Ề f
1
NGHẸ THUẬT
_____p __ __ __ __ _ /Â\ __ _
ĐẶC ©liềm củ^»ir^onc iLỀim ©one
TRẦN LYLY*
1. Đặc điểmvề nguồn gốc Múa được sinh ra để phục vụ nhu cầu của con người và phản ánh cuộc sống của con người. Múa nói chung có nguồn gốc từ dân gian hoặc nguồn gốctừ cungđinh,được sinh ra để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của các tầng lớp nhândân lao động hoặc tầng lớp vua chúa và giới thượng lưu. Trong hai nguồn gốc đó, múa lên đồngcủa người Việt xuất phát từ dân gian, từ nhu cầu của dân gian.
Trên thực tế,các tầng lóp nhândân lao động có nhiềunhu cầu khác nhau: nhu cầu lao động sảnxuất, nhu cầu vuichơi giải trí, nhu cầu tâmlinh... Tương ứng vớimỗi nhu cầu như vậy, nhândân lao động sáng tạo nên những thể loại múakhác nhau với các điệu múađặc sắc riêng. Múalên đồng xuất phát từ nhucầu tâm linh của conngười.Người Việt có đời sống tâm linh vô cùngphongphú, họ thờtổ tiên và thờrất nhiềucácvị nhiên thần cũng như nhân thần.
Xuất phát từ việc thờ phụng mỗi vị thầnvới đặc điểm riêngnhưvậy, người Việt lạicó các hình thức múa khác nhau. Chẳng hạn, múa Xoan gắnvới tục thờ công chúa Xuân Dung, con gái vua Hùng. Múa Dôgắnvớitục thờ thầnTản Viên, một bộ tướng của Hùng Duệ Vương trong chiến tranh chống Thục.
Thông qua điền dã dán tộc học, quan sát tham dụnghi lề lên dồng và phóngvấn sâu các õng, bà dồng cũng nhu các con nhang đệ tù thòMầu,bài viết chi ra rằng, múa trong lẽn dồng có nguồn gốctù việc đáp úngnhu cầu tâm linh phụng thò các vị thánh Tam Tú phú; có chúc năng phản ánh vãnhóa lịch sù của dán tộcvà đóngvai trò quan trọng nhu một chát xúc tác tạo nén càm xúc thănghoa đé nguòlhầuđồnggiao tiếp vói thần linh. Múahầu đồng thuộc thể loạimúa thiêng và xétvề hình thúclà loại hình múa đon, có tính chất ngầu húng.
Theo truyền thuyết, mộtlần du ngoạn qua vùng Liệp Hạ (Quốc Oai, Sơn Tây), thần Tản Viên thấy cảnh đẹp, trai gái háthay múagiỏi bèn dựng cho họ một ngôi đền. Hằng năm vào ngày xuân, traigáikéo nhau đếnđây múahát (1). MúaDậmgắn với tục thờLý Thường Kiệt, kể lại chiến côngcủa vua Lý, trong khiđó, múa Ải Lao lại là một lễ tiết trong Hội Gióng. Xuất phát từ nhu cầu, ước mơ của người Việt về sự sinh sôinảy nở của cây trồng, vật nuôi cũngnhư của chính bản thân con người với tư cách là một lực lượng lao động, ở nhiều làng quê Việt Namđãcó hình thức múa phồn thực, cụ thể hơn là múa nõ nường. Một người vừa múa vừa hát, tay cầm khúc tre tượng trưng cho sinh thực khí dương và tay kia cầm mo cautượng trưng cho sinhthực khí âm. Ngườiấyvừa múa, vừacắm khúc tre vào mo cau và hát: “Cái sự làm sao cái sự làm vầy. Cáisự thế này cái sự làm sao”. Saumột hồi múa, người ấy ném khúc trevà mo cau chonamnữthanhniêncưóp (2). Múa trong lên đồnglại xuất phát từ nhu cầu thờ phụngcác vị thần trong tín ngưỡngthờ Mầu Tam Tứ phủ. Xuất phát từ quan niệm, ngườimẹ (cảmẹ tự nhiên và mẹ là con người) là lực lượngsángtạo, sinh sôi, chở che, bảotrợ cho con người vàxuấtphát từ vai tròtolớn
* Ths, NSUT, Quyền Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn Số 509
Tháng 9-2022
7
■ MÚA
của người phụnữ Việt Nam tronglao động sảnxuất, trong giađình, trong giáo dục con cái và đặc biệt là trongchống giặc ngoạixâm, người Việt thờ phụng các vị Mầu thần ở khắpmọi miềnđấtnước. Để thể hiện niềm tintín ngưỡng cũngnhư thực hànhniềm tinđó củamình, người Việtsángtạo rahệ thống nghi lễ và lễ hội. Múađược thựchành trong nghi lễ thờ Mầu (cụ thể là trong nghilễlên đồng) để mô tả các vịthánh với các sựtích,công trạng của họ cũngnhư để làmphương tiện chosự giaotiếp giữa con người vớicác vị Mầu thần.
Múa lên đồng cónguồn gốc từ dân gian, xuất phát từ nhu cầu tín ngưỡng của dân gian nên múa hầu đồng có sự tiếp thu các điệu múa khác trongdângian vàmang tính chất của múa dân gian.Quan sát các giá hầuđồng, tác giả nhận thấy có rất nhiều, điệumúa dân gian đãđược sử dụng ưong múa lên đồngnhư các điệumúa chèo thuyền, múa cờ,múakiếm, múa quạt, múadệt gấm thêu hoa... những điệu múađược sinh ra trongdângian,xuấtphát từcác hoạt động sản xuấtvà sinh hoạt của các tầnglớn nhândânlaođộng.
Vì múa hầu đồng sử dụng các điệumúa trong dân gian nêndễ dàng nhận thấyrằngnó cũng có những tính chất như múa dângian mà tính chất tiêu biểu nhất làtínhước lệ và tính cách điệu.
2. Đặc điểm về chứcnăng
Múa nóichungcũngnhưmúa trong lên đồng đều có những chức năng như chức năngphản ánh hiện thực, chức nănggiáodục, chức nănggiải trí... Múa, đặc biệtlàmúadân gian thường có chức năngphản ánhđời sống laođộng, sản xuất, phản ánhđiều kiện tự nhiên, lịch sửvăn hóa của các tộc người, các cộng đồng người. Múa chèo đò có ở rấtnhiềuđịa phương trong cả nước, phảnánh điều kiện tự nhiên nhiều sông hồ của Việt Nam. Cónhữngđiệu múa như múa chạy cày, múa Mo, múa Tùng dí lại phản ánh phươngthức sản xuất, đờisốngvăn hóa vậtchất (thể hiện qua phụctrang, đạo cụ,mặt nạ) vàvăn hóa tinh thần (phong tục, tínngưỡng) của dân tộc ViệtNam ở một thời kỳ lịch sử nhấtđịnh. Múa bêncạnhđó cũng có chức năng phản ánh lịch sử củamột dântộc, chức năng giáo dụcvàthểhiện tình cảm biết ơn, tôn kính đối với các anh hùng dân tộc ví dụnhư các điệu múa Dô (gắn với tục thờ Tản Viên), múa chèo tàu (gắn vớitụcthờ các tướng lĩnh của HaiBà Trưng), múa Dậm (gắn với Lý ThườngKiệt)...
Quan sátcác điệu múa trong lên đồng, chúng ta có thể thấy múa hầu đồng có chức năng phản ánh hiện thực xã hội một cáchrõnét. Hiệnthực chống
giặc ngoại xâm qua các thời kỳlịch sử được thể hiện qua các điệumúa kiếm,múa đao củacác giá Quan, các giá hàng ông Hoàng và qua điệu múa kiếmcủaChầuBát Nàn, Chầu Mười. Hiệnthựclao động sản xuất nông nghiệp cũng được thểhiện qua các điệu múa chèo đò, dệt gấm, thêu hoa... trong giá củacácthánh hàngChầu, các Cô... Múa trong lên đồng phản ánh sựgiao lưu tiếp biến văn hóa giữa các tộc người trên đất nước Việt Nam. Trong múa hầu đồng có cảcácđiệu múa của ngườiKinh và các điệu múa của các tộc người thiểu số như người Tày, Nùng, Mông...
Điểm khác biệt lớn nhấttrong chức năng của múa lên đồng nằm ởchức năng tâm linh của nó. Từ góc độ văn hóa, múa hầu đồng có chứcnăng phản ánh và thể hiện bản sắcdân tộc. Từgóc độ giảitrí, múa hầu đồng làm chocác giá đồng đẹp hơn, lung linh huyền ảo hơn và tạo sự hưng phấn cho những người xem - những con nhang đệ tử. Nhưngtừgóc độ tâm linh, múa hầu đồng cũng giống nhưmúa trongcác nghi lễShamannóichung cùng vớiâm nhạc,thuốc hút, rượu, khói hương... có chức năngđưangười hầu đồng vào trạng thái ngâyngất vàtrong trạngthái đó, ngườihầuđồng/ thày Shaman rất dễgiao tiếp với thầnlinh. Nói cách khác, nhảy múađến mức quay cuồng (cuồng vũ) là một phương tiện đưacon người vàotrạng thái dễ giao tiếp vớithần linh.Đặc biệt,từ góc độtâm linh, múatrong hầu đồng có chức năng phàn ánh thân thế và sự nghiệp của các vị thánh trongtín ngưỡng Tứ phủ. Các tín đồ thờ Mầu cho rằng, khi các thánhnhậpvàongườihầuđồng thì thân xác là củangười hầu đồng nhưng linhhồnlà của các vị thánh. Do vậy, các điệu múa lúc nàylà các điệu múa của các vị thánh, phản ánh cuộc đời và công trạng củacác vị thánh.
3. Đặcđiểm về thể loại và hình thức Thêloại
vềthểloại, múalênđồng thuộc thể loạimúatôn giáo tín ngưỡng mang đậm tính thiêng. Múa dântộc Việt được chia thành ba loại: múa dân gian, múa cungđình và múa tôngiáo tín ngưỡng. Múa lênđồng thuộc thể loại múa tôn giáo tín ngưỡng- “một loại múaphục vụ cho tôngiáo dướidạngnhững lễ thức hoặc mang nộidung tôn giáo, donhững người làm nghềtôn giáo hoặc giáo dânbiểudiễn” (3).
Việt Namlà quốcgia đa tôn giáo tín ngưỡng. Mỗi mộtloại hình tôn giáotín ngưỡng đều có các hình thức múariêng của nó. Trong các ngày lễ ởđinh làng - nơi thờ các vị thành hoàng thần hộ mệnh của cả
Số 509
lỉ
Tháng 9-2022
^^GHỆ THUẬT
dân làng - nhiềuloại múa diễnra, trongđó, có múa của đội tế nữquan, tế namquan, hơnnữa gắnvới mỗi vị thầnđược thờ sẽ có những điệumúa khác nhau liên quan đến sự tích, công trạng của vị thần đó. Là mộtđất nước nông nghiệp trồng lúa nước, tín ngưỡng phồn thực rất phát triển ở nhiều làng quê, thểhiện niềm tin và sự mongchờ vào sự sinhsôi nảy nở của con người cũng như cây trồng, vật nuôi.
Trong nhiều đền, đình thờ nõ nường hoặc thờ các hiện vật liên quan đến tín ngưỡng phồn thực cũng diễnra các điệu múa liên quan đến âmvật và dương vật (những công cụ của sự sinh sôi nảynở). Việt Namcó 54 dântộc, mỗi dântộccó những tín ngưỡng riêng của mình và mỗi tín ngưỡng của các dân tộc lạicómộthìnhthức múa khác nhau: múa trongThen của người Tày, múa trong Mời của người Pơ Jao, người Tháicómúa tínngưỡng Kinpangtheng,người Dao có múa tín ngưỡng trong lễ cấp sắc, người Chăm cómúa trong lễ hộiChà Và, người Khmercó múa thày cúng, múa trống lễ cúng trăng... Không chỉ tín ngưỡngmà trong các tôn giáo có tổ chức như Phậtgiáo vàCông giáo... cũng có những điệu múa của riêngcác tôn giáo này. Phật giáo - một tôn giáo có nguồn gốc từ Ấn Độ truyền vào Việt Nam từ những thếkỷ đầu công nguyêncó múalục cúng và múa songquang. Múalụccúnglà điệu múa 6 người, nhằm dângsáu vật phẩmgồmhương,hoa, đăng, trà, quả, thựclênđức Phật.Trướcđây,dẫn đầu đội hình múa là hai vị tăng, chân đàntayấn. Tay dâng vật cúng nào thì chân chạy theo đội hình có nhiệm vụ làm rõ nghĩa vậtcúng đó. Chẳng hạn nhưmúa dâng hoa thi chạy hình hoa hồibốncánh,múadângtrà thì chạy hình chữ (thủy), múa dâng oản thì chạyhình chữ EH (điền). Mồi lần dâng cúng cómột đoạn hát múa. Sau khi chuyển độihình, ngườimúadừng lại xếphìnhtượng.Một nhà sư hoặc thày phápvàotụng mộtđoạnkinh. Múa songquangtrong Phật giáoliên quan đến hai nhân vật là: Hộpháp và Tethiên Đại thánh. Đây là một điệumúa nhằm nói lên sức mạnh củaPhật lực và tuyên truyền Phậtgiáo một cách sâu xa. Đội hìnhmúa của điệu múa nàythườngđược sắp xếpngược chiều nhau, các tuyếnhànhđộng như đi vòngtrong, đi theo đường chéo đã cùngvới động tác thểhiện hai tính cáchtương phản củaTe thiên Đại Thánh và Hộ pháp. Trong khi múa, ởnhững đoạn dừnglại đểxếp hình tượng, diễn viên đọc4 câu kệ trừ yêu quái. CônggiáovàoViệt Nam từ TK XVI và đã có những ảnh hưởng nhất định đến đời sống tinh thần của người dân ViệtNam. Vàonhững ngày hội
của tôn giáo nàythường cócác điệu múanhưmúa đám rước với múatrống, múa trắc, múa sênh tiền làm chokhôngkhí ngày hội thêm rộnrã vàthôi thúc giáo dân các thôn xã mau mau đến hội; múa dâng hoado các nữ đồng trinhbiểu diễnvới cácđộng tác múa trang trí cho lễ ca; múa đèntrong đêm Giáng sinh trước Cách mạng Tháng Tám.
Múatrong nghi lễ tôn giáo tín ngưỡng là múa thiêng. Múa lên đồng là múa trong nghi lễ củatín ngưỡng thờ Mầu Tam Tứ phủ, do vậy, tính thiêng đượcthể hiện rấtrõ. Cụ thể, tính thiêng được thể hiệnqua bản thân “diễn viên múa”- tức các ông,bà đồng. Bản thân những người này, trước khi thực hànhnghi lễ và múa đồng, họ đã trải qua một thời gianthiêng hóa cơ thể củamình bằngcách làm thanh sạch cơ thể đểlàm giácho nhà Ngài,hay nói cách khác họ trải qua“giai đoạnngưỡng” trong “nghi lễ chuyển tiếp” đểtạo nên sựthiêng liêng như đã được đề cập đến trong lý thuyết của Victor Tuner. Trong các cuộc phỏngvấn, nhiều ông, bàđồng nhắc đến việc họ phải giữ thanh sạch cơ thể, không quanhệ vợ chồng, không ăn mắm tôm thịt chó, không ăn tỏi... trướcngày họ hầu thánh khoảng mười ngày đến nửa tháng. Điều này cũnggiống như ông Bóng (ông Kaing)- người múa duynhấtcủa lễ hội Rija Nưga của người Chăm. Trước ngày lễ 3 ngày, ông Bóng phải kiêng heo vàbò.Trong nhà, ôngBóngcó một ô riêng,trong đó để giường ngủ của ông và chỗ đểcác công cụ hành nghề và áo quần của ông. ông Bóng cũngngủriêngmộtminh,tách biệtvới giường củavợ con; ông khôngđược tắm bằng xà bông mà phải tắm bằngnước pha đất cátlồi (halu patang);
hằngngày,ông phải kiêng không được chui qua dây phơi quần áo vì phảitránh những thứ dơ của phụnữ.
Cà ôngBóng lẫn các ông đồng, bà đồng đều làlinh hồn của các nghilễ,là người thực hiện các điệumúa trong các nghi lễđó.Neu ôngBónglà linhhồn của nghi lễ trong lễhội RijaNưga củangười Chăm thì ông, bà đồnglà linhhồn của nghi lễlên đồng trong tínngưỡng thờ Mầu. Việc các ông, bàđồng cũng như các ông Bóng thực hiện những kiêng kỵ như nói ở trênrõ ràng làmột cách để tạo nên sự thanh sạch, thiêngliêng cho buổi lễ và cũng tạosự thiêngliêng cho các điệumúamà họ thực hiện.
Múa trong lên đồng được gọi là múa thiêngbởi một lý do quan trọng nữalà nó được diễn ra trong không gian thiêng. Lên đồng là mộtsân khấutâm linh, diễn ra trong cácđền phủ, điện thờ Mầu. Các điệu múa được thực hiện ưong sân khấu tâm linh này
Số 509 Tháng 9-2022
80
trước điện thờ được coi là nơi hiện diện của thần linh, trong khóihươngnghingút, trong lời cầu khấn lẩm bẩm của các con nhang đệtử. Tấtcả cácyếu tố điện thờ, hương khói,khấn cầuvà cả tiếng nhạcchầu văn... tạo nên một bối cảnh tâm linh, góp phần làm chomúađồng trở nên thiêng hơn. Chính vì vậy, nếu
“bứng rễ” hầuđồngvà múa đồng sang mộtkhông gian khác, không gian của sân khấu các nhà hát chẳng hạn, hầu đồng và múa đồng sẽ mất đi tính thiêng của nó.
Múa đồngtrong nghi lễ hầu đồng ở cácđền phủ khác với múađồng trên sân khấu của nhà hát. Khi anhmúa hầu đồng ở cácnhà hátmặc dù đã cố gắng dàn dựng sân khấu cho giống điện thờ ở đềnphủ, song, tính thiêng đã giảm đi rất nhiều, thậm chí không còn tính thiêng bởi lúc đó anh hiểurằng đây là mộtbuổi trình diễn cho khán giả xem với mục đích làtruyền bávăn hóa truyền thống chứ khôngcó tính chất hầu thánh. Múaở đền phủnó có sự linh ứng, tâm linh hòa quyện (Phỏng vấn anh Henry, nam, 45 tuổi) (4).
Vậy tính thiêng của múalên đồng có điểm gì đặc biệtso với tính thiêngcủa các điệu múa cùng thuộc loạihình múa tôngiáo tín ngưỡng khác? Trên thực tế, có hai loạimúa trong múatôn giáotín ngưỡng:
một là múa trướcthần thánh (tức múa của con người trước thầnthánh, chẳng hạnnhưmúalễthức) và hai là múa củathần thánh (hay nói chính xác hơn là múa của con ngườimà thần thánh nhập vàohọ và họ khi đó khôngcòn là bản thân mình nữamà là hiện diện của thánh thần). Múa lên đồng chínhlà loại thứ hai.
Trong khi hầu hết các múa tôn giáo tín ngưỡng khác đơn thuần là múa của con người, cụ thể hơnlà múa của người làm nghề tôn giáo hoặc múacùa các tín đồ, giáodân, đệ tử... trước thần thánh thì múa lên đồngchính từ góc nhìn của các con nhang đệ từ là múa của thần thánh. Mỗimột giá đồng là một vị thần linh nhập vào thân xác ngườihầu đồng, cũng có nghĩalà vị thần linh đó đang “mượn” thân xác của người hầu đồng đểmúa. Vì thế, trong buổi lễ lên đồng, khi ông, bà đồng thực hiện “công đoạn” múa, các con nhangđệ tửngồi dưới phấnkhích và khen ngợi: “Chầu đẹp quá!”, “Lạy cô, cô múa đẹpquá!”, không ai nói“Lạyông đồng,bà đồng.Ông đồng, bà đồng múa đẹp quá!”. Vì đó là điệu múa của thần thánh và do thần thánhthực hiện (khi thánhnhập thì ông bàđồngđược coi là hiện thân của thần thánh) nên tính thiêng càngtrở nên rõ nét hơn. Múakhông phảichomọi người xem, múa như mộtvị thánhđang
sống lạiđểmúa. Lúc đó là Thánh Quan, ThánhCô, Thánh Cậu đang múa, chứ không phải là một ảđào hay một diễn viên bình thường đangmúa.
Hình thức
vềhình thức, múalên đồng làhìnhthứcmúa đơn và mang ítnhiềutính ngẫuhứng. Khi viết về múalên đồng, Lâm Tô Lộc nhận xét: “Cũng như múa ma thuật,múa lênđồngthường theo hình thức múa đơn và ít nhiều mang tínhchấtngẫuhứng” (5).Nhận xét nàycóthểxem làsựđúc kếtmột đặc trưng của múa trong hầuđồng. Những tư liệutừ quan sát tham dự của tác giả cũng cho thấy rất rõ điều đó. Trong múa dân tộc của Việt Nam, có rấtnhiều hình thức múa khác nhau: múa đơn, múa đôi, múa bốn, múa sáu, múa đông người hoặccó sựkếthợpcảhai hìnhthức múa làmúa đơn và các hình thức múakhác. Chẳng hạn, trong chèo cócả múa đơnvới các tríchđoạn tiêu biểu nhưđoạn múa: Thị Mầu lênchùa, Xúy Vângiả dại, Tiên tắm... đồng thờicócảmúa đôi nhưcómúa Vu quy, Hegậy, cócả múa bốn người như Tứthần và múa đôngngười nhưmúa Chạy đàn... Mỗi hình thức múa như vậy cómột cấu trúc khác nhau. Chẳng hạn, trong múađôi có hai cấu trúc gọi là múa đồng điệu và múa phức điệu.Trong đó, múa đồngđiệu là múa của hai nhân vậttheo một bè chung,múaphức điệu là múa hai người theo hai bè phức điệu (chẳng hạn nhưtrong múa Longhổ hội). Múa bốn người, đơn giản nhất cómúa giáo cờ giáo quạtvới tính chất đồng điệu của bốnvai nữ cùng múa theo một bè, phứctạp hơn có múaTứ linh, sắc bùa. Múa sáu người, tiêu biêu là múaLục cúng với nội dung là dâng sáuvật cúng Phật như hương, hoa, đèn, trà, trái cây, oản.
Múa támngười ví dụ như múa Bát tiên hiến thọ - tám cô tiên dâng tám vị thuốc trường sinh, điệu múagồm nhiềuđoạnnhỏ nóivề từngvị thuốc bổ.
Múatrong lênđồngdùrằng như đã nóiở trên là sự kếthừa các điệu múadân gian Việt Namnhưng nét khác biệt của nó so với các điệu múa dân gian khác lànó chỉ có hình thức múa đơn. Sở dĩ, múa trong lên đồng là múa đơnbởi múa trong lên đồng là múa của thầnlinh, mỗi mộtgiá đồnglà múa của một vị thánh.Vì vậy, mỗigiáđồngchỉ có một người hầu đồng múa.Giá ông Hoàng Mườichỉcóduy nhất
“ông Hoàng Mười”, cũngnhư vậy nếu đếngiá cô Chín thi chỉ códuy nhất “cô Chín” ở trênhiện diện trênchiếu hầu. Thỉnh thoảng trongcác giá hầu, tác giả quan sát thấy có những con nhang đệ tửđứng dậy và múa theođiệumúa của người đanghầu đồng.
Nhưng đóchỉ làmúacộnghưởng, vìcác con nhang
Số 509 Tháng 9-2022
81
^NGHÊTHUÃT V NGHẸ THUẠT
đệtử lúc đó bị“kích động” bởi người hầu đồng mà múa theo, chứ họkhông đứng cùng “sân khấu” với người hầu đồng, haynói cách khác họ không đứng trong đội hình múa với người hầu đồng. Chính xác hơn, họ làkhán giả và múa theo “diễnviên” đang ở trên sânkhấu hầu đồng.
Nếunhư trong các điệu múa khác của Việt Nam, hầuhết được quy ước một cách rõ ràng cấu trúc, động tác của điệu múathì múa trong lên đồng lại ít nhiềucó tính ngầu hứng. Mỗi giá đồngcó một “khung” kếtcấu riêng, 36giá là 36 khung kếtcấuđiệumúa khác nhau.
Khung kếtcấucủa mỗi giá đồng bao gồm: thỉnh thánh nhập - thánhnhập - thắp hương làm phép - múa đồng- nghechầu văn và phántruyền- thánh thăng. “Khung kết cấu” nàychính là quy định chung cho từng giá - nhưng đó lànhững quy định được truyền miệngbất thành văn.Chẳnghạn, khiông Hoàng Mười nhậpđồng, chắc chắn khung kết cấuđiệu múa của ông Hoàng Mười sẽlà múa cờ, múaquạt. KhicôBơ nhậpđồng thì chắc chắnngười hầuđồng sẽ múa chèođò vớicác động tác khuamáichèo. Song, không phải khi hầu các giá đó, người hầu đồngnhấtnhấttuântheo khung kếtcấu mà họ có sựsáng tạo một cáchngẫu hứng. Sự ngẫu hứngnàyđược chiphối bởi tâm ưạng của ngườihầu đồng trong bối cảnhâm nhạc chầuvăn, trong sự cố vũ nhiệt tinh của các con nhang đệ tử. Đặc biệt, sự ngẫu hứng cònđược chi phối bởi căn quả của người hầu đồng. Bởithế, có giá đồng diễn ra rất nhanh gọn nhưng có những giá đồng lại diễnra rất lâu.Chẳng hạn, bình thườngngười hầu đồng có căn Quan Đệ Ngũ chỉ hầu giánàykhoảng 15 phút tại điện tại gia, nhưng khi họ tới hầutạiĐền Quan Lớn TuầnTranh thì giáhầu của
họ có thểkéo dài hơn. Mộtthanh đồngở Hà Nội nói rằng: “Khi anhhầuvẫn ra đượccái quy luậtcủađồng bóng, nhưng mỗilần anh hầulạihơi khác nhau một chút vì lúc ấy là theo cảm xúc củamình”(Phỏng vấn Henry,nam,45tuổi)(6).
Tóm lại,múa trong lên đồng là mộtloạimúa được sử dụng trongnghi lễhầu đồng của tín ngưỡng thờ Mầu TamTứphủ. Múa hầuđồngbaogồm nhiềuđiệu múa khác nhau, tương ứng vớilịch sử và công trạng của từng vị thánh. Trongtừng hàng thánh, các điệu múa có nét tương đồng bởi các thánh có nét tương đồng vềgiớitính,về dân tộchoặcvề sự tích công ưạng (chẳng hạn,cùng hàng thánh Quan,có công đánh giặc ngoại xâm thì đều múa kiếm). Múahầu đồng, thực chất là một loại hình múa dân gian, cụthể hơn làmúa tín ngưỡng song, bản thânnó có nhiều điểm khác biệt.
Xét về nguồn gốc, múahầu đồng là loại hình múa dân gian xuất phát từ nhu cầu tâm linhthờphụngcác vị thần ưongtín ngưỡng thờMầu.Từ góc độ chứcnăng, múahầu đồng phản ánhvănhóa, lịch sử của các tộc ngườivà quan trọng hơn, múa hầuđồng nhưmột chất xúctác đưangười hầuđồngvào trạng thái thăng hoa để tiếp xúc với thần linh, vềhình thức, múa hầuđồng làhìnhthức múa đơn và mang nhiều tính ngẫu hứng, vềthể loại, múa hầu đồng là loại hình múa thiêng, thể hiện qua sựthiêng liêngcủa không gian, thời gian, nghi lễ và cả“diễnviên múa” (ôngbà đồng) ■
T.L.L
1, 2, 3, 5, 6. Lâm Tô Lộc, Nghệ thuật múa dân tộc Việt, Nxb Văn hóa, Hà Nội, 1979, tr.29, 26-27, 48, 12.
4,6. Các đoạn phòng vấn được lấy từ tư liệu điền dã của tác già.
NGÀNH DU LỊCH VIỆT NAM...
(tiếp theo trang 77)
Sự chủ độngchuẩn bị,vào cuộc tích cực, triển khainhiều sựkiện và cáchoạt động dulịch quy mô lớncủa Tổngcục Du lịchđã tạođiềukiện để hoạt động du lịch diễn rasôi nổi trởlại, gópphần phát triên kinh tê, xã hộitrong giai đoạn mới.
Trong bối cảnhdiễn biếnrất phức tạp của tìnhhình bệnh dịch, đồng thời chính sách phòngchống dịch, mở cửacủacác nước khác nhau nên tại thời điểm này, chúngta chưa thể khẳng địnhđược saubao lâu nữa thì Việt Nammớitrở lại mức tăng trưởngnhư trước đại dịch.Tuynhiên, với những tín hiệu tích cực về kiểm soát dịchbệnh;Việc tạm dừng các quy định về khaibáo y tế từngày 27-4-2022 và xétnghiệm COVID-19 từ ngày 15-5-2022đối với khách nhập cảnh. Vớidiễn biếnnày, có thể nóicác điềukiện nhậpcảnhcủaViệt Nam là rất cởi mở, thuận lợi. Hy vọng với những điều kiện thuận lời và sự quantâmcủa Đảng, Nhà nước, Chính phủ,Bộ VHTTDL, trongthời gian tới du lịch Việt Nam sẽ phụchồi và phát triển mạnhmẽ ■
T.s - M.H
1. Đinh Nam, Triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để ngành du lịch nhanh chóng phục hồi, baochinhphu.vn, 17-8-2022.
2. Phỏng vấn TS Nguyễn Trùng Khánh (Tổng Cục trưởng Tổng cục Du lịch), 15-6-2022.
Số 509 Tháng 9-2022
