ปญหาและอุปสรรคทางกฎหมายเกี่ยวกับการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา*
Legal Problems and Obstacles Regarding Payment of Compensation and Expenses to the Accused in the Criminal Case
อัจฉราวรรณ เกษทอง**
เกรียงศักดิ์ พินทุสรศรี***
คมสัน สุขมาก****
บทคัดยอ
วิทยานิพนธนี้มุงศึกษาเกี่ยวกับปญหาและอุปสรรคทางกฎหมายในการจายคาทดแทนและคาใชจายแก
จําเลยในคดีอาญา โดยมีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาความเปนมาและความสําคัญของปญหาทางกฎหมายเกี่ยวกับการจายคา ทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา และแนวคิดทฤษฎีที่เกี่ยวของ รวมถึงหาแนวทางแกไขและขอเสนอแนะทาง กฎหมายเกี่ยวกับการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา
จากการศึกษาพบวา พระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยใน คดีอาญา พ.ศ. 2544 มีปญหาเกี่ยวกับการพิจารณาการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา โดยเฉพาะ เงื่อนไขการขอรับคาทดแทนและคาใชจายของจําเลยในคดีอาญาที่จํากัดสิทธิเฉพาะกรณีศาลมีคําพิพากษาวาจําเลยมิได
เปนผูกระทําความผิดหรือการกระทําของจําเลยไมเปนความผิด และปญหาเกี่ยวกับมาตรการการเยียวยาชื่อเสียงของ จําเลย กรณีศาลมีคําพิพากษายกฟองเมื่อคดีถึงที่สุด การกําหนดคาทดแทนและคาใชจายยังไมครอบคลุมการเยียวยา ความเสียหายของจําเลยที่เกิดขึ้น รวมทั้งปญหาเกี่ยวกับคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา การกําหนด จํานวนอัตราคาทดแทนการถูกคุมขัง ยังมีอัตราที่ไมเหมาะสมกับสภาพความเปนจริงที่เกิดขึ้นในปจจุบัน
ผูศึกษาขอเสนอแนะวาจะตองมีการแกไขกฎหมายในสวนที่เกี่ยวกับเงื่อนไขการเกี่ยวกับการพิจารณาการ จายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา กําหนดมาตรการการเยียวยาความเสียหายตอชื่อเสียง เกี่ยวกับการ ขอรับคาทดแทนและคาใชจาย โดยเห็นควรปรับปรุงและแกไขเพิ่มเติมพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคา ทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 มาตรา 20 และมาตรา 21 ทั้งนี้ เพื่อประโยชนแหงความ ยุติธรรมและเพื่อเปนเยียวยาความเสียหายใหแกจําเลยในคดีอาญา
คําสําคัญ : จําเลย/ คาทดแทนและคาใชจาย Abstract
This Thesis focuses on studying legal problems and obstacles regarding payment of compensations and expenses to the accused in the criminal case, with the objectives to study background and significance of the legal problems regarding payment of compensations and expenses to the accused in the criminal case, and relevant concepts, as well as approaches to solutions and recommendations on the legal problems regarding payment of compensation and expense to the accused in the criminal case.
*วิทยานิพนธนิติศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชากฎหมายอาญาและกระบวนการยุติธรรมทางอาญา มหาวิทยาลัยศรีปทุม วิทยาเขตชลบุรี
**นิติศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชากฎหมายอาญาและกระบวนการยุติธรรมทางอาญา มหาวิทยาลัยศรีปทุม วิทยาเขตชลบุรี
***อาจารยที่ปรึกษาหลัก ดร. มหาวิทยาลัยศรีปทุม วิทยาเขตชลบุรี
****อาจารยที่ปรึกษารวม พันตํารวจเอก ดร. มหาวิทยาลัยศรีปทุม วิทยาเขตชลบุรี
New_1-8-62.indd 212
New_1-8-62.indd 212 2/8/2562 13:26:052/8/2562 13:26:05
The study finds that Damages for the Injured Person and Compensations and Expenses for the Accused in the Criminal Case Act, B.E. 2544 (2001), poses problems with consideration for payment of compensations and expenses to the accused in the criminal case, which limits the right for only in an event where the Court renders the judgment that the accused did not commit the offense, or the act of the accused was not an offense, and poses problems regarding remedies for reputation of the accused in an event where the Court renders the final judgment to acquit the accused, that setting compensations and expenses does not cover remedies for damage arising to the accused, as well as poses problems regarding compensations and expenses for the accused in the criminal case, and that amounts of compensations for detention are still set at a rate inappropriate for the current circumstances.
Recommendations of this study are to amend the law in part relating to conditions for consideration for payment of compensations and expenses to the accused in the criminal case, providing with remedial measures for reputation, and relating to request for accepting ompensations and expenses, whereby amendments should be made to Damages for the Injured Person and Compensations and Expenses for the Accused in the Criminal Case Act, B.E. 2544 (2001), Section 20 and Section 21, for benefit of the justice and in order to be remedies for damage on the accused in the criminal case.
Keywords : The Accused/ Compensation/ Expense บทนํา
เมื่อกลาวถึงหลักทั่วไปของการดําเนินคดีอาญา จะตองมีขอสันนิษฐานวาจําเลยทุกคนเปนผูบริสุทธิ์จนกวา จะมีคําพิพากษาถึงที่สุดวาเปนผูกระทําผิด (presumption of innocence) (สุรศักดิ์ ลิขสิทธิ์วัฒนกุล, 2555, หนา 351) กระบวนการยุติธรรมทางอาญา จึงไดถูกสรางขึ้นมาเพื่อใชเปนเครื่องมือในการคนหาและตรวจสอบใหไดความจริงใน คดีอาญา เพื่อคนหาตัวผูกระทําความผิดและนําตัวผูนั้นมาลงโทษตามกฎหมาย
กระบวนการยุติธรรมทางอาญา หมายถึง การดําเนินการของหนวยงานตาง ๆ ในการบังคับใชกฎหมายทาง อาญา เพื่ออํานวยความยุติธรรมใหเกิดขึ้นในการปฏิบัติตามกฎหมาย การบังคับใชกฎหมาย และการวินิจฉัยชี้ขาดให
เปนไปตามกฎหมาย และมีหนาที่ตรวจสอบใหไดความจริงเกี่ยวกับการกระทําความผิดของผูกระทําความผิด จึงตองมี
มาตรฐานเพื่อใหเกิดความแนนอนและถูกตองของการปฏิบัติ ตั้งแตเริ่มตนคดีไปจนเสร็จสิ้นกระบวนการทั้งหมด โดยเริ่ม ตั้งแตรัฐจะดําเนินคดีอาญากับผูใดก็จะตองมีหลักฐานและเหตุผลตามกฎหมายโดยชอบ เพื่อรองรับการพิสูจนไดวามีการ กระทําความผิด และผูถูกดําเนินคดีเปนผูกระทําความผิด เพราะในระหวางที่บุคคลถูกดําเนินคดีอาญาอาจถูกจํากัด อิสรภาพหรือเสื่อมเสียสิทธิ ซึ่งอาจไมแตกตางจากการถูกลงโทษไปแลว โดยกระบวนการดําเนินคดีอาญานั้น (ชาติ
ชัยเดชสุริยะ, 2549, หนา 2)
การคุมขังของผูถูกดําเนินคดี นับเปนมาตรการอยางหนึ่งที่มีความสําคัญ และมีลักษณะพื้นฐานดังกลาว เชนเดียวกับมาตรการบังคับทางอาญาอื่น ๆ ซึ่งโดยหลักการที่แทจริงแลว การคุมขังผูถูกดําเนินคดีอาญานี้ถือเปน กระบวนการที่มีความสัมพันธเปนเรื่องเดียวกันกับการจับ (คณิต ณ นคร, 2531, หนา 25) เพราะเปนกระบวนการใน การเอาตัวผูถูกดําเนินคดีอาญามาไวในอํานาจรัฐ ซึ่งจะตองพิจารณาถึงเหตุแหงความจําเปนในแงที่วา หากไมเอาตัวผูนั้น ไวในระหวางการดําเนินคดีอาญาของเจาพนักงานหรือการพิจารณาคดีของศาลแลว การดําเนินคดีอ าญาของเจา
New_1-8-62.indd 213
New_1-8-62.indd 213 2/8/2562 13:26:052/8/2562 13:26:05
พนักงานหรือการพิจารณาคดีของศาลนั้นจะไมอาจกระทําไดเลย ซึ่งเหตุที่จะออกหมายจับกับเหตุที่จะคุมขังไดนั้นเปน เหตุเดียวกัน คือ เหตุเกรงวาผูถูกดําเนินคดีอาญานั้นจะหลบหนี หรือจะไปยุงเหยิงกับพยานหลักฐาน(คณิต ณ นคร, 2531, หนา 41)
ในทางตรงกันขาม บอยครั้งที่ผูถูกดําเนินคดีอาญาซึ่งเปนผูบริสุทธิ์เสียอีกที่กลับตองตกอยูภายใตมาตรการ บังคับดังกลาว ทั้งยังไมไดรับการพิจารณาใหปลอยชั่วคราว เนื่องจากเหตุผลบางประการ เชน ไมสามารถหาประกันหรือ หลักประกันมาวางแกพนักงานหรือศาลได หรือแมกระทั่งดุลยพินิจในการอนุญาตใหปลอยชั่วคราวของเจาพนักงานและ ศาลเองก็เปนอุปสรรคที่สําคัญอีกประการหนึ่งดวยที่ทําใหเกิดความเสียหายแกผูบริสุทธิ์ โดยเฉพาะอยางยิ่งเสรีภาพที่
ตองสูญเสียไป เพราะถูกคุมขังอยูเปนเวลานานเพื่อเขารับการพิสูจนความผิดตามขั้นตอนแหงกระบวนการยุติธรรมทาง อาญา ซึ่งนับเปนความผิดพลาดของกระบวนการยุติธรรมทางอาญาที่สงผลกระทบโดยตรงอยางรายแรงตอเสรีภาพและ เกียรติภูมิแหงความเปนมนุษยของผูถูกดําเนินคดีอาญา และเปนเครื่องพิสูจนใหเห็นไดวาเพียงแตการสรางหลักประกัน สิทธิเสรีภาพขึ้นมานั้น ยังไมเปนการเพียงพอที่จะทําใหปญหาการกระทบกระเทือนเสรีภาพของผูถูกดําเนินคดีอาญา หมดสิ้นไปได (ทวีวัฒน ธาราจันทร, 2540, หนา 2)
อยางไรก็ดี จําเลยผูถูกคุมขังระหวางการพิจารณาคดี ซึ่งตอมาปรากฏจากคําพิพากษาของศาลวาเปนมิได
เปนผูกระทําความผิด แตเดิมรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 มาตรา 246 ไดบัญญัติรับรองสิทธิ
ในการไดรับคาทดแทนในกรณีของบุคคลซึ่งตกเปนจําเลยในคดีอาญาและถูกคุมขังระหวางการพิจารณาคดี หากปรากฏ ตามคําพิพากษาอันถึงที่สุดในคดีนั้น วาขอเท็จจริงฟงเปนที่ยุติวาจําเลยมิไดเปนผูกระทําความผิดหรือการกระทําของ จําเลยไมเปนความผิด อันเปนที่มาของพระราชบัญญัติ คาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยใน คดีอาญา พ.ศ. 2544 ซึ่งไดกําหนดเงื่อนไขใหจําเลยที่มีสิทธิไดรับคาทดแทนและคาใชจายตองเปนจําเลยที่ถูกดําเนินคดี
โดยพนักงานอัยการ และถูกคุมขังในระหวางการพิจารณาคดี และปรากฏตามคําพิพากษาอันถึงที่สุดในคดีนั้นวา ขอเท็จจริงฟงเปนที่ยุติวาจําเลยมิไดเปนผูกระทําความผิดหรือการกระทําของจําเลยไมเปนความผิด
จนกระทั่งในเวลาตอมา รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 ไดบัญญัติไวในมาตรา 25 วา
“บุคคลซึ่งไดรับความเสียหายจากการถูกละเมิดสิทธิและเสรีภาพ หรือจากการกระทําความผิดอาญาของบุคคลอื่น ยอม มีสิทธิที่จะไดรับการเยียวยาหรือชวยเหลือจากรัฐตามที่กฎหมายบัญญัติ” ดังนั้น เมื่อพิจารณาจากบทบัญญัติของ รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทยฉบับปจจุบัน ประกอบกับพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและ คาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 การพิจารณาสิทธิการไดรับการเยียวยาหรือชวยเหลือจากรัฐของจําเลยใน คดีอาญา จึงทําใหเกิดปญหาสําคัญ ดังนี้
1. ปญหาเกี่ยวกับการพิจารณาการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา
จําเลยที่มีสิทธิยื่นคําขอรับคาทดแทนและคาใชจาย ตามมาตรา 20 (3) ของพระราชบัญญัติคาตอบแทน ผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 ตองเปนจําเลยที่ถูกดําเนินคดีโดยพนักงาน อัยการ ถูกคุมขังในระหวางพิจารณาคดี และปรากฏหลักฐานชัดเจนวาจําเลยมิไดเปนผูกระทําความผิดและมีการถอน ฟองในระหวางดําเนินคดี หรือปรากฏตามคําพิพากษาอันถึงที่สุด ในคดีนั้นวาขอเท็จจริงฟงเปนที่ยุติวาจําเลยมิไดเปน ผูกระทําความผิดหรือการกระทําของจําเลยไมเปนความผิด
จากบทบัญญัติดังกลาว จะเห็นไดวากําหนดใหรัฐจายคาตอบแทนและคาใชจายแกจําเลยเฉพาะ 2 กรณี คือ กรณีปรากฏหลักฐานชัดเจนวาจําเลยมิไดเปนผูกระทําความผิดและมีการถอนฟองในระหวางดําเนินคดี และกรณีปรากฏ ตามคําพิพากษาอันถึงที่สุด ในคดีนั้นวาขอเท็จจริงฟงเปนที่ยุติวาจําเลยมิไดเปนผูกระทําความผิดหรือการกระทําของ จําเลยไมเปนความผิด
New_1-8-62.indd 214
New_1-8-62.indd 214 2/8/2562 13:26:052/8/2562 13:26:05
จากการศึกษาขอเท็จจริงพบวา คําพิพากษาของศาลมักจะไมปรากฏคําพิพากษาวาจําเลยไมมีความผิด หรือ การกระทําของจําเลยไมเปนความผิด แตจะพิพากษาวาพยานหลักฐานที่โจทกนําสืบไมมีน้ําหนักเพียงพอใหศาลเชื่อวา จําเลยกระทําความผิดจริง จึงยกประโยชนแหงความสงสัยใหจําเลย จึงทําใหไมเขาเงื่อนไขของกฎหมายฉบับดังกลาว และจําเลยบางรายเคยถูกคุมขังระหวางพิจารณาคดี หรือตองคําพิพากษาศาลชั้นตนใหจําคุกจนกระทั่งศาลสูงพิพากษา กลับใหยกฟอง ทําใหเกิดขอสงสัยเหตุใดจําเลยที่ศาลไมไดพิพากษาวาจําเลยมิไดเปนผูกระทําความผิดหรือการกระทํา ของจําเลยไมเปนความผิด เปนผูไมไดรับการพิจารณาใหมีสิทธิไดรับคาตอบแทนและคาใชจายตามพระราชบัญญัติฉบับ นี้ จึงควรมีการศึกษาเงื่อนไขในการจายคาทดแทนและคาใชจายของจําเลยในคดีอาญาตามมาตรา 20 (3) ของ พระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544
2. ปญหาเกี่ยวกับมาตรการการเยียวยาชื่อเสียงของจําเลย กรณีศาลมีคําพิพากษายกฟอง เมื่อคดีถึงที่สุด การจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา ตามพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคา ทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 ไดกําหนดคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยไว อาทิ คาทดแทน การถูกคุมขัง คาใชจายที่จําเปนในการรักษาพยาบาล คาฟนฟูสมรรถภาพทางรางกายและจิตใจ คาทดแทนในกรณีที่
จําเลยถึงแกความตาย คาขาดประโยชนทํามาหาได และคาใชจายที่จําเปนในการดําเนินคดี จะเห็นไดวา คาทดแทน ตาง ๆ ที่กําหนดไว ไมไดกําหนดคาเสียหายตอชื่อเสียงของจําเลย เพียงแตกําหนดคาทดแทนและคาใชจายในกรณีตาง ๆ ไวเทานั้น โดยไมไดคํานึงถึงการแกไขเยียวยาทางดานจิตใจชื่อเสียงของจําเลยกรณีศาลมีคําพิพากษายกฟองเมื่อคดีถึง ที่สุด เพียงแตกําหนดคาทดแทนที่เปนตัวเงินใหจําเลย เพื่อเปนการเยียวยาความเสียหายที่เกิดขึ้นไปแลว
จากปญหากรณีดังกลาว เปนผลมาจากการดําเนินคดีในชั้นศาลมีหลักวา ตองเปนการดําเนินคดีโดยเปดเผย เปนการดําเนินคดีดวยวาจาและการดําเนินคดีตองกระทําตอหนาจําเลย ดังนั้น การควบคุมตัวระหวางพิจารณาคดีโดย การขังระหวางพิจารณาคดี จึงมีความจําเปนเพื่อใหสามารถดําเนินกระบวนพิจารณาคดีตอไปได ตามความมุงหมายของ การควบคุมตัวระหวางพิจารณาคดี เพื่อประกันการมีตัวของผูตองหาหรือจําเลย (พิมพร รุงทิฆัมพรชัย, 2558, หนา 25) อาจกลาวไดวา การคุมขังกอนศาลมีคําพิพากษาเปนการแยกตัวผูถูกดําเนินคดีอาญาออกไปจากสังคม จึงยอมจะถูก สังคมตราหนาไวในเบื้องตนเสียกอนแลววาเปนผูกระทําความผิดจริง ทําใหไดรับความเสียหายทางดานชื่อเสียง ไดรับ ความอับอาย และตองสูญเสียความเชื่อถือในสังคม (มนตชัย ชนินทรลีลา, 2537, หนา 45)
จะเห็นไดวาการเยียวยาชื่อเสียงของจําเลย กรณีศาลมีคําพิพากษายกฟองเมื่อคดีถึงที่สุด มีความสําคัญ ไมนอยตอสภาพจิตใจและการกลับเขาสูสังคมปกติได จําเปนตองศึกษามาตรการการเยียวยาชื่อเสียงของจําเลย กรณี
ศาลมีคําพิพากษายกฟองเมื่อคดีถึงที่สุด เพื่อใชเปนหลักเกณฑกําหนดคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยตาม พระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544
3. ปญหาเกี่ยวกับคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา
พระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 มาตรา 21 ไดบัญญัติกําหนดคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญาใหมีสิทธิไดรับตามหลักเกณฑ ดังนี้ คา ทดแทนการถูกคุมขังใหคํานวณจากจํานวนวันที่ถูกคุมขังในอัตราที่กําหนดไวสําหรับการกักขังแทนคาปรับตามประมวล กฎหมายอาญา คาใชจายที่จําเปนในการรักษาพยาบาล รวมทั้งคาฟนฟูสมรรถภาพทางรางกายและจิตใจหากความ เจ็บปวยของจําเลยเปนผลโดยตรงจากการถูกดําเนินคดี คาทดแทนในกรณีที่จําเลยถึงแกความตาย และความตายนั้น เปนผลโดยตรงจากการถูกดําเนินคดี คาขาดประโยชนทํามาหาไดในระหวางถูกดําเนินคดี และคาใชจายที่จําเปนในการ ดําเนินคดี
จะเห็นไดวาการกําหนดคาทดแทนตามมาตรา 21 (1) ไดแก คาทดแทนการถูกคุมขังใหคํานวณจากจํานวน วันที่ถูกคุมขังในอัตราที่กําหนดไวสําหรับการกักขังแทนคาปรับตามประมวลกฎหมายอาญา และตามประมวลกฎหมาย
New_1-8-62.indd 215
New_1-8-62.indd 215 2/8/2562 13:26:062/8/2562 13:26:06
อาญา มาตรา 30 บัญญัติไววาในการกักขังแทนคาปรับ ใหถืออัตรา 500 บาทตอวัน ดังนั้น การกําหนดคาทดแทนการ ถูกคุมขังแกจําเลยในคดีอาญาที่ถูกคุมขังในระหวางพิจารณาคดี จึงตองคิดคํานวณวันละ 500 บาทตอระยะเวลาที่ถูกคุม ขัง จะเห็นไดวาเปนการกําหนดอัตราคาทดแทนการถูกคุมขังไวในอัตราตายตัว
แมอัตรานี้จะไดมีการแกไขอัตราเพิ่มขึ้นจากเดิม เพื่อใหสอดคลองกับคาแรงขั้นต่ําและภาวะเศรษฐกิจก็ตาม แตถาพิจารณาถึงการถูกจํากัดสิทธิเสรีภาพ รวมทั้งตองยอมรับความเสียหายและผลกระทบตาง ๆ ที่เกิดขึ้นแลว ก็ยัง เปนจํานวนไมคุมคากับความเสียหายที่เกิดขึ้น และอาจจะไมเหมาะสมกับความสูญเสียที่ไดรับ จึงเห็นควรศึกษา หลักเกณฑเกี่ยวกับการกําหนดคาทดแทนการถูกคุมขัง ตามมาตรา 21 (1) ของพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544
วัตถุประสงคของการวิจัย
1. เพื่อศึกษาความเปนมาและความสําคัญของปญหาและอุปสรรคทางกฎหมายเกี่ยวกับการจายคาทดแทน และคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา
2. เพื่อศึกษาประวัติ แนวคิด และทฤษฎีที่เกี่ยวของกับปญหาและอุปสรรคทางกฎหมายเกี่ยวกับการจายคา ทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญาของประเทศไทยและตางประเทศ
3. เพื่อศึกษากฎหมายที่เกี่ยวของกับปญหาและอุปสรรคทางกฎหมายเกี่ยวกับการจายคาทดแทนและ คาใชจายแกจําเลยในคดีอาญาของประเทศไทยและตางประเทศ
4. เพื่อศึกษาวิเคราะหปญหาและอุปสรรคทางกฎหมายของประเทศไทยโดยเปรียบเทียบกับกฎหมายของ ตางประเทศเกี่ยวกับการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา
5. เพื่อหาแนวทางแกไขและขอเสนอแนะที่เกี่ยวกับปญหาและอุปสรรคทางกฎหมายเกี่ยวกับการจายคา ทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา
วิธีการวิจัย
วิทยานิพนธฉบับนี้เปนการวิจัยทางเอกสาร (Documentary research) โดยคนควาจากเอกสารทั้ง ภาษาไทยและภาษาตางประเทศ รวมทั้งขอมูลตาง ๆ อันเกี่ยวกับมาตรการทางกฎหมายตามพระราชบัญญัติ
คาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 ซึ่งผูศึกษาจะใชเปนหลักในการ วิเคราะหปญหาจากการศึกษา นอกจากนั้นผูศึกษาจะไดทําการศึกษาตํารากฎหมาย ตัวบทกฎหมาย วิทยานิพนธ
บทความทางวิชาการในสาขานิติศาสตร และสาขาอื่น ๆ ที่เกี่ยวของ คนควาในหองสมุดของมหาวิทยาลัย รวมทั้งขอมูล ที่ไดจากการคนควาทางเครือขายอินเตอรเน็ต เพื่อนํามาวิเคราะหมาตรการทางกฎหมายตอไป
ขอบเขตของการวิจัย
ศึกษาถึงปญหาและอุปสรรคที่เกี่ยวกับการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญาของประเทศ ไทย โดยผูวิจัยจะทําการเปรียบเทียบกฎหมายไทย ไดแก พระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและ คาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 และกฎหมายของตางประเทศ พิจารณาขอดี ขอเสีย แนวคิดเห็นที่แตกตาง จนนําไปสูการวิเคราะหเกี่ยวกับตัวบทกฎหมาย หลักเกณฑ และเงื่อนไขตาง ๆ เสนอแนวทางแกไขปญหาทางกฎหมาย เพื่อใหวิทยานิพนธมีความสมบูรณ และมีประสิทธิภาพ
New_1-8-62.indd 216
New_1-8-62.indd 216 2/8/2562 13:26:062/8/2562 13:26:06
สมมติฐานของการศึกษา
พระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทน และคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 มี
ปญหาในการพิจารณาเงื่อนไขการขอรับคาตอบแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา โดยกําหนดใหเฉพาะจําเลยที่
มิไดเปนผูกระทําความผิดหรือการกระทําของจําเลยไมเปนความผิด เปนผูมีสิทธิไดรับคาทดแทนและคาใชจายตาม พระราชบัญญัติฉบับดังกลาว จึงเปนเหตุใหจําเลยที่ไมไดมีสวนเกี่ยวของกับการกระทําความผิดและศาลพิพากษายกฟอง ดวยเหตุอื่นไมมีสิทธิไดรับคาทดแทนและคาใชจาย กอใหเกิดความเดือดรอนและเสียโอกาสตาง ๆ การปรับปรุง กระบวนการใหความชวยเหลือ เกี่ยวกับการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญาจะทําใหจําเลยที่เปนผู
บริสุทธิ์ไดรับการเยียวยาอยางแทจริง ผลการวิจัย
จากการศึกษาพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทน และคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 พบวา การพิจารณาการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญายังคงมีปญหาในขอกฎหมาย ไมวา จะเปนเรื่องขอจํากัดในเงื่อนไขการขอรับคาทดแทนและคาใชจาย การกําหนดคาทดแทนและคาใชจายยังไมครอบคลุม การเยียวยาความเสียหายที่เกิดขึ้น เมื่อศึกษาเปรียบเทียบกับกฎหมายระหวางประเทศและตางประเทศ จึงนําไปสู
ประเด็นปญหาที่ผูศึกษาไดนํามาวิเคราะห โดยสามารถสรุปได ดังนี้
1. ปญหาเกี่ยวกับการพิจารณาการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา
เนื่องจากพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ.
2544 มาตรา 20 กําหนดใหจําเลยที่มีสิทธิยื่นคําขอรับคาทดแทนและคาใชจาย ตองเปนจําเลยที่ถูกดําเนินคดีโดย พนักงานอัยการ ถูกคุมขังในระหวางพิจารณาคดี และปรากฏหลักฐานชัดเจนวาจําเลยมิไดเปนผูกระทําความผิดและมี
การถอนฟองในระหวางดําเนินคดี หรือปรากฏตามคําพิพากษาอันถึงที่สุด ในคดีนั้นวาขอเท็จจริงฟงเปนที่ยุติวาจําเลย มิไดเปนผูกระทําความผิดหรือการกระทําของจําเลยไมเปนความผิด
จากการศึกษาขอเท็จจริงพบวา คําพิพากษาของศาลมักจะไมปรากฏคําพิพากษาวาจําเลยไมมีความผิด หรือ การกระทําของจําเลยไมเปนความผิด แตจะพิพากษาวาพยานหลักฐานที่โจทกนําสืบไมมีน้ําหนักเพียงพอใหศาลเชื่อวา จําเลยกระทําความผิดจริง จึงยกประโยชนแหงความสงสัยใหแกจําเลย หรือพยานหลักฐานโจทกยังไมอาจรับฟงไดโดย ปราศจากขอสงสัยวาจําเลยกระทําผิดตามฟอง หรือ พยานหลักฐานโจทกยังมีขอสงสัยตามสมควรจึงไมอาจฟงไดวา จําเลยกระทําผิดตามฟอง หรือพยานหลักฐานโจทกยังไมอาจรับฟงไดวาจําเลยกระทําผิดตามฟอง (ปริญญา เจียรนัยกุล วานิช, 2555, หนา 1) จึงทําใหไมเขาเงื่อนไขของกฎหมายฉบับดังกลาว และเปนผูไมมีสิทธิไดรับคาตอบแทนและ คาใชจายตามพระราชบัญญัติฉบับนี้
ประเด็นปญหาดังกลาว จะเห็นไดวาเงื่อนไขการมีสิทธิขอรับคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา ของประเทศไทยมีขอจํากัดเฉพาะกรณี ซึ่งปฏิญญาสากลวาดวยสิทธิมนุษยชน
ขอ 11 (1) ไดบัญญัติวา ทุกคนที่ถูกกลาวหาวากระทําผิดทางอาญา มีสิทธิที่จะไดรับการสันนิษฐานไวกอนวาบริสุทธิ์
จนกวาจะพิสูจนไดวามีความผิดตามกฎหมายในการพิจารณาคดีที่เปดเผย ซึ่งตนไดรับหลักประกันที่จําเปนทั้งปวง สําหรับการตอสูคดี กลาวคือ หากยังไมไดมีคําตัดสินหรือพยานหลักฐานพิสูจนไดวาจําเลยเปนผูกระทําความผิดก็ยอม ไดรับประโยชนจากขอสันนิษฐานดังกลาวขางตน
ในประเด็นนี้ประเทศสหพันธสาธารณรัฐเยอรมนี ไดกําหนดเงื่อนไขในการเรียกรองคาทดแทนความเสียหาย จากการดําเนินคดีอาญาไววา บุคคลที่ไดรับความเสียหายจากถูกคุมขังมีสิทธิรองขอคาทดแทนจากรัฐได หากภายหลัง ศาลมีคําพิพากษายกฟอง โดยไมสําคัญวาศาลจะพิพากษายกฟองดวยเหตุใด ในขณะที่ประเทศนอรเวย ไดกําหนดให
New_1-8-62.indd 217
New_1-8-62.indd 217 2/8/2562 13:26:062/8/2562 13:26:06
จําเลยที่ไดรับความเสียหายจากการดําเนินคดีอาญามีสิทธิไดรับคาทดแทนจากรัฐ หากในทายที่สุดศาลมีคําพิพากษายก ฟองจําเลย หรือคดีดังกลาวถูกระงับไปกอนที่ศาลจะมีคําพิพากษา แตจะตองอยูภายใตเงื่อนไขวาจําเลยไดรับความทุกข
ทรมาน และมีความเสียหายในทางทรัพยสิน หรือคาเสียหายที่คํานวณเปนเงินได และประเทศสวีเดน กําหนดไวเพียงวา บุคคลที่ถูกควบคุมตัวหรือถูกจํากัดสิทธิเสรีภาพไวในระยะเวลาอยางนอย 24 ชั่วโมง ในฐานะเปนผูตองสงสัยวาได
กระทําความผิดอาญา มีสิทธิไดรับคาทดแทนสําหรับการถูกจํากัดอิสรภาพนั้นเมื่อศาลพิพากษายกฟองคดี มีคําสั่งไม
ฟอง หรือมีการถอนฟอง
ดังนั้น จากปญหาดังกลาวจะตองมีการแกไขปรับปรุงพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทน และคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 ในเรื่องการกําหนดเงื่อนไขการขอรับคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลย ในคดีอาญา
2. ปญหาเกี่ยวกับมาตรการการเยียวยาชื่อเสียงของจําเลย กรณีศาลมีคําพิพากษายกฟองเมื่อคดีถึงที่สุด การกําหนดคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา ตามพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และ คาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 ไดกําหนดคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยไว อาทิ
คาทดแทนการถูกคุมขัง คาใชจายที่จําเปนในการรักษาพยาบาล คาฟนฟูสมรรถภาพทางรางกายและจิตใจ คาทดแทน ในกรณีที่จําเลยถึงแกความตาย คาขาดประโยชนทํามาหาได และคาใชจายที่จําเปนในการดําเนินคดี
จะเห็นไดวา คาทดแทนตาง ๆ ที่กําหนดไวตามพระราชบัญญัติฉบับนี้ ไมไดกําหนดคาทดแทนความเสียหาย ตอชื่อเสียงของจําเลย เพียงแตกําหนดคาทดแทนที่เปนตัวเงินใหจําเลย เพื่อเปนการเยียวยาความเสียหายที่เกิดขึ้นไป แลว โดยไมไดคํานึงถึงการแกไขเยียวยาทางดานจิตใจชื่อเสียงของจําเลย กรณีศาลมีคําพิพากษายกฟองเมื่อคดีถึงที่สุด
ในประเด็นนี้ ปฏิญญาสากลวาดวยสิทธิมนุษยชน ค.ศ. 1948 ขอ 8 ไดรับรองสิทธิการชดใชเยียวยาความ เสียหายจากการถูกกระทําละเมิดตอสิทธิ และขอ 9 การจับกุม กักขัง หรือเนรเทศบุคคลอื่นใดโดยไมมีกฎหมายให
อํานาจไมได จะเห็นไดวา การถูกจับกุม กักขัง ที่กอใหเกิดความเสียหายอันเปนการละเมิดตอสิทธิขั้นพื้นฐาน บุคคลซึ่ง ไดรับความเสียหายจากเหตุดังกลาวมีสิทธิไดรับการชดใชเยียวยาได
ประเด็นดังกลาวนี้ ประเทศญี่ปุน ไดกําหนดการชดใชเยียวยาความเสียหายตอชื่อเสียง โดยเมื่อมีคําวินิจฉัย ในเรื่องคาทดแทนความเสียหายแกจําเลยในคดีอาญาอันถึงที่สุด หากบุคคลที่ไดรับคําวินิจฉัยดังกลาวยื่นคํารองขอให
ศาลประกาศโฆษณาคําวินิจฉัยอยางยอในราชกิจจานุเบกษาและหนังสือพิมพที่ผูยื่นคํารองขอเปนผูเลือกไมเกิน 3 ฉบับ ๆ ละไมนอยกวา 1 ครั้ง และประเทศสาธารณรัฐเกาหลี มีการกําหนดมาตรการการเยียวยาชื่อเสียงของจําเลย กรณี
ศาลมีคําพิพากษายกฟองเมื่อคดีถึงที่สุด โดยกําหนดใหศาลใหมีการประกาศคําพิพากษาใหจําเลยไดรับคาทดแทนในราช กิจจานุเบกษาภายใน 2 สัปดาหนับแตวันที่ศาลมีคําพิพากษา และในกรณีที่มีคํารองจากผูขอ ศาลอาจสั่งใหประกาศคํา พิพากษาในหนังสือพิมพรายวันซึ่งผูรองเปนผูเลือกและตองกระทําภายใน 30 วันนับแตวันที่รองขอ
ดังนั้น จากปญหาดังกลาวจะตองมีการแกไขปรับปรุงพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทน และคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 โดยการเพิ่มเติมการกําหนดคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยเกี่ยวกับ มาตรการการเยียวยาชื่อเสียงของจําเลย กรณีศาลมีคําพิพากษายกฟองเมื่อคดีถึงที่สุด
3. ปญหาเกี่ยวกับคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา
เนื่องจากพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ.
2544 มาตรา 21(1) ไดกําหนดคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญาใหมีสิทธิไดรับตามหลักเกณฑ ดังนี้ คา ทดแทนการถูกคุมขังใหคํานวณจากจํานวนวันที่ถูกคุมขังในอัตราที่กําหนดไวสําหรับการกักขังแทนคาปรับตามประมวล กฎหมายอาญา และตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 30 บัญญัติไววาในการกักขังแทนคาปรับ ใหถืออัตรา 500 บาทตอวัน กลาวคือ จําเลยในคดีอาญาที่ถูกคุมขังในระหวางพิจารณาคดี มีสิทธิไดรับคาทดแทนในคดีอาญาในอัตราวัน
New_1-8-62.indd 218
New_1-8-62.indd 218 2/8/2562 13:26:062/8/2562 13:26:06
ละ 500 บาทตอระยะเวลาที่ถูกคุมขัง จะเห็นไดวา เปนการกําหนดอัตราคาทดแทนการถูกคุมขังไวในอัตราตายตัว แต
ถาพิจารณาถึงการถูกจํากัดสิทธิเสรีภาพ รวมทั้งตองยอมรับความเสียหายและผลกระทบตาง ๆ ที่เกิดขึ้นแลว ก็ยังเปน จํานวนไมคุมคากับความเสียหายที่เกิดขึ้น และอาจจะไมเหมาะสมกับความสูญเสียที่ไดรับ
ประเด็นปญหานี้ ปฏิญญาสากลวาดวยสิทธิมนุษยชน ค.ศ. 1948 ขอ 9 ไดบัญญัติรับรองสิทธิของบุคคลจะ ถูกจับกุม กักขัง หรือเนรเทศตามอําเภอใจไมได และเมื่อบุคคลผูใดถูกลวงละเมิดสิทธิขั้นพื้นฐาน ยอมมีสิทธิไดรับการ เยียวยาความเสียหายตามขอ 8 ซึ่งไดบัญญัติไวในทํานองเดียวกับกติการะหวางประเทศวาดวยสิทธิพลเมืองและสิทธิ
ทางการเมืองเฉพาะขอ 9 (5) วาบุคคลใดที่ถูกจับกุมหรือถูกควบคุมโดยไมชอบดวยกฎหมายมีสิทธิไดรับคาสินไหม ทดแทน
สําหรับประเด็นนี้ ประเทศสหพันธสาธารณรัฐเยอรมนี ไดกําหนดคาทดแทนจากความเสียหายของจําเลยที่
ถูกคุมขังอยูระหวางการพิจารณาคดีอาญาในอัตราวันละ 25 ยูโร สวนประเทศนอรเวย จะไมมีการกําหนดอัตรา คาชดเชยไวขึ้นอยูกับขอเท็จจริงเปนรายกรณี และประเทศสวีเดน ไมมีการกําหนดอัตราจํานวนเงินที่รัฐจะตองจายใหแก
จําเลย ไมวาจะเปนความเสียหายอยางใด ๆ แตประเทศญี่ปุน จะไมมีการกําหนดจํานวนคาทดแทน แตใหศาลเปนผูใช
ดุลพินิจในการพิจารณากําหนดคาทดแทน ซึ่งจะมีการแกไขจํานวนคาทดแทนดังกลาวตามความเปลี่ยนแปลงของภาวะ เศรษฐกิจ สวนประเทศเกาหลี ไดกําหนดไวในอัตรา วันละอยางนอย 5,000 วอน แตไมเกินอัตราที่รัฐกฤษฎีกากําหนด ซึ่งจะเห็นไดวาแตละประเทศไมมีการกําหนดอัตราคงที่แตจะเปลี่ยนแปลงไปตามขอเท็จจริงและความเสียหายที่เกิดขึ้น รวมทั้งสภาพทางเศรษฐกิจและสังคม
ดังนั้น จากปญหาดังกลาวจะตองมีการแกไขปรับปรุงพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทน และคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 โดยการแกไขการกําหนดอัตราคาทดแทนการถูกคุมขัง
ขอเสนอแนะ
จากการศึกษาเกี่ยวกับปญหาและอุปสรรคของกฎหมายเกี่ยวกับการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลย ในคดีอาญาตามพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทน และคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 รวมทั้งการศึกษา แนวคิดและทฤษฎี รวมทั้งกฎหมายอื่น ๆ ที่เกี่ยวของกับการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยใน คดีอาญาทั้งของไทยและของตางประเทศ เห็นไดวาพระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจาย แกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 เมื่อนํามาบังคับใชเกี่ยวกับการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญายังมี
หลักเกณฑที่จํากัดอยู โดยเฉพาะเงื่อนไขการขอรับคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา อีกทั้งหลักเกณฑการ กําหนดคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา เกี่ยวกับความเสียหายตอจิตใจของผูเสียหายยังไมไดรับความ คุมครอง ซึ่งหากไดมีการแกไขเพิ่มเติมกฎหมายใหเหมาะสมก็จะทําใหจําเลยไดรับการชดเชยเยียวยาความเสียหายที่
เกิดขึ้น ทั้งนี้เพื่อกฎหมายจะไดใชบังคับไดอยางมีประสิทธิภาพและตรงตามเจตนารมณของกฎหมายอยางแทจริง ดังนั้น ผูศึกษาขอเสนอแนะดังตอไปนี้
1. ปญหาเกี่ยวกับการพิจารณาการจายคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา ภายใต
พระราชบัญญัติคาตอบแทนผูเสียหาย และคาทดแทนและคาใชจายแกจําเลยในคดีอาญา พ.ศ. 2544 ควรแกไขเพิ่มเติม ในสวนที่เกี่ยวกับเงื่อนไขการขอรับคาทดแทนและคาใชจาย มาตรา 20 โดยศึกษาเปรียบเทียบกับกฎหมายของสหพันธ
สาธารณรัฐเยอรมนี นอรเวย สวีเดน ผูศึกษาเห็นควรแกไขในบทบัญญัติ มาตรา 20 (3)
จากเดิมบัญญัติวา มาตรา 20 จําเลยที่มีสิทธิไดรับคาทดแทนและคาใชจายตามพระราชบัญญัตินี้ ตอง (1) เปนจําเลยที่ถูกดําเนินคดีโดยพนักงานอัยการ
(2) ถูกคุมขังในระหวางพิจารณาคดี และ
New_1-8-62.indd 219
New_1-8-62.indd 219 2/8/2562 13:26:062/8/2562 13:26:06
