of the Northern Philippines Root Crops Research and Training Center (NPRCRTC), Dr.
Cadatal is a Professor at the College of Agriculture whose expertise is in the field of agronomy. He coordinated the collection of agri-terms in Kalinga.
Dr. Lita M. Colting. Presently designated as the university Registrar, Dr. Colting is a Professor at the College of Agriculture with expertise in Entomology. As a Kankana-ey, one of the major tribes in Benguet, she coordinated the collection of kankana-ey agri-terms in the same province.
Ms. Beverly Ann B. Gumihid. Ms. Gumihid is presently involved in social science researches at the Institute of Social Research and Development. Her expertise includes agribusiness research and development. She was responsible in the collection of Bontoc language in the Mt. Province.
iv
Dr. Sonwright B. Maddul. Concurrently, Dr. Maddul, an Animal Scientist, is the Vice-President for Research and Extension and the Consortium Director of the Highland Agriculture and Resources Research and Development Consortium. He coordinated the collection of agri- terms in Tuwali in Ifugao.
Mr. Alejandro D. Nono. A member of the support services staff at the Office of the Vice-President for Research and Extension, Mr. Nono coordinated the collection of agri-terms in Tingguian in Abra.
Mr. Geronimo S. Vasquez. A Storekeeper at the Supply and Management Office, Mr. Vasquez coordinated the collection of I1oko agri-terms.
Prof. Florencia C. Victor. A Filipino Professor at the Department of Humanities, College of Arts and Sciences, Prof. Victor is currently the Director of the Pangrehyong Sentro Ng Wikang Filipino. She coordinated the collection of agri-terms in Tagalog.
Mr. Jimmy A. Wakat. An agro-forestry Instructor, Mr. Wakat is with the Department of Agroforestry, College of Agriculture. As an Ibaloi, one of the major tribes in Benguet, he coordinated the collection of agri-terms in Ibaloi.
v
CONTENTS
Message Preface
Acknowledgement About the Authors The Agricultural Terms References .
Appendix
ii iii iv 1
25
A.
B.
Definition of English Agricultural Term
Validation Workshop Participants with Photos .
vii
27
45
T·,cecy~ordillera
.Hc~Jtijral T~';rms
I ENGUSH BONTOC IIALOI ILOKO ISNAG KAUNGA I KANKANA·EY I TAGALOG TlNGGUIAN TUWAU
l
..._---
Afternoon Misuyao/Maksep Ma-shem Malem Gidam Madama Masdem Hapon Gidiam/Masdom Himbatangan
Animal Talaken AnimallTaraken Dingwen Tarakan Animal Talaken Hayop Tuluken animal Ag-gayam
Ant Fuwes KutonlAtitiyeng!Eting Kuton Kutun Kattong Kuton/Bebewes Langgam/Guyam Uvo/Ubo Gulom/Gutul
Aphid Kuto Apids/Kuto Aplat Alupiit Kuto Kuto Dapulak/AfidslKuto Aplat Apids
Ash Chapo Ngaep/AsislAngep Dapo Abu/Dapug Gabo Asis/Abu/Dap-u Abo Chapol/Gabo Dapul
Axe Wasay Vasay/Guasayl
Wasay Watay/Parakol Wasay Wasay Palakol Pannakol Wahe/Putaw
Wasay
Azolla Kuliplip Kulipdip/Kolepdep Asolla Asolla Kudipdip Lumot/Kuliplip/Bagiw AsolalAzalia Kuyap/Bagiw Aluhi-i/Ulip-ip
Backpack Sangi Kambag!Kampit/
Lagpi/Sagupit Lagpi/Kalula Pasiking Sangi Backpack/Bakpak Pasiking Pahiking
Pasiking Backyard Fitling!Awichan Deckshan/Baeng!
Likudan Naminlikud amuag Pidong Awid-dan/Baliwangl
Bakuran Paway/Likod buloy Awidan/Natangan
Bohdayan Ba-anQ
Bacterial wilt Laylay TumbalDayday Bacterial wilt Nangrag MalaylayINalyao Kuyos Pananalantal
Nalpa Nalyo
Panluluoy
Bait Papan TafanlTapang!
Appan Appan Papan Papan Pain Gamoten Tapang
Tippan
Bamboo shoot Lafong DavongITongpopl
Rabong Rabong Kawayanl
Labong Labong Lavong Tungpup
AnQbot AnQawayan
Banana Falat Balat Saba Dupat/Bagat Balat SabalBaat/Balat Saging Balat Balat
1Finger Isay foker ay falat Sakey balat Maysa saba Ramay Simbukol Esay baat Isang gama Osang ay balat Ohan balat
1Hand Sinsapi/Sinsapad Sansafad/Sakey
Maysa sapad Tapad/Sapad Sinsapad Esay sapad Isang piling Singkasapad Ohan hapad
sapad
1Bunch Sinpanga-ew Sanbolig Maysa bulig Tangabulig Simbulig Esay bulig Isang buwig Singkasapad Ohan bulig
Banana blossom Pusan si falat Ugso Sabunganay Puso dupat/Bagat Pukol Ugso Puso ng saging Pokol Puhun di balat
Barren Punchag Ayshi naisek/
Agtangatang Er-er Basig Nakgang Tigang LauglTanap Mamullag/Butin
Bakante
Barrier Selat/Alad Sa-din/Nay-sa-denl
LappedlAlad Lippad TalangkalSonod Salin Hadlang/Balakidl
Kodong Alad
Alad SaQabal/HalinQ
Barter Isukat Sa-dat Panag sinnukat Magtinnappangl
Sinnukat Isukat Palitanl
Insuboi/isukat Ihan-not
Magtinnalliya Makipagbarter
Basket/Dangajal Laballgtappang!
LagbaITiklislBasket/
Basket LabfalBaskit Basket Balo/Lapinal Lupaak Basket/Buslo Basket/Lakba Bah-ket
Tikles/Go-bong
Rangaya Kolbong/BingalUpig
- --_.._--,.~
Bat Fatfatay Paniki/Ditdit/
Panniki Paniki Paniki Kibkibalot Paniki/Bat Litlalit Lit-talit
Bik-bik-dot
-- Bean Kotilas/Fotilas/ Dugjas/Duriasl
Bukel/Habichuelas Anta Antak/Butilas Ludiyas Habitsuelas/Bean Bakel Bulhe
Bitwelas Doreyas ..
Bee Alig/Yukan/ Uyokan/Dinuanl
Alimbubuyog AIig!UyukalPulot/
IyokanlAliglAnig Anig Laywan/Pukyutanl
Yukan/lyukan Alig/Guling/lnalit
FulelenQan Dinuwan/Potvokan Alimbubuyog BubuyoQ/Putakti
Beetle Fulilising Pagpag-ong/Kikiyesl
Barra irong Tamtami/Kabkabal1
Kutkutdo Kukodong Uwang/Bitel Buyogan Yangyang-od
Boh-bohkong Aliliyagaw
Betel leaf Khawed Gawed/Dawed Gawed Gawad Lawod Gawed Gawed Lawed/Lawod Hapid
3
ENGLISH BONToe IBALOI ILOKO ISNAG KALINGA I KANKANA-EY· ••\ TAGALOG TlNGGUIAN TUWAU
-IBetel nut Foa BuwalBowa Bua Buwa Bua Buwa BungalBuwa Bua Morna
Bird Ay-ayam/Billit Titit Billit An-anu Sissiwit Titit Ibon PillokalManmanok Hamuti
Birth Umanak Inmanak/Pan-anak Pannakayanak Meana Umanak Umanak Kapanganakan/
Ummanak Ayyam/Nitungohan PaQkapanganak
Bitter gourd Parya Palja Paria Parya Apapet Parya Ampalaya Palya Apapet
Black bean Falatong Utong Nangisit nga bukel Nangisit anta Ngitit un antak Batong/Balatong Black bean/
Nangitit ay antak Mangmanghat a
Lequmbre kawat
Blight Lango/Blayt BlighVDayday Blight Magpusa se
Bla-iVLango Blayt Blayt Lango Lango
maqkarsi va adon
Bolo KampilalFeneng Etak Buneng Aliwa Badang/Gaman Banig Itak Badjang Otak/Panggap
Borrow Fulod Utang/Bulod Bumulod/Umutang Tumkaw Bumulod Manbulod/Man-utang Hiram Bulod/Utang Banhon
Boundary Fedcheng Eteg Benneg Padaw/Agpapandan/
Kigad Eteg/Gedeng/
Hangganan Budjong/Boddong Pogpog
Talumpanda BeddenQ
Branch Sanga SangalPanga Sanga Sanga PangalSanga SangalPingi Sanga Sangan kayo Hapang
Branding Marka MalkalPangidasinan Panagmarka Magmarka Marka Man-marka Paghero/Pagtatak/
Manmalka Punmarka
Paqmarka Puli/Menpachakep/ Panang-pasaya-aV Ganapan/Ganab/
Klase/Puli/Ganak/
Breed
Menpachakhem Puli
Puonan Magan-anal Ganak/Puli
Manpadakep Lahi/Uri/Paglalahi Manpalahi/Padjakop Pu-uniPunholagon ManQpaganab
Breeder Pala-anak Manador/Takal/
Paramanada Pangganaan Gagannakan Paradakep Mangangastal
Poonan Manador
Para shakip Naqlalahi
Breeze Suysuy Shagem/Puyupoy Puyupoy Amur/Parru Puya-aw Suyusoy Simoy Tunqnin Mundibdib
Bridge Langtay Taytay/Rangtay Rangtay Aratay Langtay Langtay Tulay/Talaytay Allatoy Langtay
Bud Singi/Pingi Bengis/Timil Busel UlguVTaringit SimiVUtol SaringiVPingiITimil Buko/Usbong Salingit Uhi-yok
Bug Chagew Dingse/Kiteb Bukbok SuruVTuma Kitub/Dangaw Bangbangsit Insekto/Kuto/
Djammilong Dangaw GarapatalKato
Bulb Poon/Fugas Dames Bagas Balb Bugas/Poon Balb Balb Poon Napkol
Tah-Nay/Bed-bed/
-
Bundle Fedfed/Falod
Bitek/San kern-kern Binettek Uyon/Appat Bobod/Botok Bedbed/Betek/Uyon Bigkis/Bungkos Butok Botok Butterfly Ak-akop Bulbul-o/Boh-boh-do/
Kulibangbang Kulibangbang Kullapoy Bilbil-o/Bibil-o Paruparo/
Kullapoy Kulkulap-e
Kupa-pey Alibambang
Tunggal/Tungkal/
Gumattang/
Buy Lumakho Tunggalen/ Gumatang Gumatang Ngumina Manlako Bumili Ngumina
Pumlak Tunqkalen
Buyer Lumaklako Menongal/Ahente/
Aggat gatang Gumaggatang Angngina Manlaklako Mamimili Palangina Humubli
Para tungkal
Cage Kakhafan Kudungan/Keb-bi Tangkal Tangkal/Puk6/
Boklut Kalaw/Biki Hawla Tangkal/Buki Pukukan/Kubi
Agpukuan
Camias Kamyas Kamias Pias Pias Iddolo Kamyas/Piyas Kalamyas/Kamias Pias Kamyas
Canal Ketang Kulokol/Kanal Pakyas Kali Alak Kanal/Kulokol Bambang/Kanal Palisi Tula-ing/Alak
Carabao Nuwang Nuang/Nowang Nuang Nuwang Luwang NLiwang Kalabaw Luwang Nuwang
- - - - - - ~ - _ . _ -
4
I
ENGLISH BONToe IBALOI ILOKO ISNAG KALiNGA I..•·.. KANKANA.EY .• 1 TAGALOG TINGGUIAN TUWAU
Carabull Tot-o Bumalo Lalaki a nuang Toru Dappog Bumalo/Kamado Barakong kalabaw Bumbumallo Bulug an nuwang
Caracalf Kuyao/Kuyang Kilaw Ubing a nuang Urbon Ubbo Bumalasang Batang kalabawl
Djanawan Ulbun an nuwang Guya
Panginaenl
Caracow Kamfakyan Kabadjanl Kabakyan Bakat nuwang Abbay Kabay-yan Inahing kalabaw Kabbaiyan Obay
Bumedasang
Cart Kaliton Kariton/Pasagad Karison KaromataiKariton DalusaiKaliton Kariton Kariton0kareton Kallison Kaliton
Cassava PadpadlilApaya Katemoro/SangdayI Kamoteng kahoyl
Balangkoy Pappadli Kaka-iw/Balangkoy Balinghoy/Kamoteng
Molo/Kasoy Kahoy
Kakoy Kahoy Kahoy
Castrate Men-ifitli Kapon Panagkapon Maglassit Kapon di luwang Man-ibitli Kapunin/Pagkapon Mankapon Kapun
Caterpillar Kecheng AtarolAlabas Arabas Arabat Antatado/Batol Atatado/Tatado Higad/Tiias/Uod ng
Batol Bigi/Batbatol
Iparuparo
Cattle Faka Sangshuan/Baka Baka Baka Baka Baka Baka Baka Baka
Bull Tot-o Manador/Bumalol
Toro Toru Toro/Laki Bumalo Toro Tolo Bulug
Tahal
Calf Kuyao/Kuyang Kilaw Urbon Urbon Abeng bakaiUbbo Ulbon/Kilaw GuyaiBulo Ulbon Ulbun
Cow Kamfakyan Kabajan Kabakyan Bakat baka Bae/Paina Kabay-yan Bakang babae Kabbayan Tin-na
Heifer Fumalasang Bumedasang Bumalasang Alsab Amalasang Bumalasang Dumalagang baka Dianawan BumalasanQ
Horned Nasakuchanl Sangsuan/Sakduranl
Nasaraan Nagsagud Nasakgudan Nasakngudan May sungay Nasagudjan Nahakgudan
Nasagkuchan Asakdoran Hornless Mid sakkod na Ayshi sakdodtol
Awan ti sara na Awan sagud Naid sakgud na Magay sakngud na Walang sungay Maid sakgodna Maid hakgudna Monmon
Stag Kapon Dahin kavajol
Lalaki Nalsitan nga baka Amkok Kamado Bakang lalaki Turturittit Nakapun an bulig
Bubumalo
Steer Nakapon Kilaw/Kapon Bomaro Bumaro Kapon Nakapon Nakapong baka Bumbumallo Nakapun
Charcoal Uling Uling/Sangsang Uging Bakkag Osing Uling Uling Osing Uling
Chicken Manok Manok Manok Anu Manok Manok Manok Manok Manuk
Chick Impas/Kin-uy/Piyek Kiyap/Kipkip/Kiyep Piyek Pipiya Issiw Kiyap Sisiw Piyok/Siyop Im-impa
Cock Kawitan Kawitan Kawitan Kawitan Kawitan Kawitan Tandang/
Kawitan Kawitan
SasabunQin ..•...._...•._•.._-_..-
Cockerel Kawitan .. Tulol Bomaro Manggaygayat
Kawkawitan Tumalangad Katyaw/Tatyaw Magasulog/Ban-og
Kawitan
magitarakot on kawitan
_.-.-~- . . .
Hen Mangalak UfaiUbwan/Upa PamusianiUpa Pangganaan Mangalak Ubo-an Inahing manok Ubuwan Ubuwan
,..
Pullet Chesak Kiyap/Kipkip/Kiyep Dumalaga Umap-apun Amalasang Pamasang/Up-pa Dumalagang manok Bumalasang Dallupidit
- - _ . . . . •... --,._-_._".-
Rooster Kawitan/Kulung Kawitan Kawitan Manador Kawitan Kawitan Tandang/
Kawitan Kawitan
-- .__._- .Sti~tlbu~gin Chicken coop Khogong Kagaban/lkdoganl
Kulungan Alimalun Kagaban Beki/Kagabanl
Pugad Buki Kubi
Keb-bi . .~15.!!Q2.r:lgan ...
Chicken dung Takkin si manok/
Tain manok/Dekong Lugit Tuki Attogit LugitITain di manok IpotITaeng manok Allogit Gali-ing/Lugit AfunolAg-aguban
-~----_.,-,"----_. ---- --_._..- ..-~._.
Clay Pitak/Oklin Dubas Pitak Apikkatan Sulat Linang Putik Linang Pitok
Clayey Napitak Nadubas Napitak Kanal Nasulat Linang Maputik Satat Napitok
I
Climate Timpo AkewITempo Panawen Lawagan Timpo/Dagum Timpo KlimalPanahon Tempo Dukke an timpo
Cloud Angep/Lifu-o KulpotlCoh-dep Ulep Aluyut Libuo Libu-o Ulap Liboo KulputlBugut
Makulpotl
Naulep/Nakuleml Maulap/Makulimlim0 Mangkokos dalol
Cloudy Maangep/lnlilifu-o Enguh-depl
Nakuyem Naaluyut Anlilibuo Manlibu-o
kulimlim Naliboo NabugutlMabugut
Engulpot
Cold weather Chinamey/Lateng Teg-In/KetellEnketit Nalamiis a panawenl Nasiyam/Nalminl
TungninlNakumog Mantingnenl
Maginaw/Malamig Nakomog Matuningl
Nalam-ek Amian MantiQ-en Kotto-kottol
Collateral Kolateral SalshalKasadat Ibienes Patalian Banat Kolateral GarantiyalKolateral Binis Pangid-onan
Compost Lumeng/Kompos Kompos/Et-toytoy Naparupsa noa ruoit Nepalbao Nalpos/Kompos Kompos Kompos Nalpos Inado
Consign Katulagan di lakol
Utang/Pa-idaho Pailako Angkat Ipalako/Baggat lIakom ta asi
Konsayn Ipalako Ipagattang
Konsayn bayadanllkonsayn
Consumer Lumaklako Menong-gal Agus-usar Araggamminl
Mangmangan Lumaklako Mamimili Palangina Nadon gumatang
Mangammin
Contour Porman nan Iota Porma ni pitoy PormafTabas ti daoa Pabbag Tabas di pita Iporma Contor lIan di pita Porman di Iota
Contract buyer Parakontrata Mengontrata Aggat-gatang nga Maraggulpi
KontratalPakyaw ParakontratalPakyaw Mangungontrata Kontalata ay
KontratalPakyaw
adda katulagan gumatang nguminalPalagulpi
InatanglTinudongl
PillulAbbuyugl Bayanihanl
Cooperation Og-ogfo GamallBataresl Ammoyo
Magsiseng Abboyog/Babbadang Aloyon/Dang-as
Pagtutulungan Tugnawa Ubbu/Baddang Tinadongan
Corn Pikhi Mais Mais Mait Bakaw MaislTige Mais Gassilan Gahilang
Corn husk KoplitlUkis Bulangdang Ambuligan BulalUkis Ukis Ukis Balat Upik gassilan Ukih
Corn kernel Foker Butil Bukol Bura Binukol di bakaw Bukel di mais Butil BinogboglBungan di
Buwan di gahilang gassilan
Corn tassel Buok Buwek ni maisl
Buok Pargay Buok Buokdi mais Buhok ng mais Boy-boy gassilan Habong
Sabo-ngay
Creek Kin-aw PadoklSingi Waig Awweg Sulong/Wa-il Singi/Ketang SapalBatis/Krik Dalwait Wah-el
Cricket Fib-iting/Nennen Belbelting/Kalkal1
Kuryat Sisiyat Battinga BUbut-tinglKakal
SusuhonglKriket Kullipan BongoglAlla-el
Amsek Bilbilting
Crop MulafTanem MulalEsek Mula Mula Mula MulalEsek Tanim Mula Tanum/lnliyak
Masukat sukat ti Magsasanut nga Halinhinang
Mansisinnubad ay Crop rotation Mensinukat ay mula Pansinahdat ni mula
maimula agmula Sinsinnukat Mansinukat di mula pananimlPag-iba iba
klasin mula Munhannot di tanom no pananim
Crowbar Falita BaretalKabra BaFreta Bareta Ballita Balita Bareta Ballita Balitah
Cucumber Pipino Pipino/Kasimon Pipino Asimun Kasimon Kasimon/Pipino Pipino Kassimon Pipinu
Cultivate Feswag Shai-shai/Sukdayenl
Sukayen Magkurkor Kalonan Gabyunen/Sukayenl
Pagbubungkal Sukasukom GaudanITanumanl
Mesokay Kultibiten LiyakonlTamuwan
Curling Kulot KulicullKulikul/Kulot Kulot Makulkulot Kulikog Kulot Kulot Kulingkoy Kulot
Cutworm Figis Begis/Demas Biois Arabat Alabas Bigis/Limas Cutworm BigislAlabas Bigi
Damping-off Luyaw DungtotITombal Panaglusak ti Danus/Lappangl
NalposlNalyaw LingtewITumba Damping-of Nalpos Nalpe
Padpadsik bunobon Tagpa
Dawn Napat-afTalan-olWiit Palbangon/Da-em Parbangon Gumabi BiggabiggatlBigbigaU
Gabis/Bongbongo Bukang-liwaywayl PalbangonlTullaok
Muntalanu
Wikwikis Madaling araw di manok --~_._..-
r- ENGLISH BONTOC~ __I_BA_L_O_I ~-L- IL_O_K~O ...l...-.~IS_NA_G-,- •• '----'--- KALiNGA I KANKANA·EV I_T_A_G_A_LO_G_---L._TI_NG_G_U_IA_N_--l.-_T_U_W_AL_'_
Day/Daylight Akhew/Kag-aw Akew/Ma-akew/
Aldaw Aldaw/Aigaw Aigaw Agew/Kaagawan/
Araw Wakas/Algaw Algo
AQew Napat-a
DungtotlAboyok/
Pagkabulok/
Decay ChunotiNablok Eboyok/Ashoral/ Agrupsa Rupsa Nalungtot LungtotiBuyok
Pagkasira NatungtotiLupsa Buluk/Dunot Dupok
Deficiency Kulang Kudang/Kulang Agkurang Kinakurang Kulang Kulang KUlang/Kapus Kulang Kulang
Dehydrate Langoen Mag-an/Namag-an Pakumbeten Magpakarsi Asasutllpamaga Pay-osan Pagkatuyo Pamaga Naihihan
Demand Masapul/Kasapulan Kasapulan/Pi-lit Kasapulan Kasapulan gatangan Makasapol Kasapulan Kailangan Natalak Kahapulan
Depth Ka-achalem Shalem/Duhod Kauneg Kaunag Kaadalum Kaadalem Lalim Kaunog Kinadallom
Dew Ormu Amol/Dina-aw Linna-aw/Amor Dirmun Dolno Duno Hamog Djimlong/Dolno Dalu/Dalnu
Deworm Porkaen PulkaiPulga Panagpurga Purgaan Pulgaon Purgaan Pagpupurgal
Pulgaom Pulgaon
Laksante Dig Kaufan/Kautan Kal-kal/Kaotl Kaotan/
Panagkali Magsukay Kaloban/Koloban/
KaotiGabyunen Humukay/Hukayin/
Kulobom/Buk-am Ka-utlKa-utan
Sokay Buk-an Naghukay
Dike Faneng Balok/Tambak/Baok/
Tambak Tinamba Pigol Baneng Pilapil/Dike Dike/Palisi BatnongiBanong
Kanal/Kolokol
Dilute TimplaITawtawen Kiwal/Tunaw/Sinak Naw-nawen Lahaggan/Kibugan/
Kamsan Tawtawen/Sibnaken/
Banto Kanawom Kamohan
Danuman Sebna-en
Dip Itapek Isiw-siw/Saw-saw Ideppel Isimraw/Apalgap Isaw-saw Isawsaw/lpisok lIubog Iyupel Itam-ol/ltalbok
Direct seeding Isafog Sabog/lpongaw Imporwak Winaritan/Diretso
Inosok Isabog Sabog tanim Inasak Ihabuwag
niwarit ya bin-i Pregerminated
Naipabgi Pinatubo Naparusing a bukel Aggi metugnu Pinatubo Bunubon Pinatubong binhi Naibunobon Itam-ol
seed
Lodging Napabgi I-aneng Agdeppes Nibtong/Nedapnas Nandumak Natukang Paghapay ng palay Idapos Idakol
Broadcast Isafog/Isapoak Pinoyak/Pino-ngaw Imporwak Newarwarit Iwalagis Iwaras/Isapuwak Pagsasabog Man-iwalais Ihabuwag Saturated field Nachanuman Ashanuman Apag apaman ti
Napigugu Nadanuman Nadanuman/
Natigmak sa linang Nadanuman Nadanuman
danum Nabelbel
Discolored Ninkupas/Kinmupas Kinmupas/
Nagkupas Magpurkas Kinmupas Nankupas/Kinmupas Kumupas ChinomkotiSinomlag Kinmupas
Pinmaspas
Disease Sakit SahitiSakit Sakit Tinakit Sakit Sakit Sakit Sigab/Pallak Hakit
Disperse/Distribute Iwalas Mayvalak/Mayvaras/
Panagiwaras IwardatMagiwariti
Naiwalis/Naiwalas Iwaras/lwatwat Pamamahagi Patalakon/lwalis Ihabuwag/lkappong
Maywashas MaQiwaras
Ditch Ketang Kanal/Paijas/Balok Kanal/Pagayusan ti Gagait awweg/
Kali Kanal/Bagan/
Kanal/Ditse Palisi Tulaing/Guhing/
danum Wangwang Towaok Taba-o/Luhuk
Dominant Kaachuan Karakdan/Nandasin Kaaduan Napabeg/Ad-adu Dakol/Kadaklan Kaad-adu-an/ Nakararami/
Kapada Dak-dakol
Nanlasin Nakahihigit Dragonfly Lakfaan/lk-iko/
Shushuti/Sho-shote Tuwwato PapayutlKikkirattog
Tuwato Dudute/Dutdut-e/
Tutubi Titiwalo Du-uwitlDa-uti
Langfayan Kukkurandinq Lal-Ia-o
Drainage Men-ayusan si
Pa-jas/Kanal/Doyas Pa-anges Alinawang Iyalak/Egewang Keli Paagusan Ipaayos Tula-ing/Guhing
chanum
Drip Tedted Ted-ted/Is-is Tedted Magpatta Mantottod Tedted Tulo/Patak Walasiwis/Sawsaw Todtod
Drizzle LagietiArbis Albis/ArbisiMeg-is Arbis Darikamo Amo-amok Mantitennek Ambon Alumassi/Missi Apuk
7
ENGUSH SONTOC ISALOI ILOKO ISNAG KALiNGA 1•. KANKANA-Ey..1 TAGALOG TINGGUIAN TUWALI
r
Drought TudokiChakonl KawatiOgewl
KalgawlTikag Tikag/Magkalia Angag Kumog Tagtuyot Kamaga Dupal/Maugo
Ekhew/Fitil Na-ti-an
Drum Farchi/Dram Drum/Baledis Bariles Baril Dram/Baliles Barelis/Dram/Balilis Dram Tambal Baliles
Dry Nalango/lpalango Emag-an/Pemag-anl
Namaga NamagaiNakarsi IpamagaiNabilagl
Nango/Namga-an Tuyo/Nagpapatuyol
Namaga Inugawon/Maugol
Mangka-mag-an NamaqalNalango Pagpapatuyo Nalango
"Above stove" Sokosog Sang-nga-an/lso-ol Naisuor Insupan Suogan Isu-o Sa ibabaw ng kalan Saangan Ihayong
Magpasinga balil Pamagaanl
Patuyupanl Air-dry Ipasoysoy Jub-juban Pawirwiran Paanginanl Ibilag si bibbid Ipasoysoy Patuyo sa hangin Panampayubyubl
Padibdiban
Ipasaysay Panampadubdub
Hang-dry Ifalayfay/ltayon Nayba-jat Iyalday Agderayanl
Iyaloy Itayon Isabit Itayon Ibalagbag
Madederayan Sun-dry Isap-ey/lfilag Panbidag shi sekitl
Naibilag Mamilag Binilag/lbilag si init Isap-ey/lsgitllbilag Binibilad saarawl
Mamilag Ihap-e
Bilag Pagbibilad sa araw
Dry rot ChunotiNablok Dufok/KikhetiDupok Dry rot Umapog Lango Nango Tuyong bulok Nalango Buluk
Dry season Panag-chakonl Kalkaw/Ogewl
Tiempo ti kalgaw Pinagsisinagl Iya-angag/Angag
EgewlTiyagew Tag-arawlTag-init Kamaga Dupal/Maugo
Ekhew Tiyakew Magdagun dagun
Duck Pato Pato/Papa Pato Patu Pato Pato ItikiBibi/Pato Pato Gaw-gawaiPapa
Drake Barako Kawitan/Barako Barako Baraku Barako Barako ItikiBibi/Patong lalaki Balako Kawitan an gawgawa
Hen Upa UfalUbuwan Opa Ina patu Paina Obu-an Inahing itikiBibi/Pato Ubuwan Ubuwan an
!gawgawa
Duckling Impas/Kin-oy/Piyek Kiyap/Sibong Piyek Pipiya patu Issiw Kiyap/lngpas Sisiw na bibi PiyoklSiyop Im-impa
Dusk KosbetiSedsechem Ma-sheml
Sipnget Gumlbat Kulop Sumiklep/Nasdem Dapit-haponlTakip-
Tapok Makpa
na Mangkedabi silimlAgaw-dilim
Dust ChapolTapok TapokiDepok Tapok Tapu Tapok TapokiAbo AlikaboklAbokiPulbo Lapok Tapuk
Earthquake YekhaiKenkened/ Sheg-sheg/Jeg-jegl
Gingined Yagyag Lunig Yegyeg Lindol Yogyog Kolyog
Yagyag Kayeq
Earthworm Kelang Kedang/Kudangatl
Alinta Aluki Kulang Tuwing/Kuwang Bulate Kulang Kolang
Bileg
Egg Itlog Ikdoq/ltdog Itlog Ilog/ltlog Itlog/lplog Itlog Itlog Itlog Itluq
Cagavan/lkdoganl
Obong/Ubonganl
Egg nest Kakhafan Ubong/Okbong/ Pagitlugan Subut Kagongkong/Sok-but Pugad Kulong/Djolmon BuyaiPun-ltugan
Kogongan Kagaban
Eggplant Talong TalonglTarong Tarong Tarong Gattobang Tarong Talong Tallong Talung
Erosion Magchay Slide/Shal-shall
Margaay Nldayan/Gadday Guday/Magday Geday Pagkatibagl
Magdjay Goh-de
Kishay/Kebang Pagkaguho
External parts of ruminants
Back Likod/Echeg Dihod/Beneg Likod Addag Odog/Likod Edeg Likod Vunog/Bunoy Bonog/Odog
Belly Poto Ekes/Ekis Tiyan Lalaban/Sinay Buwang/Botak Eges/Buwang Tiyan Buwang Putuh
Ham Orpo Dafa Luppo Apel/Lappu PekpekiLapaiUlpo Lamlames Pigi Ulpo Ulpu
Head Ulo TuktokiUlo Ulo Ulo Ulo/Lungos Tuktok Ulo Vangkag/Utu Ulu
f - - - - . . .~~.-
Hoof Kokod Kukub Kuko Lutub Kuko Kuko/Kukob Kuko Kuko Kukud
-~-- -~----'---~'-- .- - -~----_.... - _ . , . ~ - - - _ . - . ----
8
ENGLISH BONToe IBAlOI IlOKO ISNAG
·fi:iAllunA-".....
',....,. IlAUIl,alL•••...u.....1 II'IHorn Sakhod Sakdod Sara Sagud Sakgod Sakngod Sungay Sakgod Hakgud
Loin Lomo Ulpo Lumo Lapiyong Bai Puyong/Upo Lomo Vunog/Bunoy Bonog
Navel Puseg Puseg Puseg Pusag Pusog Puseg Pusod Pusog Puhog
Neck Fakhang Bagang/Bocdew Tengnged Bulaw Bagang/Tungod Bagang Leeg Tungod Bagang
Penis Lusi/Uti Buto/Daray/Laday Buto Usin Utin Laday Titi/Utin Otin Butli
Rectum Ofet/Kimot Bungagan/Ki-motan/
Ubet Purot/Bungog Ubot Obet Puwit/Pwit Vungog Pulong
Guanas
Rump Falonga Uvetan/Dipad Patong Apel/Ubat Lapa Lipad Pigi Takob Kiwikiw
Shoulder Afonga AvadalAbada Abaga Abaga Abala Padanga Balikat AvalalAbala Pukol
Side Sikikhan Pieg/Kil-guis Sikigan/Bakrang Bikat Butik Bikes Tagiliran Vakalang/Balakang Taglang
Snout/Muzzle Ngulob Dungis/Song-song/
Sub-sub Subsub/Bugong Ungol Sungsong Nguso/Subsob Sungo Hubil/Hungil
Ngosib
Tail Iko/Ipos Ihol/ kul Ipus Iput Ipos Iko Buntot Ipos Ikul
Teat Suso Susu/Musing Suso Bungag/Gatat/
Suso Suso Utong Tingil Huhu
Mungav Testicle Fitli/Fotfotlog Butig/Ukel-ukel/
Lateg Bungaw Buto Butlog Bayag Ladjay/Laday Batbatu
Betdi/ Paltak
Vulva Sipit/Lawit Utin/Tintin Oki Uki Uboy Itel Pekpek/Kiki/Puki Uki Kuwa
Farm Payew/Uma Pan-asekan/Payew/
Talon Baang/Koman Pappayaw/Umal UmaiGaldin/Num-ai
Sakahan/Bukid Makmak Hinabalanl
Owangan Ba~~g Garden Tinanoman
Farm house Afongan/Ab-afong Abulan/Abolan Kalapaw Sigay Sigay Ab-abong/Apal
Bahay sa bukid Bawi Abung
Kamarin
Farm manure LumenQ Avono/Abono Takki ti animal Kawel animal Att(iY ._. .Tai- Tae/dumi Bugaso way attay Ta-i
Fatten Patafaen/Palamsen Patebaen Pagpalukmeg PalumaQQan IpatabaiPatabaon Patabaen/Palamsen Patabain Patabkom Patabaon
Feather Chutchut Shut-shut/Shot-shot Dutdut Dudot Dotdot Dotdot Balahibo Djotdjot Dutdut
Feed trough Atotong Panganan Pagpakanan Lusong/Lutong/
Atotong BayukaiBalunglong Pakainan/Patukaan Atotong Balunglong Pagpakkanan
- ... --- ---.--_.---_._----
Feeding Menpakpakan Pemekan/Pakanen Panagpakan Magpakkan Pakanon.- .. Manpakpakan Nagpapakain Mampakan Munpakan
Feeds (Commercial Pamakkan/ Pakan/Kanon di
or Concocted) Pakan Timol/May-pekkan Pagpakan
Pagpakkan Angol Ange Pakain Upok pinang-an ya
.'-_..•-- mimogmoQan
Fence Alad Alad/Pasbol Alad Abot Alad -_....- Alad/Kasaw/Pade Bakod Alad Alad
- _..-
Ferment Tapeyen Bangdesin/Sinodad Pabaf}glesen MaQlassam BassoQ9.Qn Tapeyen Pagbuburo ~li~gt~~li~.._--- Pugtun
Fermented
Fayas Basi Basi Alwas/Suka basi Bayas Basi Basi Basi Basi
8ulla!~ane ~---,.-._.,._._-~ --_.._---- ... . _.._--_.
Fire Apey Puol/Apoy Apoy Apoy Apoy Apoy Apoy Po-oVSagab/Apoy Apuy
- ---..._.._-- ---_. . ---_..-._-- . -
Flat Fatad/Chatchata ay SimpaiPatad/
Patad Tanap Tanap SingpalDekkan/
Patag Napanad Nundotal
luta Shekdan Patad ---".._--,-_.._..- 1--- .
~._-".-._._..-.----
Flea TilanQ Temel Timel Kuto atu TilanQ Timel/Tilang PulgaslKuto Atilang Timol
Flock Grupon si talaken Pinakan/Megmegan/
Bunggoy Arban Labban Taraken/Talaken Langkay/Kawan Pangon Imug-mugan
Pastol
9
ENGUSH
I
Flood Layos Dayos Layos Dalanap Layos/Litap Layos Baha Layos Datong/Nalbong
Flood irrigation Sebnang Pa shanomanl
Agpalayas Dalanap agpadanum Ipadalanap si danum Sabang Patubig baha Manpadanum Padanuman SinbeQ
Flour Alina Arena Arina MinamaJArina Tinampok Arina Arina Allina Alina
Flower/Fruit Topkaw/Funga Dames/Sabong Sabong/Bunga Sabong/ButaJBunga Sabong/Bunga SabongiBungai BulaklakiPrutas/
Sabong Habung/Bunga
Lames BunQa
FOQ AnQep Coh-dep Angep Gitub/Angap Angop Angep/Libu-o Ulap Angop KulputIBugut
Foggy Naangep MakulpotiEngohdepl
Na-angep Naangap Anga-angoplAllilibuo Manlilibu-o Maulap Naangop Bugubugut
Man-co-coh-dep
Food Makan Mekan/Makan MakanlTaraon Kakkanan/Makkan Makan Makan Pagkain TalaoniMakan MakaniKanon
Footbridge Langtay Taytay/Rangtayl
Talaytayan Sillayon Langtay da tago AtayaniLangtay Tulay AIIatoy Pakdal
Pakshal
Forage rack Panganan BodegalAlang Pagikkan ti garami Agpakkanan Papakkanan Panpakanan Sabsaban/Pakainan Kudal Pinu-ul
Forest Pagpag Alas/Bel-ewl
Bakir Ginubat Ginobat KadaiKakak-kaiwan GubatiKahuyani
TattaloniGinubat InalahanlMuyong/
Shontog/Kakiyewan KaQubatan PinuQu
Fruitfly Kumaw Anim-itiBalengngaw Ngilaw Langaw prutas Lingaw Bangaw Langaw TalakitikiBalbalngaw Lango
Fuelwood PinasekiMisuno Keyew/Ngepos/
Pangsungrod DungsolAlitan Kayo PansunodlTinubaki
Panggatong/Gatong Jinikot Mitungu an kaiw
Kiyow Ka-iw
Full moon Fitfitaeg nan fuwan Sedag/Buklanot Kabos Darudar Dakol as solag Nasbey bu-an Kabilugan ng buwan Kavos Immongal di bulan MaibombaiSabidongl
Fungicide Akhas Agas ni bigis Agas ti buot Pamatay tutu Dapol Parabombal Pamatay-amag Agas Pumpateh bu-ot
Para boot
Fungus Fuot Bo-ot Buot Tutu Buot Boot AmaQ Buot Bo-otIBiyu
Furrow GulitIWaked Gulis/Kulit Gulis Gurit Gulis GulitIKusitIKugit Farow Gulit Tulaing/Boyah
Garden Foag/Oma Garden/Pajew/Oma Pagmulaan KadananiBaang Mumula-an Non-alOmaiGarden Hardin Galjen Puntanoman
Garden pea Disantis Sitsaro Sitcharo Chicharo Sitsaro Sitsaro/Gesantis/
Chicharo/tsitsaro Sitsalo Desantis Switpis
Garlic Fawang Bawang Bawang Bawang Bawang Bawang Bawang Bawang Amput
Germ Lukit Begis Germ Kagaw Isaw Bigis Mikrobyo Isaw Germ
Germinate Fabgi/Fumki BengisITimil/Simit Panagrusing Tumobu Tumubo Tinmubo/Binumtiki Pagsibol/Pagtubol
Tummobo NabngVHumangol
Sinmungo/Sinmimit PaQ-usbong NalnQi
Ginger Laya AgatiLaya Laya Basang Laya LayaiAgat Luya Laya Laya
Goat Karching Kalshing/Kanshing Kalding Kalding Kalding Kalding Kambing Kaldjing Guiding
Buck BuloQ BuloQ Toro Ama kalding Laki Bumalo ay kaldinQ BarakonQ kambing Tolo/Kalamtangan Bulog an guiding
Doe Paina Kabajan Kabakyan Ina kalding Paina Babai ay kalding Inahing kambing Kabaiyan ObaylTin-na
Kid Anak Kilao UbinQ a kalding Ana kalding Ubbo Anak di kalding Bisero Ulbon kaldjinQ Golang
Goose Ganso Ganso Ganso Ganso Ganso Ganso Gansa Ganso Ganho
Gander Barako Ganso Ganso a lalaki Ganso Laki Barako Lalaking gansa Ganso Kawitan ay ganho
Hen Upa UfalOpa Ganso a babai Gansa Bai Ubo-an Inahing gansa Ubuwan UbuwaniUp-upa
Gooseling Piyekllmpas Kiyap/Kipkip/Kiyep Piyek Ana ganso Issiw Kiyap Sisiw Piyok Im-impa
---
10
ENGLISH BONTOC IBALOI ILOKO ISNAG KAUNGA KANKANA-EY TAGALOG
Manusan/Punguwan/ Paggrado/pagbukod/
Grade/Sort Isinaillasin Pili/Pispis Paglalasinen Sina-on Pispisen/Pili-en/llasin Paghiwalay/ Piliyon Top-ngon
Piliyan
Pagklase
Grain Foker/Bagas lIekiCosil Bukel Bukal Bugas Bukel/Butil Butil Bugas Boga
Granary Allang/Akamang Alang/Baleg Kamarin Alang/Sipi Alang Ba-eng/Apal
Bangan/Bodega Alang Alang
Agamang
GrassIWeed Lukham EdetiDoh-bet Ruot Kaddat Bollat Lugam/Nabe-as Damo Loot Holok
Grasshopper Chochon Shoron/Dodon Dudon Kalingat Balliit SuliwetiDodon/
Tipaklong Djodjon Ba-atong
Pakiyeng
Graze Anglod Ngeb-ngeb/Mengan Pagpasturan Karab Ikalis/Galob Mangan/Man-alab Manginain Man-alab Alab
Greenhouse Grenhaws Grenhaws Grenhaws Naliduman
Sigay Grenhaws Grenhaws Linong di mula Puntubugan
Ipagpatubuwan
Grow Tumufo/Mengngan Ba-deg/Kabay/Simit Agtubo Umabay/Dumakkal Dumakol Gumabay/Lumangto/
Paglaki/Lumaki Djomakkol Umongal Dumakdake
Grub hoe Khabyon Kabjun/Gabjon/
Gabion Palu Piko Salapsap/Gabyon Asarol/AsadaiPatik Piko Gabyon
Sarado
Guava Kayyab Bayabas Bayabas Bayawas/Bayabat Bayabat Bayabas/Gayabas Bayabas Gayyabas Bebet
Hail storm Chalalo/Chullalo Danti Oraro Ulalago/Uraro Dulalo Dadal-Io/Dante/
Ulang yelo/Heyl Dulallo Dalallu Lante
Half moon Tinmekwa nan fuwan Kagashowen bulan Baro wenno lakay Mapan bulan/
Gogwa solag Nan-unat di bu-an Hating-buwan/
Guduan bulan Nakayang/Gudum an
nga Bulan Arinunus Kalahating buwan bulan
Harness Sallong EhetiEketilpako Ipako Lubid Paguyudan EketiPaguyod/Sango Singkaw Man-awitan/Sangol Panakul
Harrow Suyod/Sakhod/ Sagad/Arasho/
Pak-ol/Palpal Buriski Suyod Suyod/Saloysoy/
Suyod Pailid Kawal/Huyung
Sagad Saloysoy Arado
Harvest ApitiAni AfitlApitlAni Apit ApitlAni/Gani Ani/Apit Man-apitiMan-ani/
Ani Apit BotoklAni/Bok-ka
Manbeka Harvest season Panag-aani/ Tempon afitITempon
Panag-aapit Pinag-aapitiPinagani Iya-ani/lya-apit Panag-aapitl
Anihan/Tag-ani Panag-ani Ahi-ani/Ahitulu
Panag-aapit ni apitiSi-anni Panag-aani
MengafitiMemoras/
Agap-apitiMaggani/ Man-ap-apitl MunbotokiMun-ani/
Harvesting En-an-ani Pan-apitiSi-apiti Pinag-aapit
Aggahani An-ani
Man-an-ani Pag-aani Man-ani
Munbok-ka Memoshas/Man-anni
Hatch Pikki Pen-ikiPensaiPetki Agpissa Namsit Umissiw ManpesaiMapetkian Pisa Ub-oban Map-ah
Hay Khumang/Chakami Sabal Garami Arutang/Akaw Ulot Garami Dayami Gam-mi Dagami
Hedge Alad Gilid/Kilig/Tenneng Murdong Padaw/Aray/Patu Alad Baneng Halamang-bakod Tambak Pinu-ol/Natuggo
Herbicide Akhas Savishong Pagpatay ti ruot Agas kaddatl
Agas bullat MaibombaiSabidongl
Herbicide Pangposol ay loot Pumpateh holok
Pamatay kaddat Parabombas lugam
Herd Grupon si talaken Pinekkan Pangen Arban Kalowalowang Taraken/Talaken Kawan Pangon Mun-uuwadi
Hill-up Mengabur Sarado/Serado Ringkunen Limbang Kalun/Kalunan Sarado/Serado Pagtabon Gabulam Mungabul/Tag-udan/
Muntodag
Hillside Chuntog In-nalong/Alakshang/
Bakras Baging bumabbantay Beleg/Baklas Bilig/Kabilbiligan Libis ng burol Sag-on gan bilig Maduntog Bantileg
Hired labor Porchiya Medagbo-an/Pordiya Matangtangdanan Manglu Pabayadan/
Oblantes/Pordiya Arawan Manangdjan Naboklaan Patangdan
11
KANKANA..EY TAGALOG
I
Horse Kafayo Kavajo/Kabadjo Kabalyo Kabalyo Kabayo Kabayo Kabayo Kabayo Kabayu
Colt Kafayo Kavajo/Kabadjo Bomaro Bumam nga kabalyo Amabbago Kabayo Bisiro Ulbon Kabayu
Filly Bumalasang Kavajo/Kabadjo Bumalasang Bumalasang kabalyo Amabbalasang Bumalasang Batang kabayong
Kabaayan Kabayu
babae
Foal Fab-alo Kilaw Ubing a kabalyo Urbon kabalyo Abeng Kabayo Kilaw/Bumalo Batang kabayong
Ulbon ay kabayo Kabayun golang lalaki/Bisiro
Mare Kamfakyan Kabajan Babai nga kabalyo Bakat nga kabalyo Paina un kabayo Kabay-yan Inahing kabayo Kabaiyan Babain kabayu
Stallion Bulog Bumalo Lalaki Bula nga kabalyo Paama un kabayo Bul-Ia Kabayong bulugan Kalantangan Kabayun bulog
Hot pepper Sili Sili Sili Turang/Gappo Sili Sili Siling maanghang/
Vongaw Paktiw
Labuyo
Atong ay timpo/ Napudot nga
Naprang/ Man-atong/ Maalinsangan/ Potta-pottang/
Hot weather
Chackon Petang/Empetang panaweniNabarai
Napasungat Man atong
Manpet-ang Tag-initITag-araw Kamaga
Maatung NadaQa-anQ
Housefly Laleg Apangatllmoc Ngilaw/Dingraw Langaw/Banggaw Lingaw Lal-la-eQ LanQaw Ngilaw/LinQaw Lalog
Immune Inmingsa Imtun/Naing-sa Nairuam Mapenam Um-minam/Umingsa NaingsaiNairowam Di tinatablan Um-minam ImminQha
Insect Fikis Begis/lnsekto Insekto AriwaQwaQ Insekto BiQis Insekto/Kulisap Insekto Insekto
Insecticide Akhas/Safichong Saveshong Pagpatay ti insekto Panglattong Sabidong MaibombaiSabidongJ
Pamatay-kulisap Pangposolay
Kodot
Parabombas bigis insekto
Irrigated Layew E-shanoman Mapasayakan Napadanuman Padanuman/
Layew/Masibugan Pinatubigan Napadanuman Nadanuman Nadanuman
Irrigation Payas/Alak Shanoman/Kulokol Pagpasayak Padanum Alak Bagan Patubig Paayas Alak
Water depth Ka-achalem nan ShalernlDebing ni
Kauneg ti danum Kaadallam Kaadalom Kaada-Iem Lalim ng tubig Kot-tong Kadalom
chanum shanum
Continuous Maid pengpeng na Tuloy-tuloy Agnanayon Peyapeyang Antot-tottod Tuloy-tuloy/
Tuloy-tuloy Mantodtod Mun-nanamong Mantetetned
Flooding Posngen Sinbeg Palayas Lannap Ipadalanap Mangabang/llibeng Pagbabaha Pasuyakam Nalbong/Labngon
Rainfed Pak-ang Talon/Bangkag Bangkag Mod-odanan Udanan Bangkag Sahod-ulan Maudanan Maudanan
Drought Tuchok Kegang/Tiakew Tikag Tikag Angag Kalgaw TagtuyotITagbisi Kamaga Dopal
Jackfruit Langka Dangka Langka Anangka Lamka Langka Langka Langka Langka
Jar FangaiFurnay/Gusi/
Salaw Burnay Gusgusi Iddanuman Kuli/Gambong Tapayan/Gusi/Banga Djanuman Buhi/Dunug/Angang
Tuunan
Java Plum Lomboy Domboy Lungboy Lumboy Longboy Lumboy DuhatlLumboy Lomboy Lomboy
Knife Khipan Ta-ed/Dansita Kutsilyo/Kampit Iku Gipan Gipan Kutsilyo Gipan/Uho UwalHinalong
Lactation Enpasoso Pampasuso/
Panagpasuso Maggatta Ampagatas/
Manpasoso Pagpapasuso/
Manpaspasuso Punpahuhu
Amansoso Ampasuso PaQPapadede
Ladder Teytey AgshanlTe-te Agdan Agdan Aldan AgdanlTeytey Hagdan Aldjan Tete/Pakdal
Lake Posong Binejayeng/Debbeng Libtong Pispisung Lobong Lebeng Lawa Posong Lubong/Puhong
Land LutaiDagaiLuti Bu-Day/Shaga Daga DagaiLusa PitaiLuta DagaiLote/Saadan Lupa Solal Luta
Land owner AkinlutalAkinkua Mahin bu-day to Akin daga Makinlusa Kampayaw/Singkua Akin dagalAkin uka May-Iupal
Singkua simakmak Udluta May-ari nQ lupa
Landless Mid luta na Enshi bu-day to Awan daga na Awan lusa Ippon payaw na Magay daga na Walang lupa Naid makmak na Maid luta na
-~~-
12
_ _ EN_G_L_IS_H B_ON_T_O_C IB_A_LO_I_...l-__ IL_O_KO __--,--__ IS_N_AG KA_L_IN_G_A_I KANKANA·EY
ITAGALOG T1NGGUIAN TUWALI
Larva Bigis Begis Bigis Kinkinit tadang Ogos Bigis Tilas Oyos Bigi
Lay Umit-itlog Man-ikdog/
Panag-itlog Magl-ilog Umitlog Man-itlog Mangitlog/
Umitlog/Mangiplug Mun-itlog
Mengikdog Nangingitlog
Leaf Fulong Bulong Bulong, Ad-adon Tubo Bulong Dahon Tubo Tubu
Leaf curl Kulot Kulot Kulot Naakinkinit Kulikog Kulot Kulot Kolittokot Nakulot on tubu
Leaf spot Latek Baltek/Datek Latik Balbaldong adon Batok di tubo Latek Nabatikanq dahon Ditubo Latik di tubu
Leafminer Ngilaw Ngilaw Ngilaw Batungol naya adon Lingaw di tubo Nqilaw/Lifmayner Leafminer Killapog Lifmayner
Leech Matek Alinta/Bileg/Matek Alimatek AlimatalAlimanawan Alinta Alinta/Matek Linta/Limatik Matak/Matok Matok
Leek Danggo Dasuna/Shangkho Bulong sibuyas Lasona Danggo Sibuyas/Danggo Kutsai Sibuyas Tubun di danggo
Lemon Chalayap Sahajap/Perres/
Dalayap Kahel Dalayap Dalayap Lemon/Dayap/Kahel Djalayap Lemon
Lemon/Pusposok
Lice Kuto Kuto Kuto Kuto/Kiyat Kuto Kuto/Tuma Kuto/Lisa Koto Kuto
Light Silaw/Paway Selew/Silew/Maniyal Silaw/Lawag Lawag/Wada Silaw Silaw/Silew Liwanag/llaw Lampala Hilaw/Dilag
Lightning Koliyapyap/Kimat KimaVBagidat Kimat KilaVKimat Kilat Kimat KidlaVLintik Kilat Mapot-al/Kilat
Lima bean Patani Atab/Patani/Etab Patani Tangingi KalbaVltab Kuppite/ltab Patani Patani Atabi
Liming Apogan Mengaplay ni lime Panagusar ti apog Ap-apugan Iyapol/Apolan Layming Pag-aapoq Apolan Apulan
Ikarga/Men-ikarga/ Magipaga/
Man-ikarga/
Load Mankalka/Kalka Panagkarga/Karga Magilugan/ Bubokkodan/lbukod Pagkarga/Karga Kal-gaan Punuwon
Karga
Magisagpat Man-iluglugan
Loading platform Plataporma Panshagpatan Pagbatayan nga
Batay pagsagpatan Bubokkodan Pansagpatan Platapormang
AIIatoy Punpat-tukan
agkarga kargahan
Belbelting/ Dudun/Slbuwaw/
Locust Chochon Dudon Siyab/Sisibaw/ Dodon SoliweVDodon Balang Djodjon/Dudun Dudun
Beddaddeng
Pilagay pingpingku
Log Langes/Linnanges Tabda/Toroso/Kiyew Troso Taruso/Pungka Batang Batang/Talaksan/
Troso Talikayu Nalngo an kaiw
Minunqo/Troso
Looper Fikis Begis Dangan-dangan Dangan-dangan Batol Dangan-dangan Uod Mallukuto ogos Da-angan
Loss (economic) Lukhi/Nalukhi Lugi/Abak Lugi Naawanan/Nalugi Naabakan Nalugi/Maatiw/
Lugi Nalugi/Nabanglap Nalugi
Namaga
Manure Tai/Lumeng Tae/Kitel Takki ti animal Kawel Altay Tai Tai/Dumi/lpot Bugaso Tai/LugiVGali-ing
Market MarkeVTinchaan DahuaniDakuan/
Paglakuan Paglalakuwan Malket Panlako-an/Markit Pamilihan/Palengke/
Tindjaan Malket
Tinsha-an Merkado/Talipapa
Mate Manacha Penakal/Penekep Panagpamanada Magdakay Asawaon/Manada Mandakep Pagkasta Pachakupam Mamaya-an
Nakulnitan/Nagangu/
Nat-ungan/Ma-ilog/
Mature Naeteng/Nengngan Natengan/Eta-engan Natangkenan Natangkinan/ Nautong Naket-eng Magulang Nautong
Nakulnit Nahikon
Meat KamelWatwat Afag/Apag/Buki/Buke Kame Kame Sida Patpatok/Bukbuki/
Kame Kaine Dotag
Ap-apag
Beef Kamin si faka Afag ni baha Kame ti baka Tabbit baka Kaine di baka Kaine di baka Kameng baka Kalnin baka Dotag di baka Carabeef Kamin si nuwang Afag ni nuang Kame ti nuang Tabbit nuwang Kaine di luwang Kaine di nuwang Kameng kalabaw Kalnin luwang Dotag di nuwang
ENGLISH BONToe IBAlOI IlOKO ISNAG KALiNGA I KANKANA·EY I TAGALOG TlNGGU1AN TUWALI
Chevon Karnin si karching Afag ni kalshing Karne ti kalding Tabbit kalding Kaine ni kalding Kaine di kalding Karneng kambing Kalnin kaldjing Dotag di guiding Mutton Karnin si karnero Afag ni karnero Karne ti karnero Tabbit karnero Kaine ni karnero Kaine di makawas Karneng tupa Kalnin kalnilo Dotag di kalnelo Pork Karnin si fotog Afag ni bavoy Karne ti baboy Tabbit aboy Kaine di bulok Kaine di busa-ang Karneng baboy Kalnin bulok Dotag di babuy
Melon Melon SanjalMelon Morad TupaJSupa Udal Sanja Milon Molod Melon
Meteorite Follayaw/Folalayaw Buladakew Bolalakaw Bulalakaw Siwasiwakl
Bulalakaw Bolalakaw Bulalakaw Bulalakaw
Bulalakaw
Milk Khatas Katas Gatas Gatta Gatas Gatas Gatas Gatas Gattak
Mite Kakew KagewlAmpas Anay/Mites Tungaw/Ulmogl
Ampas/Kagaw Tungaw Tungaw Anoy/Ampas Kago
AninQapnQap
Mold Fu-ot Bo-ot Buot Taramitim/Buot Buot Bo-ut Amag BooVAmag Bu-ut
Moldy Nafuotan BuotanlAbu-otan Nabuot Nabuot Ambubuot Nanbo-ut Maamag NabooVNabuutan Nabu-utan
Mongo Mongkho Balatong/Mongo Balatong Balatong Balatong Monggo Balatong Balatong Balatong
Monsoon rain Uchan PuweklOran Nepnep Annag Oltot Panag-uudan/PewekPabugso-bugsong
Bali Mahapukl
paQ-ulan Umuda-udan
Month Fuwan Bulan Bulan Bulanan Binulan/Bulan Bu-anlBuwan Buwan Bulan Bulan
Moon Fuwan Bulan Bulan Bulan Bulan/Solag Buwan/Bu-an Buwan/Bwan Bulan Bulan
Morning Wiit Agsapa AgsapalBigat AI-alawalPagmakat Bigbigat AgsapalNapat-a Umaga Bigbigat Biggat-nalMawi-it
Mortar Losong Bajuan Alsong Bayuwan Lusong Lusongan Lusong Alsong Luhung
Mosaic Latik Batik Mosaic Mosaic Labbalabbang/Batok Nalatek Mosaic Balok Latik
Mosquito Kumaw/Lamok DamokilmokITopkan Lamok LamalAgukopl
1I0kiLamok Lamok Lamok Lamokl
Gubang Waswassavan Toma
Moss Fakhiw/Lumot Bagiw/Daboy Lumot Lumut Bagiw Laboy/Labey/LumoV
Lumot LumoVBagiw Lumuy/Bagiw
BaQiw
Mound Funton Bunton/PutnoylT0-01 Bunton Laton Bunton Bunton TambakiBuntonl
Bunton Inado/Pingkol
Punso Mountainous Fanfantay/Filfilig Kashontoganl
Banbantay Bambantay Bebeleg Dontog Bulubundukinl
Kabilbiligan Maduntug
Shonshontog Mabundok
Mud PitakiPitek Petoy/Pitek Pitak PitaJLupang/Lubna Piyok Pitek Putik LuttakiPuyak Pitok
MulchinglAp-apl Panangngalep-ep ti
Mulch Men ap-ap si Iota puon ti mula iti Ap-apan Ap-apan Ap-aplAp-apan Mulch AplagarnlGabolan Inadu
Napnap
bulbulonQ
Mushroom Kum-o Oong/Bagel Oong Uong Uong U-ong/Bage Kabuti Oong Bulung
Nest Kakhafanl Kalaballkdoganl
Umok Subut Sukbot Ubong Pugad Kulong/Suk-bot Buya
FanQitloQan ObonQ
Net farm income Ganar/Galansia KanansyalNeto Ganansia Ganansia Maganansiya Ganansiyal
Kita Ganansia Ganal
Galansiya
New moon Limeng PangeVNingel Linned Lasiad bulan Saal Panget Bagong buwan Djamon bulan
Bulan lumtaw
Nighttime Malafi/Lafi/Maschem Davi/Kalebiyanl
Rabii Gabiyin Labi Nalabi Gabi Labi/Lumabi Hilong
Edabi -- ."_.-_.-~---_._----~-~----
14
ENGLISH BONToe IBALOI IlOKO ISNAG KALiNGA
I.KANKANA·EY
.1TAGALOG TINGGUIAN TUWALI
I
Node Onget Bukow/Buko Buko Buko Buko Onget Buko Buko Buku
Nursery Semilyaan Pansemilyaan/ Pagpatubuan ti
Pagipatubuwan Nasary/Bunubunan Similyaan Similyahan/Nursery Masetasan Similyaan
Bonobonan bunobon
Onion bulb Lasuna Sibujas/Sibuyas Sibuyas Bungaw lasona LasunalSibuyas Sibuyas Sibuyas Lasona Sibuyas
Orange Lolokisen/Gayunan OrangefTamboyog Dalanghita Uttay/Kahel Allagan/Gayonan Orens Dalandan/Dalanghita Gimma Gugul-Iu Over-ripe Nakging/Niyuniyok Edabas ja duwem/
Nalabes ti luom NalungtotlNarupsa Nalpos Naom ay pasya Sobrang hinog Nalpos Nakal-kal-um Edais
Pail SakchoanfTimfa Timba Timba Timba Timba TimbalBalde TimbalBalde Timba Timba
Partnership Sosyo KaitlKasosyo Kasosio Kabulig/Kaseng Kabulig/Kagwa Kasosyo Sosyuhan Mansakup/Kasakup Munkadwa
Pasture Pastor Pasto Pastor Pasto Kakallisan Pastol Pastul Anag/Pasto Pahtul
Pasture land Pastoran/Punchag Pastol/Pastulan/
Pagpastoran Pagpastuan/
Kakallisan Pastulan/Paalaban Pagpapastulan Pastoan/Aalaban Punpastulan/
Budusan PaQPaaraban PanQanan
Pathway Chalan Shalan DanalDalan Daddalenan/Dalan Dalan/Ma-oy Danan Daraanan/Landas Djalan Dalan
Pay Fayadan Bayad/Bayshan Agbayad Bayad/Subad/Sukat Bayad Bayadan Bayad Bayad Bayadan
Payment Fayad Bayshan/Bayad Bayad Pagbayad Bayad na Bayad Kabayaran Bayadan Bayad
Pepper (bell/green) Sili Sili/Kamaw Taban Gappa Sili Sili Sili/Lara Sili Sili
Pest Pisti Pesti Peste Ananakan Peste Peste/Sakit Peste/Salot Pisti Peste
Pesticide Akhas Saveshong Pagpatay ti peste Pamatay ananakan KodotlSabidong Sabidong Pamatay-peste Pistisido Pumpateh peste
Pestle Ar-o AI-o/Dahdo/Dado AI-o Allo AI-o AI-o Halo/Pambayo AI-o AI-uh
Pick Piko Piko Piko Piko Matok/Piko Piko Piko/AsadalAsarol Piko Piko
Pig pen Khongo/Khongowan Kudungan ni bavoy/ Kulungan ti baboy/ Buho-aboy/Duhong Pukukan/da bolok/
Kulungan di bisa-angKulungan ng baboy/ Kilong bulok/ Gungu/Pukungan di
Kebkeb Ubong Pagpukuan aboy Pakod Ulbo Pukokan bulok baboy
Piggery Kafutugan Babuyan/Kebkeb Pagtareknan ti baboy Pagabuyan Bobollokan Babuyan Babuyan Mantalkonan bulok Babuyan/
Pukungan Pine cone Follifog Buntigue/Bontike/
Sabong ti Saleng Bis! bidofTalang Bunga salong Buttige Pine cone Bungan salong Bungan di bolbol Botdege
Pineapple Pinya Pangshan/Pinya Pinya Pinya Pinya Pinya PirialPinya Pangdjan Gakad
Planting En-esek/Enmulal
Man-esek/Panmoda Panagmula MagmulalMagtugno/
Mammula Man-mulalMan-esek/ Pagtatanim/
Manmula Muntanom/
Mentanem Magiruda Mantunod Nagtatanim Muntan-tan-nom
Plot KamalFaliling Kama Aray/Kama Pinabantay PlotlUmong Kama Kama Panmasetasan/
Binal-lakhalNailed Panmulaan
Plow/Plough Alacho Arasho Arado Arado Alado Arado/Alado Araro Aladjo Alado
Pomelo Lubfan Ducban/Dobban/
Sua Dummon/Lumban Lubban Lubban/Lukban SuhalLukban Gimma Tabuyog/Lubban
Kalebew
Poor Kochu/Pusi Beteg/E-beteg Napanglaw Pubri Kapos Nabiteg/Pobre/Kudo MaralitalMahirap/
Panglaw Nawotwot
DukhalPobre Poultry house Kamanokan Manokan/Kagaban Pagtareknan ti
Kurong anu Kagaban Panmanukan/ Manukan/Bahay ng
Kagaban/Buki Kagungkung di
manok KaQaban manok manok
Pregnant Maliton Malukon/Eduhon Panagsikog Magbusit Mabugui Masikog Buntis Nabugi Butyug
15
ENGLISH BONToe IBALOI ILOKO ISNAG KALiNGA I KANKANA·EY I TAGALOG TINGGUIAN TUWAU
PreseNe Preserba Kuday/Maytido Panangpreserba Pangareserba Igappotllyamma Iki-ing/ldulin Pagpepreserba Iyamma Itapa
Price Falor Presyo/banol Presyo Presio/Gatad Balor/Gatad Presyo/Gatad HalagalPresyo Plisyo Balol
Producer Menmul-mula Para bo-day/
Agparpartuat Maragkuwa Mamulmulal
Gardenero Pabrikante/
Manmulmula Muntantanom
ParamulalGardenero Mantangtangkon Tagagawa
Product Lakho Daho/Dako/Produkto ApitiKita Tagilako/Napartuat MulaITangkon Apit Produkto Polodjokto/Mailaho Lako
Profit Ganar/Galansya Kanansysal
Ganansia InapitiNaganansial Ganansiyal Ganansiyal Tubo/Pakinabang/
Ganansia GananhiyalGanal
Ganansya Naganab Galansiya Galansiya Kita
Kesay/Mengsay/
Panagputed iti MagtadawlTadawan/
Pruning Siplingan/Entodtod DasdaITengshal/ Tadawan/Mantadaw Tadawan Pagbawas TadjawanlTiliman Muntungil
Potolan nagango nga sanga Magsipprud
Rain Uchan Uran/Oran Tudo Udan Udan Udan Ulan Udan Udan
Rainbow Fungakhan/
Bongdol Bullalayaw Bunglon Abungal AbungalBadkong Bahaghari/Renbo Tibbongalon Atibungalon
Atimbungaen
Rainfall Uchan Shekes/Oran Agtudo Magudan Iyudan/lyu-udan Udan Ulan Man-ud-udan Udan
Rainwater Uchan Oran Tudo Danum udan Udan Udan Tubig-ulan Danum udan Udan
Rainy season Kesep/Panag-uudan/ Panag-uuran/
Panagtutudo Pinaguudan/
Aggudan Panag-uudan/De-am Tag-ulan Kabasal
Panag-uudan
Chinamey Sebedao/Si-oran Pinagaannag Maudo dol-am
Rake Kala-id Kalaykay Karaykay Karaykay Kaykay Kalaykay Kalaykay Kalaykay Kaw-i
Rat Otot UtotiBao Bao/Utot Ulag/ButitiBussag Utot Otot Daga Otot Gelew
Rattan Uwey Degwey/Eguey/
away Uway battat Iwoy Uway Ratan/Lantok Owoy Uwe/Littuku
Owey
Ravine Cheppas Alakshang/Pung-as/
Der-raas Pirong Top-ang Deppas Bangin Duplas Punga
Shipdas
Reaper Lakem Dakkem/Shakem Rakem Reaper Lakkom Rakem KaritiKalawiti
Lakom Gamulang
Panggapas
Residential house Afong Baley Balay Balay pagyanan Boloy Be-ey TirahanlTahanan/
Buloy Bale
Bahay
Residue Nakhayad Abay-an/Subda Arinsaed Purag/Purad/Puyot Nabun-an Ubaas/Nabay-an/
Latak/Sapal Alinuknuk Dilu
Saleksek
Retail Menucho Retail Tingi tingi Tagiitte nga lako Minudo lIako/lretil Tingi Manpaminocho Inginallhubli
1ice Nakiskis/Nailik Begas/Beggas/
Nakiskis Baggat inirid Binayo Nakiskis ay' begas Bigas Binayo Nakiskis
Bek-kas
Uncooked rice Fakhas/Binayo Begas/Beggas/Bikas Nakusel Baggat Maata isnalBogas Begas Bigas Binayo Boga
Newly cooked
Inapoy Inepuy/Kay-okan/
Kalloto Apaggapuy KaiyisnalKaut-uto Innapoy/Kaut-uto Sinaing Kapan uto ay asog Hinamal
rice Badon-doto
Left over
KinabfanlTecha Kilabban/Kelabban Kilabban Nabagnat inapuy/
Tugda Kilaban Bahaw/kanin-Iamig Asog ay baaw Na-agge/Pa-og
cooked rice Nabaw
Rise Fumlad Debag/Malbag Nabillad Lumbad Bumtal Malbag Alsa Bumlad ay asog Malbag
Soft Enyam-es Dukneng/Enjep-es/
Nalukneng Nangalug/Narupsa Manyom-os/
Mankumpetay MalambotiLugaw Nayam-os/Nalum-oy Mayam-o
Anshep-es Nalum-oy
Hard Ak-akenteg Tangken/Makinteg/
Natangken Nakulnit Mangkot-ong/
Nakintal/Makneg Matigas Nakudsol ay asog Makulhi
Makintal Mambolang
16
_ _ E_NG_L_IS_H_~_B_ON_T_O_C_-,---_IB_A_L_OI_---.L.-_~IL~O_K_O_--,-- _ _ IS_N_AG KA_L_IN_G_A_I KANKANA-EY
ITAGALOG TINGGUIAN TUWALI
ImproperlyNatafe Batil/E-batil/Abatil Nakusel Nabirad Napita/Nakotta Nabatil Hilaw Naupit Natannung/
cooked rice NaboQQa
Ricefield Layew Talon/Payew Mapadanuman Taltal unan/Payaw Payaw Payew/Layew TubiQanQ palayan Masawallian Payo/Nalbongan
Rice bird Tilin/Chekchek Beshing Billit tuleng Ballit Tilin Beding/Buding Maya/Mayang pula
Tilin Buding
I(Maya sa palay)
Rice bran Tuyo Toyo/Babang/Shiki Tuyo Tuyu Dugi Digi Darak/lpa Djogil Dugi Upok
Rice bUQ DanQaw Dangaw Dangaw Dangaw Dangaw Dangaw Atangya DanQaw Bit-tah-ayunq
Rice mill Kiskisan/llikan Kiskisan Kiskisan Kiskisan/Gilingan/
Gulingan/Kiskisan Kiskisan Gilingan/Kiskisan Panbaywan Punbayuwan/
Ammay/BaQQat Kiskisan
Rice straw Chakami Garami/Sabal Garami Arutang/Akaw Dagami GaramilAlutang Dayami ng palay Gammi Dagami
Rice varieties Klase Kilase Nadumaduma Ganan Klase Klasin di baClas Klase ng palay Nadumaduma on ila Klase
High yielding Mabsil Mabunga Adu nga maapit Nabun/Nabisi Mambugas Mabsil Maraming anil
Nabgas Nabugah
Mataas na ani Traditional Kachawyan/Ginolot Datihan/Naytaron/
Kadawyan Nepagagangay Kasigudan/
Kasigudan Sinaunang binhi Kainsigudan Hanon dati
Sigod/Native Kadaanan
- -
Commercial Para lako/Komersiyal Tinongkal Pangkomersio Kamursio Binaliwon/Komersal Komersiyal Pangkalakall
Palalako Komersiyal Komersiyal
Glutinous DiketiChayaket ShiketiShayakot Diket Nadekat Dekot DiketiMalagkit Malagkit Salikot Dayakkot
Aromatic Saliket Bangdo/Mansingew/
Nabanglo Nabangog Ambango Manseng-ew Mabango/Aromatik Nabanglo Mahang-o
Mambangdo
Rice wine Tapey Tapey Binubudan Tapuy Tapoy Tapey Alak bigas/
Alak binobodjan Baya Binong-bigas
Kachangyan/ Nabaknang/
Mayaman/Makwalta/
Rich Baknang Nabaknang Nabanang Baknang/Pangat Sassa-ew/ Baknang Kadangyan
Faknang
._ Kadangyan Masalapi
---" ..
Rind Kolapot Okis/Kiskis Okis Ukis/Bula KolapotlUkis Ukis PinakabalatiBalat Ukis/Upik Ukih
- - - - - . -
Riprap Tuping/Kabiti Kaveti/Kabite Kabite Kubiti Tuping/Kabiti Kabite/Batog Kabiti Tuping Tuping
_.
Ripe Nar-om/Niyok Eduwem/Adowem Naluom Nalutu Nal-om Naom Hinog Nal-om Nal-um
._-- - - - _...- - - ..-
Ripening Mar-om Panpaduem Agpaloom Sidagan/Nabgatan Mal-om Naom/Naket-eng/
Paghinog Mal-om Munkal-um
Malungtot .---
River Wanga Padok/Pahdok Karayan Wangag Daw-wang/
Ginawang 1I0g Wangwang Wang-wang
WanJl~,!ng . . . .-
Road Karsa Kalsara Kalsada Kalsada Kalsa Kalsada Daan/Kalye/
Kalsadja Kalata
Lansangan
Rock Fato Bato Bato Pinat Balintoogan Balo 8alo Pinpinas;m Batu
Root Lamot Damot Ramut Gamot Lamot Lamul Ugal Lamol Lamut
Row Linya Aray/Linya Gulis GuritiLinia Linlinya Linya Hanay Nanbibinnalog Linya
Runner/Sprout Pingi/Salingit Anak/Saludol/Peki Saringit Asi/Daludal/Aruy Siya/Abeng Bongul/SimitlPingi/
Supang An-anak/Akayag PingilHalepeng
~---,.-
Saringit
Rust Lati Dati Lati Kirang Lati Lati Kalawang Lati Lati
_•..._- ---•.. ---'-"-~-
Sack Sako Saho/Sako Sako SupotiSako/Kados UpitiSako Sako Sako/Lona Kostal Saku
----._-_._---- --
Sand Lakhan/Ufod SharatiBisii Darat Ginat Gallis/Lagan DaratiLagan Buhangin Lagan Pan-ag/Lona
ENGLISH BONToe
Sandy Laglakhan Enaratllmisil Panaraten Naginat Galgallis/
Lanas Mabuhangin Nalaokan si lagan Mapan-ag/Malona Nalaglaganan
Sap Leta TututlShanum/Netal
Tutot Tutut LotaITotot Ngeta Dagta SitoklPahat Lota
Detta
Sawdust Sodas/Kusot Nandagashean/ Nagragadian ti kayo/
Tapu nagragadian Nanlagadiyan Kinan di
Kusot Momo KusutlLinagade
Nandagashi-an Kusot laQadi/Sodas
Scab Kab-Kab/Kudkud Gashil/Gadgad Kursing/Scab Kabkab/Magslsl Kabkab Kab-kab Galis Kabkab Kabkab
Scythe Kumpay Kumpay/Khari Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kompay
Seed Foker/Fua Butil Bukel/Bin-i Bukal/Bin-i Bukol/Bin-i Semilya Buto/Binhi/Similya Bukol Buwa
Seedbed Padchokan Pan semiljaan/
Pagbunobonan Pagbukibuhan/ Pepennalan/ Padogan/
Punlaan Pinatan Punhopnakon
Bunobunan Pagsibuan Bubunnubunan Pansimilya-an
Panbunubon/ Magimumo/
Man-semilyal
Seeding Enfunufun
Esek ni butil Pinagbunobon Magtugno/ Iyosokllmula
Man-bunubon PagpunlalPagtanim Dilitso ay mula Itanornllhopna Magibukibo
Seedling EseklPachog SemiljalBonobon Bunobon Bukibo/Bunubon Bunobon/Penal Similya PunlalSimilya Bonobon/Masetas HinopnaklBin-i/
Mitanom
Sell lIakho Daho/Dako Aglako lIako lIako lIako Magbili/Magtinda Manlako Inginallhubli
Seller Men ilaklako Mengedako/
Aglaklako Maraglako Allalako Para lako TinderaITindero Manlaklako Munhubli/
Para dako Munngina
Tinnulong/Bingay/ MangisatlMangipatl Mangitod/ Manbi-nulod/ BigayanlBahaginan/
Share Tinudong/Pabibingay Panangibingay Mantinulong/ Nagbibigayan/ Mangtod/Palunan Id-datan/Ubbu
Finnachang Maginggab Mangmangtod
ManbinnadanQ Naghahatian Sharpening stone Asaan/Simlitan/
Uvulan/Obodan Asaan Anetan/Amaridan Asaan Palidan/Asa-an Lagisang bato IlIidjan Ha-itan
Palichan
Sheep Karnero Karnero/Kalnelo Karnero Karnero Karnero Karnero TupalKarnero Kalnilo Kalnelo
Shoot Otchek UgotlUtdo/Otdo/
UggotlSaringit Rabong Utol Usyek Supang/Talbosl
UlsoklUtol Haping
Osiek Usbong
Shrink Kesen/Kumsen Kinmesen Kimbet Kinumrit UmmakitlKinumbot Kinumsen Pag-urong/Pag-ikti/
Nahlit Nayohan
Pagkital
Sickle Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay LiliklKaritlPanggapas Gaman Kompay
Sign Senyal/Signal Sinyal/Sinjal Senyal/Pagilasinan SarpitlPagsinnan/ Mangil-an/Senyal/
Buton/Sinyal Senyales/Sintomas Maika on
Pamtokan
TaQematun Mangimatonan mangilasinan
Sky Chaya DangitlNaykayang/
Tangatang Langit Langit Daya LangitlPapawirin/
Tangatang Lagud
KilislTabben Himpapawid
Slash and burn Uma UmalOma Uma Koman/Agkomanan Baang/Uma UmalNum-alKaingin Kaingin Um-umaan Habal/Uma
Slaughter Partien/Pagpartiyan Palti/Dabak Agparti Magparti Palti Palti-en Pangangatay/
Palti Palti
Pagparti/Pagkatay
Bleed Pachala Manshalal
Agpadara Magdagdaga Padala Pinikpikan Pagkatay Mandjaldjala Mundadala
Emanshida
Blood Chala Shala Dara DaQa Dala Dada Dugo DjalalDala Dala
Dehair Kuskosan Puhis/Koskosan Kuskusan Mamukis/Gudgodan PukisanlKiskisan Kuskusan/Kiskisan Kuskusin/Pagkuskos Kuskosam Kupuhan
Entrail Chalem SusotlShalem Medensia Lalaem DalornlBagis Eges Laman-Ioob Bagis Putu
Scald Lamawen DasoklLamaw Panaglamaw Magbalni/Lamawan Lamawon Labno-an/Lano-an Pagpabanli Lamawen Lamawon
Singeing Lakiman lIoQ/Pu-ol lsiram Pulpogan Langnon/llangon lIagit Pagsasalab _ _ [email protected]____________L~~______
18
ENGLISH BONTOC
Sled Pasagad Pasagad/Patoki Pasagad Guyodan/Pasagad Paguyod/Patuki Patuki Paragos/Kareta Pasagad Patuki
Smoke Asok Asok Asok Atu Asok Asok Usok/Aso Asok Ahuk
Smoking Iki-ing/Isu-ob Suob/May-sooi/iso-ol Isuor Nesapan/Sinapan/ Isoog/Suoban/
Eki-ing/Su-oban Pagtatapa!
Suogan Ihayung
Mesasapan Suogan Pagtitinapa
Snail Filoloko Biruruko/Beroroco/
Birurukong/Bisukol SawitiBarikuko/ Bisokol/Listog/Binga!
Biloloko/Bisokol Suso/Kuhol/Bisokol Billolokok/Listog/
Pilak
Bisokol Dagikan Agudong Agudong
Snake Uweg/Uwa Uleg Uleg Kuddog/Balatlldaw Ulog Eweg Ahas/Sawa Ulog Ulog
Soak Iyoper Ufel/Pangi-aneng/
Panagiuper Panangiyupar/
Ipabasa!lyupol Ibenben/ltabel Pagbabad ng binhi Iyopel/Sunong Ihopnak
Itta-bel Panangl-bar
Soil Luta Bu-day/Shaga!Dota Daga Luskan/Lusa Pita!Luta Luta Lupa Pita Luta
Soil bed Faliling/Kama Kama Aray/Kama Tinamba Pepennalan Kama Kama Bonobonan/
Binal-Iakha Panmulaan
Sour sop Gayubana Davanos/Guyabano/
Guayabano Guyabano Gayobano Guyabano Guyabano Balniba Gayubano
Bayobano
Spade Spid Pala Pala Spading Pala Sped Asada!Asarol Tinildjol Ga-ud
Spider Kakawa Kakawa Lawwa-Iawwa Babbalakay Kawa Tiktikawa Gagamba Akawwa!Kawa Kakaw-wa
Spillway Khosingan Pa-jas/Padjiyas/
Palupyas Pagayusan/Pasuweg Gusingan Gusingan Agusan Palipyas Guhing
Bodja-ngan
Spot Latek Tulshek/Maltec Batik Burri Labang Latik Mantsa!Batik/Patak LabanglTulnok Naptok
Sprayer Fomfa Sprayer/Bomba Pangpasuyot Inwawarsl Bomba Panbomba!Spreyer Pambomba Pugsit Pusitsit
Spring Ob-fog/Eb-eb Uvog/Sebseb/
Ubbog Burbor/Ladda Bubos/Bubon Eb-eb/Obbog Batis/Bukal Ubbual/Ub-ub/Bubon Ob-ob Teb-teb/Sib-sib
Sprinkler Palasifug Shower/Sibog/
Ragadera Isisibug Sibog Sibog Pandilig Lagadjela Punsibug
Busitsit
Squash Kalub-as Kalabasa!Kalumbas/
Karabasa Karabasa Kalubasa!Kulbasa Karabasa!Kalubasa!
Kalabasa Kalbasa Malabaha
Kalumbasa Kumbasa
Stalk Tadlang Pukel/Dawas Ungkay Lupa Gakkolang Lawas Tangkay Tung-al Adul
Star TokwifilTalaw Talaw Bitwen Bittuwan Bitowon Talaw BituinlTala Bitwon Bituwon
Star fruit Falimfing Balimbing Daldaligan/Saranati Pias Piyas Piyas Balimbing Djalligan Balimbing
Steep Entakchag/ Alakshang/Sang-atl
Teppang Napasirda Usgan/Na-osog MatikidlTengngey Matarik Naduplas Matikid
At-atakchag Tived
Stem SangaITadlang Sanga!Singeg/
Sanga Pungot Dagami/Sangal
Tong-a!Lawas Tangkay Sanga Pu-un
Bakdang Pu-un
Internode Lawas Dawas Baet ti buko Lawat Lawas Buko Bias/Biyas Lawas Buku
Tiller Anak/Simit Piki/SemitiDabit Gipi Taringit Anak/SivaiSimit Lipi/Saringit Supang Lipi Haping
Stem cutting Lutod/Sipling Lutod/Ketdo Maputed nga sanga ArratlArrap/Rappatl
Lusod/Wakal/Puon Lutod Stem cutting Putdjem ay mula Miluhad an mitanom AngtatiGappat
Pagpenpenan/ Pagsanangan/
BodegaITaguan/ Bodega!Alang/
Storage house Bodega!Allang BodegaITaduan Kamalig/Abulug/ Bodega!Alang Bodega!Kamarin Alang/Punpunan
Kamarin
Pagippayan Imbakan Punha-adan
Store Igtu Pangetedo/
Idulin Magidulin/Magipani Iyalang/Igappot Ibodega!lgtu/ldulin Pag-iimbak Sagumbi I-alang/lpa-eh Pangetalo