TrânTrúc Ly. Quanđiêm của phong trào Vănhóamới...
(Ỉ32O22 Tạp chí Nghiên cứu Ấn Độ và Châu Á Số 4 (113), tháng 4-2022
http://vjias.vn/
ISSN: 0866-7314
Quan điềm của phong trào Văn hóa mới (1915 - 1923) ở Trung Quốc về “nhân cách độc lập ” của phụ nữ
Trần Trúc Ly *
Nghiêncứu ÂnĐộvàChâu Á. số 4 -2022, tr.41-48
Trường Đại HọcKhoahọc Xã hộivàNhân vănHà Nội
Ngày nhậnbài: 17/01/2022, ngày gửi phản biện: 28/01/2022,ngày duyệt đăng:22/03/2022
t yhong trào Văn hóa mới” “ị$ĩ3tcòn đỉĩợc gọi là “Phong trào Vãn hóa mới Ngũ A. Tứ”(3133'ítíỄK//) (1915 - 1923), là cuộc vận động cách tânvăn hóa, tư tưởng do một bộ phậntri thức cấp tiến phátđộng ở TrungQuốc. Cácnhân sĩ trí thứctiên phongtrongphongtrào Văn hóa mới gồmHồ Thích, Trần Độc Tú, Lý Đại Chiêu, Lỗ Tấn, Chu TácNhân... Đâylànhững tríthức tên môiđã từng du học ở một số nước Ầu Mỹ và Nhật Bản, chịu ánh hường mạnh mẽcủa nền văn minh phương Tây. Phong trào Văn hóa mớiđưara mục tiêu tuyên truyềnkhoa học, dân chủ, phản đối chuyên chê, mê tin phong kiến. Trongbối cảnh đó, phongtrào Văn hóa mới cũng khởi xướng một loạt các cuộc thảo luận về những vấnđề liên quanđến phụnữ như:phêphản quan niệm truyền thống về phụ nữ, kêu gọi thay đổichế độgia đình và nền giáo dục nữ giới trêncơ sởbình đẳng nam nữ, khuyến khích tựdo yêu đương và tự do hôn nhân, đòi quyền độc lập về nghềnghiệp và kinh tế cho nữ giới...Bài viết bước đầu tìm hiêu những phản biện cùaphong trào Vănhóa mới đối với quan niệm “nam tôn nữti", “nam chủ nữtòng”
cùa Nho gia Trung Quốc truyền thống cũngnhưnhữngđề xướng cùa phongtrào về việc côngnhận “nhân cách độclập ” củaphụ nữ ở Trung Quốc.
Từ khóa: Nho gia, phong trào Văn hóa mới,phụ nữ, nhàn cách độc lập
Mở đầu
Trong xã hộiTrungQuốc truyền thống,những quy phạmvềluân lý, đạo đức đượcxây dựng trên cơsở quan niệm “nam tôn nữti”, “namchủ nữ tòng” do hệ tư tưởng Nho giađề xướngđãtrói buộc ngườiphụ nữ trong vòng vây quyền lực củachế độ tông pháp bao gồm phu quyền, phụ quyền, tộc quyền, thần quyền và nhà nước phong kiến.Những ápbức nàydiễn ra trong một thời gian dài trênnhiềuphương diện tư tưởng, văn hóa, xã hội đã triệt tiêu phần lớn quyền lợi, địa vịcũng như năng lực xã hội củanữgiới Trung Quốc (Trần Trúc Ly, 2018, tr.37- 42). Điềụ này không chỉ ảnh hưởng đến bảnthân phụnữTrung Quốc mà còn làm suy giảm nguồn lực quốc gia, ngăn cản Trung Quốc tiến lên trên con đường theođuổi mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội tiến bộ - văn minh.
41
TrầnTrúc Ly. Quanđiêm cùa phongtrào Văn hóamới...
Trong suốt thời cận đại,với nỗlựcdân chủ hóa và hiện đạihóa, hướng đến xây dựngmột đất nướcdân chủ, tựcường, vấn đề giải phóng phụ nữ đãliêntục được các trí thứcTrung Quốc đưa ra thảo luận.
Phong trào Vănhóa mớiGWZR.bV.Zl1, 1915 - 1923) là cuộc vận động cách tân văn hóa,tư tưởng do mộtbộphậntríthức cấp tiếnphátđộngở Trung Quốc trongnhữngnămđầu thời kỳ DânQuốc.Cácnhân sĩ trí thức tiên phong trong phongtrào Vănhóa mới gồm Thái Nguyên Bồi (I^TLỈn, 1868- 1940), Trần Độc Tú (KRWth 1879 - 1942), Hồ Thích (ẾHiễ, 1891 - 1962), Lỗ Tấn 1881 - 1936), Chu Tác Nhân (JURA, 1885 - 1967), Lý Đại Chiêu (RAÍO, 1889 - 1927)... Trong thời gian diễnra phong trào, các nhân sĩ Văn hóa mới hầuhếtđều đang đảm nhiệm các vai trò quảnlý hoặcgiảng dạy tạiĐạihọc Bắc Kinh.
Phong trào Văn hóa mới đượcxây dựng trêncơ sởtiếp thu tư tường đềcao dân chủ, khoahọc củaphương Tây, phê phánnhững yếu tốbảo thủ trong nền văn hóa - tư tưởng truyền thốngTrung Quốc. Đe hướng tới mục tiêu xây dựng một nền cộng hòa vững mạnh, có thể giúp Trung Quốc tự cường, xóa bỏ sự phụthuộc vào đế quốc phương Tây, các tríthức tiên phong trong phong trào Vănhóa mới đãtổ chức pháthành hai tạp chí Tán thanh niên- (WR), Tán trào1 23 (ỂOỌ làm cơ quan ngôn luận chính thức.Trên cơ sở đó, phong trào Vănhóa mới đãkhởi xướng một loạt các cuộcthảoluận trên hai tạp chí này cùngnhiều báo vàtạpchí
1 Phong trào Văn hóamớidiễn ra trongkhoảng những năm 1915 - 1923,sau này thường được giớinghiêncứu Trung Quốc phân chia thành hai giai đoạn, lấy mốc phân chia là sự kiệnNgũ Tứ ngày 04/05/1919. Trong giai đoạn đầu, phong trào hướng tớimục tiêu chính là kiến tạo cơ sởhạ tâng (lựclượng sản xuât, hìnhtháiýthức xã hội: tôngiáo, đạo đức, hệ tư tưởng, ý thứcquốc dân...) phù họp với sựphát triền củathêchêcộng hòa, hựớng đến xây dựng một xã hội coi trọngkhoa học, dân chủ, văn minh, mongmuốnxuất phát từ cơsở hạ tầngđề tác động giántiếp đến kiến trúc thượng tầng. Bên cạnh đó, phongtràocũng thếhiệnmong muốn tácđộngtrựctiếp vàokiến trúc thượng tầng với những hoạtđộng phảnbiệncác quyết sách của ChínhphủTrungHoaDânQuốc, tác động vàoviệc xâydựng luậtpháp,chínhsách, từ đó mở ra môitrườngphát triênmới cho cơ sởhạ tàng. Sau thànhcôngcủacuộc Cáchmạng Tháng MườiNga, ảnh hường cùaChủnghĩaXãhộingàycàngtrởnênmạnh mẽ ở TrungQuốc, tư tưởngcủamộtbộ phậnlãnh tụ phong tràoVănhóa mới,tiêubiểunhư Lý Đại Chiêu, TrầnĐộc Tú... dân chuyên theokhuynh hướng Xã hộichù nghĩa. Sự kiệnNgũ Tứngày 04/05/1919 được coi là dâumôc chosựbiến chuyển của phongtràosangkhuynh hướng Xã hội chủ nghĩa. Đenkhoảngnhững năm 1922 - 1923, sự phânhóa trong đội ngũ lãnhtụ phong trào trở nênngàycàng rõrệt giữamột bên là nhómHôThích tiêp tục theođuổichủnghĩa tự do, dân chủkiểu cũ và bên kialànhómTrầnĐộcTú, LýĐại Chiêuđitheokhuynhhướng dân chủkiềumới, từđóphongtrào cũngdầntan rã. Tronggiai đoạn cuối phongtrào Vănhóamới, nhómnhân sĩ theo khuynh hướng dân chủ kiểu mới trong đội ngũ lãnh tụ phong trào như Trần Độc Tú, Lý Đại Chiêu, Lồ Tấn... tíchcực thực hiện các hoạtđộngtruyên bátư tưởngXã hội chủnghĩa vào Trung Quôc, góp phân thúc đây sựra đời của Đảng CộngSản Trung Quốc vào tháng 7/1921. Cáchoạtđộng nàycũngđược coi lànên móng của phong tràocáchmạng Dânchủkiểu mớiđượclãnhđạobời Đảng Cộng SảnTrungQuôcsaunày.
2 Tạp chí Tán Thanh niên (í/f WR) phát hành với tên gọi ban đầu là Tạp chiThanh niên (WRRR),tên tiếng Pháp là“LaJeunesse”, được coi là cơ quan ngôn luận chính củaphongtrào Văn hóa mới. Tạp chiThanh niên ra đời ngày 15/09/1915 tại Thượng Hải, do Trần Độc Tú sáng lập, Quần ích thư xã OlGStWi) phát hành. Năm 1916, khi Trần Độc Tú chuyển về giảng dạytại Đạihọc Bắc Kinh, tòa soạn tờ báođược dời vềBắc Kinh. Bắt đầu từ quyến 2, phát hành ngày 01/09/1916, tờbáo được đôi tên thành Tán thanh niên. Với chủtrương tuyên truyền tư tưởng dân chủvà khoa học, Tán thanhniênđãmởracuộc vậnđộngcáchtânvănhóa, tưtưởngsaunày được gọi là phong trào Văn hóa mới, có ânh hường sâu rộngtrong bộ phận thanh niên, sinh viên, trí thức ởcác khu vực thành thị Trung Quốc trong suốtnửađầuthế kỳ XX.
3 Tạp chí Tân trào (íííậ!) có tên tiếng Anh là “The Renaissance”, ra số đầu tiên ngày 01/01/1919. do nhóm
“Tân tràoxã” thuộchội sinh viên Đại học BắcKinh biên soạn, Nxb. Đại học Bắc Kinhphát hành. Tạp chí Tân trào xuất bản 3 quyển, 12 kỳ, quyển 1 và quyển 2mỗi quyển 5 kỳ, quyển 3 xuất bân được 2 kỳ thì đình bảnvào tháng 03/1922. Cùngvớitạp chí Tân thanh niên do Trần ĐộcTúchù biên, tạp chí Tántràocũng được coi là cơ quanngôn luận củaphong trào Văn hóa mới.
NghiêncứuẤnĐộ và ChâuÁ. số 4 -2022, tr.41-48 42
TrầnTrúc Ly. Quanđiềm cùa phongtrào Văn hóamới...
Bi
q
Cliptiến khácở Trung Quốc thời đónhu Thầnbáo (HÍỊỈ), Thânbáo (ặỷlỉ), TrungQuốc trẻ (B'^r-'pBI), Tạp chí Phụ nữ (BlkăBB), Nhật san Đạihọc Bắc Kinh H TU), Bình luận tuần (ẵMlìBiẾ), ình luận hàng tuần (TiJnlWvti), Dân Quốc nhật báo (KBHỷlỉ). Nộidung thảo luận củaphong tràoVăn h ía mới chủ yếu bao gồm: tuyêntruyền tư tưởng dân chủ, khoa học, khuyến khích thanh niên tiếpcận với tii thức, kêugọi thay đổi quan niệm luân lý Nho giavà lễ giáo phong kiến, yêu cầu cải cách chế độ hôn nhânvàgia đình, giải phóng conngười cá nhân,thực hiện bình đẳngnamnữ. Tấtcảnhững nội dungnày đầuhướng đến mục đích cuối cùng là thựchành dân chủ, xóa bỏ chuyên chế, kiến tạo một nềncộnghòa dân chù, vănminh.
Trongbối cảnh đó, phong trào Vănhóa mới đã xác định giải phóng phụ nữlà một trong những mục tiêu quantrọngnhằm nâng cao dân trí, cải tạo năng lực công dân. Một loạt các nội dungliênquan đến vấn đề giảiphóng phụ nữ cũng được các nhân sĩ Văn hóa mớiđưa vàonội dungthảo luận (Trần TrúcLy, 2017, ti.55-65).
Hệ tư tưởng Nho gia có ảnh hưởng lâudàivà sâu sắc trong lịchsửvănhóa, tư tưởng nước ta. Những [Lianniệm của Nho giavề phụ nữ cũng đã bám rễ trong nền văn hóa truyền thống, có sự chi phối và sức ảihhưởngsâu rộng trên nhiều phưongdiện đời sống,xã hội của ngườiViệt. Việc tìmhiểu những đánh giá, nàn biện của cácnhânsĩ Trung Quốcđối với hệ tưtưởngNho gianóichung và quan niệmcủaNho gia về I 11 ụ nữ nóiriêngtrong bối cảnhgiao lưu văn hóa Trung Quốc - phương Tây đầuthế kỷ XX sẽ cungcấp cho c lúng ta một tư liệu thamkhảoquan trọng để đánhgiá, nhìnnhận lại về vấn đề phụ nữ trong xã hộiViệt Nam giaiđoạn cận- hiệnđại. Nhận thức được điều đó, trong bài viếtnày, chúng tôisẽ tiến hành tổng thuật c ícbàiviết liên quan của cácnhânsĩ Văn hóa mới nhằm bước đầu làm rõ những phản biệncủa phongtrào
tối với quan niệm “nam tôn nữti”, “namchủnữtòng” củaNhogia TrungQuốctruyền thống cũngnhư chủ trương của phong tràotrongviệc đề xướngquan niệm về “nhân cách độc lập” của phụ nữ ở Trung Quốc.
Chúng tôi cho rằng đây sẽ là cơ sở ban đầu cho việc nghiên cứu so sánh quan điểm về phụ nữ ở Trung Quốc và Việt Nam giai đoạn cuốiphongkiến đầu cận đại, có ý nghĩaquan trọng trongviệc nghiêncứu về vấn đề phụnữtrongxã hội Việt Nam hiệnđại. Phạm vitư liệucủabài viết bao gồm 11 bài báo có nộidung liên quan được phát hành tạiTrung Quốctrong thời giandiễn ra phong trào Vănhóa mới, trong đó có 07
làiđăng trên Tạp chíTân thanh niên,02 bài đăng trênTạp chiTántràovà02 bàiviết đăng trên các tạpchí khác được in lạitrong cuốn Tuyểntập các bài viết về vấn đềphụ nữ thời Ngũ Tứ, Nxb. Phụnữ Trung Quốc, Eắc Kinh (1990).
p p
đ
b
g Ti
1. Những phản biện của phong trào Văn hóa mới đối vói quan niệm “nam tôn nữ ti ”, “ nam chủ nữ tòng” của Nho gia Trung Quốc truyền thống
Ngay từbuổi đầu gây dựngphong trào, trên những số báo đầu tiên của Tạp chí thanh niên,phong trào /ăn hóa mới đã không ngần ngại đưa ra những phêphán trực diện đốivới hệthống luân lý, đạo đức Nho
;ia, chođó là rào cản của việc xây dựng mối quan hệ bình đẳng giữa mọi côngdân trong xã hội, cản trở rung Quốc tiến lên con đườngxây dựng một nhànước dân chủ, phù họpvới xuthếpháttriển củathếgiới hiện đại. Trong bài “Nói với thanh niên”đăng trên số đầu tiêncủa Tạp chí Thanhniênrangày 15/09/1915, T rần Độc Tú đãđề cập đếnvấn đề giảiphóng phụ nữnhư một trong những nhiệm vụ quan trọng nhằm xây dựng một thếhệthanh niên mới “tự chủ chứkhông phải nô lệ”. Ông chủ trương thông qua phong trào phụ nlữtham chính để trả lại quyền bình đẳngnam nữ cho thanh niênTrungQuốc (Trần Độc Tú, 1915, tr.2).
Nghiên cứuÁnĐộvàChâu Á. số 4 -2022, tr.41-48 43
TrầnTrúc Ly. Quanđiểm của phong trào Vănhóamới...
Tháng 01/1916, Trần Độc Tú tiếp tục đăngmột bài viết thức tỉnh thanh niên Trung Quốc trên Tạp chi Thanhniênvới tiêuđề“Năm 1916''. Trongbài viếtnày, ôngkêugọi khôi phục lại thân phận, địavị độc lập vàquyềntự chủ chothanh niên Trung Quốc, trong đó nữ giới là mộtbộ phậnkhông thểbỏ qua. Ông phê phán“tam cương’’ là một quy ước k trongtam cương đãđẩyngười vợ vào vị trí hoàn toàn phụ thuộc người chồng, không có được nhâncáchđộc lập, tựchủ. Ông cũng chỉ rõ mỗi con ngườiđềunêncó tưtưởng độc lập, chỉ cónhư vậy, mỗi cá nhân mới có thể tự phát triển sựnghiệp của mình, “con không nhấtthiết phải giống cha, vợ không nhất thiết phải giống chồng”,Từ đó, ôngkêu gọithanh niênTrungQuốc nói chungvà phụ nữ Trung Quốcnói riêng tự nhận thức các quyềntự chủ của mình, không tự đặt mình vào vị tríphụ thuộc, phục tùng. Bàiviếtcóđoạn: “Tựhào lànhữngnamnữthanhniêncủanăm 1916, mỗi người đều phải phấnđấuđể thoát khỏicái vị trí phụthuộc này,để có thể khôi phục nhâncách độc lập của mình” (Trần Độc Tú, 1916a, tr. 1-6).
Cuối năm 1916 đầu năm 1917, Trần Độc Tú liêntiếp đăngba bài “Hiến pháp và Khổng giáo”,“Đạo của Khổng tửvàđờisống hiện đại” và “Lại bànvề vấn đề Khổng giáo” ưên Tân thanhniên4,một lầnnữa lật lại cuộcthảo luận và phêbình hệ tư tưởng Nhogia trên tờ tạp chí này. Trong các bài viết nói ttên, Trần Độc Tú quyết liệtphản đối chế độtôngpháp của Khống giáo. Ông cho rằng chế độ tôngpháp xây dựng trên cơ sở phânbiệtđẳng cấp quý - tiện,tôn - ti giữa ngườiưênkẻ dưới,giữa chồng và vợ, nam và nữ, là một hình thứcthủ tiêu quyền tựdo cánhân, hạn chế việc phát huy năng lực công dân, khôngphù hợp với mô hình quản lý nhànước hiện đại.Ôngnhấn mạnh:“Nhogia Trung Quốc lập giáodựa trêncương thường
[khiến]người làmcon, kẻ làm vợ mấtđinhâncách độc lập củamình” (Trần Độc Tú, 1916b, tr.2).
4Têngọi mớicủa Tạp chíThanh niên.
5 Nhiềuhọc giả Trung Quốc cho rằng bài này do NgôNgu (Hđt, 1872 - 1949) viếtđăng dưới tên vợlà Ngô TăngLan.
6 ĐườngSĩ là một bút danhkhác củaLồ Tấn.
Ngày 01/06/1917, Ngô Tăng Lan có bài “Bàn về nữ quyền”đăng hên Tân thanh niên số 4 quyển 3, phê phánhệ thống luânlý xây dựngtrên cơ sở phân biệt đẳng cấp củaNho gia: “Trời cao quý, đất titiện, phò trợ dương, áp chế âm, phân biệtgiai cấp trên - dưới, sang - hèn, những thuyết hoangđường về tam tòng, thấtxuất, đều là sự bất kính lớn đối vớichù nghĩa nhânđạo, cần quét sạch”. Bài viết kêu gọi: “Thời đại lập hiến,phụnữ phải đượcbìnhquyền, phải có ý thức về sự bình quyền. Chính là quyền tự do, bình đẳng mà pháp luật qui định đối với mỗi quốcdân” (Ngô Tăng Lan5, 1917,tr.3).
Ngày 15/08/1918, trong bài“Quanđiếmcủatôivềtiết liệt” đăng trên Tản thanh niên số2, quyến5, Lỗ Tấn phê phán hệ thống quanniệmtruyền thống được xây dựng trên cơ sở sự phânbiệt tôn - ti, âm- dương, nội -ngoại đãthần thánh hóa nam giới, hạ thấp phụ nừ, xây dựng một xã hộixoay quanhnhững quan diêm củanam giới. Ông cho rằng điềunàyđến thời hiệnđạiđã bịánh sángkhoa học giảithiêng: “Bởi vì cứ hễ là nam giới là sẽ có chút khác biệt, trong xã hội chỉ có ýkiến của họ là xứng đáng. Một mặt dựavàoquan niệm cổđiểnvề âmdương nội ngoạiđể thểhiện khả năng của mình trướcnữ giới.Nhưng đến thời hiện đại, con mắt của nhân loại khôngthể khôngnhìn raánh sáng, hiểu ra cái thuyếtâmdương nội ngoại là hoang đường cùng cực, cho nên cũng không chứng minh được cái lýlẽ dương tônquýhơnâm, ngoại caothượng hơn nội. Huống hồ quốc giaxã hội cũng khôngphải chỉ do riêng nam giới xây dựng nên. Vi vậychỉ còn cáchtin vào chân lý,nóirằngnhấtloạtđều bình đẳng”(Đường Sĩ6, 1918, tr.96).
Tháng 10/1919, Lý Đạt có một bài viết khá chi tiết về vấnđề giải phóng phụ nữ lấy tiêu đề “Bànvề giải phóng phụ nữ” đăng trên tạpchí Giải phóng vàcàitạo. Trong bàiviếtnày, ông chiranhữngápbứcmà
NghiêncứuẨnĐộvàChâu Á. số 4 -2022, tr.41-48 44
TrầnTrúc Ly. Quanđiếm của phongtrào Vănhóamới...
phụ nữphảichịu dướiquyền uy của chế độnam quyền: “Dườngnhư thế giớinày là thế giới do người nam độc chiếm chứ không phải thế giới chungcủa nam và nữ. Nỗi đau đớn thêthảm vềđịa vị củanữgiới thật sựkhó có thể dùng ngôn ngữđể diễn đạt! Không chi Trung Quốc mà ngay cảcác nướcÂu Mỹtrước đây Clingvậy. Chi là Trung Quốc là đất nước cùa lễ nghi nên thủ đoạn quảnlý phụ nữ của nam giới cũng ghê giýmhon một chút mà thôi. Tất cả những thứ chi phối xà hội như kinh tế, chính trị, pháp luật, tập quán, phong tục, đạo đức đều lấy nam giới làm trung tâm. Nhân cách củangười phụnữ đã bị đẩy xuống đáyvực SIÌU ngàn trượngmất rồi! Chonên sự tiến hóa của nhân loại cũngtrờnên trì trệ, niềm hạnh phúc của nhân sinh cũng bị giảm thiểu! Giátrị thực cùa xã hội cũng mấtđi! Tệ xấu truyền mấy nghìn năm, trênthế giới kỉhông có việcgì vô nhânđạohon việc nam giớiáp bức phụ nữ” (Bannghiên cứu lịch sử phong trào phụnữ -Hộiliênhọp phụ nữ toàn quốc Trung Hoa, 1990, tr.35).
Tháng 01/1921, trong bài “Vấn đề phụ nữ và Chù nghĩa Xã hội” đăng trên Quần báo QuangĐông, TrầnĐộc Túchỉ ra luân lý tam tòng đã ưiệt tiêu thân phận độc lậpvàvậthóa phụ nữra sao,ông viết:“niềm tin về luân lý của phụ nữ TrungQuốc là tam tòng tứ đức, cáigọi là tam tòng làlúc ở nhà thì theo cha, khi lấy chồngthìtheo chồng, về giàthì theocon trai. Vì lúcở nhàtheo chanên mọi hoạt độngcủa phụ nữ đều chịusự can thiệp của bố, mà nhữngngười làm cha can thiệp[vào cuộc sống] của congái,gần như coi con gái như cái bình đặt trênbàn kê ờgóc nhà, không có một chút giátrị nào. Kẻ làm chacótheđem con gái bán cho người ta, tặng cho người ta... Phụ nữở nhà theochacó thể nói là hoàn toànkhông có nhân cách.
Cònđến việc lấychồng phải theochồng, nam giới bảo phụ nừ làmgì, phụ nữ không được chống lại, nếu chống lại, xã hội sẽ không chấpnhận. Người làmchồngkhông những có thể ra lệnh cho phụnữ, hon nữa cũng có thể bán đi,cũng có thể cho tặng” (Ban nghiên cứu lịch sử phong trào phụ nữ- Hội liên hợp phụ nữ toànquốc TrungHoa, 1990,tr.81).
Thông qua các bài viếtphảnbiện đốivớiquan niệm về phụnữ của Nhogia Trung Quốc, các trí thức Vănhóa mới đã chỉ ra quan niệm “nam tôn nữti”, “nam chủ nữtòng”và chế độ tông pháp Nho giađã triệt tiêu thân phận và nhân cách độc lập củaphụ nữ, vật hóa ngườiphụ nữ, biếnhọ thành một loại đồ vật, tài sảnsởhữu củanam giới.
2. Những đề xướng của phong trào Văn hóa mới trong việc xây dựng quan niệm về
“ nhân cách độc lập ” của phụ nữ Trung Quốc
Trên cơ sờphê phán quan niệm “nam tôn nữ ti”, “nam chủnữ tòng” cùa Nho gia, các trí thức của phong tràoVăn hóa mới đề xướng tư tường nam nữ bình đẳng. Họ khuyến khích thanh niên nam nữ nói chung và nữgiới nói riêng thức tỉnhđể nhận rõ quyền bình đẳng và nhân cách độc lậpcủamình. Theo họ, đây chính làtiền đề để đất nước TrungQuốc có cơ sở chuyển mìnhtừ một nhà nước phongkiến quản lý bàng chế độ tông pháp sang mô hìnhnhànước dânchù lậphiến, đềcao dân chủ - khoa học, đượcquản lý bởihiến pháp và phápluật.
Nhằm xóa bỏ nhữngápbức,bất bìnhđẳngđối với nữgiới ưongxã hội, các trí thứcVănhóa mới đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng quan niệm mới về “nhân cách độc lập” của phụ nữ.
Tháng 09/1918, trong bài viết “Phụ nữ nước Mỹ”7đăngtrên Tản thanh niên số 3,quyển5, Hồ Thích nhấn mạnh: “Bấtkể người nam hay người nữ đều là “nhân loại”,đều phải cố gắnglàm mộtcon người tự
7 Đây lànội dungbài diễn thuyếtcủa Hồ Thích tại trường Cao đẳng Sư phạmnữ Bắc Kinh, sau được đăng lại trên Tạpchi Tân thanhniên, số 3, Quyên5 ra ngày 15/09/1918.
Nghiêncứu Ấn ĐộvàChâu Á. số 4 -2022, tr.41-48 45
TrânTrúc Ly. Quan đi êm của phongtrào Vănhóa mới...
do, độc lập” (Hồ Thích, 1918, tr.213). Theo ông, đây chính là điều kiện tiên quyết để phụ nữ có thể trở thành một cá thể hoàn thiện, có thể tồn tại độc lập trong xã hội. Ông cũng khẳng định đây là quanđiếm hoàn toàn trái ngược với quan niệm “nam tử trị ngoại, nữ tử trị nội”8, “phụ nữ là kè tòng thuộc” đã lưu truyềnhàngngàn năm trong xã hội Trung Quốc truyềnthống.
8Y nói “đàn ôngloviệcbên ngoài, phụ nữ loviệctrong nhà'.
Nghiên cứuẤn Độ vàChâu Á. số 4 -2022, tr.41-48 46
Ngày 01/02/1919, trong bài viết “Vấn đề nhân cách phụ nữ” đăng trên Tân trào số 2, quyển 1, Diệp Thiệu Quân khẳng định: “Phụ nữ phải được có nhân cách, bởi vì họ cũng là một phần từ,một “con người”
trongxãhội” (Diệp Thiệu Quân, 1919, tr.253). Ngày 01/10/1919, trong bài viết có tiêu đề “Giải phóng phụ nữ” đăng trêntạp chi Tán trào số 1, quyên 2, LaGia Luân kêu gọi: “đưa phụnữtừ địa vị “vật phụ thuộc”
lênđịa vị “con người”, khiến họ được làmngười,khiến họ được làm conngười cùachínhbànthân họ”(La Gia Luân, 1919, tr. 1).
Cũngtrong bài “Vấnđề phụnữ và Chủnghĩa Xã hội”đăngtrênQuầnbáo Quãng Đông tháng 1/1921, Trần Độc Tú chủ trưomg ủnghộ quyền độc lậpvề kinh tế của phụ nữ. Ông chorằng chỉ khi độclập về kinh tế, phụ nữ mới có thểthực sựtự lập: “Phụ nừ trong xã hội TrungQuốc,bất luận làtòng phụ hay tòngphu, đều không có nhân cách độc lập. Dựa vào sự nuôi dường của bố cốnhiên không cónhâncách độc lập, dựa vào sự nuôi dưỡng của chồng cũng là không có nhân cách độclập, do đó việc người phụ nữ mất đi nhân cách độc lập hoàntoàn là vấn đềkinh tế. Neu phụnữ có thể độc lập về kinhtế, như vậy tất sẽ không phải chịu sự ápbứctừbố hay từ chồng” (BanNghiên cứu lịchsửphong trào phụ nữ - Hội Liên hợpphụ nữ toàn quốc Trung Hoa, 1990, tr.81).
Cùng với những kêu gọi thay đôi quan niệm xã hội vềthânphận phụ nữ, phongtrào Văn hóa mới cũng đặc biệt quan tâm đếnviệc kêu gọi chính những người phụnữ Trung Quốc tự thức tỉnh để tạo dựngnhân cách độc lập của bản thân. Cácnhân sĩ Văn hóa mới khẳng địnhđâylàđiều kiện tiên quyết để cóthể xây dựng một thế hệ công dân mớicóđùtri thức và năng lực đóng góp xãhội.
Cũng trong bàiviết“Phụ nữ nước Mỹ”, Hồ Thích kể lạinhững kinh nghiệm cúamình khiquan sát đời sống của phụnữMỳ, nhấnmạnh ngoài việc có học vấn, trithức, quan trọng hcm, phụ nữ nên xây dựng cho mình một tinhthần“tự lập”,một nhân sinh quan“vượt lên quan niệm vợ đảmmẹ hiền”. Hồ Thích chi rõ nhân sinh quan “vượt lên quan niệm vợ đảm mẹhiền” cùa mộtbộ phận phụ nữ Mỹ rất khác với nhân sinh quan của phụnữ Trung Quốctruyềnthống:“Dườngnhư ngườiphụnữ ấy choràng: làmmột ngườivợđảm mẹ hiền có gì là không tốt? Nhưng tôi đườngđường là một con người,có rất nhiều nghĩavụ phải gánh vác, có rấtnhiều sự nghiệpcóthểphấnđấu. Tạisao cứ nhấtđịnh phải làm mẹ hiền vợđảm của người ta mới có thể được coi là đã làm hếtthiên chức của mình, mới có thể coi làđã làm đúng sự nghiệp của mình?” (Hồ Thích, 1918, tr.213).
HồThíchgọi đây là tinhthần “tự lập”. Ông nhậnđịnh tinhthần “tự lập”này có thể giúp phụ nữ Trung Quốcxóa bó thânphận phụ thuộc, trờthành những cá thể độc lập trong xãhội. Đồng thời, họ còn có thể phát huy hết năng lực của mình, trởthành những công dân có ích chosự pháttriển củaxãhội: “Ý nghĩacủa
“tự lập” làphải phát triến cátính và tài năng củabảnthân, không cần dựa dầm vàongười khác, tự mình có thềsống độclập, tự minh cóthể cống hiến cho xã hội”(HồThích, 1918, tr.213). Từ đó ông kêu gọi: “Các chịem phụ nữ Trung Quốc chúng tanếucóthểđem tinh thần “tựlập"này bổ trợ chocáitính chất ỷ lại của mình, nếu có thể đemcái “nhân sinh quan vượt lên trên quan niệm vợ đảmmẹ hiền” bổ trợ chocái quan
Trần Trúc Ly. Quanđiểm cùa phongtrào Văn hóamới...
niệm “vợ đảm mẹ hiền”, nhất định sẽ khiến cho nữ giới Trung Quốc có mộtluồng “sinh khí mới”, nhất đinh có thểkhiếnTrung Quốc có đượcmột thế hệ phụ nữ tự lập” (Hồ Thích, 1918, tr.224).
Trong bài viết “Vấn đề nhân cách phụ nữ”,Diệp Thiệu Quân cũng kêu gọi chínhnhững người phụnữ Trung Quốc tựthức tinhvề nhàn cáchvà thân phận độc lập cùa mình: “Bảnthânphụnữ nên biếtmình là một “con người”, cho nên phải pháttriển hết năng lực của mình, phải làm những việc màmột“con người”
n)ên làm” (Diệp ThiệuQuân, 1919, tr.253).
Kết luận
Từ nhữngphân tích trong bài viết, có thể thấy, cơ sở để cácnhân sĩ Văn hóa mới phản đối hệ thống lluân lý Nho gia là ở chỗ, theo họ, hệ thống luân lý nàytồn tại những“khiếm khuyết khôngphùhợp với cuộcsống hiện đại” (Trần Độc Tú, 1916b, tr.7). Cụ thể, nhữngquan niệm tôn - ti, phân biệt đẳng cấptrong mân lý Nho giađã hạn chế sự phát triển nhâncách độc lập, quyền tự quyếtvà khảnăng pháthuyđónggóp xã hội củathanhniên Trung Quốc nói chungvà nữ giới Trung Quốcnói riêng.
Những đề xuất quyết liệt của phong trào Văn hóa mới trong việc xâydựngnhâncách và thân phận độc lậpcủa phụ nữ cho thấynội hàm cốt lõi trongtư tưởng giải phóngphụ nữ cùa phong trào Văn hóa mới chính làtư tướnggiải phóng“con người cá nhân”, một nội dungquan trọng của triết học tự do phương Tây. Quan điềm về phụnữ cùa phong trào cũng chịu ảnhhưởng trựctiếp vàgián tiếptừ làn sóng thứ nhất của chủ nghĩa nữ quyền từÂuMỹ, Nga vàNhậtBản. Do đó, khác với hầu hết các phongtrào càilương xã hội ở Trung Quốc trước đó, phongtrào Văn hóamới xây dựng tư tưởng giải phóng phụ nữtrên cơ sở tự do, bìnhđẳng, dân chủ và khoa học, không kiêng dè khi đối diện với nhữngquan niệm vàthói tục truyền thống đãcó gốc rễ hàng nghìn năm, kiênquyết đòi quyền độc lậpvề nhân cách, quyền tự dovềthânphậnvàquyền bình đẳngtrên mọi phương diệnđời sống cho phụnữ.Điều này đã khiếncác nội dung tưtưởng giải phóngphụ nữ của phong trào Văn hóa mới bước đầu mang những nội hàm cùa phong trào nữ quyền quốc tế, không còn bị câu thúc bởi những đặcđiểm văn hóa, tư tường Trung Quốc truyền thốngnhư các phongtràocài lương xãhội trước đó.
Tài liệu tham khảo
1. Ban nghiên cứu lịch sử phong tràophụnữ- Hội liênhọp phụnữtoàn quốc Trung Hoa (1990). Tuyển tập các bài viết về vấn đề phụ nữ thời Ngũ Tứ. Nxb. Phụ nữ Trung Quốc, Bắc Kinh, tr.35, 81.
1990).
2. Diệp Thiệu Quân (1919). vấn đề nhân cách phụ nữ. Tạp chí Tán trào, số 2, Quyển 1, tr.252-259.
(pf
m , <(»)) Mitm, 1919^2)110).
*
3. Đường Sĩ (1918). Quan điểm của tôi về tiết liệt. Tạp chi Tân thanh niên, số 2, Quyển 5, tr.92-101.
I (Wfi (iuSh 1918^150).
4. Hồ Thích (1918). Phụ nữ nước Mỹ. Tạp chí Tân thanh niên, số 3, Quyển 5, tr.213-224.
($ỉễ, M5#M34, 1918^9^150).
5. La Gia Luân (1919). Giải phóng phụ nữ. Tạp chi Tán trào, số 1, Quyển 2, tr. 1-22
(^ỂíẺ, M2eil^l919^1O^O10).
6. Ngô Tăng Lan (1917). Bàn về nừ quyền. Tạp chí Tân thanh niên, số 4, Quyển 3, tr.1-5.
(iặtỉẾ, M3«M4-ạ,1917^06^010).
Nghiêncứu Ân ĐộvàChâu Á.số 4 -2022,tr.41-48 47
TrầnTrúc Ly. Quanđiếm cùa phongtrào Vănhóa mới...
7. Trần Độc Tú (1915). Nói với thanh niên. Tạp chi thanh niên, số 1, Quyển 1, tr.1-6.
(1915a), (im) ’ 1915^9^15 0 (imĩm MM~W.lt ° )
8. Trần Độc Tú (1916a). Năm 1916. Tạp chí Tân thanh niên, số 5, Quyển 1, tr.1-4.
OOổ?, <-ýL-/W) , 1916WH15S).
9. TrầnĐộc Tú (1916b). Đạo củaKhổngTử và đờisốnghiện đại, Tạp chíTânthanh niên, số 4, Quyến2,
tr.l-7.(^m , mím 1916^12^10).
10. Trần Độc Tú(1917). Lại bàn về vấn đề Khồng giáo. Tạp chi Tán thanh niên, số 5, Quyển 2, tr.1-4.
, mím M2eig5^,1917^01^010).
11. Trần Trúc Ly (2017). Phong trào VănhóamớiNgũTứ ( 1915 - 1923). Tạp chi Nghiên cứu Trung Quốc, số 1, tr.55 - 65.
12. Trân Trúc Ly (2018). Phụnữtrongquanniệm của Nho gia Trung Quốc truyền thống. Tạp chíNghiên cứuAn Độ vàchâuẢ, số 7, tr.37- 42.
Nghiêncứu Ấn Độ và Châu Á. số 4 - 2022, tr.41-48 48
