PH.ĂNGGHEN LÀ NHÀ BÁC HỌC VÀ NGƯỜI THÁY LỖI LẠC NHẤT CỦA GIAI CẤP vô SẢN HIỆN ĐẠI
TRONG TOÀN THẾ GIỚI VẪN MINH
★ PGS, TS ĐẶNG QUANG ĐỊNH Viện Triết học,
Họcviện Chinh trị quốcgia HồChí Mình
• Tóm tắtĩ Ph.Ăngghen, lãnh tụ thiên tài, người thầy vĩ đại của giai cấp vô sản, người đã cùng CMác xây dựng nên lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học và đấu tranh vì sự nghiệp giải phóng gừứ cấp công nhân, nhân dân lao động vỉ chủ nghĩa cộng sản. Ph.Ăngghen đã đem nghị lực sôi sục, trí tuệ sảng suốt và trái tim nồng cháy của mình tham giaphongtrào cách mạng dũng cảm đấu tranh vi sự nghiệp giải phóng giai cap, giải phóng cơn người. PhJmgghen được ngưỡng mộ, kính trọng không chỉ bồi trí tuệ của một nhà bác học, lòng dũng cảm, nhiệt huyết của một chiến sĩ cách mạng vĩ đại, mà còn bổi phẩm chất cao cả thể hiện trong tình bạn, tình đong chí khăng khít, thủy chung son sắt với C.Mác và giai cấp vô sản thế giới.
• Từ khóa: Ph.Ăngghen, chủ nghĩa Mác.
gày 28-11'2020, giai cấp vô sản và nhân loại tỉến bộ kỷ niệm 200 năm ngày sinh Ph.Ăngghen (28-11-1820) - vị lãnh tụ thiêntàicủagiai cấp vô sản vàtoàn thể nhân loại cần lao ttên toàn thếgiới, Người đã dànhtấtcảtình cảm, trí tuệ vàcả cuộc đời mình cho sự nghiệp giải phónggiai cấp, giải phóng xã hội, giải phóng con người.
PhĂngghenđâcùngC.Mác-ngườibạn, người đồng chí, ngườicộngsảngần gũinhấtsáng lập nênchủ nghĩa Mác - họcthuyết khoa họcvà cáchmạng. Học thuyết ấyđã ữở thànhvũ khí tư tưởng củagiai cấp công nhân trongcuộc
đấu tranh xóa bỏchế độ tư bản, xâydựng xã hội mới -xã hội cộng sảnchủ nghĩa.
Bàng việcphát hiện ranhững quyluậtkhách quan củasự vận động, biến đổi của toàn bộ thế giới vật chấtvà lịchsửloài người,lần đầutiên tronglịch sử tư tưởng nhân loại, chủ nghĩaMác đâchỉra cho giai cấp vôsản và nhân loại tiếnbộ toàn thế giớinhữngcon đường và biện pháp hiện thực để tự giải phóng khỏiách áp bức,bóc lột,bấtcông để xây dựng mộtchế độxã hội mói - xã hội cộng sản chủnghĩa. Xuyên suốttoàn bộ disản lý luận đổsộ, sâusác của chủ nghĩa Mác là một thếgiới quan mói, phương pháp luận
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - Số 11/2020
15
khoa học và cảchihạng, đem lại cho nhân loại tiến bộ và nhất là cho giai cấpcông nhân một côngcụ vĩ đại để nllận thức và cải tạo thế giới.
V.LLêninkhẳngđịnh:“Học thuyết của Mác là học thuyết vạn nặng vì nó là một học thuyết chính xác. Nó là mot học thuyết hoànbị và chặt chẽ; nó cungcấp cl 10người ta mộtthế gióiquan hoànchỉnh”(1). "Sứ<:hấp dẫn không gìcưỡng nổi đãlồi cuốn những r gườixãhội chủ nghĩacủatất cả các nước đitheo lý luận đó, chính là ở chỗnó kếthọp tính chất khoa học chặtchẽvàcaođộ (đó là đỉnh cao nhất CIla khoa học xã hội)vớitinh thầncáchmạng, và kết họp không phảimột cách ngẫu nhiên, không phảichỉvì ngườisáng lập ra học thuyết ấy đã ki ỉthọpttong bản thân mình những phẩm chất :ủa nhàbác học và của nhà cách mạng, mà là k ết hợp ứong chính bảnthân lý luậnấy,một sự kêt hợp nội tại và khăngkhít"<2).
Khi nói về vai ưò của Ph Angghen đốivớigiai cấpvô sản, V.I.Lên inviết: “PhAngghen là nhà bác học và người thly lỗilạc nhất của giai cấp vô sản hiện đạitrong toànthế giới vănminh”(3).
“Cho nên muốn hituPhĂngghen đâlàm gì cho giai cấp vôsản thì p hải nhận rõ ýnghĩa của học thuyết và hoạtđộn; của C.Mác đốivói sựphát triển của phong ưà)côngnhân hiện đại”(4).
Vào đầu những1 lâm 40 thếkỷXIX,giai cấp côngnhânchưanh ìn thức đượclọi ích giai cấp và sứ mệnh lịch sử :aocảcủamìnhnên phong trào đấu ttanh của ^ai cấp côngnhân vẫn còn mang tính tự phát. Nhu câucấp thiết lúc này là cần có một học thuyết cáchmạng chỉ đường, giúp phongưào đautranh của giai cấp công nhân từ tự phát tre thành tự giác, để giai cấp công nhân thực hiệ 1 sứ mệnh lịch sử vĩ đại của mình. Trong bối cảrhđó, C.Mácvà PhÁngghen đã dày công nghiêncứu và kế thừa những tỉnh hoatư tưởng của nhân loại, đổng thờihòa mình vào thực tiễnphong tràođấutranhcủagiai cấp
công nhân để xây dựng nên một học thuyết mang tínhkhoa học và cách mạng, là những cơ sở lý luận khoa học, là vũ khí tưtưởng cho cuộc đấu ứanh cách mạng của giai cấp côngnhân.
Trong tác phẩm Lược thảophêphán khoa kinh tế chínhtrịviết năm 1843, lần đầu tiên PhĂngghen đứng ttênlập trường giai cấpvôsản để phê phánnghiêmtúc phươngphápvà một số quan điểm lý luận chủyếu của kinh tế chính trị học của giai cấp tư sản. Khi phê phánkinhtế chính trị họctư sản,PhAngghen đãđi đến kết luận phải tiêu diệt sở hữutư nhân, nêu ra tính tất yếu của cách mạngxãhội. PhAngghen cho ràng nguyên nhân của cách mạng xã hộibắt nguồn từ sự phát triển của các mâu thuẫn khách quan đosở hữu tư nhân tạo nên. Sự phủ định chế độ tư hữuđược thực hiệnthông qua vai trò lịchsử của giai cấpvô sản- điểumà Ph.Ăngghen phân tích sâu sác ttong Tình cảnh của giai cấp ìao động ở Anh sau này. Cũng thời gian đó, PhAngghen công bốbài Góp phần phê phán chínhtrị-kinh tế học (1844), C.Mác coi đólà một tác phẩm thiên tài về khoa chính trịkinh tế học của giai cấp vô sản.
KhiỞManchester(1842-1844), tận mát chứng kiến sựkhốn cùngvà nhữngnỗiđaukhổ của côngnhân,PhÃngghenđãviếttác phẩm Tình cảnhcủa giai cấp Ịao động ở Anh (1844- 1845).
Trong đó, những vấn đề căn bản của sự phát triển của chủ nghĩa tư bản đã đượcPhĂngghen bànđến. Bàng những chứng cứ sinhđộng cùa cuộc sốngvànhữngtài liệu phong phú củachính quyền tư sản, PhAngghen đã vẽ nên bức tranh hiện thực củacuộc đời nhữngngười lao động.
Ph.Ăngghenviết: “Tính thamlam bĩ ổi của giai cấp tư sảnđã tạo nên baonhiêu là bệnhtậtí Phụ nữ mất khảnăng sinh đẻ, trẻ contàn tật, đàn ông yếu đuốixanh xao,nhiều ngườitàn phế, toàn bộ nhiều thế hệ có nguy cơ bị diệt vong, bị kiệtsức
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - số 11/2020
và ốm yếu, - mà tất cảchỉ là để nhétcho đầy túi của giai cấp tưsản!”(5).
Trongtác phẩm Tỉnh cảnh của giai cấpỊao độngởAnh,PhẤngghenđitói kết luận ràng, bản thân hoàn cảnh kinh tế của giai cấp côngnhân buộc họ phảiđấutranhchống chủ nghĩa tư bản.
Giai cấp vô sản khôngnhững là giai cấp đau khổ mà còn là giaicấpđangđấu ữanh, đang tự cứu mình.PhAngghenviết:“Nhưvậylà những người lao động,không những về mặt thểchấtvà trí tuệ, mà cả về mặt đạo đứcđềubị giai cấpthốngtrị bỏ roi, và phómặc cho số mệnh.Lý lẽ duy nhất mà giai cấp tư sảndùngđể chống lạicôngnhân khi công nhân tiếnquágần chúng,đó là phápluật;
dườngnhưcông nhân cũng là những súc vật không có lý tính, người ta chỉ dùng có một phưong thức giáo dục đốivới họ- đó là cáiroi, mộtsức mạnh thô bạokhông thể thuyết phục đượcmàchỉ để dọa nạt. Vìvậy,không lấygìlàm lạ là những ngườicôngnhân bị đốixửnhư súc vật,nếukhông thục sự trở thànhgiốngnhưsúc vậtthìhọchỉcó thể giữ đượcý thứcvà tìnhcảm xứngđáng với con người nhờcái lòngcăm thù sôi sục vànỗiphẫn khích bên trongkhông gì dập tátđượcđốivói giai cấptư sản giàu có đang câm quyền. Họ chỉ còn làconngười chừng nào họ lòng đầy căm giận giai cấp thống trị, mộtkhi họ ngoan ngoãnđể cho người ta tròng ách lên cổ và chỉ tìmcáchsốngdễchịu hon đôi chút dưới cái ách đó mà không nghĩ cách bẻ gãy nó đi, thì họ lạibiếnthànhsúc vật”®. “Hiển nhiên,công nhân phải tìm cách thoát khỏi cái tình cảnh đã biến họ thành súc vậtấy, phảiđấu tranh cho mộttình cảnh tốt hon, họpvới con người hon. Nếu họ không đấu ttanh chống lại lọi ích của giai cấp tư sản-lợiích đó chính làở chỗ bóc lột côngnhân -thìcố nhiên không thểđạt đượcđiều ấỵ”(7).
Khi nói về cuốn sách này, V.I.Lênin viết:
“Cuốnsách ấy làmộtlời buộc tộighê gớm chủ
nghĩa tưbảnvà giai cấp tư sản.Cuốn sách ấygây một ấntượngrất lớn.Đâu đâu người tacũng dẫn chứngcuốn sách củaẴngghen, coi nó là một bức ttanh miêutả đúng nhấttình cảnh của giai cấp vô sản hiện đại. Thật thế,trước hay sau năm 1845 cũng vậy, chưa hề thấycó mộtcuốnsách nào miêu tả được những cảnh cùng khốn của giai cấp cồng nhân một cách xuất sác vàchân thực đếnnhư thế”í8ì.
Trong tác phẩm Tinh cảnh của giai cấp ỉao động ởAnh, PhAngghen cũng đã phân tích sâu sác về vai trồ của giai cấp vô sản với tưcách làgiai cấp có khả năng lật đổ chế độ tư bảnchủnghĩa thông quacách mạng vô sản. Đâylà một phát hiệnvô cùng quan ữọng củaPhAngghen,nó là tiền đềđể luận chứng khoahọccho sứ mệnh lịch sử của giai cấp côngnhân, làcơ sở để biến chủ nghĩaxã hội từ khôngtưởng trở thành khoa học.
Ph-Ángghen viết: “Bấtcứ lúc nào, công nhân cũng thấy giai cấp tưsảncoi họlàđồ vật, là tài sản của chúng, chỉmột điểm này cũng đủ làm chocông nhântrở thành kẻ thù của giai cấptư sản”{3).
V.LLênin cho rằng C.Mác và PhAngghen là
“những người đầu tiên đã chỉ ra ràng giai cấp công nhân, với những yêu sách củahọ, là sản phẩm tất yếu củachế độ kinh tế hiện đạilà cái chế độ, cùng vớiviệc tạo ra vàtổ chức giai cấp tư sản, đang khôngtránh khỏi tạora và tổ chứcgiai cấp vô sản; hai ông đâ chỉ ra rằng không phải những mưu toanthiện ý của nhữngcá nhân hào hiệp, mà chínhlà cuộc đấutranh giaicấp của giai cấpvô sản có tổ chức,sẽ giải phóng loài người khỏi những taihọahiện đangđèlên họ”(10).
C.Mác và Ph.Àngghenlànhững nhàduy vật chủ nghĩa. Xem xét thế giói và loàingười một cách duy vật, hai ông nhận thấy rằng cũngnhư mọi hiện tượng ttong giới tự nhiên đều có nguyênnhânvật chất,sự pháttriển của xã hội loài người làdosựphát triển củanhữnglực lượng
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ SỐ11/2020
17
vật chất, sản xuấtquyết định... “Sựphát triển của lực lượng sản xuất đã tạo ranhững quanhệ xãhội dựatrên chế độ tưhữu, nhưng ngày nay,chúng ta thấy cũng sựphát ưiểnấy của lực lượng sản xuấtlạitướcmất sở hữu củađa số vàtập trung sở hữu đố vàotaymột thiểu số rấtnhỏ. Nó xóa bỏ cái chế độ sở hữulàm cơsở cho ưật tự xã hội hiện đại, nó tự hướng tới chính cái mục đích mà những ngườixã hội chủnghĩa đâ tự đề racho mình.Nhữngngười xã hội chủ nghĩa chỉ còn cần nhậnrõ được lực lượng xã hội nào dođịa vị của nó trong xãhộihiện nay mà quan tâm đến việc thực hiện chủ nghĩa xâ hội, và làmcholựclượng ấy giác ngộ vềlợiích và sứ mệnh lịch sử của nó.
Lực lượng đó là giai cấp vô sản’’(11).
Trong tác phẩm Tuyên ngôn củaĐảngCộng sản (1848), với sự luận giải mộtcách khoahọc, C.Mác và Ph.Ăngghen khẳngđịnh trongxã hội hiện đại, chỉ có giai cấp vô sản là giai cấp cách mạngnhất, triệt đểnhất, có khả nănglật đổ chủ nghĩa tư bản, xây dựng chế độ cộng sản chủ nghĩa. Đồngthời, Tuyên ngôn cũngchỉ rõ trong cuộcđấu tranh đểtựgiải phóng, giai cấpcông nhân tất nhiên phải lập rachínhđảng của mình để lãnh đạo phongtràocách mạng.
Trongtác phẩm Chống Đuyrinh, khinói vềvai ưò lịch sử của giai cấp công nhân, PhẢngghen đã chỉ rõ "...phương thức sảnxuất tư bảnchù nghĩa tạoramộtlực lượngbị buộcphải hoàn thành cuộc cáchmạng ấy, nếu không thì sẽbị diệtvong”(12). Rằng, “Thựchiện sựnghiệpgiải phóng thế giới ấy, - đólà sứmệnh lịch sửcủa giai cấp vô sản hiện đại"ll3). V.I.Lênin cũng khẳng định "Điểm chủ yếu trong học thuyếtcủa Mác là ở chỗ nó làmsángrõ vai trò lịch sử thếgiói của giai cấp vô sản làngườixây dựngxãhội xã hội chủ nghĩa”íl4). Vìvậy,“C.Mácvà Ph.Ăngghen đặt tấtcả hy vọng củamìnhvàosự lớn lên không ngừng của giai cấp vô sản. Càng có nhiềungười
vô sản bao nhiêu thìlựclượng của họ, với tưcách là giai cấp cách mạng,càng lớnlên bấy nhiêu, thì chủ nghĩaxà hộicàngtới gần và càngcó khả nàng được thực hiện bấynhiêu”(15).
V.I.Lênìn cho ràng: "Cóthể ván tát nêu công lao của C.Mác và PhĂngghen đốivớigiai cấp công nhân như sau: hai ông đã dạy cho công nhân tự nhận thức đượcmìnhvà cóýthức về mình, và đã đem khoa học thaythế cho mộng tưởng”116*. Đổng thời, C.Mác và Ph-Ángghendạy cho côngnhân phương pháp đấutranh trongsự nghiệp cáchmạng lâudài.
Về mặt nhận thức, sau khỉđã “nắmbăt thời đại bàng tư tưởng”,chủnghĩaMác đã chấmdứt thời kỳ “mò mẫm như trong đêm tối” củahàng triệu nhân dânlao độngsống dướiách áp bứcvà bóc lột,tìm đường giảiphóng chomình. Lýluận của Mác được truyền bá rộng rãi trên toàn thế giói,có tầmảnh hưởng sâu rộng đến mọì quốc gia - dân tộc, đến các nền văn hóa - chính trị trong nhiều bốicảnhlịch sử khác nhau.
“Ph.Àngghen là người đầu tiên đã nói ràng giaicấp vô sản khôngphải chỉ làgiai cấp đau khổ, ràngchính địa vịkinh tế nhụcnhã của giai cấp vô sảnthúc đẩy, một cách không gì ngăn cản nổi, nótiến lênvàbuộcnó phảiđấu tranh cho sựgiải phóngcuốicùng của nó. Vàgiai cấp vô sản đấutranhsẽ tự mình giúp bản thânmình.
Phong ưào chính trị của giai cấp công nhân nhất địnhsẽ dẫncông nhânđến chỗ hiểu ràng đối với họ, không có lốithoát nào khác hơn là chủ nghĩa xã hội”{17).Ràng,việc giải phóng giai cấp vôsản phải làsự nghiệpcủa bảnthân giai cấp vô sản.
PhĂngghen cho rằng: “Nghiên cứu những điều kiện lịch sử vàdođó, nghiên cứuchính ngay bản chất của sự biến đổiáy, và bàng cách ấy làm cho giai cấp hiện nay đang bị áp bức và có sứ mệnh hoàn thành sự nghiệp ấy hiểu rõ được những điều kiệnvà bản chất của sự nghiệp
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ ■ số 11/2020
của chính họ - đó là nhiệm vụ của chủ nghĩa xã hội khoahọc, sự thể hiệnvề mặt lý luậncủa phong trào vô sản”{18).
Trongtácphẩm Tình cảnh của giai cấplao động ởAnh, PhÃngghen viết: "Theo nguyên tác củanó,thì chủ nghĩa cộng sản vượt lên trênsự thù địch giữa giaicấptư sản và giaicấpvô sản;
nó chỉ thừa nhận ý nghĩa lích sử của sự thù địch đốivới hiện tại, nhưnglạiphủ nhận tính tất yếu của sự thù địchtrong tương lai; chủ nghĩacộng sản chínhlànhàmmục đích thủ tiêu sự thù địch ấy. Khi sựthù địch ấy hãycòn, thì chủ nghĩa cộng sản cho rằng giai cấp vôsảncămphẫn với những kẻ nô dịch họ là điều tất nhiên,là đòn bẩy quan ưọng nhấtcủaphong ưào công nhân đang bát đầu; nhưng chủ nghĩacộng sảncòn đixa hơn sự câmphẫnấy, bởi vì nó không chỉ làsự nghiệp của riêng một mìnhcôngnhân mà còn là sự nghiệp của toàn thể loài ngưòi”(l9).
Ph-Ăngghen choràng, giai cấpcông nhâncàng nhận thức sâusắcvềvị trí, vaittò và lý tưởng của mình thì cuộc đấu tranh càng nhanh chóng thánglợi. “Giai cấp vô sản càng tiếp thu tư tưởng xã hội chủ nghĩa và cộng sảnchủ nghĩathicách mạng sẽ càng ít đổ máu, báo thù và tàn khốc"(20!. Vềmặt đấu tranh, V.I.Lênin viết, trước khi C.Mác và PhĂngghenxuất hiện “có nhiều người, có tài và vô tài, lưongthiệnvà bất lương, saysưa đấuưanh cho tự dochính trị, đấutranh chống lạichế độ chuyên chếcủa bọn vuachúa, cảnh sát và thầy tu, đã không nhìn thấy sự đối lập giữa lọi ích của giai cấp tư sản với lợiích của giaicấp vô sản. Những người ấy không thừa nhận ngay cả đến ý nghĩ cho rằngcôngnhân cóthể hoạt động vói tư cách là mộtlực lượng xãhội độclập. Mặt khác,có nhiều ngườimộng tưởng, đôi khi lại là nhữngthiêntài, nghĩ ràng chỉ cần thuyết phục cho những nhàcầmquyền và các giai cấpthống trị thấy được tính chấtbất công của chếđộxãhội
hiện hành là cũng đủđểdễ dàngkiến tạo trênưái đất mộtnền hòabình và mộtnền thịnh vượng chung. Họ mơ tưởng có chủ nghĩa xâ hội mà không cần đấutranh.Cuối cùng, hầuhết những người xâ hội chủ nghĩa lúc đó và nói chung, những ngườibạn của giaicấp còng nhân chỉ thấy rânggiai cấp vôsản là một ung nhọt,họ khiếp sợ thấy ung nhọtấy lớn lên cùng vớisự phát triển của công nghiệp. Cho nên tất cả bọnhọđềutìm cách chặn sựphát triển của công nghiệp và của giaicấp vô sản lại,chặn “bánh xelích sử”lại”(21).
C.Mác và Ph.Ăngghenđã chỉ raràng: "Toàn bộ lịchsử thành văntừ trước đến nay là lịchsử đấu tranh giai cấp, là sự thay thế nhau của những nềnthống trị và nhữngcuộc chiến tháng của những giai cấpxã hội này đốivới nhữnggiai cấp xãhộikhác. Và tình trạng ấy sẽcòn kéo dài mãi, chừng nào mà những cơsở của đấutranh giaicấp vàcủasự thốngtrị giaicấp ■ tức làchế độtư hữu và sự sản xuất xã hội vô tổ chức - vẫn chưamấtđi. Lọi íchcủagiai cấp vô sản đòi hỏi phải tiêu diệt những cơsởấy, vàdo đó cuộcđấu tranh giai cấp tự giác của những công nhâncó tổ chức phải nhằm chống lại những cơ sởấy”(22).
Thông qua các hìnhthức đấu tranh từsơ khai, thô sơ, cục bộđến đấu tranh cách mạngsâu sắc, toàndiện,giaicấp công nhânngày càng mạnh mẽ.Trongtác phẩmTình cảnh củagiai cấp lao động ở Anh, Ph.Ăngghen viết, hìnhthứcsớm nhất,thô sơ nhất vàít hiệu quả nhất của sự phản kháng là phạm tội. Côngnhân phải sống nghèo khổ, bần cùng mà lại thấy đời sôhg của kẻ khác khá hơnmình; anh ta không hiểu tại sao chính anh talà ngườilao độngcho xã hộinhiều hơn bọn nhàgiàu ăn không ngồi rồi, màlại phải chịu thiếu thốn như thế.Tiếptheo, dùng bạo ìực để chống lại việc sử dụng mắymóc, phá máy móc, pháhủycòng xưởng. Nhưng hình thức phản kháng ấy cũng có tính chất cô lập, hạn chế ở
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ-Số 11/2020
19
những khu vực cá biệt và chỉ đạt đượcthắnglọi chốc lát. Năm1824, khicôngnhân có quyền tự do lập hộithì những công liên ra đời. Lịch sử của những côngliên ấylà mộtchuỗi dài những thất bại của công nhân, chỉ cóvài lần thánglợi cá biệt. Rõràng, muôh đập tan thế lực của giaicấp tư sảnthì ngoài côngliên và bãi công ra,công nhân còn cần phải cócái gì khác hon thế nữa.
Công nhân đãhiểu ràng sự thốngtrị của giaicấp tư sản chỉ xây dựng đượcưênsự cạnhtranh giữa côngnhânvóinhau,tứclà xây dựng trên sự chia rẽcủagiaicấpvô sản, ưên sự đối lập giữanhững loạicôngnhân này với nhữngloại công nhân khác. Khi công nhân không còn cạnh tranh lăn nhau nữa, khi mọi người đều hạ quyết tâm không đểchogiai cấp tư sảnbóclột mìnhnữa thì vương quốc của chế độ tưhữu đến ngày tận số. “Cuộc chiến tranhcủa người nghèo chống người giàu, hiệnđang gián tiếp tiến hànhbâng hình thức xungđột nhỏ cá biệt, sẽtrởthànhcuộc chiến ưanh toàn diệnvà công khai”í23).“Sựphân hóagiai cấp ngàycànggaygát, tinh thần phản kháng ngày càng ãn sâu vào lòng người công nhân,sựcămphẫn càngtăng, nhữngcuộc xung đột cá biệt kiểu du kích đang mởrộng thành những cuộc chiến đấu và thị uy lớn hon, và không lâu nữa,chi cần một sựvachạm nhẹ cũng đủ gây nên sóng gió lở đất long trời”(24).
Ngoài việc xây dựng “vũ khí lý luận" cho giai cấp vô sản, Ph.Ăngghencòn đảm nhiệm vaitrò lãnhđạotổ chức những người theo chủ nghĩaxã hộiở châu Âu, dành nhiều thòi gian,công sức truyền bá tư tưởng,lý luận cách mạng và khoa học của C.Mác, xâydựng các tổ chứccáchmạng của giai cấp công nhân.
Năm1864,C.Mác đã sáng lập ra “Hộiliênhiệp lao động quốc tế" và lãnh đạo hộiđó suốt ttong 10 năm. Ph-Ăngghen cũng đâ tham gia tích cực vào công tác của hội đó. Hoạtđộngcủa “Hộiliên
hiệp lao độngquốc tế”,-hội,theo Mác, đã đoàn kết được vồ sản 0 tất cả các nước- có tácdụng to lớn đốivới sự pháttriểncủaphongtrào công nhân. Qua đó, người ta có thể nói vai trò của Ph.Ăngghen, với tư cách là người lãnh đạo thực sựcủa phong ưào công nhân, làm cho phong trào công nhân phát triển khồng ngừng.
Sau khi C.Mác mất, PhĂngghenvẫn một minh tiếptục làm người cố vấn và chỉ đạocho những người xã hội chủ nghĩaở châuÂu. Đến xin ông cho ý kiến và chỉ dân có cả những người xă hội chủ nghĩa Đức,là những ngườimàlựclượng của họ,tuy bị chínhphủtruy bức nhưng vẫn không ngừng lớn lênnhanh chóng, và cả những đạibiểu của các nướclạc hậu,chẳnghạnngười Tây Ban Nha, ngưòi Rumani, người Nga, là những ngưòì đang phải suy nghỉ vàđắn đo trong bước điđầu tiên của họ.Tất cả họđều nhờ đến kho tàng tri thứcvà kinhnghiệm phong phú của Ph.Ăngghen.
V.I.Lênin đãkhảng định, Ph.Ăngghen là một
"bó đuốc sáng ngòi” trong những trí tuệ anh minh,làmột “trái tim vĩ đại” ưong những ưái tim nhân loại. Ph.Ăngghen, người chiến sĩvà người thầyvĩ đại của giaicấp vô sản, đời đời sốngmãi! 0
(1), (14) V.I.Lênin, Toàn tập, t.23,Nxb Chính trị quốc gia,Hà Nội, 2005,tr.50,1.
(2) V.I.Lênin,Sđd, t.l, tr.421.
(3), (4), (8), (10), (11), (15), (16), (17), (21), (22) V.Ĩ.Lênin: Toàn tập, t.2, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội,2005, tr.3,3,8,3, 7,5, 5, 7-8,4-5,3-4.
(5), (6), (7), (9), (19), (20), (23), (24) C.Mác và PhĂngghen:Toàn tập, t.2,Nxb Chính trị quốcgia, Hà Nội, 1993,tr.535-536,471,592,592,697,697,698,698.
(12), (13), (18) C.MácvàPhĂngghen: Toàntập, t.20, Nxb. Chínhtrị quốc gia, Hà Nộỉ, 1993, tr.388-389, 393,393.
LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ - Số 11/2020