Ai s e k i e m
soat
n g u o n nang luong Trung
A?
Trung A hien dwgc coi la mot trong nhirng "trung tam nang Iwang cua the ky 21". Trung A khong chi co nguon tai nguyen l&n ve dau lira, khi ddt ma con la viing dem chien I woe cua cac nwac l&n. Trong nhCi'ng nam gin day, khi nhu cau dau mo tang manh, Trung A ngay cang thu hut sw co mat va canh tranh gay gat cua cac nw&c l&n. Theo gi&i phan tich quoc te, ai gianh dwac quyen kiem soat nguon dau mo tai day thi ngw&i do se dieng virng a Trung Dong va Trung A. Chinh vi vay, cac nw&c l&n deu CO gang gianh quyen kiem soat viec tham do va khai thac nguon dau khi tai khu vwc nay.
1. Nguon nang lu'ang Trung A
Khu vyc Trung A g i m 6 q u i c gia Ca-dac-xtan, C u - ra-gu-xtan, Tat-gi-ki-xtan, Tuic-me-ni-a, U-da-be-ki- xtan va Ap-ga-ni-xtan, ddng vai trd quan trpng trong chiin luge cua cac nudc Idn, vl khu vyc nay nam sat Nga, Trung Quic, An Dp, Pa-ki-xtan va l-ran". Trung A khong phai ia khu vyc cung c l p d i u khi Idn nhit, ban nua khai thac khd khan ban so vdi cac nudc trong T i chuc cac nudc x u l t khau d i u i&a (OPEC). Tinh trang khong cd dudng thdng ra bien, ca sd ha t i n g phuc vu cho xult khIu kem phat trien da can trd khu vyc nay tilp can vdi thj trudng t h i giai. Hien nay, Nga dang kiem soat da s i cac t u y i n duang ong x u l t khau d i u md t& khu vyc Trung A va bien Ca-xpi. Tuy nhien, nhung n i Iyc trudc day cung nhu hien nay cua cac cdng ty d i u md cua phuang Tay (tuyin duang i n g Ba-cu - Tbi-li-xi - Xay-han, cung nhu sy d i u t u cua An Op va Trung Q u i c vao khu vyc d i u md d Trung A) da
Nguyen Nham
Vien Chiin Iwgc Quan sw - Bo Qudc phdng tao ca hdi cho viec thyc hien nhiiu d y an xay dyng cac tuyin dudng i n g van tai nguon d i u md x u l t khau khdng cd sy tham gia cua Nga. Viec thyc hien nh&ng dy an nay cd the se pha sy ddc quyin cua Nga trong viec van chuyen qua canh nang lugng, ban nua, cdn cd t h i lam cho cudc d i u tranh gi&a cac nen kinh t i dang tieu t i n nhiiu nang lugng trd nen gay g i t ban.
Tru lugng d i u khi cua Trung A tap trung chu y i u d khu vyc b i i n Ca-xpi. Hien nay, k h i i lugng khai thac d i u khi d b i i n Ca-xpi tuang duang vdi khoi lugng khai thac cua l-rac va Cd-oet, dy doan d i n nam 2015 se dat 4 trieu thung/ngay. N i m d Cap-ca-da, A-dec- bai-dan la mot trong nh&ng q u i c gia ed tr& lugng d i u va khi d i t dang k i va ia d i u m i i trung tam cua t u y i n duang i n g van chuyen nang lugng khong do Nga kiem soat t u Trung A sang Tay Au. Phan lan tru lugng d i u khi cua Trung A va bien Ca-xpi nam o' Ca-dlc- xtan, A-dec-bai-dan.
DfiU KHi-S6s/2010
D A U KHI T H i GIOI
Mac du cd tr& lugng d i u md va khi d i t khong l i , nhung sy phan b i nang lugng d khu vyc Trung A khdng d i n g d i u , dan d i n tinh trang va cham gi&a cac nudc. Thdi ky dau khi Lien Xd giai the, cac q u i c gia Trung A mac du da gianh dugc quyen k i i m soat mang ludi d i u khi cua minh, nhung v i n khdng t h i nam dugc quyin chu ddng s& dung nang lugng. Dudng i n g dan khf Trung A da s i la do Nga kiim soat, gia x u l t khIu va gia thj trudng q u i c t l chenh lech nhau rIt nhiiu. Gidi phan tfch cho rang, chfnh nut that x u l t khIu nang lugng da kim ham sy phat trien cua cac cudng q u i c nang lugng d Trung A va bugc cac nudc nay phai xac dinh rd chiln luge phat trien "da dang hda kenh x u l t khIu nang lugng".
2. Nga - Chien lu'ac chong xam nhap "san nha"
Trung A ludn dugc coi ia "san nha" cua Nga, ia vung dem, tao hau phuang d i thuc day Nga phat triin. D i i vdi Nga, d i i u quan trpng n h i t do la bao dam vj trf khai thac va van chuyen d i u md, khf d i t cua minh tai Trung A, d i n g thdi ngan chan khdng cho b i t c& mot cudng q u i c nao gianh dugc vi tri chiin luge tai day. Viec My va Trung Q u i c tham nhap vao khu vyc anh hudng va t&ng bude chilm thi p h l n nang lugng cua Nga chae chan v I p phai phan &ng cua Nga. Hien nay, Nga dang ra s&c ching iai sy xam nhap cua My va Trung Q u i c vao khu vyc Trung A, gian t i l p tao ra t h i gilng co trong true Nga-Trung-My.
Tren thyc t l , ca Nga va Trung Q u i c d i u quan tam tdi khu vyc Trung A vi nh&ng ly do khac nhau. Mac du ca hai d i u m u i n gia tang anh hudng va ban c h i nh&ng ca hdi tuang t y cua nhau trong qua trinh d i i d i u dja chfnh trj, tuy nhien, cung c i n n h i n manh r i n g , v l n d i xuyen s u i t trong hgp tac va canh tranh gi&a Nga va Trung Q u i c tai Trung A ludn dugc dam bao can bang vl ca hai ben d i u y th&c dugc rang sy i n djnh chfnh trj cua nh&ng q u i c gia c&a ngd Trung A cua hp cd vai trd cue ky quan trpng d i i vdi sy i n djnh va phat trien cua m i i nudc. Hgp tac vdi nhau, Nga va Trung Q u i c d i u s& dung T i ch&c Hgp tac Thugng Hai (SCO) d i gan k i t cac quoc gia Idn tai Trung A vao cac n i Iyc an ninh chung va thuc d l y phat triin kinh t i cd Igi ddi ben.
Nga da va dang rao riit tim each t i l p can cac ngudn khf d i t cua Trung A (dac biet khi d i t cua Tuic- me-ni-a) de thyc hien muc tieu ddc chilm thi trudng khi d i t chau Au. Hien tai Tap doan Gazprom chua s d h&u du s i lugng c i philu c i n thiit de thyc hien cac hgp d i n g x u l t khIu, khong thyc hien dugc cac cam k i t x u l t khIu khf d i t vi khdng the khai thac du s i
lugng khf d i t trong thai gian tdi, k i ca thyc hien hgp d i n g cung c l p cho Trung Q u i c 80 ty m^ khf, nen Nga dang r I t c i n k h i i lugng Idn khf d i t khai thac d U-da- be-ki-xtan va Tuic-me-ni-a d i hoan t i t cac hgp ding x u l t khau. Day la v l n d i dac biet ph&c tap va khd khan d i i vdi Nga, bdi Tuic-me-ni-a da ky vdi Trung Q u i c mdt hgp d i n g d l y h&a hen cho phep cung c l p lugng khf d i t g I p hai lan hien nay. Theo s i lieu nghien c&u g i n day, hang nam, nganh cdng nghiep khf dit cua Nga cd the khai thac 665 ty m3 khf, trong khi do nhu c l u trong nudc ia 479 ty m^, x u l t khau sang thj trudng EU g i n 161 ty m3, x u l t khIu sang cac nudc SNG 80 ty m3 va x u l t khIu sang chau A 24 ty ms. Oe thyc hien dugc cac cam k i t cua minh, Nga c i n nhap khau 79 ty ms khf d i t cua Trung A. Theo dd, Nga khdng t h i khdng n i Iyc duy tri cac quan he chfnh trj va thuang mai chat che vdi Ca-dac-xtan, Tuic-me-ni- a va U-da-be-ki-xtan trong thdi gian tdi.
Tai Trung A hien nay, Nga dang triin khai mot so dy an trpng diem nhu "Ddng chay phuang Bac" va
"Ddng chay phuang Nam" d l dam bao van chuyin khi d i t cung c l p cho chau Au. Dy an "Ddng chay phuang Nam" theo d y k i l n se dugc dua vao khai thac t& nam 2015 vdi v i n d i u t u tren 20 ty a-rd (Gazprom chilm 8,6 ty a-rd) de van chuyin khf t& Trung A va Nga den cac nudc Nam Au bang dudng i n g dat n g l m dudi b i i n Den vdi cdng s u i t 63 ty m3/nam. Ngay 09/04/2010, tai thanh p h i cang Vy-bd-ra-ga/Xanh-pe- tec-bua. Tap doan Cdng nghiep khi d i t Nga Gazprom da chfnh th&c t i ch&c i i khdi cdng xay dyng dudng i n g dan khf d i t "Ddng chay phuang Bac" n h l m van chuyen nhien lieu qua b i l n Ban-tfch d i n cac nudc Tay-Bac Au. Dy an xay dyng "Ddng chay phuang Ble" do Cdng ty lien doanh Nord Stream AG cua Nga, D&c va Ha Lan hgp tac thiit k l va thi cdng, dai 900km, di qua day bien Ban-tfch nam trong lanh hai nam nudc g i m Nga, P h l n Lan, Thuy Dien, Dan Mach va D&c.
Dy k i l n d i n nam 2011, nhanh dudng i n g d i u tien co cdng s u i t 27,5 ty m3 khf dit/nam se di vao boat ddng va nam 2012 se hoan thanh xay dyng nhanh dudng i n g th& hai, nang t i n g cong s u i t cua "Ddng chay phuang Bac" len 55 ty ms khf dit/nam.
3. EU - Con du'ang vdng khong phu thuoc vao Nga EU cho rang, Trung A co y nghTa dac biet quan trpng d i i vdi hp trong viec thoat khdi s y phu thuoc nang lugng vao Nga va thyc hien da dang boa kenh cung &ng nang lugng. EU d y dinh trong khoang tu nam 2007 - 2013, se cung c l p khoan vien erg 750 trieu a-rd cho cac nudc Trung A, mot p h l n trong do se
6 2 DAU K H i - 8 6 9/2010
dung vao d y an hien dai hda ca s d ha t i n g cho nguin nang lugng va van chuyin. Ngay 13/07/2009, Tho NhT Ky va mdt loat nudc EU (Ao, Bun-ga-ri, Ru-ma-ni, Hung-ga-ri) da ky thoa thuan xay dyng tuyin dudng ong Nabucco. Dy k i i n Nabucco se khdi cong vao nam 2011, hoan thanh vao nam 2013 va bat d i u van chuyen khf d i t t& nam 2014. Theo k i hoach, dudng ong mdi nay se vdng qua Nga, dua nguin khi d i t cua Trung A va cac nudc Trung Ddng sang chau Au trung chuyin qua Tho NhT Ky.
Dy an Nabuco cd v i n d i u t u 7,9 ty a-rd, vdi dudng i n g trai dai 3.300km t& Trung A va khu vyc bien Ca-xpi vdng qua lanh t h i Nga, qua Gru-di-a, A- dec-bai-dan, Tho NhT Ky, Bun-ga-ri, Hung-ga-ri, Ru- ma-ni d i n Ao vdi cdng s u i t 31 ty m3/nam. Tuy nhien, theo cac phan tfch, ca hdi cua EU trong viec gianh dugc nguin cung khf cua Tuic-me-ni-xtan thdng qua dy an dudng i n g Nabucco dugc My hau thuan da gan nhu bang khdng. Va nhu vay, nguin khf cua Nga se v l n la nguin cung chfnh cho nang lugng chau Au trong tuang lai gan. Viec chau Au t i l p tuc phu thuoc vao nang lugng cua Nga se la mot con bai t i t de Nga CO the cung c i quan he vdi cac nudc idn d chau Au.
Han n&a, Nga cd t h i thoai mai xay dyng dudng i n g dly tham vpng "Ddng chay phuang Bac" va "Ddng chay phuang Nam" tdi chau Au ma khdng phai lo canh tranh vdi dudng i n g xuyen Ca-xpi do My hau thuan nhu kiiu Nabucco.
4. My - Trung A trong chien lu'ac "Oai Trung D o n g "
Trung A va Trung Can Ddng ludn chilm vj tri quan trong trong chiin luge cua My, trong dd, Trung A dugc My xac djnh nhu mdt p h l n quan trpng trong viec thyc hien chiin luge "Dai Trung Ddng" cua My nham k i i m scat cac nguin tai nguyen chiin luge . Dua Trung A nam trong vdng kiem soat cua My cdn n h l m muc dfch cat d&t m i i lien he tryc t i i p gi&a Trung Q u i c vdi nguin d i u md t& Trung A, ngan chan Trung Q u i c phat trien thyc Iyc v l phfa Tay.
D i i m x u l t phat chiln luge Trung A cua My la md rpng va kiim soat t i i da nguin cung &ng nang lugng Trung A, thyc hien da dang hda nguin nang lugng, khuyin khfch cac cdng ty d i u md My khai thac tai khu vyc nay, kim ham uu t h i cua Nga va l-ran tai khu vyc... Theo do, nhanh duang i n g "Ba-cu - Tbi-li-xi - Xay-han" do My chi dao xay dyng, di vao boat dong t&
thang 06/2006 da giup s i khi d i t do Tuic-me-ni-xtan san x u l t khdng c i n phai di qua Nga ma van co the van chuyen sang phuang Tay, t u do lam suy giam vai tro cua Nga d i i vdi viec x u l t khau nang lugng cua cac quoc gia Trung A.
Theo cac chuyen gia. My da pham phai sai l l m khi danh gia t h I p v l vai trd va nang iyc canh tranh cua Trung Q u i c tai Trung A. My cho rang cac nudc Trung A se quan ngai khi hgp tac vdi nudc lang g i l n g k h i n g l i Trung Quic, thfch hgp tac vdi Nga va phuang Tay ban. Sai l l m ban n&a khi My tin r i n g Nga se coi viec Trung Q u i c xam nhap khu vyc nay nhu mdt m i i de dpa tdi Igi ich chiin luge cua Nga va Nga se cd bien phap k i i m c h i Trung Q u i c va d i i u nay se gian t i i p cd Igi cho My. Chinh vl vay, cac hanh ddng cua My thudng nham vao viec lam giam anh hudng va sy hien dien cua Nga trong khdng gian hau Xd v i l t ; My da ung hd cho dy an xuyen Ca-xpi bd qua lanh tho Nga, tham chf, mot s i chuyen gia My cdn ggi y rang Trung Q u i c cd t h i ia mdt d i n g minh t i i m tang cua My trong viec cd lap Nga.
Khi dudng i n g d i n khf t& Tuic-me-ni-xtan tdi khu t y trj Tan Cuang cua Trung Q u i c qua U-da-be-ki-xtan va Ca-dac-xtan (vdi cdng s u i t 40 ty m^/nam) dugc khanh thanh thi My bat d i u khdng t h i yen tam. Va My cung chgt nhan ra rang khdng h i d i d i cd t h i dua ra mdt chiin luge d i i phd vdi Trung Q u i c tai day vl Trung Q u i c da cd mat tai khu vyc nay t& qua lau r i i . Ngay t& nam 1997, Ca-dac-xtan va Trung Q u i c da d i n g y xay dyng dudng i n g d i n d i u thd dai 3.000 km va sau do nang san lugng len g I p ddi la 20 trieu t i n m i i nam. Lgi dung khung hoang tai chinh lam suy giam s&c manh kinh t l cua Nga va s y la la cua My, Trung Q u i c da ky dugc mdt loat cac thda thuan thuang mai vdi nhiiu nudc Trung A. Nam 2006, Trung Q u i c mua co p h l n cua Cdng ty d i u Kazakh trj gia 2 ty USD d md d i u va khf Karazhanba va d i n g y mua 30 ty m3 khf cua Tuic-me-ni-xtan va cung cam k i t chi 210 trieu USD cho viec tim k i i m d i u va khf d U-da- be-ki-xtan trong 5 nam. Thang 04/2009, Trung Q u i c d i n g y cho Ca-dac-xtan vay 10 ty USD trong mdt thoa thuan "doi tien cho vay l l y d i u " va cung d i n g y d i cdng ty q u i c doanh KazMunaiGas cua Ca-dlc-xtan mua cdng ty san x u l t d i u MangistauMunaiGas vdi gia 3,3 ty USD. Nam 2009, Trung Q u i c d i n g y c l p khoan vay 3 ty USD cho cdng ty q u i c doanh gas Idn n h i t Trung A, South lolotan, vdi tru lugng t& 4.000 ty d i n 14.000 ty m3 khf... Cho d i n khi My b&ng tinh nhan ra chiin luge nang lugng cua Trung Q u i c d Trung A thi chiin luge dd da di vao van hanh tran tru.
5. Trung Quoc - Chien \wac phan phong toa Nhin mot each t i n g the, hien nay, Trung Q u i c trien khai chiin luge nang lugng d i u md h l u khap cac khu vyc tren toan t h i giai. Vai Trung A, Trung Qu6c oang hoan thien b i cue chiin luge de vua bao dam an rf^nh
D£U KEi -3 0 9/2010
D A U KHI T H £ G i a i
nang lugng cho d i t nudc phat trien kinh t i , gi& v&ng i n djnh bien gdi phfa Tay, v&a thyc hien chiin luge phan phong tda cua My, Nga v i nang lugng tai khu vyc nay.
Trung Q u i c ludn coi cac nudc lang giing Trung A la d i i tac chien luge trong viec dam bao cung c l p d i u khf cho viec phat trien n i n kinh t i d i t nudc. Viec xay dyng dudng i n g khf d i t Trung Q u i c - Trung A dugc Trung Q u i c coi ia cd y nghTa dja chfnh tri va chiln luge eye ky quan trpng d i i vdi hg, bai nd khdng nh&ng giup Trung Q u i c giam bdt sy phu thupe vao nguin cung c l p nang lugng t& Nga ma trong tuang lai, dudng i n g nay cdn cd t h i hudng tdi k i t n i i vdi nguin d i u khf cua khu vyc Trung Can Ddng va khu vyc b i i n Ca-xpi.
Thang 02/2008, Trung Q u i c bat d i u xay dyng he thing dudng i n g Tay - Ddng tren lanh t h i Trung Quic, lam ca sd d i nudc nay triin khai tuyin dudng i n g khf d i t Trung Q u i c - Trung A vdi cac nudc U- da-be-ki-xtan, Ca-dac-xtan vao thang 06/2008 (di qua cae nudc Ca-dac-xtan, Cu-ra-gu-xtan, Tat-gi-ki- xtan, Tuic-me-ni-a va U-da-be-ki-xtan). He t h i n g tuyin dudng i n g nay dugc danh gia cao ve y nghTa dja chinh trj va chiln luge, nd se giup Trung Q u i c dam bao dugc an ninh nang lugng. Oe chuan bj cho dudng i n g nay, Trung Q u i c da cd nh&ng bude di cu t h i de tham nhap vao thj trudng Trung A, nhu ky k i t mot loat cac hiep djnh mua khf d i t vdi cac nudc vdi d i l u kien khf d i t phai dugc van chuyen qua t u y i n dudng i n g Trung Q u i c - Trung A; d i n g thdi, Trung Q u i c cung ky cac hiep djnh xay dyng dudng i n g d i n khf vdi Tuic-me-ni-a, Ca-dlc-xtan.
Cung vdi viec lap dat va xay dyng dudng i n g , Trung Q u i c cung tfch eye tham gia vao cac dy an tham dd va khai thac khf tai vung ta ngan sdng A- mua, Ddng Tuic-me-ni-xtan, d y k i l n se dua vao khai thac nam 2010 vdi cdng s u i t 5 ty m^ va 2012 se nang len 13 ty m3/nam. Ngoai cac d y an tren, cac tap doan d i u khf cua Trung Quoc cung khdng ng&ng cung c i vj t h i va tang cudng sy hien dien cua minh tai cac nudc Trung A b l n g each thanh lap cac cdng ty lien doanh hoac mua co p h l n cua cac Tap doan d i u khf nudc s d tai.
Song song, d i phuc vu cho viec k i t n i i vdi t u y i n dudng i n g Trung Q u i c - Trung A, d trong nudc, Trung Q u i c cung xuc t i i n xay dyng mang ludi dudng i n g th& hai trai dai t& Tay B l e d i n Ddng Nam Trung Q u i c , qua 14 tfnh thanh va khu t y trj vdi t i n g chiiu dai len d i n 9.102km, kinh phi dau t u len d i n 20 ty USD va d y k i i n hoan thanh vao nam 2011.
Nhu vay, dudng i n g dan khi d i t Trung Qudc - Trung A dong vai tro dac biet quan trgng trong chiin luge an ninh nang lugng cua Trung Q u i c , la mot p h l n quan trpng trong chinh sach nang lugng cua nudc nay nham tim kilm cac nguin tai nguyen chien luge on djnh lau dai. N l u gia khi d i t on djnh thi thj trudng Trung A se cd the dam bao mdt phln quan trpng cho nhu c l u nang lugng cua Trung Q u i c trong mdt thdi gian dai. Khi d y an Tay - Ddng cua Trung Q u i c hoan thanh thi d i i m d i u x u l t phat t& cac md khi do Trung Q u i c d i u t u tai Trung Can Ddng se dugc k i t n i i vdi d y an Trung Q u i c - Trung A de van chuyen d i n Trung Quoc. VI vay, l-ran va l-rac se gi& mdt vai trd quan trpng, la diem then c h i t chiin luge c u i i cung cua Trung Quic.
v i p h l n minh, cac nudc Trung A cho rang viec Trung Q u i c d i u t u vao khu vyc khdng chf cd Igi ve tang cudng va dam bao v i nang lugng ma cdn giup hp md rdng thuang mai va d i u t u trong cac ITnh vyc khac. Viec Trung Q u i c xay dyng dudng i n g Trung Q u i c - Trung A se gdp p h l n pha va t h i dpc quyin cua Nga trong viec s d h&u cac nguin d i u khf tai day Dudng i n g nay cd t h i lam thay doi ca ban n i n tang viec x u l t khIu d i u khi tai khu vyc nay, bude Gazprom phai tra gia cao ban.
Vj trf dja iy nhay cam va uu t h i v i tai nguyen t i i m nang da khiln Trung A trd thanh "diim ndng nang lugng" chu y i u sau Chiin tranh lanh va cung la d i i tugng canh tranh cua cac nudc idn. Nga, My, EU va Trung Q u i c da va se tiep tuc la nh&ng khach hang quan trgng d i i vdi nguin nang lugng cua khu vyc Trung A, d i n g thdi ia nh&ng tac nhan chfnh cho sy canh tranh ngay cang sdi ddng d khu vyc nay.
Tai lieu tham khao
1. Lai Quang Ddng. Tiim nang diu khi khu vwc Trung A va sw quan tam cua cac nwac lan ddi vdi khu vwc nay. TC K i l n th&c q u i c phdng hien dai. S i 10/2009, tr. 107.
2. VietnamNet. Trung A: Dja ban chiin Iwgc nang Iwgng cua Nga. 29/8/2010.
3. Huy Anh T u l n . Canh tranh Nga - My tren Imh vwc nang Iwgng trong thd'i gian gin day. TC Kiln th&c q u i c phong hien dai. S i 8/2009, tr. 80.
4. Trudng San. Cupc chiin nang iwgng a Trung A ngay mot khde liet. To Quoc. 17/5/2010.
5. Bui Thanh Hai. Vi chiin Iwgc nana iwgng cua Nga. TC K i i n th&c q u i c phdng hien dai. :.; i 3/2010 tr. 86.
6 4 BSly E«8li - S6 9/2010