Sa KUKO Ng Mga GANID

Sa KUKO Ng Mga GANID

Anim na litaw, mahalaga at ki. pinapasok ang mga tao maljban mga nakalalagim na pangyayari at inilabas. Hindi matiyak kung lalang-kilalang tao sa Pilipinas sa mga saksing pawang m2'a ha- ng araw na ya6n ay nagpanakbu. si hukom Carlos ay pinugutan ng ang napabilang sa kabuliungan-ng bai). han ang mga tao at nangubli sa ulo. Masasabing ang loob ng La

~ga asal-hayop. ·na mga. hapon na "Hindi ko malaman k'ung si ma- nasabing bakuran. Kabilang sa Salle, sa ginawa ng hapon, ay na- • gmawa sa kabila . ng Ilog-Pasig. histrado Villareal ay talagang kanila ang nabanggit na hukom ging isang katayan ng mga tao.

1\ng apa~ sa kamla ay mga na. hinihila ng signos. Siya, kasama Locsin. May 100 katao ang nag- Ang magandang anak ni hukom gmg _mahistrado at hukom at ang ng kanyang magandang asawa na kaipun-ipon doon. Ang bakuran Carlos, si Rosario Carlos, ay isa dalawa naman ay kapuwa mataas kabilang sa nagningn· ng mga Campos ay dinaluhong ng sa mga nakaligtas ,nguni't ipina-

h kb T . T' mg na mga

na puno ng

?

^{ong P}1 ipmo. . Jo tala ng ating matataas na lipu- isang pangkat na mga hapon at hayag niya na noong siya'y naka- nutukoy namir: ang mga. nagmg l'!an, ay kasama ko sa bahay sa nang makapasok ay walang gina- bulagtang halos luwa ang bituka hu~om ~t mahistradong sma ~n- Abenida Taft, nang walang anu- wa kundi ang walang pukat- na ay pinagtangkaan pa rin ng isang tomo V1l!areal at Anacl.eto Dia~, ano ay sinabi sa akin na "tayo'y pamamaril, pagtugis ng mga ha- kawal na hap6n. '

ang mga huko!ll Arsemo Locsm Iumayo sa kamatayan," at ako'y yoneta at paghalabas ng kanilang Ang l:>angkay ng maraming pi- J os: R. Carlos at :ng mga k~ronel myayang magtungo sa gawing Ia- mga sable. Sa isling daang kata- natay sa naulit na kolehiyo ay AleJo Valdez at uose P. Guido. bas ng Maynila, sa Pasay, anya, ong naroroon ay may 30 lamang natagpuan at nailibing nguni't ang

Nguni't di pa iyan ang !along kung maaari. Ang tangi kong ang nakaligtas. kay hukom Carlos ay hindi.

nakahihindik ng balahlhong ka- naitugon ay "baka po ang pagla-

* * * * * *

tampalasanan ng mga hapon. yong iyan sa kamatayan ay ma- Ang kamatayan naman ng hu- Natatandaan kong noong bagu- Pakinggan natin ang salita ng ging paghanap sa kamatayan." At ·kom Anacleto Diaz ay nangyari bagong nakakawala si koronel Jose isang litaw na ginang (hindi na- gay6n nga ang nangyari alinsu- sa panulukan ng mga daang Abe- P. Guido ay nakasakay ko sa ka- riiin maaaring ihayag ang panga. nod sa salaysay .. ni Dr. Walter nida Taft at Isaac Petal nang ang ritela na patungong Santamesa.

Ian) : "Sumusuko sa langit ang Frankel. "Ganyan · naman ang buh611g na mga hapon ay namaril Siya'y mahina at halos di maka- kasamaang inasal sa amin noon2' pahayag sa amin ni G. Evaristo sa pamamagitan ng kanilang ma- sampa sa sasakyan. Patutungo ika.9 ng Pebrero, Sa may 400 Quiogue, isa sa mga nakaligtas singgan. Mahigit sa isang daang siya noon sa bahay ng abogado katao na tinipon ng mga kawal na sa awa ng Diyos, sa maramihang katao, kabilang pati mga batang Antonio Gonzalez. lpinahayag ni- hapon ay inihiwalay nih ang mga pagpatay sa pook na kanyang ti- babai at Ialaki, ang parang mga ya sa akin ng pabulong na may babai sa mga lalaki. Sa mga ha- nitirhan. ibong nangalagas. Sa kanila'y ka- lihim na katungkulan siyang gi- bai ay pinili ang !along _magagan- Ayon kay Dr. Frankel and p AX bilang nga ang hukom Anacleto naganap, aywan lamang niya kung da, karamiha'y mga dalaga at Court Apartment na kinaroi·oo- Diaz, isa pa namang paralitiko, at siya'y ma?ubuhay o hindi sa loob may mga bata pang ang gqlang nan ni mahistrado Vi"llareal ~.·- ang kanyang dalawang anak na ng malup1t na panahon ng mga

· h ay · ¹ • k "A' ' b' b

ay nasa pag1tan ng 12 anggang nalakay ng may 15 kawal n h _ lalak1. aaway. .Ko y ma antayang 14 na taon. Sila'y dinala sa isang p6n at fahat ng taong i ba ta

. n . ..._ -

na uan Ang hukom Anacleto Diaz ay mabuti-ang wika niya sa akin,-l , cafe, pinakam, m asmg na mauu• -ay pinaluhod sa loob ng I'. Iubhang kilala. May ma_tigas si- ang ma tutu is na kuko ng mga ga-

. k t d' I B gusa 1. 'd k"k" k k b'

ti. at pHag a1 apAost ady ma adsa ay nang sila'y nakaluhod na ay isang ^y~llg kalooban at. ~a buong p1 ana- n1 1 . ay ^t~a 1 1ta ko.ng na. aa~kang

·y1ev: ot: .. oon .. : oo~ .•• hapon ang nakita niyang naghagis hong ka~yang .1pm~nungko. ay ag1₁ pa 1 na sa a mg amno.' ung 1sao1sang 1pmasok sa h1wa-h1wa ng hand grenade. 'l'd .

s

1· mah' t d walang s1yang g1nam1t kand1 ang ako y mabubuhay at sakalmg ta-is ra o . , 1• . lay na mga s1 1 at gmawan ng Villareal ay kabil.ang sa 19 na bagsik ng katarangan na naaalm- yo y 1gtas na, maram1 akong da- paulit.ulit na mga kahalayang hu .. taong namatay; ·Ang mag 1 d sunod sa mga itinatadh.ana ng tos para sa iyo."

· h' t' · 1 t k ' a ¹ ang · · "K ·k ' b b h '" S

wag na ~mh~ond~ m mg .1u a · o asawa ng mahistrado ay nagma- mga batas. Dahil sa katanITT_ang ukng a o y. ma u u ay. a pa pagka t m I naman mnyo ma- kaawa sa mga kawal na ha on at iyan ay siya ang hinirang noong mga ntagang 1yan ay parang na- aaring isulat. Wala kayong sa- .snmigaw pa ng tomodatsi : uni't 1929 na maging tanging tagapag- guguniguni ni Koronel Guido ang Iitang maapuhap na kapit sa mga ang iginanti sa kanya'y

i~n!

^"'U- siyasat sa mga "kabulukan" ng kanyang kamatayan, at ang guni- kahalayang yaon na sarili lamane tok na ang punlo ay tumam ~ pamahalaan sa Maynila na naging guni niya -ay hindi nagkabula. No.

ng mga hayop at ng mga taong Iiig na siyang ikinabulagta at

i:i~

dahil ng pag-aalis sa tungkol sa ong ika-6 ng Pebrero ay kinuha kung may katawan man ay mga namatay. ilang konsehal at sa ilang kawa- siya ng mga hapon sa kanyang wala namang kalul~a." Sa ganyan natapos ang buhay ni ng nasabing pamahalaan. bahay, kasama ng tatlo pang anak Ang s~laysa~-na ito sa a~ln ng ng isa sa mga naging ilaw ng

* * *

na si.na .Justo, J?se, Jr. at Ramon, nabangg1t na gmang, gaya rm na. ating mga hukuman. Kabilang naman si hukom Jose at hmd1 nagbahk'. Ang kanyang man ng halos lahat ng salaysay

* * *

R. Carlos sa mga tinampalasan at bangkay ay nak1ta na lamang na naihayag n~. ~amin bago si- Ang hukom Arsenio Locsin na pinatay sa paaralang La Salle no- nang ~aghu~ay si Juan ~nzalez mulan ang paghhtis sa sak.dal Ia- Jubhang kilala ng buong Maynila ong ika-7 ng Pehrero.. Alinsunod sa ga-wmg hkuran ng datmg pa-

b~n kay _heneral Yam3:s~1~, ay pagka't matagal na panahong na- kay pari Francis Joseph Cosgrave, g~waan ng pa~l ng mga hapon sa pmatutunaya.n ng m~ 1s1mwalat nungkulan sa hukumang munisipal kura sa simbahan ng Maalat, nang· Smggalong. Ahnsunod ~ ayos ng ng mga saksmg nags1ha1:'ap na sa ng siyudad ay nalagutan ng hini- pumasok ang isang pulutong ng na~ukay n~ ba~gkay, s1 kor.onel H~~1~mang hu~bo na s1yang lu- nga sa bakuran ng mga Campos mga kawal na hap6n sa Rabanggit Guido ay pmah1rap~ng ~abub ng mihtis na pmangunguluhan ng sa Abenida Taft noon ika-7 ng na paaralan, ang unang ginawa'y' mga. kaaway bago mutas.

Komandante heneral Reynolds._ Pebrero, 1945, alinsunod sa salay- ang pikit matang pananaksak ng Ahnsunod sa pahayag ng asawa (Ang paglilitis sa !along .karumal-. say ni Maria Campos Lopez, ali bayoneta sa bawa't masumpungan. ~g nasabing ko_ronel, noon ngang dumal na kahayupang masal sa ng kilalang mamamahayag n~ ba- Nakita ni pari Cosgrave na si hu- ika-6 ng Pebrero ay 18 kawal na kababaihan ay . dinini,ir noong baing si Bb. Pilar Campos na ka- kom Carlos, kasama ni Brother mga hapon ang naghalughog sa 11nang araw ng buwang ito at da. bilang sa mga nasawi. Dahil sa Xavier, ay kinuha ng mga hapon kanilang tahanan. Nang makita

hil sa ang mga ginawan n' ~ha- ang isang unipormeng kaki ni G.

layang yaon ay mga kilalanir ba·

Sinulat ni

Guido ay nilabn6t at sinunog. Ti-

bai at kabilang ang iba sa mea nalian ang mga kamay ng kor0-

angkang may-pangalan ay hindi

J. SANTOS MADLANGBA YAN

nel at ng tatlo niyang anak at

14

ILANG-ILANG Nobyembre 10, 1945

rlinala: Kinuha pa rin sa kanilang tid ni heneral Basilio J. Valdes, ang kanyang kapatid sa mga ha- daan sa katawan. Nakagapos pa sisidlan ang halagang P5,000.00. ay pinatay naman sa isang loo- pon. Nang pumasok na sa May- hangga noon ang mga kamay ng Ninakaw ! Palibhasa'y halos hi- bang walang bahay sa daang nila ang mga kaaway, si koronel koronel. Ang ban~kay ni koronel matayin noon si ginang Guido Pennsylvania, karatig ng isang Alejo Valdes ay pinaratangan ng Alejo Valdes ay dinala ng kan- kung kaya't hindi na niya nala- gusaling sun6g. mga it6 na siyang nagpasunog sa yang kapatid sa libingan sa hila- man kung ano pa ang ginawa sa Isinalaysay ni Antonio J. Bel- lahat ng bodega ng hukbo ng Es- ga at inilibing doon na gaya ng kanyang asawa't mga anak. tran na nakita niya nang barilin tados Unidos sapagka't nang pa- liararapat sa isang taong katoli-

Si koronel Guido ay siyang Gran ang nasabing kgronel. Siya'y na- nah6ng iy6n ay si koronel Valdes ko.

Maestre Delegado ng Gran Logia katira sa bahay na kanugnog ng ang siyang puno ng. Harbor Po- Maidaragdag pa namin dito nga-

<le Filipinas. Noong makatagpo pinagbarilan at nakasilip siya no- lice. Dahil sa paratang na it6 ay yon na si propesor' Daniel de la kong patungo sa Santamesa ay on sa isang butas ng dinding. Si dinakip siya't pinahirapim sa pi- Paz. ng Pamantasan sa Pilipinas kakausapin niya ang abogado Gon- koronel Valdes ay dinala roong nagdalhang Elks Club. . ay isa sa mga pinatay sa tapat zalez, pagka't it6 ang siyang Gran nakagapos ang mga kamay, kasa- Ayon sa sabi ni heneral Valdes, ng Corona Restaurant sa Abenida Secretario ng nasabi ring Gran ma ng nakagapos din niyang anak kapatid ng sawimpalad na koro- Taft.

Logia ng mga mason sa Pilipinas. at pito pang hindi niya nakikilala. nel, ay tumanggap siya ng isang Magtatakip-silim noon ng ika- Di sasalang ang naging dahil Lahat sila ay inihanay sa tabi ng sulat na padala ng isang mang- 10 ng Pebrero. Sa salikop ng mga ng tuwi na'y pagwawalang-tiwala isang bakod na bat6 o pader. Si gagamot na pranses at ibinabali- daang Abenida Taft at Isaac Pe- ng mga hapon kay koronel Guido koronel Valdes ay lumuhod mu- tang nakita ng nasabing mangga- ral ay nagkakatipon ang mara- ay ang pagkakatanggi nit6ng tu- nang sumandali, marahil ay upang gamot ang pagkakapatay sa kan- ming tao, pagka't <loan sila nagsi"

manggap ng ano mang katungku- magdasal, at ang siya'y tumayo ay yang kapati~ . at, alam din niya panakbuhan samantalang nasusu- lan at gawain sa Halim ng panga- binaril na ng mga kawal na ha- kung saan 1bmaong ~~sama ng nog ang ka:Iiila~g mga tahanan.

siwaan ng hukbong hapon. Min- p6n. Lahat ay parang tinibang iba pa: Kasama ng .¹lan~· katao "Walang· anu-ano - ipinahayag sa'y nasabi niyang "magdidildil na nangabuwal. Bago iniwan ang at dala ang i_nga kmakailangan- _ni Alfredo Lagmay,-ay dumating ako ng asin, hindi ako tatanggap kanilimg mga bangkay ay mina- a~ nagtu~go SI heneral. sa pook ?a ang mga kawal na hapon at ipi- ng kahit anong halaga sa mga singgan pa. mandin. pmagbarilan. at pm~gbaun~n; nag-utos na. magbukod ang mga taong iyan." Noong itatag na mu- Alinsunod kay heneral Valdes, Nang hukaym ay . nakd~la mya·babai at lalaki. Ang mga babai Ii ang kostabularya at nang tanu- bilang pag-alinsunod sa sumpang a~g kanyang kapab~ dahil sa da- ay dinalang patungo sa gawi ng ngin ng ilang mga kaibigan kung pagtatapat ay hindi nakitulong mit na suot at sa Ilang pal~ta_n- ospital heneral at ang mga lalaki

siya'y tatanggap ng tungkol, ang ay pinahanay sa tapat· ng Corona

k~nyang naisagot ay "mamabuti-

Tulang Pambata

Restaurant. Kapagkaraka ay pi-

hin ko pang magtanim ng mga sa- naput6k ang mga masinggan at

ging kay sa sumapi sa kostabula-

Q BU WAN

ang mga nakahanay ay isa-isang

ryang iyan." nangabuwal sa tama ng mga pun-

Lubhang matigas ang loob ni

O! Buwang maganda, aka ay pak:inggan,'

lo. Pagkatapos ay pinaghahalibas G. Guido. Marahil, kung hindi

Bakit ba madalas na anyo kang suklay

pa ng mga sable ng mga opisyal siya naging masasaktin, kung ka- O

kaya'y maputlang bolang kumikinang;

ang mga bangkay na halos patung- ya ng kanyang katawan, nakapa-

Bakit ba may gabing di ka lum.ilitaw

patong. Yaong mga sundalong mundok na sana't di na nahulog

Kaya't ang daigdig, luksa't nalulumbay?

walling sable ay ginamit ang -ka ...

sa kamay ng mga kaaway na ma- nilang bayoneta na siyang ipina-

ka-hayop. Gayunpaman, dito sa

Kapag ga-suklay ka lamang na maliit,

nakslik sa mga binaril na lalaki."

loob ay gumanap siya ng isling

Wala kang halaga sa aking pangmasirl,

Ayon pa kay G. Lagmay ay na- mahalagang tungkulin sa mga Ii-

Kapag bola ka nang malaki't marik:it,

kilala niya, sa bunton ng mga him na kilusan. Kainallim niya

Napakikilos mo ang puso ko't dibdib,.

bangkay, si propesor Daniel de la:

sa gawaing it6 ang isang koman-

Napasasaya mo ang buong daigdig.

Paz nga ng paaralan sa pangga- danteng amerikano, si Mr. Cush-

O! Buwang marikit, O! Buwang masigla,

gamot ng U.P., saka ang bangkay ing at ang heswitang si pari Hur-

Ang kanitang palad mandin ay iisa,

ni mahistrado Anacleto Diaz at ley. Nangingilak at nagpapadala

Pag ikaw ay munti, wala kang halaga,

gayon din ang kay Luis Perez Sa- ng salapi -at pagkain si koronel

N guni't kapag bilog na bolang maganda.

manillo.

Guido sa mg'a gerilyang namu~

Lahat na ng tao'y kinalulugdan ka.

mundok at siya rin ang nagbibi-

Ang

susunod na lathala ukol sa

* * *

gay ng mga balita hinggil sa kilos ng mga kawal na hapon. Gaya nang sukat maalaala, si koronel Guido, bago nagsiklab ang d_igma ay siyang puno ng Intelligence Division ng Kostabularya.

Kahit na naialis si Guido, sa pa- ligid ng bahay nito ay nagsitaliba pa rin ang mga hapon at pagka- tapos ay pinaulanan ng punlo ng kanilang mga masinggan. Sala- mat na lamang at ang maybahay ni koronel Guido at ang iba pang kasama sa bahay ay nakapagtago sa Halim ng kanilang kusina, pag- kapanaog na pagkapanaog ng mga nagsipaghalughog sa kanilang ta- hanan.

* * *

Si koronel Alejo Valdes, kapa-

N obyembre 10, 1945

Tayo'y

magkatula~ko

saka ikaw;

bagay ding it6 na nangyari sa ka-

N gayon, paslit ako-walang kabuluhan;

bila ng ilog-Pasig ay may pama-

Bukas kung sakaling araw ko'y dumatal.

gat na W ALANG KASING SA-

M aging mahalaga sa mata ng tanan, -

MA! na kung naging mahalaga

Ako ma'y buwan din na kaluluguran.

ang niga · sinundan ay lalo pang

JOSE G. KATINDIG

magiging mahalaga ito sa lahat ng

Talasalitaan: .

1-kumikinang ... shining; brilliant 2-pakinggan ... listen

3-daigdig ... world; universe 4-nalulumbay ... sad

5-pangmasid ... observation 6-dumatal ... arrive 7-marikit ... beautiful

8-masigla ... lively; animated 9-kinalulugdan ... ;take delight in; feel

with

10-paslit ... young inocent .child 11-kabuluhan ... importance; value 12-kaluguran ... give satisfaction

ILANG-ILANG

m.ambabasa. Malalarawang buung- )mo sa W ALANG KASING SA- MA! ang kakila-kilabot na katam- palasanang ginawa ng mga hapon sa kabila ng ilog. · Mabubunyag sa lahat ang nakalulunos na mga pangyayari sa ilan pang mga litaw na ginoo at ang mahahalay na ka- tampalasanang ginawa pa rin sa

satisfied

kababaihan ng ating mga lipunan.

Ang sumusulat nito'y patuloy pa rin sa ·pagtitipon ng mga di-pang- karaniwang tala ng mga pangya- yari.

15