TÀI CHÍNH -Tháng 6/202! $
ĐẢM BẢO QUYÊN LƠI HƯỞNG LƯƠNG Hưu TÔI ưu
CHO NGƯỜI LAO ĐỘNG KHI THAM GIA BẢO HIỂM XÃ HỘI
vũ MAI PHƯƠNG
Chế độ hưu trí là cốt lói của chính sách bào hiểm xã hội, đảm bảo an sinh xã hội lâu dài cho người lao động khi hết tuổi lao động. Lương hưu có ý nghĩa quan trọng, giúp người lao động đàm bào cuộc sống khi về già có chi phí chi trà cho những nhu cầu sống cơ bản. Bên cạnh việc hưởng lương hưu, người lao động tham gia bào hiểm xã hội khi đủ điểu kiện nghi hưu còn được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí, được hưởng các quyển lợi khám, chữa bệnh do Quỹ Bảo hiểm y tế chi trả.
I Vhiểu lợi ích cho người lao động (hi tham gia bảo hiểm xã hội
Việt Namlà một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới và sẽ bước vào quá trình già hóa dân số vào năm 2036. Việt Nam chi còn hon 14 năm nữa, đếchuyển từ giàhóa dân số sang dân sô' già. Dự tính vào năm 2050, dân sốgià
:ại ViệtNamsẽcó 29,2 triệu người từ 60 tuổi trởlên, hoặc T2J7 triệu người từ 65 tuổi trở lên. Lươnghưu nàngtháng lànguồnthu nhập ổnđịnh đê đảm bảo
:uộc sống khi về giàcủa ngườilaođộng - độ tuổidễ
?ị tổn thương nhất: hệ miễn dịchsuygiảm dễ mắc bệnh, sức khỏe suy yếu không thể lao động. Tuy ĩhiên, đến nay, tại ViệtNam mói có khoảng 33,2%
ựclượnglao độngtrongđộ tuổi tham gia bảo hiểm (ã hội (BHXH), khoảng 45,5% người cao tuổi được aưởng lương hưu, trợcấp BHXH hàng tháng hoặc TỢ Cấp xã hội hàng tháng. Nguồn thu nhập chính :ủa người cao tuổi ởViệt Nam (từ 60 tuổi trở lên) :hủ yếu đến từ hỗ trợ của con cái, chiếm khoảng 18%, cácnguồn thu nhập mà người cao tuổi có được từ lương hưu chỉ khoảng 15% và từ nguồn trợ cấp xã hội khoảng 10% (Tổng cục Thốngkêvà Quỹ Phát triểndân số của Liên Hợpquốc, tháng 4/2022).
Hiện nay, cơ quan BHXH đã tổ chức chi trả cho gần 2,7 triệu người hưởng lương hưu với số tiền hưởng gần14.475 tỷđồng/tháng. Mứchưởng lương hưu trung bình khoảng 5,4 triệu đồng/tháng, cao hơn mức thu nhập bình quân của người dân năm 2021 (4,2 triệu đồng/tháng). Điều này cho thấy, lương hưu là mức thu nhập ổn địnhđảm bảo cuộc sống cho người hưởng. Mức hưởng lương hưu khôngphải mức cô' định tại thời điểm nghỉ hưu, mà
định kỳ được điều chỉnh tăng theo chỉ sốgiá tiêu dùng vàtăngtrưởngkinh tê' đểđảm bảo cuộc sống (Lý Hoàng Minh, 2022).
Đê’ đảm bảo cuộc sống cho nhữngngười hưởng lương hưu, từ năm 1995 đến nay, Nhà nước đã điều chỉnh 22 lần lương hưu và trong 2 năm qua dù tình hình kinh tế khó khăn do ảnh hưởng của dịch COVID-19, nhưng lương hưu vẫn được điều chinh với mức chung là 7,4% từ ngày 01/01/2022.
Đối với người nghihưu trước ngày 01/01/1995 nếu sau khi được điều chỉnh tăng theo mức chung 7,4%
nhưng mức lương hưu thuộc các trường hợp thấp thì lại tiếp tục được điều chỉnh (tăng thêm 200 nghìn đồng vớinhững người có mức hưởng thấp hơn 2,3 triệuđồng/tháng; tăng lên2,5 triệu đồng với những người có mức hưởng từ 2,3 triệu đồng/tháng đến dưới 2,5 triệu đồng/tháng). Việc điều chỉnh này chothấy, Nhà nước rất quan tâm đến thu nhập của người hưởng lương hưu.
Bên cạnh đó, hệ thống chính sách pháp luật BHXH, bảo hiểm y tê' (BHYT) cũng đượchoàn thiện phùhợp vớitình hìnhphát triến kinh tê'- xã hội của đất nước, đảm bảo quyền lợi cho người tham gia nói chung và ngườinghỉ hưu nói riêng. Theo quy định hiện hành, thờigian người laođộng tham gia BHXH tốithiểuđê’ hưởng lương hưu phải đủ 20 năm, dẫn tới nhiều người có thờigian thamgia BHXH ngắn nên khihết tuổi lao động, không tích lũyđủ số năm đóng BHXH đêhưởnglươnghưu. Trước thực trạng này, Bộ Lao động -Thươngbinh và Xã hội đã đề xuất sửa đổiLuật BHXH năm 2014 theohướng: Giảm số năm đóngBHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trítừ 20 nămxuống 15 năm, tiến tớicòn 10 năm nhằm tạo điều kiện cho người lao động tham gia
187
BẢO HIỂM XÃ HỘI VIỆT NAM - vì AN SINH XÃ HỘI
muộn, cóthời gian đóng BHXH ngắn, được tiếp cận và thụhưởng quyền lợi BHXH; tăngmứchỗ trợ từ ngân sách nhà nước, bổsung chếđộtrợ cấp thaisản, nhằmtăng tính hấp dẫn, tạo điềukiệnđểngười dân tham gia BHXH tựnguyện...
Bêncạnh việc hưởng lưong hưu,người lao động tham gia BHXH khi đủ điềukiệnnghỉ hưu còn được cấp thẻ BHYT miễn phí, đượchưởng các quyền lợi khám, chữabệnhvà chăm sóc sứckhỏe trọn đòi do Quỹ BHYT chi trảvới mức hưởng là 95% (cao hơn mức hưởng trung bình của người tham gia BHYT theo hộ gia đình). Trên thực tế, cơ quan BHXH đã chi trả chi phí khám chữa bệnh BHYT hàng trăm triệu đồng,thậm chí hàng tỷ đồng cho những người hưởng lương hưu bị mắc bệnh hiểm nghèo, nan y - bởi lứa tuổi này thường dễ gặp các vấn đề bất trắcvề sức khỏe. Không nhữngthế trong thờigian hưởng lương hưu, ngườihưởng lương hưu không mayqua đời thì thân nhân của họ còn được hưởng chế độ từ tuấtvới nhiềuquyền lợi.
Không được hưởng lương hưu khi rút bảo hiểm xã hội một lẩn
Ngoàicáckhoản tiết kiệm, tích lũy, việcthamgia BHXH bắt buộc hay tựnguyện của ngườilao động khi còn trẻ đê được hưởng lương hưukhi về già được coi là "hộ chiếu" tuổi già, giúp họ sống an nhiên, ổn định. Tuy nhiên, trong hainăm qua, dịch bệnh COVID-19 bùng phát và diễn biến phức tạp khiến nhiều người lao động mấtviệc làm, dẫn đếnkhông có thu nhập nên chọn hưởng BHXH mộtlần, vì cần có mộtkhoản tiền chi tiêu, trang trải cuộc sống.
Một số người lao động khác lựa chọn nhận BHXH một lần vì không hiểu được những lợi ích của việc hưởng lương hưu so với nhận BHXH một lần, cũngnhư tính nhânvăn, ưu việtvà tính chia sẻ, trách nhiệm cộng đồng của việcthamgia BHXH. Tinhtrạng này rất đáng lo ngại không chi tác động trực tiếp đến quyền lợi của người lao động, mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội lâu dài của quốc gia, khimànhững năm tới dân số nước ta bắt đầu già hóa. Việc nhận BHXH một lần có thể giải quyết đượcmộtsố khó khăn trước mắt, nhưng đồngnghĩa với việc người lao độngđang đánhmất cơhộihưởng an sinh xã hội khi về già.Khirút BHXHmột Tân,toàn bộ thời gian đóng BHXH trước đó củangười lao động sẽ khôngđược bảo lưu.
Trường hợp sau khi rút BHXH một lần, người lao động tiếp tục tham gia BHXH sau đó, nhưng các quyềnlợi sẽbịhạn chế hơnrất nhiêuso với việc tiếp tục thamgia BHXH cho đến khi đủđiều kiện
I 188
đểhưởnglương hưu. Chính vì vậy, việc rút BHXH một lần có thể khiến người lao động không có cơ hộiđược hưởng lương hưu khi về già do tự rời bỏ hệthốngan sinh xã hội,hoặc nếucó thìmức hưởng cũng rất thấpdo thời gian đóngthấp...
Đồng bộ các giải pháp nhằm đảm bảo an sinh xã hội
Theo quyđịnh hiện hành, mức lươnghưu hằng thángđược tính bằngtỷ lệ hưởng lươnghưu hằng tháng nhân với mức bình quân tiên lương tháng đóng BHXH. Hay nói theo cách khác, mức hưởng lương hưu tỷ lệ thuận với mức đóng BHXH, thời gian đóng BHXH. Tức là mức đóng BHXH càng cao, thờigian đóngBHXHcàng dài thì mức hưởng lươnghưu của NLĐ sẽ cao hơn.
Thực tế cho thấy vẫn còn tình trạng doanh nghiệpchỉxâydựng thang lương, bảnglương bằng mức thấp nhất đểđóngBHXH cho ngườilao động hoặc một số doanhnghiệp và ngườilao động thỏa thuận chỉ lấy tiền lương ghi trong hợp đồng làm căn cứ đóng BHXH. Nguyên nhân của tình trạng này là do chủ sử dụng lao động cố tìnhlách Luật đểgiảm bớt phần tráchnhiệmđóng BHXH,BHYT và bảo hiểmthất nghiệp cho người lao động (theo quy định, trách nhiệm đóng củachủ sử dụng lao động chiếm 2/3tổng số tiền phải đóng BHXH của ngườilao động).
Việc giảm mức đóng BHXH đế tăng phân chi trả thunhậpcho người lao động, từ đó giúp doanh nghiệp làm tăng cạnh tranh trên thị trường lao động; hoặcbản thânngười lao động chưa hiểu biết chính sách pháp luật đầy đủ, chưanắm rõ việc đóng BHXH cao thì mức hưởng BHXH sẽ cao, chỉ quan tâm đếnlợi ích trước mắt thiêù quan tâm đến lợi ích lâu dài, chưacó ý thức tiết kiệm, tíchlũy thông qua khoản tiền đóng BHXH ngay khi còntrẻ...
Để giải quyết những hạnchế, bất cập trên, thời gian tới, cần tăng cường thanh tra, kiểm tra việc chấp hành quy định của pháp luật về tiền lương tại doanh nghiệp; Xử lý nghiêm, kịp thời các vi phạm về tiền lương, chế độ BHXH; Đẩy mạnh tuyên truyềnđể người laođộngnhận thứcđầy đủ những lợi ích của việc tham gia BHXH.
Bên cạnh triển khai các giải pháp trêncần nâng cao ý thức, chấp hành pháp luật BHXH,BHYT của chủ sử dụng lao độngtrong việc đóng đúng, đóng đủ BHXH để đảmbảo quyềnlợi an sinh xãhộilâu dài cho người laođộng.
Thông tin tác giả:
ThS. Vũ Mai Phương - Học viện Ngân hàng Email: [email protected]. vn
