• Tidak ada hasil yang ditemukan

PDF I'H '(>71-0330-57-8

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2023

Membagikan "PDF I'H '(>71-0330-57-8"

Copied!
49
0
0

Teks penuh

(1)

I'H '(>71-0330-57-8

(2)

First Printing 2005 ISBN 971-0330-57-8

Although this publication may be reproduced in part or in whole without permission from the publisher/authors, due acknowledgement is highly appreciated.

Bibliographic Citation:

Jacalan, G. B., H. B. Aliten, M. D. Cadatal, L. M. Colting, B. B. Gumihid, S. B. Maddul, A. D. Nono, G. S. Vasquez, F. C. Victor, J. A. Wakat. 2005. A Glossary of Agricultural Terms in the Cordillera. Benguet State University, La Trinidad 2601 Benguet, Philippines.

Cover Design by:

Gilda B. Jacalan Anna Liza B. Wakat

Cover Photo:

Courtesy of Anna Liza B. Wakat

Printed by:

BAGUIO ALLIED PRINTERS

No.3 Urbano St., Baguio City 2600 PHILIPPINES

(3)

MESSAGE

The Cordillera Region, as a home to a multilingual people, does not have a lingua franca for extension and outreach activities. Hence, familiarity with the various terms used in farming activities by a plurality of speakers is perceived to help resolve the problem related to the language of extension adopted in a multilingual setting. It will capacitate the extension workers.

To the users of this glossary of agricultural terms in the Cordillera Region, it is hoped that this document will facilitate not only the dissemination of technologies and information but also help ease some communication gaps brought about by the various languages used in the Region.

Although the researchers tried within the limits of time, efforts, and funds available to make this document a comprehensive one, the translation and equivalence of words gathered are continuously being done. This initial glossary is therefore far from perfect. Hence, the University hopes to receive comments and reactions from the users to further improve this piece of document.

~/~.

R06'ELIO D. COLTING

President

(4)

FREFACE

In the Cordillera Region, most of the people earn their living through agriculture. Just like any other discipline, agriculture has a language of its own, which is alive and dynamic. This one aspect of the nature of language accounts for the constant changes of agricultural terms that emerge from the various areas of this discipline. These changes occur as new technologies and information emerge from large amount of research and extension activities completed year after year. Moreover, keeping abreast with current terms of an ever-changing industry can be a complicated task. Hence, there is a need to know and be familiar with agricultural terms used by a linguistically diversified people.

The English language is the main point of reference in searching for the accurate equivalence or local synonym(s) of an existing agricultural term. The choice of a particular language from a very rich language reservoir was based on the plurality of speakers.

In this glossary are about 600 agricultural terms used for farming activities in the Cordillera Region. These terms relate to crops and animals grown, farm tools and implements used, climatic condition prevailing in the locality, and pests incidence among others, and are written in seven Cordilleran languages (along with English, Tagalog, and Iloko) and used by a plurality of speakers in Abra (Tingguian), Apayao (Isnag), Benguet (Ibaloi/Kankana-ey), Ifugao (Tuwali), Kalinga (Kalinga) and Mt. Province (Bontoc). For accuracy and acceptance, these terms were validated in a two-day workshop attended by the provincial agricultural officers (PAOs) and municipal agricultural officers (MAOs) in the Region as well as some socio-Iinguists and ethno-Iinguists. A number of agri-terms were omitted from the initially collected items because there were no lexical variations.

All the entries are presented in a matrix. As the main entries and point of reference, the English terms lifted from various sources such as dictionaries, Thesauruses, books, and other compilations are arranged alphabetically and entered as the first column. Furthermore, the contents of this glossary are limited to agricultural terms with lexical variations.

THE AUTHORS

ii

(5)

ACKNOWLEDGEMENT

The authors acknowledge with sincere thanks:

1. The Institute of Social Research and Development (ISRD) Director, Dr. Marie Klondy T. Dagupen, and Research Assistants: Jariet M. Siano, Analyn A. Lucas, and Lailanie L. Moreno, for extending administrative assistance in conducting the validation workshop including other related tasks;

2. The Philippine Institutional University Cooperation (PIUC) Programme thru the ISRD (Project 5), for the funds used in data gathering, during the validation workshop and in printing this document;

3. The Provincial Agricultural Officers (PAOs) and the Municipal Agricultural Officers (MAOs) in the Cordillera Region, for their involvement during the validation workshop;

4. Dr. Esther R. Hufana, the socio-linguist, for her comments and recommendations to further improve the packaging of this document;

5. Prof. B. Balweg, Dr. L. G. Urio, Dr. T. M. Merestela, Mr. B. L. Baucas, Mr. R. B. Buenavista, and Ms. T. P. Vitales for sharing their efforts pro bono in providing accurate eqUivalences;

6. To all other colleagues, who in one way or the other, may have been involved in fine-tuning this document.

iii

(6)

.

JNFOKMATJON A50UT THE AUTHOKS

The Study Leader:

Dr. Gilda B. Jacalan. A former Director of the Publications and Media Services (PMS-OVPRE), she is presently the Director of Public Affairs under the Office of the President. In addition to this administrative function, Dr. Jacalan is equally active in instruction at the Graduate School handling Language Education subjects as well as at the Humanities Department teaching English language subjects.

Co-Study Leaders:

Dir. Henry B. Aliten. Mr. Aliten is presently connected with the Department of Land Reform, Cordillera Region as an Assistant Director. Being from Apayao who speaks Isnag, he coordinated the collection of agri-terms in Isnag.

Dr. Macario D. Cadatal. Designated as the Director of the Northern Philippines Root Crops Research and Training Center (NPRCRTC), Dr.

Cadatal is a Professor at the College of Agriculture whose expertise is in the field of agronomy. He coordinated the collection of agri-terms in Kalinga.

Dr. Lita M. Colting. Presently designated as the university Registrar, Dr. Colting is a Professor at the College of Agriculture with expertise in Entomology. As a Kankana-ey, one of the major tribes in Benguet, she coordinated the collection of kankana-ey agri-terms in the same province.

Ms. Beverly Ann B. Gumihid. Ms. Gumihid is presently involved in social science researches at the Institute of Social Research and Development. Her expertise includes agribusiness research and development. She was responsible in the collection of Bontoc language in the Mt. Province.

iv

(7)

Dr. Sonwright B. Maddul. Concurrently, Dr. Maddul, an Animal Scientist, is the Vice-President for Research and Extension and the Consortium Director of the Highland Agriculture and Resources Research and Development Consortium. He coordinated the collection of agri- terms in Tuwali in Ifugao.

Mr. Alejandro D. Nono. A member of the support services staff at the Office of the Vice-President for Research and Extension, Mr. Nono coordinated the collection of agri-terms in Tingguian in Abra.

Mr. Geronimo S. Vasquez. A Storekeeper at the Supply and Management Office, Mr. Vasquez coordinated the collection of I1oko agri-terms.

Prof. Florencia C. Victor. A Filipino Professor at the Department of Humanities, College of Arts and Sciences, Prof. Victor is currently the Director of the Pangrehyong Sentro Ng Wikang Filipino. She coordinated the collection of agri-terms in Tagalog.

Mr. Jimmy A. Wakat. An agro-forestry Instructor, Mr. Wakat is with the Department of Agroforestry, College of Agriculture. As an Ibaloi, one of the major tribes in Benguet, he coordinated the collection of agri-terms in Ibaloi.

v

(8)

CONTENTS

Message Preface

Acknowledgement About the Authors The Agricultural Terms References .

Appendix

ii iii iv 1

25

A.

B.

Definition of English Agricultural Term

Validation Workshop Participants with Photos .

vii

27

45

(9)

T·,cecy~ordillera

.Hc~Jtijral T~';rms

(10)

I ENGUSH BONTOC IIALOI ILOKO ISNAG KAUNGA I KANKANA·EY I TAGALOG TlNGGUIAN TUWAU

l

..._---

Afternoon Misuyao/Maksep Ma-shem Malem Gidam Madama Masdem Hapon Gidiam/Masdom Himbatangan

Animal Talaken AnimallTaraken Dingwen Tarakan Animal Talaken Hayop Tuluken animal Ag-gayam

Ant Fuwes KutonlAtitiyeng!Eting Kuton Kutun Kattong Kuton/Bebewes Langgam/Guyam Uvo/Ubo Gulom/Gutul

Aphid Kuto Apids/Kuto Aplat Alupiit Kuto Kuto Dapulak/AfidslKuto Aplat Apids

Ash Chapo Ngaep/AsislAngep Dapo Abu/Dapug Gabo Asis/Abu/Dap-u Abo Chapol/Gabo Dapul

Axe Wasay Vasay/Guasayl

Wasay Watay/Parakol Wasay Wasay Palakol Pannakol Wahe/Putaw

Wasay

Azolla Kuliplip Kulipdip/Kolepdep Asolla Asolla Kudipdip Lumot/Kuliplip/Bagiw AsolalAzalia Kuyap/Bagiw Aluhi-i/Ulip-ip

Backpack Sangi Kambag!Kampit/

Lagpi/Sagupit Lagpi/Kalula Pasiking Sangi Backpack/Bakpak Pasiking Pahiking

Pasiking Backyard Fitling!Awichan Deckshan/Baeng!

Likudan Naminlikud amuag Pidong Awid-dan/Baliwangl

Bakuran Paway/Likod buloy Awidan/Natangan

Bohdayan Ba-anQ

Bacterial wilt Laylay TumbalDayday Bacterial wilt Nangrag MalaylayINalyao Kuyos Pananalantal

Nalpa Nalyo

Panluluoy

Bait Papan TafanlTapang!

Appan Appan Papan Papan Pain Gamoten Tapang

Tippan

Bamboo shoot Lafong DavongITongpopl

Rabong Rabong Kawayanl

Labong Labong Lavong Tungpup

AnQbot AnQawayan

Banana Falat Balat Saba Dupat/Bagat Balat SabalBaat/Balat Saging Balat Balat

1Finger Isay foker ay falat Sakey balat Maysa saba Ramay Simbukol Esay baat Isang gama Osang ay balat Ohan balat

1Hand Sinsapi/Sinsapad Sansafad/Sakey

Maysa sapad Tapad/Sapad Sinsapad Esay sapad Isang piling Singkasapad Ohan hapad

sapad

1Bunch Sinpanga-ew Sanbolig Maysa bulig Tangabulig Simbulig Esay bulig Isang buwig Singkasapad Ohan bulig

Banana blossom Pusan si falat Ugso Sabunganay Puso dupat/Bagat Pukol Ugso Puso ng saging Pokol Puhun di balat

Barren Punchag Ayshi naisek/

Agtangatang Er-er Basig Nakgang Tigang LauglTanap Mamullag/Butin

Bakante

Barrier Selat/Alad Sa-din/Nay-sa-denl

LappedlAlad Lippad TalangkalSonod Salin Hadlang/Balakidl

Kodong Alad

Alad SaQabal/HalinQ

Barter Isukat Sa-dat Panag sinnukat Magtinnappangl

Sinnukat Isukat Palitanl

Insuboi/isukat Ihan-not

Magtinnalliya Makipagbarter

Basket/Dangajal Laballgtappang!

LagbaITiklislBasket/

Basket LabfalBaskit Basket Balo/Lapinal Lupaak Basket/Buslo Basket/Lakba Bah-ket

Tikles/Go-bong

Rangaya Kolbong/BingalUpig

- --_.._--,.~

Bat Fatfatay Paniki/Ditdit/

Panniki Paniki Paniki Kibkibalot Paniki/Bat Litlalit Lit-talit

Bik-bik-dot

-- Bean Kotilas/Fotilas/ Dugjas/Duriasl

Bukel/Habichuelas Anta Antak/Butilas Ludiyas Habitsuelas/Bean Bakel Bulhe

Bitwelas Doreyas ..

Bee Alig/Yukan/ Uyokan/Dinuanl

Alimbubuyog AIig!UyukalPulot/

IyokanlAliglAnig Anig Laywan/Pukyutanl

Yukan/lyukan Alig/Guling/lnalit

FulelenQan Dinuwan/Potvokan Alimbubuyog BubuyoQ/Putakti

Beetle Fulilising Pagpag-ong/Kikiyesl

Barra irong Tamtami/Kabkabal1

Kutkutdo Kukodong Uwang/Bitel Buyogan Yangyang-od

Boh-bohkong Aliliyagaw

Betel leaf Khawed Gawed/Dawed Gawed Gawad Lawod Gawed Gawed Lawed/Lawod Hapid

3

(11)

ENGLISH BONToe IBALOI ILOKO ISNAG KALINGA I KANKANA-EY· ••\ TAGALOG TlNGGUIAN TUWAU

-I

Betel nut Foa BuwalBowa Bua Buwa Bua Buwa BungalBuwa Bua Morna

Bird Ay-ayam/Billit Titit Billit An-anu Sissiwit Titit Ibon PillokalManmanok Hamuti

Birth Umanak Inmanak/Pan-anak Pannakayanak Meana Umanak Umanak Kapanganakan/

Ummanak Ayyam/Nitungohan PaQkapanganak

Bitter gourd Parya Palja Paria Parya Apapet Parya Ampalaya Palya Apapet

Black bean Falatong Utong Nangisit nga bukel Nangisit anta Ngitit un antak Batong/Balatong Black bean/

Nangitit ay antak Mangmanghat a

Lequmbre kawat

Blight Lango/Blayt BlighVDayday Blight Magpusa se

Bla-iVLango Blayt Blayt Lango Lango

maqkarsi va adon

Bolo KampilalFeneng Etak Buneng Aliwa Badang/Gaman Banig Itak Badjang Otak/Panggap

Borrow Fulod Utang/Bulod Bumulod/Umutang Tumkaw Bumulod Manbulod/Man-utang Hiram Bulod/Utang Banhon

Boundary Fedcheng Eteg Benneg Padaw/Agpapandan/

Kigad Eteg/Gedeng/

Hangganan Budjong/Boddong Pogpog

Talumpanda BeddenQ

Branch Sanga SangalPanga Sanga Sanga PangalSanga SangalPingi Sanga Sangan kayo Hapang

Branding Marka MalkalPangidasinan Panagmarka Magmarka Marka Man-marka Paghero/Pagtatak/

Manmalka Punmarka

Paqmarka Puli/Menpachakep/ Panang-pasaya-aV Ganapan/Ganab/

Klase/Puli/Ganak/

Breed

Menpachakhem Puli

Puonan Magan-anal Ganak/Puli

Manpadakep Lahi/Uri/Paglalahi Manpalahi/Padjakop Pu-uniPunholagon ManQpaganab

Breeder Pala-anak Manador/Takal/

Paramanada Pangganaan Gagannakan Paradakep Mangangastal

Poonan Manador

Para shakip Naqlalahi

Breeze Suysuy Shagem/Puyupoy Puyupoy Amur/Parru Puya-aw Suyusoy Simoy Tunqnin Mundibdib

Bridge Langtay Taytay/Rangtay Rangtay Aratay Langtay Langtay Tulay/Talaytay Allatoy Langtay

Bud Singi/Pingi Bengis/Timil Busel UlguVTaringit SimiVUtol SaringiVPingiITimil Buko/Usbong Salingit Uhi-yok

Bug Chagew Dingse/Kiteb Bukbok SuruVTuma Kitub/Dangaw Bangbangsit Insekto/Kuto/

Djammilong Dangaw GarapatalKato

Bulb Poon/Fugas Dames Bagas Balb Bugas/Poon Balb Balb Poon Napkol

Tah-Nay/Bed-bed/

-

Bundle Fedfed/Falod

Bitek/San kern-kern Binettek Uyon/Appat Bobod/Botok Bedbed/Betek/Uyon Bigkis/Bungkos Butok Botok Butterfly Ak-akop Bulbul-o/Boh-boh-do/

Kulibangbang Kulibangbang Kullapoy Bilbil-o/Bibil-o Paruparo/

Kullapoy Kulkulap-e

Kupa-pey Alibambang

Tunggal/Tungkal/

Gumattang/

Buy Lumakho Tunggalen/ Gumatang Gumatang Ngumina Manlako Bumili Ngumina

Pumlak Tunqkalen

Buyer Lumaklako Menongal/Ahente/

Aggat gatang Gumaggatang Angngina Manlaklako Mamimili Palangina Humubli

Para tungkal

Cage Kakhafan Kudungan/Keb-bi Tangkal Tangkal/Puk6/

Boklut Kalaw/Biki Hawla Tangkal/Buki Pukukan/Kubi

Agpukuan

Camias Kamyas Kamias Pias Pias Iddolo Kamyas/Piyas Kalamyas/Kamias Pias Kamyas

Canal Ketang Kulokol/Kanal Pakyas Kali Alak Kanal/Kulokol Bambang/Kanal Palisi Tula-ing/Alak

Carabao Nuwang Nuang/Nowang Nuang Nuwang Luwang NLiwang Kalabaw Luwang Nuwang

- - - - - - ~ - _ . _ -

4

I

(12)

ENGLISH BONToe IBALOI ILOKO ISNAG KALiNGA I..•·.. KANKANA.EY .• 1 TAGALOG TINGGUIAN TUWAU

Carabull Tot-o Bumalo Lalaki a nuang Toru Dappog Bumalo/Kamado Barakong kalabaw Bumbumallo Bulug an nuwang

Caracalf Kuyao/Kuyang Kilaw Ubing a nuang Urbon Ubbo Bumalasang Batang kalabawl

Djanawan Ulbun an nuwang Guya

Panginaenl

Caracow Kamfakyan Kabadjanl Kabakyan Bakat nuwang Abbay Kabay-yan Inahing kalabaw Kabbaiyan Obay

Bumedasang

Cart Kaliton Kariton/Pasagad Karison KaromataiKariton DalusaiKaliton Kariton Kariton0kareton Kallison Kaliton

Cassava PadpadlilApaya Katemoro/SangdayI Kamoteng kahoyl

Balangkoy Pappadli Kaka-iw/Balangkoy Balinghoy/Kamoteng

Molo/Kasoy Kahoy

Kakoy Kahoy Kahoy

Castrate Men-ifitli Kapon Panagkapon Maglassit Kapon di luwang Man-ibitli Kapunin/Pagkapon Mankapon Kapun

Caterpillar Kecheng AtarolAlabas Arabas Arabat Antatado/Batol Atatado/Tatado Higad/Tiias/Uod ng

Batol Bigi/Batbatol

Iparuparo

Cattle Faka Sangshuan/Baka Baka Baka Baka Baka Baka Baka Baka

Bull Tot-o Manador/Bumalol

Toro Toru Toro/Laki Bumalo Toro Tolo Bulug

Tahal

Calf Kuyao/Kuyang Kilaw Urbon Urbon Abeng bakaiUbbo Ulbon/Kilaw GuyaiBulo Ulbon Ulbun

Cow Kamfakyan Kabajan Kabakyan Bakat baka Bae/Paina Kabay-yan Bakang babae Kabbayan Tin-na

Heifer Fumalasang Bumedasang Bumalasang Alsab Amalasang Bumalasang Dumalagang baka Dianawan BumalasanQ

Horned Nasakuchanl Sangsuan/Sakduranl

Nasaraan Nagsagud Nasakgudan Nasakngudan May sungay Nasagudjan Nahakgudan

Nasagkuchan Asakdoran Hornless Mid sakkod na Ayshi sakdodtol

Awan ti sara na Awan sagud Naid sakgud na Magay sakngud na Walang sungay Maid sakgodna Maid hakgudna Monmon

Stag Kapon Dahin kavajol

Lalaki Nalsitan nga baka Amkok Kamado Bakang lalaki Turturittit Nakapun an bulig

Bubumalo

Steer Nakapon Kilaw/Kapon Bomaro Bumaro Kapon Nakapon Nakapong baka Bumbumallo Nakapun

Charcoal Uling Uling/Sangsang Uging Bakkag Osing Uling Uling Osing Uling

Chicken Manok Manok Manok Anu Manok Manok Manok Manok Manuk

Chick Impas/Kin-uy/Piyek Kiyap/Kipkip/Kiyep Piyek Pipiya Issiw Kiyap Sisiw Piyok/Siyop Im-impa

Cock Kawitan Kawitan Kawitan Kawitan Kawitan Kawitan Tandang/

Kawitan Kawitan

SasabunQin ..•...._...•._•.._-_..-

Cockerel Kawitan .. Tulol Bomaro Manggaygayat

Kawkawitan Tumalangad Katyaw/Tatyaw Magasulog/Ban-og

Kawitan

magitarakot on kawitan

_.-.-~- . . .

Hen Mangalak UfaiUbwan/Upa PamusianiUpa Pangganaan Mangalak Ubo-an Inahing manok Ubuwan Ubuwan

,..

Pullet Chesak Kiyap/Kipkip/Kiyep Dumalaga Umap-apun Amalasang Pamasang/Up-pa Dumalagang manok Bumalasang Dallupidit

- - _ . . . . ... --,._-_._".-

Rooster Kawitan/Kulung Kawitan Kawitan Manador Kawitan Kawitan Tandang/

Kawitan Kawitan

-- .__._- .Sti~tlbu~gin Chicken coop Khogong Kagaban/lkdoganl

Kulungan Alimalun Kagaban Beki/Kagabanl

Pugad Buki Kubi

Keb-bi . .~15.!!Q2.r:lgan ...

Chicken dung Takkin si manok/

Tain manok/Dekong Lugit Tuki Attogit LugitITain di manok IpotITaeng manok Allogit Gali-ing/Lugit AfunolAg-aguban

-~----_.,-,"----_. ---- --_._..- ..-~._.

Clay Pitak/Oklin Dubas Pitak Apikkatan Sulat Linang Putik Linang Pitok

Clayey Napitak Nadubas Napitak Kanal Nasulat Linang Maputik Satat Napitok

(13)

I

Climate Timpo AkewITempo Panawen Lawagan Timpo/Dagum Timpo KlimalPanahon Tempo Dukke an timpo

Cloud Angep/Lifu-o KulpotlCoh-dep Ulep Aluyut Libuo Libu-o Ulap Liboo KulputlBugut

Makulpotl

Naulep/Nakuleml Maulap/Makulimlim0 Mangkokos dalol

Cloudy Maangep/lnlilifu-o Enguh-depl

Nakuyem Naaluyut Anlilibuo Manlibu-o

kulimlim Naliboo NabugutlMabugut

Engulpot

Cold weather Chinamey/Lateng Teg-In/KetellEnketit Nalamiis a panawenl Nasiyam/Nalminl

TungninlNakumog Mantingnenl

Maginaw/Malamig Nakomog Matuningl

Nalam-ek Amian MantiQ-en Kotto-kottol

Collateral Kolateral SalshalKasadat Ibienes Patalian Banat Kolateral GarantiyalKolateral Binis Pangid-onan

Compost Lumeng/Kompos Kompos/Et-toytoy Naparupsa noa ruoit Nepalbao Nalpos/Kompos Kompos Kompos Nalpos Inado

Consign Katulagan di lakol

Utang/Pa-idaho Pailako Angkat Ipalako/Baggat lIakom ta asi

Konsayn Ipalako Ipagattang

Konsayn bayadanllkonsayn

Consumer Lumaklako Menong-gal Agus-usar Araggamminl

Mangmangan Lumaklako Mamimili Palangina Nadon gumatang

Mangammin

Contour Porman nan Iota Porma ni pitoy PormafTabas ti daoa Pabbag Tabas di pita Iporma Contor lIan di pita Porman di Iota

Contract buyer Parakontrata Mengontrata Aggat-gatang nga Maraggulpi

KontratalPakyaw ParakontratalPakyaw Mangungontrata Kontalata ay

KontratalPakyaw

adda katulagan gumatang nguminalPalagulpi

InatanglTinudongl

PillulAbbuyugl Bayanihanl

Cooperation Og-ogfo GamallBataresl Ammoyo

Magsiseng Abboyog/Babbadang Aloyon/Dang-as

Pagtutulungan Tugnawa Ubbu/Baddang Tinadongan

Corn Pikhi Mais Mais Mait Bakaw MaislTige Mais Gassilan Gahilang

Corn husk KoplitlUkis Bulangdang Ambuligan BulalUkis Ukis Ukis Balat Upik gassilan Ukih

Corn kernel Foker Butil Bukol Bura Binukol di bakaw Bukel di mais Butil BinogboglBungan di

Buwan di gahilang gassilan

Corn tassel Buok Buwek ni maisl

Buok Pargay Buok Buokdi mais Buhok ng mais Boy-boy gassilan Habong

Sabo-ngay

Creek Kin-aw PadoklSingi Waig Awweg Sulong/Wa-il Singi/Ketang SapalBatis/Krik Dalwait Wah-el

Cricket Fib-iting/Nennen Belbelting/Kalkal1

Kuryat Sisiyat Battinga BUbut-tinglKakal

SusuhonglKriket Kullipan BongoglAlla-el

Amsek Bilbilting

Crop MulafTanem MulalEsek Mula Mula Mula MulalEsek Tanim Mula Tanum/lnliyak

Masukat sukat ti Magsasanut nga Halinhinang

Mansisinnubad ay Crop rotation Mensinukat ay mula Pansinahdat ni mula

maimula agmula Sinsinnukat Mansinukat di mula pananimlPag-iba iba

klasin mula Munhannot di tanom no pananim

Crowbar Falita BaretalKabra BaFreta Bareta Ballita Balita Bareta Ballita Balitah

Cucumber Pipino Pipino/Kasimon Pipino Asimun Kasimon Kasimon/Pipino Pipino Kassimon Pipinu

Cultivate Feswag Shai-shai/Sukdayenl

Sukayen Magkurkor Kalonan Gabyunen/Sukayenl

Pagbubungkal Sukasukom GaudanITanumanl

Mesokay Kultibiten LiyakonlTamuwan

Curling Kulot KulicullKulikul/Kulot Kulot Makulkulot Kulikog Kulot Kulot Kulingkoy Kulot

Cutworm Figis Begis/Demas Biois Arabat Alabas Bigis/Limas Cutworm BigislAlabas Bigi

Damping-off Luyaw DungtotITombal Panaglusak ti Danus/Lappangl

NalposlNalyaw LingtewITumba Damping-of Nalpos Nalpe

Padpadsik bunobon Tagpa

Dawn Napat-afTalan-olWiit Palbangon/Da-em Parbangon Gumabi BiggabiggatlBigbigaU

Gabis/Bongbongo Bukang-liwaywayl PalbangonlTullaok

Muntalanu

Wikwikis Madaling araw di manok --~_._..-

(14)

r- ENGLISH BONTOC~ __I_BA_L_O_I ~-L- IL_O_K~O ...l...-.~IS_NA_G-,- •• '----'--- KALiNGA I KANKANA·EV I_T_A_G_A_LO_G_---L._TI_NG_G_U_IA_N_--l.-_T_U_W_AL_'_

Day/Daylight Akhew/Kag-aw Akew/Ma-akew/

Aldaw Aldaw/Aigaw Aigaw Agew/Kaagawan/

Araw Wakas/Algaw Algo

AQew Napat-a

DungtotlAboyok/

Pagkabulok/

Decay ChunotiNablok Eboyok/Ashoral/ Agrupsa Rupsa Nalungtot LungtotiBuyok

Pagkasira NatungtotiLupsa Buluk/Dunot Dupok

Deficiency Kulang Kudang/Kulang Agkurang Kinakurang Kulang Kulang KUlang/Kapus Kulang Kulang

Dehydrate Langoen Mag-an/Namag-an Pakumbeten Magpakarsi Asasutllpamaga Pay-osan Pagkatuyo Pamaga Naihihan

Demand Masapul/Kasapulan Kasapulan/Pi-lit Kasapulan Kasapulan gatangan Makasapol Kasapulan Kailangan Natalak Kahapulan

Depth Ka-achalem Shalem/Duhod Kauneg Kaunag Kaadalum Kaadalem Lalim Kaunog Kinadallom

Dew Ormu Amol/Dina-aw Linna-aw/Amor Dirmun Dolno Duno Hamog Djimlong/Dolno Dalu/Dalnu

Deworm Porkaen PulkaiPulga Panagpurga Purgaan Pulgaon Purgaan Pagpupurgal

Pulgaom Pulgaon

Laksante Dig Kaufan/Kautan Kal-kal/Kaotl Kaotan/

Panagkali Magsukay Kaloban/Koloban/

KaotiGabyunen Humukay/Hukayin/

Kulobom/Buk-am Ka-utlKa-utan

Sokay Buk-an Naghukay

Dike Faneng Balok/Tambak/Baok/

Tambak Tinamba Pigol Baneng Pilapil/Dike Dike/Palisi BatnongiBanong

Kanal/Kolokol

Dilute TimplaITawtawen Kiwal/Tunaw/Sinak Naw-nawen Lahaggan/Kibugan/

Kamsan Tawtawen/Sibnaken/

Banto Kanawom Kamohan

Danuman Sebna-en

Dip Itapek Isiw-siw/Saw-saw Ideppel Isimraw/Apalgap Isaw-saw Isawsaw/lpisok lIubog Iyupel Itam-ol/ltalbok

Direct seeding Isafog Sabog/lpongaw Imporwak Winaritan/Diretso

Inosok Isabog Sabog tanim Inasak Ihabuwag

niwarit ya bin-i Pregerminated

Naipabgi Pinatubo Naparusing a bukel Aggi metugnu Pinatubo Bunubon Pinatubong binhi Naibunobon Itam-ol

seed

Lodging Napabgi I-aneng Agdeppes Nibtong/Nedapnas Nandumak Natukang Paghapay ng palay Idapos Idakol

Broadcast Isafog/Isapoak Pinoyak/Pino-ngaw Imporwak Newarwarit Iwalagis Iwaras/Isapuwak Pagsasabog Man-iwalais Ihabuwag Saturated field Nachanuman Ashanuman Apag apaman ti

Napigugu Nadanuman Nadanuman/

Natigmak sa linang Nadanuman Nadanuman

danum Nabelbel

Discolored Ninkupas/Kinmupas Kinmupas/

Nagkupas Magpurkas Kinmupas Nankupas/Kinmupas Kumupas ChinomkotiSinomlag Kinmupas

Pinmaspas

Disease Sakit SahitiSakit Sakit Tinakit Sakit Sakit Sakit Sigab/Pallak Hakit

Disperse/Distribute Iwalas Mayvalak/Mayvaras/

Panagiwaras IwardatMagiwariti

Naiwalis/Naiwalas Iwaras/lwatwat Pamamahagi Patalakon/lwalis Ihabuwag/lkappong

Maywashas MaQiwaras

Ditch Ketang Kanal/Paijas/Balok Kanal/Pagayusan ti Gagait awweg/

Kali Kanal/Bagan/

Kanal/Ditse Palisi Tulaing/Guhing/

danum Wangwang Towaok Taba-o/Luhuk

Dominant Kaachuan Karakdan/Nandasin Kaaduan Napabeg/Ad-adu Dakol/Kadaklan Kaad-adu-an/ Nakararami/

Kapada Dak-dakol

Nanlasin Nakahihigit Dragonfly Lakfaan/lk-iko/

Shushuti/Sho-shote Tuwwato PapayutlKikkirattog

Tuwato Dudute/Dutdut-e/

Tutubi Titiwalo Du-uwitlDa-uti

Langfayan Kukkurandinq Lal-Ia-o

Drainage Men-ayusan si

Pa-jas/Kanal/Doyas Pa-anges Alinawang Iyalak/Egewang Keli Paagusan Ipaayos Tula-ing/Guhing

chanum

Drip Tedted Ted-ted/Is-is Tedted Magpatta Mantottod Tedted Tulo/Patak Walasiwis/Sawsaw Todtod

Drizzle LagietiArbis Albis/ArbisiMeg-is Arbis Darikamo Amo-amok Mantitennek Ambon Alumassi/Missi Apuk

7

(15)

ENGUSH SONTOC ISALOI ILOKO ISNAG KALiNGA 1•. KANKANA-Ey..1 TAGALOG TINGGUIAN TUWALI

r

Drought TudokiChakonl KawatiOgewl

KalgawlTikag Tikag/Magkalia Angag Kumog Tagtuyot Kamaga Dupal/Maugo

Ekhew/Fitil Na-ti-an

Drum Farchi/Dram Drum/Baledis Bariles Baril Dram/Baliles Barelis/Dram/Balilis Dram Tambal Baliles

Dry Nalango/lpalango Emag-an/Pemag-anl

Namaga NamagaiNakarsi IpamagaiNabilagl

Nango/Namga-an Tuyo/Nagpapatuyol

Namaga Inugawon/Maugol

Mangka-mag-an NamaqalNalango Pagpapatuyo Nalango

"Above stove" Sokosog Sang-nga-an/lso-ol Naisuor Insupan Suogan Isu-o Sa ibabaw ng kalan Saangan Ihayong

Magpasinga balil Pamagaanl

Patuyupanl Air-dry Ipasoysoy Jub-juban Pawirwiran Paanginanl Ibilag si bibbid Ipasoysoy Patuyo sa hangin Panampayubyubl

Padibdiban

Ipasaysay Panampadubdub

Hang-dry Ifalayfay/ltayon Nayba-jat Iyalday Agderayanl

Iyaloy Itayon Isabit Itayon Ibalagbag

Madederayan Sun-dry Isap-ey/lfilag Panbidag shi sekitl

Naibilag Mamilag Binilag/lbilag si init Isap-ey/lsgitllbilag Binibilad saarawl

Mamilag Ihap-e

Bilag Pagbibilad sa araw

Dry rot ChunotiNablok Dufok/KikhetiDupok Dry rot Umapog Lango Nango Tuyong bulok Nalango Buluk

Dry season Panag-chakonl Kalkaw/Ogewl

Tiempo ti kalgaw Pinagsisinagl Iya-angag/Angag

EgewlTiyagew Tag-arawlTag-init Kamaga Dupal/Maugo

Ekhew Tiyakew Magdagun dagun

Duck Pato Pato/Papa Pato Patu Pato Pato ItikiBibi/Pato Pato Gaw-gawaiPapa

Drake Barako Kawitan/Barako Barako Baraku Barako Barako ItikiBibi/Patong lalaki Balako Kawitan an gawgawa

Hen Upa UfalUbuwan Opa Ina patu Paina Obu-an Inahing itikiBibi/Pato Ubuwan Ubuwan an

!gawgawa

Duckling Impas/Kin-oy/Piyek Kiyap/Sibong Piyek Pipiya patu Issiw Kiyap/lngpas Sisiw na bibi PiyoklSiyop Im-impa

Dusk KosbetiSedsechem Ma-sheml

Sipnget Gumlbat Kulop Sumiklep/Nasdem Dapit-haponlTakip-

Tapok Makpa

na Mangkedabi silimlAgaw-dilim

Dust ChapolTapok TapokiDepok Tapok Tapu Tapok TapokiAbo AlikaboklAbokiPulbo Lapok Tapuk

Earthquake YekhaiKenkened/ Sheg-sheg/Jeg-jegl

Gingined Yagyag Lunig Yegyeg Lindol Yogyog Kolyog

Yagyag Kayeq

Earthworm Kelang Kedang/Kudangatl

Alinta Aluki Kulang Tuwing/Kuwang Bulate Kulang Kolang

Bileg

Egg Itlog Ikdoq/ltdog Itlog Ilog/ltlog Itlog/lplog Itlog Itlog Itlog Itluq

Cagavan/lkdoganl

Obong/Ubonganl

Egg nest Kakhafan Ubong/Okbong/ Pagitlugan Subut Kagongkong/Sok-but Pugad Kulong/Djolmon BuyaiPun-ltugan

Kogongan Kagaban

Eggplant Talong TalonglTarong Tarong Tarong Gattobang Tarong Talong Tallong Talung

Erosion Magchay Slide/Shal-shall

Margaay Nldayan/Gadday Guday/Magday Geday Pagkatibagl

Magdjay Goh-de

Kishay/Kebang Pagkaguho

External parts of ruminants

Back Likod/Echeg Dihod/Beneg Likod Addag Odog/Likod Edeg Likod Vunog/Bunoy Bonog/Odog

Belly Poto Ekes/Ekis Tiyan Lalaban/Sinay Buwang/Botak Eges/Buwang Tiyan Buwang Putuh

Ham Orpo Dafa Luppo Apel/Lappu PekpekiLapaiUlpo Lamlames Pigi Ulpo Ulpu

Head Ulo TuktokiUlo Ulo Ulo Ulo/Lungos Tuktok Ulo Vangkag/Utu Ulu

f - - - - . . .~~.-

Hoof Kokod Kukub Kuko Lutub Kuko Kuko/Kukob Kuko Kuko Kukud

-~-- -~----'---~'-- .- - -~----_.... - _ . , . ~ - - - _ . - . ----

8

(16)

ENGLISH BONToe IBAlOI IlOKO ISNAG

·fi:iAllunA-"..

...

',....,. IlAUIl,alL•••...u.....1 II'I

Horn Sakhod Sakdod Sara Sagud Sakgod Sakngod Sungay Sakgod Hakgud

Loin Lomo Ulpo Lumo Lapiyong Bai Puyong/Upo Lomo Vunog/Bunoy Bonog

Navel Puseg Puseg Puseg Pusag Pusog Puseg Pusod Pusog Puhog

Neck Fakhang Bagang/Bocdew Tengnged Bulaw Bagang/Tungod Bagang Leeg Tungod Bagang

Penis Lusi/Uti Buto/Daray/Laday Buto Usin Utin Laday Titi/Utin Otin Butli

Rectum Ofet/Kimot Bungagan/Ki-motan/

Ubet Purot/Bungog Ubot Obet Puwit/Pwit Vungog Pulong

Guanas

Rump Falonga Uvetan/Dipad Patong Apel/Ubat Lapa Lipad Pigi Takob Kiwikiw

Shoulder Afonga AvadalAbada Abaga Abaga Abala Padanga Balikat AvalalAbala Pukol

Side Sikikhan Pieg/Kil-guis Sikigan/Bakrang Bikat Butik Bikes Tagiliran Vakalang/Balakang Taglang

Snout/Muzzle Ngulob Dungis/Song-song/

Sub-sub Subsub/Bugong Ungol Sungsong Nguso/Subsob Sungo Hubil/Hungil

Ngosib

Tail Iko/Ipos Ihol/ kul Ipus Iput Ipos Iko Buntot Ipos Ikul

Teat Suso Susu/Musing Suso Bungag/Gatat/

Suso Suso Utong Tingil Huhu

Mungav Testicle Fitli/Fotfotlog Butig/Ukel-ukel/

Lateg Bungaw Buto Butlog Bayag Ladjay/Laday Batbatu

Betdi/ Paltak

Vulva Sipit/Lawit Utin/Tintin Oki Uki Uboy Itel Pekpek/Kiki/Puki Uki Kuwa

Farm Payew/Uma Pan-asekan/Payew/

Talon Baang/Koman Pappayaw/Umal UmaiGaldin/Num-ai

Sakahan/Bukid Makmak Hinabalanl

Owangan Ba~~g Garden Tinanoman

Farm house Afongan/Ab-afong Abulan/Abolan Kalapaw Sigay Sigay Ab-abong/Apal

Bahay sa bukid Bawi Abung

Kamarin

Farm manure LumenQ Avono/Abono Takki ti animal Kawel animal Att(iY ._. .Tai- Tae/dumi Bugaso way attay Ta-i

Fatten Patafaen/Palamsen Patebaen Pagpalukmeg PalumaQQan IpatabaiPatabaon Patabaen/Palamsen Patabain Patabkom Patabaon

Feather Chutchut Shut-shut/Shot-shot Dutdut Dudot Dotdot Dotdot Balahibo Djotdjot Dutdut

Feed trough Atotong Panganan Pagpakanan Lusong/Lutong/

Atotong BayukaiBalunglong Pakainan/Patukaan Atotong Balunglong Pagpakkanan

- ... --- ---.--_.---_._----

Feeding Menpakpakan Pemekan/Pakanen Panagpakan Magpakkan Pakanon.- .. Manpakpakan Nagpapakain Mampakan Munpakan

Feeds (Commercial Pamakkan/ Pakan/Kanon di

or Concocted) Pakan Timol/May-pekkan Pagpakan

Pagpakkan Angol Ange Pakain Upok pinang-an ya

.'-_..•-- mimogmoQan

Fence Alad Alad/Pasbol Alad Abot Alad -_....- Alad/Kasaw/Pade Bakod Alad Alad

- _..-

Ferment Tapeyen Bangdesin/Sinodad Pabaf}glesen MaQlassam BassoQ9.Qn Tapeyen Pagbuburo ~li~gt~~li~.._--- Pugtun

Fermented

Fayas Basi Basi Alwas/Suka basi Bayas Basi Basi Basi Basi

8ulla!~ane ~---,.-._.,._._-~ --_.._---- ... . _.._--_.

Fire Apey Puol/Apoy Apoy Apoy Apoy Apoy Apoy Po-oVSagab/Apoy Apuy

- ---..._.._-- ---_. . ---_..-._-- . -

Flat Fatad/Chatchata ay SimpaiPatad/

Patad Tanap Tanap SingpalDekkan/

Patag Napanad Nundotal

luta Shekdan Patad ---".._--,-_.._..- 1--- .

~._-".-._._..-.----

Flea TilanQ Temel Timel Kuto atu TilanQ Timel/Tilang PulgaslKuto Atilang Timol

Flock Grupon si talaken Pinakan/Megmegan/

Bunggoy Arban Labban Taraken/Talaken Langkay/Kawan Pangon Imug-mugan

Pastol

9

(17)

ENGUSH

I

Flood Layos Dayos Layos Dalanap Layos/Litap Layos Baha Layos Datong/Nalbong

Flood irrigation Sebnang Pa shanomanl

Agpalayas Dalanap agpadanum Ipadalanap si danum Sabang Patubig baha Manpadanum Padanuman SinbeQ

Flour Alina Arena Arina MinamaJArina Tinampok Arina Arina Allina Alina

Flower/Fruit Topkaw/Funga Dames/Sabong Sabong/Bunga Sabong/ButaJBunga Sabong/Bunga SabongiBungai BulaklakiPrutas/

Sabong Habung/Bunga

Lames BunQa

FOQ AnQep Coh-dep Angep Gitub/Angap Angop Angep/Libu-o Ulap Angop KulputIBugut

Foggy Naangep MakulpotiEngohdepl

Na-angep Naangap Anga-angoplAllilibuo Manlilibu-o Maulap Naangop Bugubugut

Man-co-coh-dep

Food Makan Mekan/Makan MakanlTaraon Kakkanan/Makkan Makan Makan Pagkain TalaoniMakan MakaniKanon

Footbridge Langtay Taytay/Rangtayl

Talaytayan Sillayon Langtay da tago AtayaniLangtay Tulay AIIatoy Pakdal

Pakshal

Forage rack Panganan BodegalAlang Pagikkan ti garami Agpakkanan Papakkanan Panpakanan Sabsaban/Pakainan Kudal Pinu-ul

Forest Pagpag Alas/Bel-ewl

Bakir Ginubat Ginobat KadaiKakak-kaiwan GubatiKahuyani

TattaloniGinubat InalahanlMuyong/

Shontog/Kakiyewan KaQubatan PinuQu

Fruitfly Kumaw Anim-itiBalengngaw Ngilaw Langaw prutas Lingaw Bangaw Langaw TalakitikiBalbalngaw Lango

Fuelwood PinasekiMisuno Keyew/Ngepos/

Pangsungrod DungsolAlitan Kayo PansunodlTinubaki

Panggatong/Gatong Jinikot Mitungu an kaiw

Kiyow Ka-iw

Full moon Fitfitaeg nan fuwan Sedag/Buklanot Kabos Darudar Dakol as solag Nasbey bu-an Kabilugan ng buwan Kavos Immongal di bulan MaibombaiSabidongl

Fungicide Akhas Agas ni bigis Agas ti buot Pamatay tutu Dapol Parabombal Pamatay-amag Agas Pumpateh bu-ot

Para boot

Fungus Fuot Bo-ot Buot Tutu Buot Boot AmaQ Buot Bo-otIBiyu

Furrow GulitIWaked Gulis/Kulit Gulis Gurit Gulis GulitIKusitIKugit Farow Gulit Tulaing/Boyah

Garden Foag/Oma Garden/Pajew/Oma Pagmulaan KadananiBaang Mumula-an Non-alOmaiGarden Hardin Galjen Puntanoman

Garden pea Disantis Sitsaro Sitcharo Chicharo Sitsaro Sitsaro/Gesantis/

Chicharo/tsitsaro Sitsalo Desantis Switpis

Garlic Fawang Bawang Bawang Bawang Bawang Bawang Bawang Bawang Amput

Germ Lukit Begis Germ Kagaw Isaw Bigis Mikrobyo Isaw Germ

Germinate Fabgi/Fumki BengisITimil/Simit Panagrusing Tumobu Tumubo Tinmubo/Binumtiki Pagsibol/Pagtubol

Tummobo NabngVHumangol

Sinmungo/Sinmimit PaQ-usbong NalnQi

Ginger Laya AgatiLaya Laya Basang Laya LayaiAgat Luya Laya Laya

Goat Karching Kalshing/Kanshing Kalding Kalding Kalding Kalding Kambing Kaldjing Guiding

Buck BuloQ BuloQ Toro Ama kalding Laki Bumalo ay kaldinQ BarakonQ kambing Tolo/Kalamtangan Bulog an guiding

Doe Paina Kabajan Kabakyan Ina kalding Paina Babai ay kalding Inahing kambing Kabaiyan ObaylTin-na

Kid Anak Kilao UbinQ a kalding Ana kalding Ubbo Anak di kalding Bisero Ulbon kaldjinQ Golang

Goose Ganso Ganso Ganso Ganso Ganso Ganso Gansa Ganso Ganho

Gander Barako Ganso Ganso a lalaki Ganso Laki Barako Lalaking gansa Ganso Kawitan ay ganho

Hen Upa UfalOpa Ganso a babai Gansa Bai Ubo-an Inahing gansa Ubuwan UbuwaniUp-upa

Gooseling Piyekllmpas Kiyap/Kipkip/Kiyep Piyek Ana ganso Issiw Kiyap Sisiw Piyok Im-impa

---

10

(18)

ENGLISH BONTOC IBALOI ILOKO ISNAG KAUNGA KANKANA-EY TAGALOG

Manusan/Punguwan/ Paggrado/pagbukod/

Grade/Sort Isinaillasin Pili/Pispis Paglalasinen Sina-on Pispisen/Pili-en/llasin Paghiwalay/ Piliyon Top-ngon

Piliyan

Pagklase

Grain Foker/Bagas lIekiCosil Bukel Bukal Bugas Bukel/Butil Butil Bugas Boga

Granary Allang/Akamang Alang/Baleg Kamarin Alang/Sipi Alang Ba-eng/Apal

Bangan/Bodega Alang Alang

Agamang

GrassIWeed Lukham EdetiDoh-bet Ruot Kaddat Bollat Lugam/Nabe-as Damo Loot Holok

Grasshopper Chochon Shoron/Dodon Dudon Kalingat Balliit SuliwetiDodon/

Tipaklong Djodjon Ba-atong

Pakiyeng

Graze Anglod Ngeb-ngeb/Mengan Pagpasturan Karab Ikalis/Galob Mangan/Man-alab Manginain Man-alab Alab

Greenhouse Grenhaws Grenhaws Grenhaws Naliduman

Sigay Grenhaws Grenhaws Linong di mula Puntubugan

Ipagpatubuwan

Grow Tumufo/Mengngan Ba-deg/Kabay/Simit Agtubo Umabay/Dumakkal Dumakol Gumabay/Lumangto/

Paglaki/Lumaki Djomakkol Umongal Dumakdake

Grub hoe Khabyon Kabjun/Gabjon/

Gabion Palu Piko Salapsap/Gabyon Asarol/AsadaiPatik Piko Gabyon

Sarado

Guava Kayyab Bayabas Bayabas Bayawas/Bayabat Bayabat Bayabas/Gayabas Bayabas Gayyabas Bebet

Hail storm Chalalo/Chullalo Danti Oraro Ulalago/Uraro Dulalo Dadal-Io/Dante/

Ulang yelo/Heyl Dulallo Dalallu Lante

Half moon Tinmekwa nan fuwan Kagashowen bulan Baro wenno lakay Mapan bulan/

Gogwa solag Nan-unat di bu-an Hating-buwan/

Guduan bulan Nakayang/Gudum an

nga Bulan Arinunus Kalahating buwan bulan

Harness Sallong EhetiEketilpako Ipako Lubid Paguyudan EketiPaguyod/Sango Singkaw Man-awitan/Sangol Panakul

Harrow Suyod/Sakhod/ Sagad/Arasho/

Pak-ol/Palpal Buriski Suyod Suyod/Saloysoy/

Suyod Pailid Kawal/Huyung

Sagad Saloysoy Arado

Harvest ApitiAni AfitlApitlAni Apit ApitlAni/Gani Ani/Apit Man-apitiMan-ani/

Ani Apit BotoklAni/Bok-ka

Manbeka Harvest season Panag-aani/ Tempon afitITempon

Panag-aapit Pinag-aapitiPinagani Iya-ani/lya-apit Panag-aapitl

Anihan/Tag-ani Panag-ani Ahi-ani/Ahitulu

Panag-aapit ni apitiSi-anni Panag-aani

MengafitiMemoras/

Agap-apitiMaggani/ Man-ap-apitl MunbotokiMun-ani/

Harvesting En-an-ani Pan-apitiSi-apiti Pinag-aapit

Aggahani An-ani

Man-an-ani Pag-aani Man-ani

Munbok-ka Memoshas/Man-anni

Hatch Pikki Pen-ikiPensaiPetki Agpissa Namsit Umissiw ManpesaiMapetkian Pisa Ub-oban Map-ah

Hay Khumang/Chakami Sabal Garami Arutang/Akaw Ulot Garami Dayami Gam-mi Dagami

Hedge Alad Gilid/Kilig/Tenneng Murdong Padaw/Aray/Patu Alad Baneng Halamang-bakod Tambak Pinu-ol/Natuggo

Herbicide Akhas Savishong Pagpatay ti ruot Agas kaddatl

Agas bullat MaibombaiSabidongl

Herbicide Pangposol ay loot Pumpateh holok

Pamatay kaddat Parabombas lugam

Herd Grupon si talaken Pinekkan Pangen Arban Kalowalowang Taraken/Talaken Kawan Pangon Mun-uuwadi

Hill-up Mengabur Sarado/Serado Ringkunen Limbang Kalun/Kalunan Sarado/Serado Pagtabon Gabulam Mungabul/Tag-udan/

Muntodag

Hillside Chuntog In-nalong/Alakshang/

Bakras Baging bumabbantay Beleg/Baklas Bilig/Kabilbiligan Libis ng burol Sag-on gan bilig Maduntog Bantileg

Hired labor Porchiya Medagbo-an/Pordiya Matangtangdanan Manglu Pabayadan/

Oblantes/Pordiya Arawan Manangdjan Naboklaan Patangdan

11

(19)

KANKANA..EY TAGALOG

I

Horse Kafayo Kavajo/Kabadjo Kabalyo Kabalyo Kabayo Kabayo Kabayo Kabayo Kabayu

Colt Kafayo Kavajo/Kabadjo Bomaro Bumam nga kabalyo Amabbago Kabayo Bisiro Ulbon Kabayu

Filly Bumalasang Kavajo/Kabadjo Bumalasang Bumalasang kabalyo Amabbalasang Bumalasang Batang kabayong

Kabaayan Kabayu

babae

Foal Fab-alo Kilaw Ubing a kabalyo Urbon kabalyo Abeng Kabayo Kilaw/Bumalo Batang kabayong

Ulbon ay kabayo Kabayun golang lalaki/Bisiro

Mare Kamfakyan Kabajan Babai nga kabalyo Bakat nga kabalyo Paina un kabayo Kabay-yan Inahing kabayo Kabaiyan Babain kabayu

Stallion Bulog Bumalo Lalaki Bula nga kabalyo Paama un kabayo Bul-Ia Kabayong bulugan Kalantangan Kabayun bulog

Hot pepper Sili Sili Sili Turang/Gappo Sili Sili Siling maanghang/

Vongaw Paktiw

Labuyo

Atong ay timpo/ Napudot nga

Naprang/ Man-atong/ Maalinsangan/ Potta-pottang/

Hot weather

Chackon Petang/Empetang panaweniNabarai

Napasungat Man atong

Manpet-ang Tag-initITag-araw Kamaga

Maatung NadaQa-anQ

Housefly Laleg Apangatllmoc Ngilaw/Dingraw Langaw/Banggaw Lingaw Lal-la-eQ LanQaw Ngilaw/LinQaw Lalog

Immune Inmingsa Imtun/Naing-sa Nairuam Mapenam Um-minam/Umingsa NaingsaiNairowam Di tinatablan Um-minam ImminQha

Insect Fikis Begis/lnsekto Insekto AriwaQwaQ Insekto BiQis Insekto/Kulisap Insekto Insekto

Insecticide Akhas/Safichong Saveshong Pagpatay ti insekto Panglattong Sabidong MaibombaiSabidongJ

Pamatay-kulisap Pangposolay

Kodot

Parabombas bigis insekto

Irrigated Layew E-shanoman Mapasayakan Napadanuman Padanuman/

Layew/Masibugan Pinatubigan Napadanuman Nadanuman Nadanuman

Irrigation Payas/Alak Shanoman/Kulokol Pagpasayak Padanum Alak Bagan Patubig Paayas Alak

Water depth Ka-achalem nan ShalernlDebing ni

Kauneg ti danum Kaadallam Kaadalom Kaada-Iem Lalim ng tubig Kot-tong Kadalom

chanum shanum

Continuous Maid pengpeng na Tuloy-tuloy Agnanayon Peyapeyang Antot-tottod Tuloy-tuloy/

Tuloy-tuloy Mantodtod Mun-nanamong Mantetetned

Flooding Posngen Sinbeg Palayas Lannap Ipadalanap Mangabang/llibeng Pagbabaha Pasuyakam Nalbong/Labngon

Rainfed Pak-ang Talon/Bangkag Bangkag Mod-odanan Udanan Bangkag Sahod-ulan Maudanan Maudanan

Drought Tuchok Kegang/Tiakew Tikag Tikag Angag Kalgaw TagtuyotITagbisi Kamaga Dopal

Jackfruit Langka Dangka Langka Anangka Lamka Langka Langka Langka Langka

Jar FangaiFurnay/Gusi/

Salaw Burnay Gusgusi Iddanuman Kuli/Gambong Tapayan/Gusi/Banga Djanuman Buhi/Dunug/Angang

Tuunan

Java Plum Lomboy Domboy Lungboy Lumboy Longboy Lumboy DuhatlLumboy Lomboy Lomboy

Knife Khipan Ta-ed/Dansita Kutsilyo/Kampit Iku Gipan Gipan Kutsilyo Gipan/Uho UwalHinalong

Lactation Enpasoso Pampasuso/

Panagpasuso Maggatta Ampagatas/

Manpasoso Pagpapasuso/

Manpaspasuso Punpahuhu

Amansoso Ampasuso PaQPapadede

Ladder Teytey AgshanlTe-te Agdan Agdan Aldan AgdanlTeytey Hagdan Aldjan Tete/Pakdal

Lake Posong Binejayeng/Debbeng Libtong Pispisung Lobong Lebeng Lawa Posong Lubong/Puhong

Land LutaiDagaiLuti Bu-Day/Shaga Daga DagaiLusa PitaiLuta DagaiLote/Saadan Lupa Solal Luta

Land owner AkinlutalAkinkua Mahin bu-day to Akin daga Makinlusa Kampayaw/Singkua Akin dagalAkin uka May-Iupal

Singkua simakmak Udluta May-ari nQ lupa

Landless Mid luta na Enshi bu-day to Awan daga na Awan lusa Ippon payaw na Magay daga na Walang lupa Naid makmak na Maid luta na

-~~-

12

(20)

_ _ EN_G_L_IS_H B_ON_T_O_C IB_A_LO_I_...l-__ IL_O_KO __--,--__ IS_N_AG KA_L_IN_G_A_I KANKANA·EY

I

TAGALOG T1NGGUIAN TUWALI

Larva Bigis Begis Bigis Kinkinit tadang Ogos Bigis Tilas Oyos Bigi

Lay Umit-itlog Man-ikdog/

Panag-itlog Magl-ilog Umitlog Man-itlog Mangitlog/

Umitlog/Mangiplug Mun-itlog

Mengikdog Nangingitlog

Leaf Fulong Bulong Bulong, Ad-adon Tubo Bulong Dahon Tubo Tubu

Leaf curl Kulot Kulot Kulot Naakinkinit Kulikog Kulot Kulot Kolittokot Nakulot on tubu

Leaf spot Latek Baltek/Datek Latik Balbaldong adon Batok di tubo Latek Nabatikanq dahon Ditubo Latik di tubu

Leafminer Ngilaw Ngilaw Ngilaw Batungol naya adon Lingaw di tubo Nqilaw/Lifmayner Leafminer Killapog Lifmayner

Leech Matek Alinta/Bileg/Matek Alimatek AlimatalAlimanawan Alinta Alinta/Matek Linta/Limatik Matak/Matok Matok

Leek Danggo Dasuna/Shangkho Bulong sibuyas Lasona Danggo Sibuyas/Danggo Kutsai Sibuyas Tubun di danggo

Lemon Chalayap Sahajap/Perres/

Dalayap Kahel Dalayap Dalayap Lemon/Dayap/Kahel Djalayap Lemon

Lemon/Pusposok

Lice Kuto Kuto Kuto Kuto/Kiyat Kuto Kuto/Tuma Kuto/Lisa Koto Kuto

Light Silaw/Paway Selew/Silew/Maniyal Silaw/Lawag Lawag/Wada Silaw Silaw/Silew Liwanag/llaw Lampala Hilaw/Dilag

Lightning Koliyapyap/Kimat KimaVBagidat Kimat KilaVKimat Kilat Kimat KidlaVLintik Kilat Mapot-al/Kilat

Lima bean Patani Atab/Patani/Etab Patani Tangingi KalbaVltab Kuppite/ltab Patani Patani Atabi

Liming Apogan Mengaplay ni lime Panagusar ti apog Ap-apugan Iyapol/Apolan Layming Pag-aapoq Apolan Apulan

Ikarga/Men-ikarga/ Magipaga/

Man-ikarga/

Load Mankalka/Kalka Panagkarga/Karga Magilugan/ Bubokkodan/lbukod Pagkarga/Karga Kal-gaan Punuwon

Karga

Magisagpat Man-iluglugan

Loading platform Plataporma Panshagpatan Pagbatayan nga

Batay pagsagpatan Bubokkodan Pansagpatan Platapormang

AIIatoy Punpat-tukan

agkarga kargahan

Belbelting/ Dudun/Slbuwaw/

Locust Chochon Dudon Siyab/Sisibaw/ Dodon SoliweVDodon Balang Djodjon/Dudun Dudun

Beddaddeng

Pilagay pingpingku

Log Langes/Linnanges Tabda/Toroso/Kiyew Troso Taruso/Pungka Batang Batang/Talaksan/

Troso Talikayu Nalngo an kaiw

Minunqo/Troso

Looper Fikis Begis Dangan-dangan Dangan-dangan Batol Dangan-dangan Uod Mallukuto ogos Da-angan

Loss (economic) Lukhi/Nalukhi Lugi/Abak Lugi Naawanan/Nalugi Naabakan Nalugi/Maatiw/

Lugi Nalugi/Nabanglap Nalugi

Namaga

Manure Tai/Lumeng Tae/Kitel Takki ti animal Kawel Altay Tai Tai/Dumi/lpot Bugaso Tai/LugiVGali-ing

Market MarkeVTinchaan DahuaniDakuan/

Paglakuan Paglalakuwan Malket Panlako-an/Markit Pamilihan/Palengke/

Tindjaan Malket

Tinsha-an Merkado/Talipapa

Mate Manacha Penakal/Penekep Panagpamanada Magdakay Asawaon/Manada Mandakep Pagkasta Pachakupam Mamaya-an

Nakulnitan/Nagangu/

Nat-ungan/Ma-ilog/

Mature Naeteng/Nengngan Natengan/Eta-engan Natangkenan Natangkinan/ Nautong Naket-eng Magulang Nautong

Nakulnit Nahikon

Meat KamelWatwat Afag/Apag/Buki/Buke Kame Kame Sida Patpatok/Bukbuki/

Kame Kaine Dotag

Ap-apag

Beef Kamin si faka Afag ni baha Kame ti baka Tabbit baka Kaine di baka Kaine di baka Kameng baka Kalnin baka Dotag di baka Carabeef Kamin si nuwang Afag ni nuang Kame ti nuang Tabbit nuwang Kaine di luwang Kaine di nuwang Kameng kalabaw Kalnin luwang Dotag di nuwang

(21)

ENGLISH BONToe IBAlOI IlOKO ISNAG KALiNGA I KANKANA·EY I TAGALOG TlNGGU1AN TUWALI

Chevon Karnin si karching Afag ni kalshing Karne ti kalding Tabbit kalding Kaine ni kalding Kaine di kalding Karneng kambing Kalnin kaldjing Dotag di guiding Mutton Karnin si karnero Afag ni karnero Karne ti karnero Tabbit karnero Kaine ni karnero Kaine di makawas Karneng tupa Kalnin kalnilo Dotag di kalnelo Pork Karnin si fotog Afag ni bavoy Karne ti baboy Tabbit aboy Kaine di bulok Kaine di busa-ang Karneng baboy Kalnin bulok Dotag di babuy

Melon Melon SanjalMelon Morad TupaJSupa Udal Sanja Milon Molod Melon

Meteorite Follayaw/Folalayaw Buladakew Bolalakaw Bulalakaw Siwasiwakl

Bulalakaw Bolalakaw Bulalakaw Bulalakaw

Bulalakaw

Milk Khatas Katas Gatas Gatta Gatas Gatas Gatas Gatas Gattak

Mite Kakew KagewlAmpas Anay/Mites Tungaw/Ulmogl

Ampas/Kagaw Tungaw Tungaw Anoy/Ampas Kago

AninQapnQap

Mold Fu-ot Bo-ot Buot Taramitim/Buot Buot Bo-ut Amag BooVAmag Bu-ut

Moldy Nafuotan BuotanlAbu-otan Nabuot Nabuot Ambubuot Nanbo-ut Maamag NabooVNabuutan Nabu-utan

Mongo Mongkho Balatong/Mongo Balatong Balatong Balatong Monggo Balatong Balatong Balatong

Monsoon rain Uchan PuweklOran Nepnep Annag Oltot Panag-uudan/PewekPabugso-bugsong

Bali Mahapukl

paQ-ulan Umuda-udan

Month Fuwan Bulan Bulan Bulanan Binulan/Bulan Bu-anlBuwan Buwan Bulan Bulan

Moon Fuwan Bulan Bulan Bulan Bulan/Solag Buwan/Bu-an Buwan/Bwan Bulan Bulan

Morning Wiit Agsapa AgsapalBigat AI-alawalPagmakat Bigbigat AgsapalNapat-a Umaga Bigbigat Biggat-nalMawi-it

Mortar Losong Bajuan Alsong Bayuwan Lusong Lusongan Lusong Alsong Luhung

Mosaic Latik Batik Mosaic Mosaic Labbalabbang/Batok Nalatek Mosaic Balok Latik

Mosquito Kumaw/Lamok DamokilmokITopkan Lamok LamalAgukopl

1I0kiLamok Lamok Lamok Lamokl

Gubang Waswassavan Toma

Moss Fakhiw/Lumot Bagiw/Daboy Lumot Lumut Bagiw Laboy/Labey/LumoV

Lumot LumoVBagiw Lumuy/Bagiw

BaQiw

Mound Funton Bunton/PutnoylT0-01 Bunton Laton Bunton Bunton TambakiBuntonl

Bunton Inado/Pingkol

Punso Mountainous Fanfantay/Filfilig Kashontoganl

Banbantay Bambantay Bebeleg Dontog Bulubundukinl

Kabilbiligan Maduntug

Shonshontog Mabundok

Mud PitakiPitek Petoy/Pitek Pitak PitaJLupang/Lubna Piyok Pitek Putik LuttakiPuyak Pitok

MulchinglAp-apl Panangngalep-ep ti

Mulch Men ap-ap si Iota puon ti mula iti Ap-apan Ap-apan Ap-aplAp-apan Mulch AplagarnlGabolan Inadu

Napnap

bulbulonQ

Mushroom Kum-o Oong/Bagel Oong Uong Uong U-ong/Bage Kabuti Oong Bulung

Nest Kakhafanl Kalaballkdoganl

Umok Subut Sukbot Ubong Pugad Kulong/Suk-bot Buya

FanQitloQan ObonQ

Net farm income Ganar/Galansia KanansyalNeto Ganansia Ganansia Maganansiya Ganansiyal

Kita Ganansia Ganal

Galansiya

New moon Limeng PangeVNingel Linned Lasiad bulan Saal Panget Bagong buwan Djamon bulan

Bulan lumtaw

Nighttime Malafi/Lafi/Maschem Davi/Kalebiyanl

Rabii Gabiyin Labi Nalabi Gabi Labi/Lumabi Hilong

Edabi -- ."_.-_.-~---_._----~-~----

14

(22)

ENGLISH BONToe IBALOI IlOKO ISNAG KALiNGA

I.

KANKANA·EY

.1

TAGALOG TINGGUIAN TUWALI

I

Node Onget Bukow/Buko Buko Buko Buko Onget Buko Buko Buku

Nursery Semilyaan Pansemilyaan/ Pagpatubuan ti

Pagipatubuwan Nasary/Bunubunan Similyaan Similyahan/Nursery Masetasan Similyaan

Bonobonan bunobon

Onion bulb Lasuna Sibujas/Sibuyas Sibuyas Bungaw lasona LasunalSibuyas Sibuyas Sibuyas Lasona Sibuyas

Orange Lolokisen/Gayunan OrangefTamboyog Dalanghita Uttay/Kahel Allagan/Gayonan Orens Dalandan/Dalanghita Gimma Gugul-Iu Over-ripe Nakging/Niyuniyok Edabas ja duwem/

Nalabes ti luom NalungtotlNarupsa Nalpos Naom ay pasya Sobrang hinog Nalpos Nakal-kal-um Edais

Pail SakchoanfTimfa Timba Timba Timba Timba TimbalBalde TimbalBalde Timba Timba

Partnership Sosyo KaitlKasosyo Kasosio Kabulig/Kaseng Kabulig/Kagwa Kasosyo Sosyuhan Mansakup/Kasakup Munkadwa

Pasture Pastor Pasto Pastor Pasto Kakallisan Pastol Pastul Anag/Pasto Pahtul

Pasture land Pastoran/Punchag Pastol/Pastulan/

Pagpastoran Pagpastuan/

Kakallisan Pastulan/Paalaban Pagpapastulan Pastoan/Aalaban Punpastulan/

Budusan PaQPaaraban PanQanan

Pathway Chalan Shalan DanalDalan Daddalenan/Dalan Dalan/Ma-oy Danan Daraanan/Landas Djalan Dalan

Pay Fayadan Bayad/Bayshan Agbayad Bayad/Subad/Sukat Bayad Bayadan Bayad Bayad Bayadan

Payment Fayad Bayshan/Bayad Bayad Pagbayad Bayad na Bayad Kabayaran Bayadan Bayad

Pepper (bell/green) Sili Sili/Kamaw Taban Gappa Sili Sili Sili/Lara Sili Sili

Pest Pisti Pesti Peste Ananakan Peste Peste/Sakit Peste/Salot Pisti Peste

Pesticide Akhas Saveshong Pagpatay ti peste Pamatay ananakan KodotlSabidong Sabidong Pamatay-peste Pistisido Pumpateh peste

Pestle Ar-o AI-o/Dahdo/Dado AI-o Allo AI-o AI-o Halo/Pambayo AI-o AI-uh

Pick Piko Piko Piko Piko Matok/Piko Piko Piko/AsadalAsarol Piko Piko

Pig pen Khongo/Khongowan Kudungan ni bavoy/ Kulungan ti baboy/ Buho-aboy/Duhong Pukukan/da bolok/

Kulungan di bisa-angKulungan ng baboy/ Kilong bulok/ Gungu/Pukungan di

Kebkeb Ubong Pagpukuan aboy Pakod Ulbo Pukokan bulok baboy

Piggery Kafutugan Babuyan/Kebkeb Pagtareknan ti baboy Pagabuyan Bobollokan Babuyan Babuyan Mantalkonan bulok Babuyan/

Pukungan Pine cone Follifog Buntigue/Bontike/

Sabong ti Saleng Bis! bidofTalang Bunga salong Buttige Pine cone Bungan salong Bungan di bolbol Botdege

Pineapple Pinya Pangshan/Pinya Pinya Pinya Pinya Pinya PirialPinya Pangdjan Gakad

Planting En-esek/Enmulal

Man-esek/Panmoda Panagmula MagmulalMagtugno/

Mammula Man-mulalMan-esek/ Pagtatanim/

Manmula Muntanom/

Mentanem Magiruda Mantunod Nagtatanim Muntan-tan-nom

Plot KamalFaliling Kama Aray/Kama Pinabantay PlotlUmong Kama Kama Panmasetasan/

Binal-lakhalNailed Panmulaan

Plow/Plough Alacho Arasho Arado Arado Alado Arado/Alado Araro Aladjo Alado

Pomelo Lubfan Ducban/Dobban/

Sua Dummon/Lumban Lubban Lubban/Lukban SuhalLukban Gimma Tabuyog/Lubban

Kalebew

Poor Kochu/Pusi Beteg/E-beteg Napanglaw Pubri Kapos Nabiteg/Pobre/Kudo MaralitalMahirap/

Panglaw Nawotwot

DukhalPobre Poultry house Kamanokan Manokan/Kagaban Pagtareknan ti

Kurong anu Kagaban Panmanukan/ Manukan/Bahay ng

Kagaban/Buki Kagungkung di

manok KaQaban manok manok

Pregnant Maliton Malukon/Eduhon Panagsikog Magbusit Mabugui Masikog Buntis Nabugi Butyug

15

(23)

ENGLISH BONToe IBALOI ILOKO ISNAG KALiNGA I KANKANA·EY I TAGALOG TINGGUIAN TUWAU

PreseNe Preserba Kuday/Maytido Panangpreserba Pangareserba Igappotllyamma Iki-ing/ldulin Pagpepreserba Iyamma Itapa

Price Falor Presyo/banol Presyo Presio/Gatad Balor/Gatad Presyo/Gatad HalagalPresyo Plisyo Balol

Producer Menmul-mula Para bo-day/

Agparpartuat Maragkuwa Mamulmulal

Gardenero Pabrikante/

Manmulmula Muntantanom

ParamulalGardenero Mantangtangkon Tagagawa

Product Lakho Daho/Dako/Produkto ApitiKita Tagilako/Napartuat MulaITangkon Apit Produkto Polodjokto/Mailaho Lako

Profit Ganar/Galansya Kanansysal

Ganansia InapitiNaganansial Ganansiyal Ganansiyal Tubo/Pakinabang/

Ganansia GananhiyalGanal

Ganansya Naganab Galansiya Galansiya Kita

Kesay/Mengsay/

Panagputed iti MagtadawlTadawan/

Pruning Siplingan/Entodtod DasdaITengshal/ Tadawan/Mantadaw Tadawan Pagbawas TadjawanlTiliman Muntungil

Potolan nagango nga sanga Magsipprud

Rain Uchan Uran/Oran Tudo Udan Udan Udan Ulan Udan Udan

Rainbow Fungakhan/

Bongdol Bullalayaw Bunglon Abungal AbungalBadkong Bahaghari/Renbo Tibbongalon Atibungalon

Atimbungaen

Rainfall Uchan Shekes/Oran Agtudo Magudan Iyudan/lyu-udan Udan Ulan Man-ud-udan Udan

Rainwater Uchan Oran Tudo Danum udan Udan Udan Tubig-ulan Danum udan Udan

Rainy season Kesep/Panag-uudan/ Panag-uuran/

Panagtutudo Pinaguudan/

Aggudan Panag-uudan/De-am Tag-ulan Kabasal

Panag-uudan

Chinamey Sebedao/Si-oran Pinagaannag Maudo dol-am

Rake Kala-id Kalaykay Karaykay Karaykay Kaykay Kalaykay Kalaykay Kalaykay Kaw-i

Rat Otot UtotiBao Bao/Utot Ulag/ButitiBussag Utot Otot Daga Otot Gelew

Rattan Uwey Degwey/Eguey/

away Uway battat Iwoy Uway Ratan/Lantok Owoy Uwe/Littuku

Owey

Ravine Cheppas Alakshang/Pung-as/

Der-raas Pirong Top-ang Deppas Bangin Duplas Punga

Shipdas

Reaper Lakem Dakkem/Shakem Rakem Reaper Lakkom Rakem KaritiKalawiti

Lakom Gamulang

Panggapas

Residential house Afong Baley Balay Balay pagyanan Boloy Be-ey TirahanlTahanan/

Buloy Bale

Bahay

Residue Nakhayad Abay-an/Subda Arinsaed Purag/Purad/Puyot Nabun-an Ubaas/Nabay-an/

Latak/Sapal Alinuknuk Dilu

Saleksek

Retail Menucho Retail Tingi tingi Tagiitte nga lako Minudo lIako/lretil Tingi Manpaminocho Inginallhubli

1ice Nakiskis/Nailik Begas/Beggas/

Nakiskis Baggat inirid Binayo Nakiskis ay' begas Bigas Binayo Nakiskis

Bek-kas

Uncooked rice Fakhas/Binayo Begas/Beggas/Bikas Nakusel Baggat Maata isnalBogas Begas Bigas Binayo Boga

Newly cooked

Inapoy Inepuy/Kay-okan/

Kalloto Apaggapuy KaiyisnalKaut-uto Innapoy/Kaut-uto Sinaing Kapan uto ay asog Hinamal

rice Badon-doto

Left over

KinabfanlTecha Kilabban/Kelabban Kilabban Nabagnat inapuy/

Tugda Kilaban Bahaw/kanin-Iamig Asog ay baaw Na-agge/Pa-og

cooked rice Nabaw

Rise Fumlad Debag/Malbag Nabillad Lumbad Bumtal Malbag Alsa Bumlad ay asog Malbag

Soft Enyam-es Dukneng/Enjep-es/

Nalukneng Nangalug/Narupsa Manyom-os/

Mankumpetay MalambotiLugaw Nayam-os/Nalum-oy Mayam-o

Anshep-es Nalum-oy

Hard Ak-akenteg Tangken/Makinteg/

Natangken Nakulnit Mangkot-ong/

Nakintal/Makneg Matigas Nakudsol ay asog Makulhi

Makintal Mambolang

16

(24)

_ _ E_NG_L_IS_H_~_B_ON_T_O_C_-,---_IB_A_L_OI_---.L.-_~IL~O_K_O_--,-- _ _ IS_N_AG KA_L_IN_G_A_I KANKANA-EY

I

TAGALOG TINGGUIAN TUWALI

Improperly

Natafe Batil/E-batil/Abatil Nakusel Nabirad Napita/Nakotta Nabatil Hilaw Naupit Natannung/

cooked rice NaboQQa

Ricefield Layew Talon/Payew Mapadanuman Taltal unan/Payaw Payaw Payew/Layew TubiQanQ palayan Masawallian Payo/Nalbongan

Rice bird Tilin/Chekchek Beshing Billit tuleng Ballit Tilin Beding/Buding Maya/Mayang pula

Tilin Buding

I(Maya sa palay)

Rice bran Tuyo Toyo/Babang/Shiki Tuyo Tuyu Dugi Digi Darak/lpa Djogil Dugi Upok

Rice bUQ DanQaw Dangaw Dangaw Dangaw Dangaw Dangaw Atangya DanQaw Bit-tah-ayunq

Rice mill Kiskisan/llikan Kiskisan Kiskisan Kiskisan/Gilingan/

Gulingan/Kiskisan Kiskisan Gilingan/Kiskisan Panbaywan Punbayuwan/

Ammay/BaQQat Kiskisan

Rice straw Chakami Garami/Sabal Garami Arutang/Akaw Dagami GaramilAlutang Dayami ng palay Gammi Dagami

Rice varieties Klase Kilase Nadumaduma Ganan Klase Klasin di baClas Klase ng palay Nadumaduma on ila Klase

High yielding Mabsil Mabunga Adu nga maapit Nabun/Nabisi Mambugas Mabsil Maraming anil

Nabgas Nabugah

Mataas na ani Traditional Kachawyan/Ginolot Datihan/Naytaron/

Kadawyan Nepagagangay Kasigudan/

Kasigudan Sinaunang binhi Kainsigudan Hanon dati

Sigod/Native Kadaanan

- -

Commercial Para lako/Komersiyal Tinongkal Pangkomersio Kamursio Binaliwon/Komersal Komersiyal Pangkalakall

Palalako Komersiyal Komersiyal

Glutinous DiketiChayaket ShiketiShayakot Diket Nadekat Dekot DiketiMalagkit Malagkit Salikot Dayakkot

Aromatic Saliket Bangdo/Mansingew/

Nabanglo Nabangog Ambango Manseng-ew Mabango/Aromatik Nabanglo Mahang-o

Mambangdo

Rice wine Tapey Tapey Binubudan Tapuy Tapoy Tapey Alak bigas/

Alak binobodjan Baya Binong-bigas

Kachangyan/ Nabaknang/

Mayaman/Makwalta/

Rich Baknang Nabaknang Nabanang Baknang/Pangat Sassa-ew/ Baknang Kadangyan

Faknang

._ Kadangyan Masalapi

---" ..

Rind Kolapot Okis/Kiskis Okis Ukis/Bula KolapotlUkis Ukis PinakabalatiBalat Ukis/Upik Ukih

- - - - - . -

Riprap Tuping/Kabiti Kaveti/Kabite Kabite Kubiti Tuping/Kabiti Kabite/Batog Kabiti Tuping Tuping

_.

Ripe Nar-om/Niyok Eduwem/Adowem Naluom Nalutu Nal-om Naom Hinog Nal-om Nal-um

._-- - - - _...- - - ..-

Ripening Mar-om Panpaduem Agpaloom Sidagan/Nabgatan Mal-om Naom/Naket-eng/

Paghinog Mal-om Munkal-um

Malungtot .---

River Wanga Padok/Pahdok Karayan Wangag Daw-wang/

Ginawang 1I0g Wangwang Wang-wang

WanJl~,!ng . . . .-

Road Karsa Kalsara Kalsada Kalsada Kalsa Kalsada Daan/Kalye/

Kalsadja Kalata

Lansangan

Rock Fato Bato Bato Pinat Balintoogan Balo 8alo Pinpinas;m Batu

Root Lamot Damot Ramut Gamot Lamot Lamul Ugal Lamol Lamut

Row Linya Aray/Linya Gulis GuritiLinia Linlinya Linya Hanay Nanbibinnalog Linya

Runner/Sprout Pingi/Salingit Anak/Saludol/Peki Saringit Asi/Daludal/Aruy Siya/Abeng Bongul/SimitlPingi/

Supang An-anak/Akayag PingilHalepeng

~---,.-

Saringit

Rust Lati Dati Lati Kirang Lati Lati Kalawang Lati Lati

_•..._- ---•.. ---'-"-~-

Sack Sako Saho/Sako Sako SupotiSako/Kados UpitiSako Sako Sako/Lona Kostal Saku

----._-_._---- --

Sand Lakhan/Ufod SharatiBisii Darat Ginat Gallis/Lagan DaratiLagan Buhangin Lagan Pan-ag/Lona

(25)

ENGLISH BONToe

Sandy Laglakhan Enaratllmisil Panaraten Naginat Galgallis/

Lanas Mabuhangin Nalaokan si lagan Mapan-ag/Malona Nalaglaganan

Sap Leta TututlShanum/Netal

Tutot Tutut LotaITotot Ngeta Dagta SitoklPahat Lota

Detta

Sawdust Sodas/Kusot Nandagashean/ Nagragadian ti kayo/

Tapu nagragadian Nanlagadiyan Kinan di

Kusot Momo KusutlLinagade

Nandagashi-an Kusot laQadi/Sodas

Scab Kab-Kab/Kudkud Gashil/Gadgad Kursing/Scab Kabkab/Magslsl Kabkab Kab-kab Galis Kabkab Kabkab

Scythe Kumpay Kumpay/Khari Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kompay

Seed Foker/Fua Butil Bukel/Bin-i Bukal/Bin-i Bukol/Bin-i Semilya Buto/Binhi/Similya Bukol Buwa

Seedbed Padchokan Pan semiljaan/

Pagbunobonan Pagbukibuhan/ Pepennalan/ Padogan/

Punlaan Pinatan Punhopnakon

Bunobunan Pagsibuan Bubunnubunan Pansimilya-an

Panbunubon/ Magimumo/

Man-semilyal

Seeding Enfunufun

Esek ni butil Pinagbunobon Magtugno/ Iyosokllmula

Man-bunubon PagpunlalPagtanim Dilitso ay mula Itanornllhopna Magibukibo

Seedling EseklPachog SemiljalBonobon Bunobon Bukibo/Bunubon Bunobon/Penal Similya PunlalSimilya Bonobon/Masetas HinopnaklBin-i/

Mitanom

Sell lIakho Daho/Dako Aglako lIako lIako lIako Magbili/Magtinda Manlako Inginallhubli

Seller Men ilaklako Mengedako/

Aglaklako Maraglako Allalako Para lako TinderaITindero Manlaklako Munhubli/

Para dako Munngina

Tinnulong/Bingay/ MangisatlMangipatl Mangitod/ Manbi-nulod/ BigayanlBahaginan/

Share Tinudong/Pabibingay Panangibingay Mantinulong/ Nagbibigayan/ Mangtod/Palunan Id-datan/Ubbu

Finnachang Maginggab Mangmangtod

ManbinnadanQ Naghahatian Sharpening stone Asaan/Simlitan/

Uvulan/Obodan Asaan Anetan/Amaridan Asaan Palidan/Asa-an Lagisang bato IlIidjan Ha-itan

Palichan

Sheep Karnero Karnero/Kalnelo Karnero Karnero Karnero Karnero TupalKarnero Kalnilo Kalnelo

Shoot Otchek UgotlUtdo/Otdo/

UggotlSaringit Rabong Utol Usyek Supang/Talbosl

UlsoklUtol Haping

Osiek Usbong

Shrink Kesen/Kumsen Kinmesen Kimbet Kinumrit UmmakitlKinumbot Kinumsen Pag-urong/Pag-ikti/

Nahlit Nayohan

Pagkital

Sickle Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay Kumpay LiliklKaritlPanggapas Gaman Kompay

Sign Senyal/Signal Sinyal/Sinjal Senyal/Pagilasinan SarpitlPagsinnan/ Mangil-an/Senyal/

Buton/Sinyal Senyales/Sintomas Maika on

Pamtokan

TaQematun Mangimatonan mangilasinan

Sky Chaya DangitlNaykayang/

Tangatang Langit Langit Daya LangitlPapawirin/

Tangatang Lagud

KilislTabben Himpapawid

Slash and burn Uma UmalOma Uma Koman/Agkomanan Baang/Uma UmalNum-alKaingin Kaingin Um-umaan Habal/Uma

Slaughter Partien/Pagpartiyan Palti/Dabak Agparti Magparti Palti Palti-en Pangangatay/

Palti Palti

Pagparti/Pagkatay

Bleed Pachala Manshalal

Agpadara Magdagdaga Padala Pinikpikan Pagkatay Mandjaldjala Mundadala

Emanshida

Blood Chala Shala Dara DaQa Dala Dada Dugo DjalalDala Dala

Dehair Kuskosan Puhis/Koskosan Kuskusan Mamukis/Gudgodan PukisanlKiskisan Kuskusan/Kiskisan Kuskusin/Pagkuskos Kuskosam Kupuhan

Entrail Chalem SusotlShalem Medensia Lalaem DalornlBagis Eges Laman-Ioob Bagis Putu

Scald Lamawen DasoklLamaw Panaglamaw Magbalni/Lamawan Lamawon Labno-an/Lano-an Pagpabanli Lamawen Lamawon

Singeing Lakiman lIoQ/Pu-ol lsiram Pulpogan Langnon/llangon lIagit Pagsasalab _ _ [email protected]____________L~~______

18

(26)

ENGLISH BONTOC

Sled Pasagad Pasagad/Patoki Pasagad Guyodan/Pasagad Paguyod/Patuki Patuki Paragos/Kareta Pasagad Patuki

Smoke Asok Asok Asok Atu Asok Asok Usok/Aso Asok Ahuk

Smoking Iki-ing/Isu-ob Suob/May-sooi/iso-ol Isuor Nesapan/Sinapan/ Isoog/Suoban/

Eki-ing/Su-oban Pagtatapa!

Suogan Ihayung

Mesasapan Suogan Pagtitinapa

Snail Filoloko Biruruko/Beroroco/

Birurukong/Bisukol SawitiBarikuko/ Bisokol/Listog/Binga!

Biloloko/Bisokol Suso/Kuhol/Bisokol Billolokok/Listog/

Pilak

Bisokol Dagikan Agudong Agudong

Snake Uweg/Uwa Uleg Uleg Kuddog/Balatlldaw Ulog Eweg Ahas/Sawa Ulog Ulog

Soak Iyoper Ufel/Pangi-aneng/

Panagiuper Panangiyupar/

Ipabasa!lyupol Ibenben/ltabel Pagbabad ng binhi Iyopel/Sunong Ihopnak

Itta-bel Panangl-bar

Soil Luta Bu-day/Shaga!Dota Daga Luskan/Lusa Pita!Luta Luta Lupa Pita Luta

Soil bed Faliling/Kama Kama Aray/Kama Tinamba Pepennalan Kama Kama Bonobonan/

Binal-Iakha Panmulaan

Sour sop Gayubana Davanos/Guyabano/

Guayabano Guyabano Gayobano Guyabano Guyabano Balniba Gayubano

Bayobano

Spade Spid Pala Pala Spading Pala Sped Asada!Asarol Tinildjol Ga-ud

Spider Kakawa Kakawa Lawwa-Iawwa Babbalakay Kawa Tiktikawa Gagamba Akawwa!Kawa Kakaw-wa

Spillway Khosingan Pa-jas/Padjiyas/

Palupyas Pagayusan/Pasuweg Gusingan Gusingan Agusan Palipyas Guhing

Bodja-ngan

Spot Latek Tulshek/Maltec Batik Burri Labang Latik Mantsa!Batik/Patak LabanglTulnok Naptok

Sprayer Fomfa Sprayer/Bomba Pangpasuyot Inwawarsl Bomba Panbomba!Spreyer Pambomba Pugsit Pusitsit

Spring Ob-fog/Eb-eb Uvog/Sebseb/

Ubbog Burbor/Ladda Bubos/Bubon Eb-eb/Obbog Batis/Bukal Ubbual/Ub-ub/Bubon Ob-ob Teb-teb/Sib-sib

Sprinkler Palasifug Shower/Sibog/

Ragadera Isisibug Sibog Sibog Pandilig Lagadjela Punsibug

Busitsit

Squash Kalub-as Kalabasa!Kalumbas/

Karabasa Karabasa Kalubasa!Kulbasa Karabasa!Kalubasa!

Kalabasa Kalbasa Malabaha

Kalumbasa Kumbasa

Stalk Tadlang Pukel/Dawas Ungkay Lupa Gakkolang Lawas Tangkay Tung-al Adul

Star TokwifilTalaw Talaw Bitwen Bittuwan Bitowon Talaw BituinlTala Bitwon Bituwon

Star fruit Falimfing Balimbing Daldaligan/Saranati Pias Piyas Piyas Balimbing Djalligan Balimbing

Steep Entakchag/ Alakshang/Sang-atl

Teppang Napasirda Usgan/Na-osog MatikidlTengngey Matarik Naduplas Matikid

At-atakchag Tived

Stem SangaITadlang Sanga!Singeg/

Sanga Pungot Dagami/Sangal

Tong-a!Lawas Tangkay Sanga Pu-un

Bakdang Pu-un

Internode Lawas Dawas Baet ti buko Lawat Lawas Buko Bias/Biyas Lawas Buku

Tiller Anak/Simit Piki/SemitiDabit Gipi Taringit Anak/SivaiSimit Lipi/Saringit Supang Lipi Haping

Stem cutting Lutod/Sipling Lutod/Ketdo Maputed nga sanga ArratlArrap/Rappatl

Lusod/Wakal/Puon Lutod Stem cutting Putdjem ay mula Miluhad an mitanom AngtatiGappat

Pagpenpenan/ Pagsanangan/

BodegaITaguan/ Bodega!Alang/

Storage house Bodega!Allang BodegaITaduan Kamalig/Abulug/ Bodega!Alang Bodega!Kamarin Alang/Punpunan

Kamarin

Pagippayan Imbakan Punha-adan

Store Igtu Pangetedo/

Idulin Magidulin/Magipani Iyalang/Igappot Ibodega!lgtu/ldulin Pag-iimbak Sagumbi I-alang/lpa-eh Pangetalo

19

Referensi

Dokumen terkait