Research Article

ของชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ จังหวัดนครปฐม

READINESS TO THE INNOVATION OTOP COMMUNITY TOURISM OF MAHASAWAT CANAL COMMUNITY, NAKHON PATHOM PROVINCE

เพ็ญศรี ฉิรินัง^1* อรุณ รักธรรม² และ สมพร เฟองจันทร³ Pensri Chirinang^1*, Arun Raktham² and Somporn Fuangchan³

วิทยาลัยนวัตกรรมการจัดการ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลรัตนโกสินทร กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย^{1*, 2, 3} College of Innovation Management, Rajamangala University of Technology Rattanakosin, Bangkok, Thailand^{1*, 2, 3}

pensri.chi@rmutr.ac.th^1*

Received: 2019-12-05 Revised: 2020-02-09 Accepted: 2020-02-25

บทคัดยอ

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงคเพื่อ 1( ถอดบทเรียนความสําเร็จในการจัดการทองเที่ยวเชิงเกษตร คลองมหาสวัสดิ์ สูการเปนชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี และ 2) สรางแนวทางการพัฒนาสูการเปน ชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี วิธีดําเนินการวิจัยเปนการวิจัยเชิงคุณภาพ เก็บรวบรวมขอมูลโดย วิธีการสังเกตการณ และการสัมภาษณเชิงลึกเจาหนาที่ของรัฐ และผูที่มีสวนเกี่ยวของกับโครงการ ชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี จํานวน 14 คน แลวทําการวิเคราะหแกนสาระ

ผลการวิจัยพบวา 1) ชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ นํานวัตกรรมมาพัฒนาผลิตภัณฑสินคา OTOP มีการจัดกิจกรรมและผลิตสินคาตาง ๆ ดวยการนําทรัพยากรและวิถีชีวิตที่มีอยูเดิม มาสรางสรรค

เปนประสบการณใหแกนักทองเที่ยว และกอใหเกิดการสรางงานและกระจายรายไดสูทองถิ่น และ 2) แนวทางการพัฒนาชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี ของชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ประกอบดวย 5 แนวทาง ไดแก การพัฒนาตามหลักการชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี การพัฒนาทรัพยากรการทองเที่ยว การพัฒนาบุคลากร การพัฒนาการตลาดทองเที่ยว และการพัฒนาการมีสวนรวมของชุมชน

คําสําคัญ: ความพรอม ชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี การพัฒนาชุมชน

ABSTRACT

The purposes of this research were to: 1) conduct the lesson learned from success to become the innovation OTOP community tourism of Mahasawat canal community, and 2) create the guidelines to develop the OTOP INNO-LIFE tourism community. The study was conducted by a qualitative research and collecting data by observation and in-depth interviews with 14 government officials and people who involved with the innovation OTOP community tourism and the data were analyzed by thematic analysis.

The results revealed that; 1) Mahasawat canal community use innovation to develop OTOP products, organized activities, and produced various products by bringing resources and ways of life to create an experience for tourists, and create job employment and distribute income to the local area, and 2) the guidelines for developing the OTOP INNO-LIFE tourism community of Mahasawat canal community consisted of 5 approaches; (1) the development according to the principles of OTOP INNO-LIFE tourism community; (2) tourist attractions development; (3) human resource development; (4) tourism marketing development and (5) local community participation development.

Keywords: Readiness, OTOP INNO-LIFE tourism community, community development บทนํา

รัฐบาลมีนโยบายลดความเหลื่อมลํ้า ของสังคม ที่มุงเนนสรางรายไดและความเจริญ ความเขมแข็งทางเศรษฐกิจ โดยใหภาคเอกชน และภาคประชาชนเขามามีสวนรวมดําเนินการ รวมกับภาครัฐเพื่อใหบรรลุวิสัยทัศน มั่นคง มั่งคั่ง ยั่งยืน ซึ่งสอดคลองกับการดําเนินงานโครงการ หนึ่งตําบล หนึ่งผลิตภัณฑ (OTOP) ที่เริ่มตั้งแตป

พ.ศ.2544 ในทุกภูมิภาคทั่วประเทศ โดยมี

การแตงตั้งคณะกรรมการระดับประเทศ คือ คณะกรรมการอํานวยการหนึ่งตําบล หนึ่งผลิตภัณฑ

แหงชาติ (กอ.นตผ.) เปนผูขับเคลื่อน และมอบหมาย ใหกรมการพัฒนาชุมชน เปนผูรับผิดชอบหลัก

สงเสริมการดําเนินงาน OTOP จนถึงปจจุบัน โดยรวมกับหนวยงานตาง ๆ สนับสนุนสงเสริม ยกระดับผลิตภัณฑ และพัฒนาชองทางการตลาด ที่หลากหลายเพื่อใหขายได มุงปรับตัวสูการคา แบบสากล ทําใหผลิตภัณฑของคนในชุมชน สวนใหญไมสามารถแขงขันได ตองออกไปขาย สินคาตามที่ตาง ๆ ไมมีความสุข รายไดไปตกอยู

แกผูประกอบการคนเดียว ไมกระจายถึงประชาชน กลุมใหญในชุมชนอยางแทจริง ทําใหการพัฒนา เศรษฐกิจชุมชนฐานราก ไมประสบผลสัมฤทธิ์

เทาที่ควร กอปรกับรายไดจากการทองเที่ยวที่เปน กระแสหลักของประเทศ สวนใหญตกไปอยูใน

กลุมทุนเอกชน เชน โรงแรม รานอาหาร หางราน ใหญ ๆ กลุมทัวรไมลงไปถึงฐานรากเชนเดียวกัน ดังนั้นจําเปนตองมีการเปลี่ยนผานยุคการผลักดัน ขายสินคา OTOP ออกจากชุมชนเพียงดานเดียว สูการเพิ่มชองทางสรางรายไดตามความตองการ (Demand Driven Local Economy) โดยการขาย สินคาอยูในชุมชนที่มาจากการทองเที่ยว โดยใช

เสนห ภูมิปญญา วิถีชีวิต วัฒนธรรม และความ คิดสรางสรรค แปลงเปนรายได ทั้งนี้ครอบครัว และลูกหลานยังอยูรวมกัน ไมตองแขงขันนํา

ผลิตภัณฑออกไปขายนอกชุมชน เปนชุมชน ทองเที่ยวที่เปนเจาบานที่ดี ชวนกันคิด ชวนกันทํา ผลิตสินคาและบริการ รวมทั้งมีการเชื่อมโยง เสนทางทองเที่ยวระดับชุมชนที่มีเสนหดึงดูด และมีคุณคาเพียงพอใหนักทองเที่ยวเขามา เยี่ยมเยือนและใชจายเงินในทุกกิจกรรมของชุมชน ซึ่งรายไดจะกระจายอยูกับคนในชุมชน ทุกคน มีความสุข เปนการสรางความเขมแข็งใหกับ ชุมชน (Strength with in) และเปนการพัฒนา เศรษฐกิจฐานรากอยางแทจริง

ภาพที่ 1 แสดงการเปรียบเทียบแนวคิดการพัฒนา OTOP รูปแบบเดิมและ และ OTOP ยุคใหม

ที่มา: กรมพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย, 2561 (Ministry of Interior, Department of Community Development, 2018)

คลองมหาสวัสดิ์ เปนคลองประวัติศาสตร

ที่มีจุดเดนในความเปนอัตลักษณของวิถีชีวิต ชุมชนชาวเกษตร จุดเริ่มตนของการทองเที่ยว คลองมหาสวัสดิ์ การจัดการทองเที่ยวเชิงเกษตร ลองเรือคลองมหาสวัสดิ์ เริ่มตน พ.ศ.2540 โดย การทองเที่ยวแหงประเทศไทย (ททท.) ไดรวมกับ กรมสงเสริมการเกษตร พัฒนาพื้นที่ทางการเกษตร ทั่วประเทศ ใหเปนแหลงทองเที่ยวเชิงเกษตร และพบวาสวนผลไมริมคลองมหาสวัสดิ์

มีศักยภาพที่สามารถพัฒนาเปนแหลงทองเที่ยว เชิงเกษตรได ผนวกวิถีชีวิตชุมชนริมนํ้า จึงได

รวมกันใหความรูการจัดการการทองเที่ยวแก

ชาวสวน และผูนําชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ และ จัดทําเสนทางทองเที่ยวลองเรือชมสวนคลอง มหาสวัสดิ์ โดยไดเปดบริการทองเที่ยวเมื่อวันที่

23 กันยายน 2543 ชุมชนแหงนี้ไดรับรางวัลชุมชน ดีเดนทางดานการทองเที่ยว รางวัลอุตสาหกรรม ทองเที่ยวไทยในป 2550 และไดรับการคัดเลือก จากกรมสงเสริมการเกษตรใหอยูใน “50 แหลง ทองเที่ยวเชิงเกษตรตองชม” ประจําปงบประมาณ 2561 ดวยเหตุผลดังกลาวขางตนหากมี

ถอดบทเรียนความสําเร็จในการจัดการทองเที่ยว เชิงเกษตรคลองมหาสวัสดิ์ สูการเปนชุมชน ทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี และสรางแนวทาง การพัฒนาสูการเปนชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี ชุมชนคลองมหาสวัสดิ์จะสามารถนําผล การวิจัยไปใชในการวางแผนการตลาด และการ พัฒนากลยุทธในการใหบริการ เพื่อใหสอดรับกับ ความตองการของนักทองเที่ยวและรองรับการ ขยายตัวของการทองเที่ยวในอนาคต เพื่อสราง รายไดแกชุมชนอยางยั่งยืนตอไป

วัตถุประสงคของการวิจัย

1. เพื่อถอดบทเรียนความสําเร็จในการ จัดการทองเที่ยวเชิงเกษตรคลองมหาสวัสดิ์ สูการ เปนชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี

2. เพื่อสรางแนวทางการพัฒนาสูการ เปนชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี

นิยามศัพท

1) ชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี

หมายถึง การพัฒนา OTOP รูปแบบใหม ที่เนน การสรางรายไดจากความตองการของชุมชน เพื่อสรางเศรษฐกิจฐานรากที่มั่นคง ใหประชาชน สามารถพึ่งพาตนเองได เกิดการสรางรายไดจาก การทองเที่ยว ดึงดูดนักทองเที่ยวเขาสูทองถิ่น เปดโอกาสใหชาวบานสามารถขายสินคาได

ภายในชุมชน โดยไมตองวิ่งหาตลาดเหมือนในอดีต 2) การทองเที่ยวเชิงเกษตร หมายถึง การทองเที่ยวที่มุงเนนทางดานการเรียนรูวิถี

เกษตรกรรม โดยอาจใหนักทองเที่ยวมีสวนรวม ในการดําเนินกิจกรรม ใหเกิดการเรียนรูทาง ดานการเกษตรและวิถีการดํารงชีวิตวัฒนธรรม ประเพณี

3) แนวทางการพัฒนา หมายถึง การ กําหนดแบบแผนในการดําเนินการทองเที่ยว ใหดีขึ้น โดยมีแบบแผนในการดําเนินการพัฒนา ระเบียบวิธีการวิจัย

กลุมผูใหขอมูลหลัก

การวิจัยครั้งนี้มีผูใหขอมูลหลัก 2 กลุม คือ 1) สมาชิกของกลุมหรือผูที่เกี่ยวของ กับการดําเนินงานการทองเที่ยวของชุมชน

คลองมหาสวัสดิ์ จํานวน 8 คน และ 2) เจาหนาที่

ของรัฐ ที่มีประสบการณเกี่ยวกับการทองเที่ยว ชุมชน จํานวน 6 คน โดยคณะผูวิจัยคัดเลือก กลุมเปาหมายเพื่อทําการสัมภาษณเชิงลึก (In-depth Interview) ดวยการคัดเลือกแบบ เจาะจง (Purposive Sampling) เปนผูใหขอมูล สําคัญ (Key Informants) นอกจากนี้ผูวิจัย ไดนําขอมูลจากเอกสารเผยแพรและคูมือ การบริหารโครงการชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี จากกรมพัฒนาชุมชน มาประกอบการ วิจัยดวย

เครื่องมือที่ใชในการวิจัย

คณะผูวิจัยใชวิธีการสังเกตการณ

(observation) และการสัมภาษณเชิงลึก (In-depth Interview) โดยมีการตั้งแนวคําถาม หลักไวกอนลวงหนาเปนแบบกวาง ๆ เพื่อใหมี

จุดยืน และประเด็นที่ตองสัมภาษณ ใชลักษณะ คําถามแบบปลายเปด ไมมีการกําหนดหรือ เรียงลําดับหัวขอคําถาม แตเปนการสนทนา แบบธรรมชาติ และไมสรางความอึดอัดแกผูถูก ซักถาม

การตรวจสอบขอมูล

คณะผูวิจัยทําการตรวจสอบขอมูล กอนการวิเคราะหขอมูล ดวยวิธีการตรวจสอบ ความเชื่อถือได (Credibility) โดยผูวิจัยไดบันทึก เสียงการสัมภาษณตลอดการรวบรวมขอมูล และมีการใชคําพูดของผูใหขอมูลเพื่อยืนยัน ความจริง และความชัดเจนในทุกประเด็นของ การวิเคราะหและการรายงานผล การตรวจสอบ สามเสาดานขอมูล (Data Triangulation) ซึ่งผูวิจัย ใชการตรวจสอบบุคคล โดยนําขอมูลที่ไดจาก

ภาคสนามมาวิเคราะหเปรียบเทียบระหวางบุคคล ที่ใหขอมูล วาถาเปลี่ยนแปลงบุคคลที่ใหขอมูลแลว ขอมูลที่ไดจะเหมือนกันหรือไม การตรวจสอบ สามเสาดานวิธีรวบรวมขอมูล (Methodological Triangulation) โดยผูวิจัยเก็บรวบรวมขอมูลจาก แหลงตาง ๆ กัน ดวยวิธีการสนทนา การสอบถาม การสัมภาษณ และเก็บขอมูลจากเอกสาร แลวนํา ขอมูลมาตรวจสอบยืนยันกัน และการยืนยันผล (Confirm Ability) โดยผูวิจัยตรวจสอบความตรง ของขอมูลจากผูใหขอมูล ดวยการนําขอสรุปเสนอ ตอชุมชน เพื่อขอความคิดเห็นและการยืนยันผล (Chantarawanit, 2005; Denzin and Lincoln, 2000; Stake, 2010)

การวิเคราะหขอมูล

การวิเคราะหขอมูลเชิงคุณภาพ โดยวิธี

การวิเคราะหแกนสาระ (Thematic analysis) จากการสัมภาษณเชิงลึก โดยนําขอมูลที่ไดจาก การถอดเทปสัมภาษณมาวิเคราะหเพื่อพิจารณา ประเด็นที่มีความเหมือนกันหรือตางกัน หลังจากนั้น เชื่อมโยงขอมูลใหมีลักษณะเปนแนวคิดสรุป เชิงนามธรรม โดยนําเสนอผลการศึกษาแบบ พรรณนาวิเคราะห (Descriptive Analysis) โดยเรียงตามขอคําถาม

สรุปผลการวิจัยและอภิปรายผล สรุปผลการวิจัย

1. การถอดบทเรียนความสําเร็จในการ จัดการทองเที่ยวเชิงเกษตรคลองมหาสวัสดิ์

สูการเปนชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี

จากการสัมภาษณผูใหขอมูลทั้ง 2 กลุม สรุปไดวาความสําเร็จในการจัดการ

ทองเที่ยวเชิงเกษตรคลองมหาสวัสดิ์ สูการ เปนชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถีนั้น ชุมชน ไดนํานวัตกรรมมาพัฒนาผลิตภัณฑสินคา OTOP มีการจัดกิจกรรมและผลิตสินคาตาง ๆ ดวยการ นําทรัพยากรและวิถีชีวิตที่มีอยูเดิมมาสรางสรรค

เปนประสบการณใหแกนักทองเที่ยว และ กอใหเกิดการสรางงานและกระจายรายไดสู

ทองถิ่น เนื่องจากอาชีพหลักของประชาชน ในพื้นที่ คือ อาชีพเกษตรกรรม การทําสวน ทําไร ไถนา ประชาชนในพื้นที่มีอาชีพเสริมและ สามารถหารายไดเพิ่มจากธุรกิจทองเที่ยว โดยผูประกอบการในพื้นที่ไดจางคนงานในชุมชน เกือบทั้งหมด และมีการสงเสริมใหเยาวชนทํางาน ในชวงวันหยุดเสาร อาทิตย หรือชวงปดเทอม เพื่อหารายไดพิเศษโดยเปนไกดนําเที่ยว อีกทั้ง ผูประกอบการยังเปดพื้นที่ใหเฉพาะประชาชน ในพื้นที่ไดนําของมาขาย โดยเก็บคาเชาแผงขาย ของแตละรานคาในราคาที่ถูก ทําใหเศรษฐกิจ ในชุมชุนดีขึ้น ลดปญหาสังคม และประชาชน ในพื้นที่มีความสุข ดังคําสัมภาษณ

...“มหาสวัสดิ์ เกิดจากแนวคิดการนํา วิถีชีวิตของเกษตรกรที่ทําอยูเปนกิจวัตรมาผสาน กับทุนธรรมชาติที่มีอยู คือ ทรัพยากรดาน การเกษตร การทําสวน ทําไร ไถนา ที่พอแม

ปูยาตายาย ทําสืบเนื่องมาจนถึงรุนลูกหลาน มาผสมผสานกับสิ่งที่มีอยูในพื้นที่ ชุมชน บานศาลาดิน เปนศูนยเรียนรูชุมชน วิถีชีวิต ชาวบานสมัยกอนจนถึงปจจุบัน มีการทําปุยชีวภาพ การทําขนมขาวตัง ไขเค็มเสริมไอโอดีน เห็ดหอม

เห็ดนางฟา และของฝากอีกมากมายที่เปนสินคา โอท็อปอีกดวย”....(people, interviewed on April 21, 2019)

…“การมีสวนรวมของคนที่นี่ก็คือ การจางงาน ชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ เปนแหลง กําเนิดอาชีพใหกับคนในทองถิ่น ชาวบานก็ไดรับ ประโยชน เศรษฐกิจที่นี่ก็ดีขึ้น พวกชาวบานเองก็มี

ความสุข”....(government officials, interviewed on April 21, 2019)

…“การทองเที่ยวชุมชนคลองมหาสวัสดิ์

ทําใหเศรษฐกิจในชุมชุนดีขึ้น เกิดกระจายรายได

เพราะอยางนอย ๆ คนในทองถิ่นตรงนั้นเขา มีรายไดเพิ่มขึ้นทั้งจากนักทองเที่ยวที่ไปเที่ยว และคนในทองถิ่นไดมาขายของ”.... (people, interviewed on April 21, 2019)

จากการลงพื้นที่ คณะผูวิจัยพบวา การทองเที่ยวเชิงเกษตรคลองมหาสวัสดิ์ แบงเปน 5 จุด ดังนี้

1. บานศาลาดิน เปรียบเสมือนศูนยกลาง ที่รวบรวมองคความรูภูมิปญญาแบบพึ่งพาตนเอง ของชุมชน ซึ่งมุงเนนในเรื่องการสรางรายได

การแกปญหา และการอนุรักษธรรมชาติภายใน ชุมชน มีการสาธิตการทําขาวตัง การใหความรู

ในการนําผักตบชวาที่กอปญหาแกเสนทางสัญจร มาทําเปนปุย การใชวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี

เพื่อบริหารจัดการนํ้าในชุมชน ซึ่งทั้งหมดนี้สามารถ เปนตนแบบใหชุมชนอื่นมาศึกษาไดดวย ดังภาพ ที่ 2 และ 3

2. นาบัวลุงแจม นาบัวเปนอาชีพที่

ทํากันมานานแลวและจุดเดนของกิจกรรมนี้ คือ นักทองเที่ยวสามารถทดลองเก็บบัวดวยตัวเอง และนอกจากจะไดเห็นบรรยากาศอันงดงามแลว ยังจะไดความรูเกี่ยวกับกรรมวิธีการทํานาบัว

ควบคูกันไปดวย เพราะวาคนที่คอยดูแล นักทองเที่ยวจะเปนผูที่มีความรูและมีประสบการณ

โดยตรงกับอาชีพ และวิถีชีวิตของคนที่นี่ ดังภาพ ที่ 4 และ 5

ภาพที่ 2 และ 3 ชุมชนบานศาลาดิน

ภาพที่ 4 และ 5 นาบัวลุงแจม

3. บานฟกขาวขนิษฐา มีความโดดเดน ในการจัดบรรยากาศที่รมรื่น รับฟงการแหลฟกขาว จากเจาของบาน การเตรียมนํ้าฟกขาวไวเพื่อให

นักทองเที่ยวไดทดลองดื่มโดยไมคิดคาใชจาย นอกจากนี้ยังมีการใหความรูในการปลูกฟกขาว สาธิตและขายผลิตภัณฑจากฟกขาวแก

นักทองเที่ยว เชน การทํานํ้าฟกขาว การทํานํ้า เย็นตาโฟฟกขาว และผลิตภัณฑแปรรูปตาง ๆ จากนํ้าฟกขาว อาทิ สบูลางหนา และโลชั่นทาผิว เปนตน บานฟกขาวแหงนี้พรอมที่จะแบงปน ความรู และประสบการณใหแกทุกคนที่สนใจ หรืออยากนําไปลองทําที่บาน ดังภาพที่ 6 และ 7

4. สวนผลไมลุงบุญเลิศ (ปาแจว) สวน แหงนี้เปนแหลงทองเที่ยวเชิงเกษตรที่สําคัญ ของชุมชน มีการจัดกิจกรรมใหความรูการทําสวน

ผลไมแบบเกษตรผสมผสาน ไปพรอม ๆ กับ ใหนักทองเที่ยวไดชิมผลไมสด ๆ ตามฤดูกาล จากสวน เชน กระทอน ขนุน มะมวง มะพราว สมโอ เปนตน ทั้งยังมีกิจกรรมนั่ง รถอีแตน ชมสวนที่สามารถสรางประสบการณที่สนุกสนาน และความประทับใจแกนักทองเที่ยว มีการสาธิต การทําอาหารพื้นบานที่หาทานไดยาก เชน ขาหมูตมยําใบมะดัน และขายผลิตภัณฑของฝาก ตาง ๆ ซึ่งมีการคิดและพัฒนาอยางตอเนื่อง เชน กลวยหอมทอด 7 รส ซึ่งเปนผลิตภัณฑแปรรูป จากกลวยหอมที่ขายดีของกลุมแมบานวิสาหกิจ ชุมชน และเมี่ยงคําดอกบัวหลวงที่ใชบัวจาก นาบัวปลูกแบบอินทรียปลอดสารพิษ ดังภาพ ที่ 8 และ 9

ภาพที่ 6 และ 7 บานฟกขาวขนิษฐา

5. ฟารมกลวยไมคุณสรอย เปนฟารม กลวยไมที่รวบรวมกลวยไมมากมายหลายพันธุ

ภายในจัดบรรยากาศเปนฟารมเปดใหนักทองเที่ยว ไดชมและถายรูปในสวนกลวยไมไดอยางอิสระ และสามารถติดตอซื้อกลับบานในราคาไมแพง

นักทองเที่ยวนิยมแวะเวียนมาเยี่ยมชมหรือศึกษา วิธีการปลูกกลวยไม การขยายพันธุดวยวิธีตาง ๆ และการดูแลกลวยไม เปนตน โดยเจาของฟารมที่

เปนปราชญชาวบานนําใหความรูแกนักทองเที่ยว ดวยตัวเอง ดังภาพที่ 10 และ 11

ภาพที่ 8 และ 9 สวนผลไมลุงบุญเลิศ (ปาแจว)

ภาพที่ 10 และ 11 สวนผลไมลุงบุญเลิศ (ปาแจว)

2. แนวทางการพัฒนาสูการเปนชุมชน ทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี สรุปได 5 แนวทาง คือ การพัฒนาตามหลักการชุมชน ทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี การพัฒนาทรัพยากร การทองเที่ยว การพัฒนาบุคลากร การพัฒนา การตลาดทองเที่ยวและการพัฒนาการมีสวนรวม ของชุมชนทองถิ่น โดยชุมชนคลองมหาสวัสดิ์

สามารถนําแนวทางดังกลาว ไปใชในการวางแผน การตลาด และการพัฒนากลยุทธในการใหบริการ เพื่อใหสอดรับกับความตองการของนักทองเที่ยว และรองรับการขยายตัวของการทองเที่ยวในอนาคต เพื่อสรางรายไดแกชุมชนอยางยั่งยืน โดยมี

รายละเอียดดังนี้

2.1 การพัฒนาตามหลักการชุมชน ทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี โดยการคนหาอัตลักษณ

ชุมชนนําเสนอเสนหชุมชน เนนใหมีการสรางตลาด ที่ชุมชนเพื่อดึงดูดนักทองเที่ยวเขามา และพัฒนา ศักยภาพของผลิตภัณฑ OTOP ใหพรอมขาย และสรางรายไดเพิ่มขึ้น

2.2 การพัฒนาทรัพยากรการ ทองเที่ยว ควรจัดการสิ่งอํานวยความสะดวก ในพื้นที่ มีการตรวจสอบความพรอมของอุปกรณ

สําหรับลองเรือ ตรวจสอบความพรอมของกลอง วงจรปดภายในพื้นที่วาสามารถใชงานไดทุกตัว ในสวนของระบบสาธารณูปโภคพื้นฐานในพื้นที่

หนวยงานภาครัฐที่เกี่ยวของควรเขามาดูแล และ ควรปรับปรุงถนนที่เปนหลุมเปนบอเพื่อปองกัน อุบัติเหตุ และเปนการสรางภาพลักษณใหกับ แหลงทองเที่ยว

2.3 การพัฒนาบุคลากร ควรมีการ อบรมใหความรูพนักงานอยางตอเนื่อง ทั้งใน เรื่องของการใหบริการดานตาง ๆ ความรูเรื่อง ความปลอดภัย ความรูดานการทองเที่ยว และ ควรรวมมือกับสถาบันการศึกษาตาง ๆ เชน การฝกอบรมเยาวชนในทองถิ่นใหเปนมัคคุเทศก

2.4 การพัฒนาการตลาดทองเที่ยว ควรนําเอาเทคโนโลยีใหม ๆ เขามาเพื่อสงเสริม การตลาดทองเที่ยวของชุมชนคลองมหาสวัสดิ์

เชน สื่อสังคมออนไลน และแอพพลิเคชั่น เปนตน ผูประกอบการ ในพื้นที่ควรพัฒนาหนาเว็บไซต

ของตนเองใหใชงานงายและนาดึงดูดมากขึ้น หนวยงานภาครัฐที่เกี่ยวของ ควรสนับสนุน สงเสริมการตลาดทางการทองเที่ยวของชุมชน คลองมหาสวัสดิ์ และประชาสัมพันธอยางตอเนื่อง 2.5 การพัฒนาการมีสวนรวมของ ชุมชนทองถิ่น องคกรหรือหนวยงานที่เกี่ยวของ ทั้งภาครัฐและเอกชน ควรสรางความรูความเขาใจ เกี่ยวกับการทองเที่ยวตามโครงการชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี ใหแกผูนําชุมชน ชาวบานใน ทองถิ่นและเยาวชน เพื่อเปนการเปดโอกาสให

พวกเขาไดมีสวนรวม อีกทั้งยังกอใหเกิดความ สามัคคีและความเขมแข็งในชุมชนที่จะเปน ตัวชวยขับเคลื่อนเปนแหลงทองเที่ยวอยางยั่งยืน

อภิปรายผลการวิจัย

1. การถอดบทเรียนความสําเร็จในการ จัดการทองเที่ยวเชิงเกษตรคลองมหาสวัสดิ์

สูการเปนชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี

ความสําเร็จในการจัดการทองเที่ยว เชิงเกษตรคลองมหาสวัสดิ์ สูการเปนชุมชนทองเที่ยว

OTOP นวัตวิถี พบวาชุมชนคลองมหาสวัสดิ์

มีความพรอมดานการใหบริการของแหลงทองเที่ยว ดานสิ่งดึงดูดใจของแหลงทองเที่ยว ดานเปาหมาย ตามหลักการชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี

และดานศักยภาพของชุมชน โดยความพรอม ดานการใหบริการของแหลงทองเที่ยว พบวา ชุมชนคลองมหาสวัสดิ์เปนชุมชนแหงการเรียนรู

ถึงวิถีชุมชนแหงคลองมหาสวัสดิ์ ที่สามารถเที่ยว ไดตลอดทั้งป การเดินทางงาย ๆ และไมไกลจาก กรุงเทพฯ เปนชุมชนที่นําเอาวิถีชีวิต ภูมิปญญา ทองถิ่น และวัฒนธรรมชุมชน มาสรางเปน แหลงทองเที่ยวเชิงเกษตร โดยใชจุดเดนความเปน เสนทางสัญจรทางนํ้าตั้งแตครั้งโบราณมาเปนจุด เชื่อมโยง นอกจากนี้ยังมีตลาดนํ้าคลองมหาสวัสดิ์

บานศาลาดิน หรือตลาดนํ้าประชารัฐ ซึ่งเปน แหลงรวมสินคาเกษตร สินคาโอทอป และ ผลิตภัณฑแปรรูปจากชุมชน ซึ่งสอดคลองกับ วิวัฒนชัย บุญยภักดิ์ (Bunyaphak, 1986) ที่เสนอหลักเกณฑการพิจารณาและการกําหนด ศักยภาพ หรือความสําคัญของแหลงทองเที่ยว วาประกอบดวย คุณคาของแหลงทองเที่ยว ไดแก

ความสวยงาม ลักษณะเดนในตัวเอง ความเกาแก

ทางประวัติศาสตร ความสําคัญทางลัทธิและ ศาสนา บรรยากาศ สภาพภูมิทัศนทางธรรมชาติ

และวิถีชีวิต ความสะดวกในการเขาถึง

ความพรอมดานสิ่งดึงดูดใจของ แหลงทองเที่ยว พบวาชุมชนคลองมหาสวัสดิ์

เปนแหลงทองเที่ยวเชิงเกษตรมานานนับสิบปแลว มีทั้งนาบัว สวนสมโอ สวนกลวยไม และลองเรือ ชมวิถีชีวิตริมคลองมหาสวัสดิ์ และทางองคการ บริหารสวนตําบลมหาสวัสดิ์ไดขยายตอยอด

เปดตลาดนํ้า บริการนักทองเที่ยว มีการจําหนาย สินคาชุมชน พืชผัก ผลไมจากสวน สินคาทาง การเกษตร สินคา OTOP ของที่ระลึก อาหาร เครื่องดื่ม และของดีตําบลมหาสวัสดิ์ ซึ่งสอดคลอง กับบุญเลิศ จิตตั้งวัฒนา (Chittangwattana, 2005) ที่อธิบายถึงสิ่งดึงดูดใจนักทองเที่ยวให

อยากเดินทางเขาไปทองเที่ยวแลว เกิดความ ประทับใจ อาจเปนสิ่งที่ทําใหความรูและความ เพลิดเพลินแกนักทองเที่ยว อาทิเชน วิถีชีวิต และความเปนอยูของชุมชน เชน ขนบธรรมเนียม ประเพณี ศิลปกรรม งานเทศกาลหรืองานประเพณี

การละเลนพื้นเมืองหรือพื้นบาน พิพิธภัณฑพื้นบาน การประกอบอาชีพ ศูนยวัฒนธรรม การทํานา ทําไร เปนตน

ความพรอมดานเปาหมายตามหลักการ ชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี พบวาการทองเที่ยว ชุมชนคลองมหาสวัสดิ์กอใหเกิดการสรางงาน และกระจายรายไดสูทองถิ่น เนื่องจากอาชีพหลัก ของประชาชนในพื้นที่ คือ อาชีพเกษตรกรรม การทําสวน ทําไร ไถนา ประชาชนในพื้นที่มี

อาชีพเสริมและหารายไดเพิ่มเติมจากธุรกิจ ทองเที่ยว ผูประกอบการในพื้นที่ไดมีการจางงาน คนในชุมชน มีการสงเสริมใหเยาวชนทํางาน ในชวงวันหยุดเสาร อาทิตย หรือชวงปดเทอม เพื่อหารายไดพิเศษ เปนไกดนําเที่ยว ซึ่งสอดคลองกับ กรมพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย (Ministry of Interior, Department of Community Development, 2018) ที่อธิบายวาโครงการชุมชน ทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี เกิดจากความตั้งใจของ กรมพัฒนาชุมชนที่จะดึงเสนหแหงภูมิปญญา วิถีชีวิต วัฒนธรรม และความคิดสรางสรรค

มาแปลงเปนเม็ดเงิน เกิดการกระจายรายได

ภายในชุมชน สรางชุมชนที่เขมแข็ง โดยลูกหลาน ไมตองลําบากออกไปหางานนอกบาน กอใหเกิด การพัฒนาชุมชนอยางยั่งยืน

ความพรอมดานศักยภาพของชุมชน พบวาชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ มีศักยภาพและ ความพรอมในการตอนรับนักทองเที่ยว ดวยสภาพ ทางธรรมชาติที่มีความงดงาม เรื่องราวทาง ประวัติศาสตรที่นาสนใจ การนําเอาวิถีชีวิต ภูมิปญญาทองถิ่น และวัฒนธรรมชุมชน มาสรางเปนแหลงทองเที่ยวเชิงเกษตร โดยใช

จุดเดนความเปนเสนทางสัญจรทางนํ้า ตั้งแต

ครั้งโบราณมาเปนจุดเชื่อมโยง สอดคลองกับ หลักเกณฑการประเมินศักยภาพของแหลง ทองเที่ยวของ วิภา ศรีระทุ (Srirath, 2008) ที่ระบุวาตองครอบคลุมองคประกอบการทองเที่ยว ทั้ง 4 ดาน ไดแก ดานพื้นที่ คือ การดึงดูด นักทองเที่ยวดวยทรัพยากรทางธรรมชาติที่มี

ลักษณะเฉพาะ หรือมีความเปนเอกลักษณ

เปนตน ดานการจัดการ คือ ความปลอดภัยในการ ทองเที่ยวในพื้นที่ ดานกิจกรรม และกระบวนการ คือ การพิจารณาถึงความหลากหลายของกิจกรรม การทองเที่ยว และดานการมีสวนรวม คือ การ พิจารณาวา องคกรทองถิ่นมีสวนรวมในการ ควบคุมดูแลแหลงทองเที่ยวในรูปแบบใดบาง และประชาชนในทองถิ่นมีความพอใจ หรือสนใจ ที่จะใหแหลงทองเที่ยวในทองถิ่นของตนไดรับ การพัฒนาเปนแหลงทองเที่ยวหรือไม

2. แนวทางการพัฒนาชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี ของชุมชนคลองมหาสวัสดิ์

จากการการถอดบทเรียนความสําเร็จ ในการจัดการทองเที่ยวเชิงเกษตรคลองมหาสวัสดิ์

สูการเปนชุมชนทองเที่ยว OTOP นําไปสูการสราง แนวทางการพัฒนาชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี

ของชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ สรุปได 5 แนวทาง ประกอบดวย การพัฒนาตามหลักการชุมชน ทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี การพัฒนาทรัพยากร การทองเที่ยว การพัฒนาบุคลากร การพัฒนา การตลาดทองเที่ยว และการพัฒนาการมีสวนรวม ของชุมชน ผลการวิจัยสอดคลองกับกรมสงเสริม การปกครองสวนทองถิ่น กระทรวงมหาดไทย (Ministry of Interior,Department of Local Administration, 2007) ที่อธิบายถึงการสงเสริม การทองเที่ยว วามีหลักการดําเนินการที่สําคัญ 5 ประการ คือ การเรงพัฒนา บูรณะ ฟนฟูมรดก และสินทรัพยทางวัฒนธรรม ทั้งในเขตเมืองและ นอกเมืองเพื่อใหเกิดการทองเที่ยวใหม สรางแหลง จับจายซื้อสินคาของนักทองเที่ยว โดยสงเสริม บทบาทเอกชนรวมกับชุมชนในการรักษาแหลง ทองเที่ยว และวิถีชีวิตใหอยูในสภาพเดิมอยาง ตอเนื่อง การเพิ่มความหลากหลายของการ ทองเที่ยวรูปแบบตาง ๆ ทั้งการทองเที่ยวเชิงอนุรักษ

การทองเที่ยวเพื่อสุขภาพ รวมทั้งการทองเที่ยว เชิงเกษตรกรรม โดยสงเสริมการพัฒนาแหลง ทองเที่ยวแหงใหมและใหชุมชนเขามามีสวนรวม ในการจัดการทองเที่ยวมากขึ้น ทั้งในรูปแบบการ

จัดสหกรณการทองเที่ยวและการพัฒนาพื้นที่

ชุมชนเปนแหลงทองเที่ยว การเพิ่มมาตรการ อํานวยความสะดวก สรางความปลอดภัย และ ปองกันการเอาเปรียบนักทองเที่ยว รวมทั้งเรงรัด การแกไขปญหาความเดือดรอนของนักทองเที่ยว อยางจริงจัง การเรงฟนฟูความรวมมือกับทองถิ่น อื่น ๆ โดยรอบ ทั้งดานการตลาด การลงทุน และ การขจัดอุปสรรคในการทองเที่ยว และการบริหาร การทองเที่ยวโดยใชกลยุทธการตลาดเชิงรุก โดยสรางกิจกรรมการทองเที่ยวเชื่อมโยงกับ ธุรกิจชุมชน ตลอดจนพัฒนาคุณภาพการบริการ การทองเที่ยว รวมทั้งการโฆษณาประชาสัมพันธ

การทองเที่ยวของทองถิ่นในรูปแบบที่หลากหลาย และสอดคลองกับงานวิจัยของ เพ็ญศรี ฉิรินัง (Chirinang, 2015) ทําการวิจัยเรื่องแนวทางการ พัฒนาศักยภาพการทองเที่ยว จังหวัดกาญจนบุรี

จากการพิจารณาศักยภาพของทรัพยากรการ ทองเที่ยวในจังหวัดกาญจนบุรี สามารถกําหนด แนวทางการสงเสริมและพัฒนาทรัพยากรทองเที่ยว ที่สําคัญของจังหวัดกาญจนบุรี ได 6 แนวทาง ไดแก การพัฒนาปรับปรุงสภาพแวดลอมระบบ สาธารณูปโภค และสิ่งอํานวยความสะดวก แนวทางอนุรักษและคงสภาพความดั้งเดิม ของวัดศูนยปฏิบัติธรรมโบราณสถานและ สิ่งศักดิ์สิทธิ์คูบานคูเมืองการเผยแพรความรู

และประชาสัมพันธการทองเที่ยว การสงเสริม การผลิตสินคาในชุมชนทองถิ่น การจัดกลุม นักทองเที่ยวชมแหลงทองเที่ยวตาง ๆ โดยคํานึง ถึงผลกระทบตอสภาพแวดลอม และกําหนด ใหมีมาตรการปองกันและรักษาสิ่งแวดลอม

ที่ชัดเจน และการสนับสนุนเผยแพรความรู

ความเขาใจรวมกันของประชาชน และหนวยงาน ที่เกี่ยวของเกี่ยวกับแนวทางการสงเสริม การทองเที่ยวเชิงนิเวศ

ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะจากผลการวิจัย

คณะผูวิจัยมีขอเสนอแนะจากผลการ วิจัยบางประการ ในการพัฒนาชุมชนทองเที่ยว OTOP นวัตวิถี ของชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ ดังนี้

1. หนวยงานภาครัฐ ควรมีการวางแผน รวมกับผูประกอบการและผูนําชุมชนในการ กําหนดกิจกรรมการสงเสริมการทองเที่ยวสําหรับ นักทองเที่ยว โดยมีการจัดกิจกรรมการทองเที่ยว ที่เหมาะสมกับวิถีชีวิต ภูมิปญญาทองถิ่น และ วัฒนธรรมชุมชน มาสรางเปนแหลงทองเที่ยว เชิงเกษตร โดยใชจุดเดนความเปนเสนทางสัญจร ทางนํ้าตั้งแตครั้งโบราณมาเปนจุดเชื่อมโยง

2. หนวยงานภาครัฐและโรงเรียน ในพื้นที่ตําบลมหาสวัสดิ์ ควรรวมกันจัดกิจกรรม สงเสริมการเรียนรูแกชาวบาน นักเรียน รวมทั้ง นักทองเที่ยวที่เดินทางมาทองเที่ยวในพื้นที่ตําบล มหาสวัสดิ์ เชน การเรียนรูวิถีชีวิตเกษตรกร การเรียนรูธรรมชาติ ประวัติศาสตรทองถิ่น และ การเรียนรูวิถีชุมชน เปนตน

3. ควรมีการฟนฟูสภาพภูมิทัศนใหมี

ความสวยงาม เพื่อรองรับนักทองเที่ยวที่เขา มาเยือนและมีการจัดการอยางมีประสิทธิภาพ มีความพรอมในการตอนรับนักทองเที่ยว ควรมี

การพัฒนาโครงสรางพื้นฐานการบริการ และ

สิ่งอํานวยความสะดวกพื้นฐานในแหลงทองเที่ยว โดยหนวยงานภาครัฐ และมีการปรับปรุงใหมี

ความพรอมในการใชงาน เชน ระบบไฟฟาแสงสวาง ริมทาง สภาพถนนสาธารณะ โดยเฉพาะการ จัดทําปายบอกทิศทางในการเขาถึงแหลงทองเที่ยว ไดอยางชัดเจน และทําใหการเขาถึงทําไดงาย

4. หนวยงานภาครัฐควรชวยในการ ประชาสัมพันธการทองเที่ยวที่หลากหลาย และ สามารถเขาถึงนักทองเที่ยวได เชน การจัด กิจกรรมในชุมชน การสื่อสารผานสื่ออินเทอรเน็ต และการสงเสริมใหประชาชนมีสวนรวมในการ แนะนําแหลงทองเที่ยว การจัดทําคูมือแนะนํา การทองเที่ยว ที่พักแรม ของดีของชุมชนมหาสวัสดิ์

วัฒนธรรมและวิถีชีวิต เพื่อใหชุมชนมหาสวัสดิ์

เปนที่รูจักสําหรับนักทองเที่ยวและควรมีการศึกษา กลุมตลาดเปาหมายที่สําคัญของการทองเที่ยว เชิงเกษตร เพื่อชุมชนมหาสวัสดิ์ มีนักทองเที่ยว ที่หลากหลายและมีการเดินทางทองเที่ยวไดตลอด ทั้งป

5. ผูประกอบการควรพัฒนาบุคลากร ใหมีความสามารถในการตอนรับนักทองเที่ยว และรักษามาตรฐานในการบริการใหเปนจุดเดน ของการทองเที่ยวเชิงเกษตร ที่มีการใหความรูกับ นักทองเที่ยวที่มาเยี่ยมชมและศึกษาหาความรู

ในดานการเกษตร

6. ผูประกอบการควรมีการพัฒนาการ แปรรูปผลไมในรูปแบบตาง ๆ เพื่อใหนักทองเที่ยว สามารถหาซื้อไดตลอดชวงเวลาในการทองเที่ยว เชน การอบแหง การดอง การแชอิ่มโดยเฉพาะ

มะมวงที่มีการเก็บเกี่ยวเปนฤดูกาล และควรมี

การรวมมือกับหนวยงานภาครัฐในดานการพัฒนา สินคาของที่ระลึกใหเปนของดีของชุมชน ขอเสนอแนะในการวิจัยครั้งตอไป

1. ควรมีการศึกษาหาองคประกอบการ จัดการทองเที่ยวเพื่อความยั่งยืนโดยชุมชน โดยทําการเปรียบเทียบความคิดเห็น ระหวาง นักวิชาการ สมาชิกกลุมที่มีการดําเนินการทองเที่ยว ในชุมชน และองคกรปกครองสวนทองถิ่น

2. ควรศึกษาวิจัย หรือดําเนินการสํารวจ ความนิยมและความสนใจของนักทองเที่ยว หรือประชาชนทั่วไปที่มีตอสถานที่ทองเที่ยวของ ชุมชนคลองมหาสวัสดิ์ จังหวัดนครปฐม เพื่อนํา ผลการวิจัยมากําหนดเสนทางการทองเที่ยวที่มี

ประสิทธิภาพสามารถดึงดูดนักทองเที่ยวได อีกทั้ง นําผลการวิจัยมาใช ในการปรับปรุงพัฒนาการ จัดการการทองเที่ยว

3. ควรศึกษาบทบาทของประชาชน ผูประกอบการ และเจาหนาที่ภาครัฐเพื่อจะได

ทราบวาควรมีบทบาทอยางไรในการเพิ่มศักยภาพ แหลงทองเที่ยว และการบริการการทองเที่ยว เพื่อสรางรายไดแกชุมชนอยางยั่งยืนตอไป กิตติกรรมประกาศ

งานวิจัยเรื่องนี้ไดรับการสนับสนุน งบประมาณโดยวิทยาลัยนวัตกรรมการจัดการ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลรัตนโกสินทร

ประจําปงบประมาณ 2562

REFFERENCES

Bunyaphak, W. (1986). Impact of Tourism Industry on Cultural Heritage. Tourism Journal, 4 (4), 31-38. (in Thai)

Chantarawanit, S. (2005). Qualitative research methods. (13th edition). Bangkok: The Publisher of Chulalongkorn University. (in Thai)

Chirinang, P. (2015). Guidelines to Develop the Tourism Potential of Kanchanaburi. Western University Research journal of Humanities and Social Sciences, 1 (1), 1-14. (in Thai) Chittangwattana, B. (2005). Sustainable Tourism Development. Bangkok: Press and design.

(in Thai)

Denzin, K. & Lincoln, S., (2000). Handbook of Qualitative Research. (2nd ed.). London:

Sage Publications.

Government Officials, (2019). interviewed on April 21, 2019. (in Thai)

Ministry of Interior, Department of Local Administration. (2007). Tourism Promotion Standards.

Retrived April 28, 2019, from http//www.thailocaladmin.go.th:15030/e_book / eb1.

(in Thai)

Ministry of Interior, Department of Community Development. (2018). Guide for Managing Community Tourism Project OTOP Novawithi. Retrived April 28, 2019, from http//

www.oic.go.th/ PDF. (in Thai)

People, (2019). interviewed on April 21, 2019. (in Thai)

Srirath, W. (2008). The potential of Ecotourism in Khao Kho District. Phetchaboon.

Thesis for Master degree of Science in Tourism Planning and Management for Ecotourism, Srinakharinwirot University. (in Thai)

Stake, E., (2010) Qualitative Research: Studying How Things Work. New York, NY: Guilford Press.