<?1L
H 6 Gyawi
BAI HOC QUY HOACH MAU
KTS Nguyin Truong Quy
Hd Guom la mot bai hpc quy ho^ch hoan chinh nhit bong vong han tram nam qua. Diiu nay dvac chung minh khong chi aph^m vi trung tam Ha Ndi, noi H6 Gieam dugc m^c dinh la h^t nhan cOa khong gian thanh phi. Cach thuc quy ho^ch liy mgt m^t hdcodglan vOa pliai, hinh dang thuofig quy vi trdn, cd mgt vai kiin true nho lam diim nhan, tan dyng hd thing cay xanh va dudng giao thong vong quanh ho, da giy inh hudmg din cic quy ho^ch nhung hd nuac trong do thj vi sau. Cd le cfkhia c^nh y tuang, khdng phai IA diu tien trong Ijch 5(>, quy ho^ch nay cd kd thira mo hinh cOa cA dinh t% A Ddng lin cdng vien Phap, anh huong qua hai nin van hda giao thoa, va hon thi la nhOng ngudi lam quy ho§ch da biiu tugmg hoa cac kien tnic trong dd di thoi mot cii hdn cdn SOK song din nay cho Ho Guam.
C i i n i n A Ddng s i n cd
Trude khi ngudi Phip tdi, cic danh sT Bac H i nhu Nguyin Van Sieu. VQ Tdng Phan .. d i ghi dau i n bing cich dat v i o nh&ng hinh thai canh quan kilu dinh tg anh hudng t& lit quy hoach truyin thing, d i e d i l m chung eae nude anh huang n i n van hda Trung Hoa. D i n Ngpc Son, thap But. dai Nghiin, nli vdi nhau bang d u The HQc. la mot each cic t h l h i nha nho khoa bang l l n tit tu t h l ky 19 tht tnln nh&ng bilu tuyng van hiln Nho giao Ben cgnh h i la mfit trii nOi d i nhd, tren cd ngon thap, th&a k l phong cich kmh diln eiia tuang quan Thiin - D|a - Nhin trong bfl cue chilu cao - nhu eac
ngon thap trin cac dinh hay sudn niii da di v i o mfl ta cua Truong Han Siiu hay Nguyen Trai v l niii Dye Thuy vdt ngon thap duoe vl nhu "trim ngpc' cat vao tu t h l ky 14-15, va nhlt thilt ea quin t h i sol bdng ben mgt khOc sflng hay mat h i nhim kfch dat chilu sau khong gian
Viee "cat tiln" npi dung thap chgy dan hay dat xa li cita tin ngudng Phit giio sang thip ky niim v i n chuang da khiln cho thap Biit cd d i e dilm dpe dao (tren mgt cd 3 ch& "Ta Thanh Thien" - viet ien trdt xanh), lam thanh cip bilu tuang vdi d i i Nghien - chile nghten d i dat d d n g gt&a vao d i n Ngoc Son, cung d p mgt not dung sinh dfing cho eal vd kiln trOc v l n khflng
nhilu ddt biln. Cay c l u dan vao mdt hdn dao, cung vdt mpt phuang dinh kiiu thuy tg la Trin Ba Dinh, thye te la mflt mfl phdng cac kiln true dinh tg - c i u kiiu, nhung d i thoat ly khoi chin eung dinh quy tdc d l xuit hien a nai cfing cfing binh dan CQng phat ndi ring vao t h l ky 19, Thing Long da trd thinh Bac Thinh r l i Ha Noi, khfing cfin la kmh do va gidi quy tflc triiu eu da that t h l , vl v i y vigc tat hien mpt khung canh cd tlnh cung dinh d H i Guam cung d p mpt anh xa cua cac vudn ngy uyin trong cung vua hoac phu chiia Trong Thuyng kmh ky su ciia Le H&u Trac, khi vilt v l phu Chiia Trjnh d khu vye phfa T i y Nam H i Guam ngiy nay, tae
PLAN DE HANOI
EN 1873 L J t O E N D E
• - ' fg.ihlits
•11 Pis"^"
Todn canh Hd Guom.
gia vilt' 'Hinh lang, lan can quanh eo, tiep ndi song song Vdng quanh u6c chung mot dim, nai nAo cDng liu dii. dinh. gAc.,.. giO'a dit bang nhd lin ngon nOi cao, cAy to bdng mAt, nhip ciu san ve bic ngang Igch nude quanh co. lai eo lan can toan bing dA miu". Cdn Tang thuong ngiu lye ciia Nguyin An bo sung °Bin ngiy chOa ngu ra chai Bic cung. cung cd cai ao ggi IA Long Tri rdng nua dim Trong ao trdng rat 5d Taper
nhieu hoa sen, hoa sung. Ven ao dip dit trdng da lam nOi, eho cao cho thip, dAn dat cd hinh the Co nhung cho khuyu di eho nhac cdng ngdi dan sAo Ba ao trong hang miy tram ciy phu dung, treo den d tren Song tring rap r&n, trdng xa ti/a hang van ngoi sao sing.."
Ciing vdi quin t h l din Nggc Son, nh&ng kiln triic khac nhu din B i Kieu, chiia Bio An, thap Rua va nha hang Thuy Ta nh&ng nam 1940,
d l u la nhung k i t qua cua anh hudng b l eye khfing gian A Dfing. ChQng chQ trpng tinh md ciia khfing gian, Nhuoe diim eua h i thing nay la su tan mat eua cac hang muc va khfing eo true ro rang Chung eOng thilu mflt dudng giao thfing ven hfi nil vdi nhau, nhu nh&ng gi ghi chip lai trong " H i Nfii giai dogn 1873-1888" m i Andri Masson da din Idi mdt nhan ch&ng: "Hfi Guxm lam ngu^ ta bu6n ndn vi day la noi nhAn dO thO'
rAc rudi, nhi din bin xu- vuan ra hi tren nhOng chiec cgc... CAc tup leu cOa dAn bAn xit tren bd hd san sit nhau din noi, di xudng dUac hi, sau khi rdi nhOng con dudng khi bin nhung vin d?
duae, ngudi ta phii Ien loi qua nhung ngo ngach chAt hep men theo hang ngan khOc queo. , nhiiu khi khdng sao tdi duae mip nude, niu tdi dUpc cAch mep hd vii budc thi cung chin khdng mudn gap mdt cii pha d^c hsd ngay giua Hi Ndi co". Bd qua nhin xet tiiu cue ^ i d l htlu la din gi&a nh&ng nam 1870, Hd Guam vln c6 ding dip nh&ng ao h i nfing thfin. Day cQng la phin ngggi vi khu 36 phi phudng, mat dd dan cu thua hon, nha cOa k i m kien c l hon cac khu p h i e l mgn tren hogc khu ngudi Hoa.
D i u i n Phap trong t i l p b i l n c i n h quan Trong vdng bin nim tir khi ngudi Phap binh dinh xong Bae Ky, H i Guam trd thanh trung t i m ciia cfing cufic chinh trang thinh phi Ha Not, d i n tdi hat mie quan trong la Thanh p h i Ha Ngi hi#n dgi duyc thanh l i p nam 1888 va trd thanh Thu dd eiia Lien bang Ddng Duong vao nam 1902, theo quylt dinh cua Ting thfing Phap K i t qua eiia cugc chinh trang la een dudng quanh h i vdi dfl rflng cho bin lan xe, d i n d i n sy xda bd ehua Bao An (cQng nhu ngpn Thap Hda Phong khac) ciia chfla nay va tam quan den Ba Kieu d mep h i ben kta dudng vdi cae kiln true edn lat Dan c i i v i o dd l i viec md ra cac true cflng vien hudng ra h i , liy thap Rua lam dich, hai ben true nay la cae kiln trOc mdi nhu Tda D i e ly, Nha Buu diin B l eye khfing gian ciia khu vye Hfi Guam trd nen ro ring, maeh lac khi khu vye phia Ble l i quang trudng rflng d i n vao khu p h i d ban dja thip ting it cay xanh, tuyin ciy xanh duoe tang d i n khi b i t d l u qua eym d i n Ngoc San d l v i o khu p h i Tay va d d i y mdi bat dau ed nh&ng nga tu giao thdng ed lan xe dung nghTa °Diu nim 1885, phi Hing Khim (t&c true Tring Tiin - Hang Khay - Tring Thi ngiy nay) trd thinh mdt phd duoc trii dA dam khA tdt, rdng tCf 16 din 18m, cic ci>a hing hiu nhu cOa ngudi chiu Au .." Nam 1884, TrO sif Bonnal cho nhip 2
chiec xe tay t u Nhat Nam 1885, Ha Not cd xe khach edng cong do ngua keo. Nam 1886, cd hai chiic xe bin binh d l u tien
O d i y ngudt ta nhgn thiy cd mpt su tham dd hat cong thuc trong viee quy hoaeh cic khu ch&c nang, Cach xip dit eac cong trinh hinh chinh do thi (tda die ly, t&e thj chinh) cgnh cac djch vu cflng (buu dien), vudn hoa. cfing nghiep phue vu dan sinh (nha miy iSin), v i khu eua hang, giai tri (quan ruau, hieu Hiule) liln k l quanh mfit nga tu Hang Khay - Trang Tiln - Bd Hfl (Dinh Tien Hoang ngiy nay) mang kiiu each cita mot do thj quy mfi nhd, giao thfing co gidi khong nhilu, von rat phi biln eho nh&ng dd th| mdt lap d phuang T i y Tuy nhien, sy cd mgt cua Hfl Guam da lim cho dd tht niy khfing gilng eac dd thj khuon mlu nham chan. Nd eh&a nh&ng diu i n kiln tnic canh quan A Ddng nhu da ndi d tnrdc, eo dfi md v i tgo phan i m cho mot khu vye c6 m§t dfl xiy dung khi day Viec eal tao v i liy H i Guam iim lot cua khu tmng tam Ha Not da thanh cong khi day tra thanh su chuyin tiep hop ly giua khu phi ban dja phia Bic vdi khu phi Phap phfa Nam Ndtranh duoc nh&ng su giao thoa tuong phan qua muc, va nh&ng kiln tnjc don lip trin nh&ng hfin dao nhu din Nggc San, thap Rua. hoac ngon \hip Hoa Phong cdn lat tren via he phfa Dfing Nam h i tro thinh sy "cai d m " keo ylu t l ban dia vao gin khflng gian kiln tnic mdt.
Nhu nhin xet etia Andre Masson, 'Nd la c^ gac^
nil vui tuoi giCea khu phd ngudi bin xie vdi khu phd Phip" Thip RCia trd thanh mfit logi cot ky mim gin vdi phong each quang tmdng chau Au (cot Obelisk), d l mit ngudi di quanh neo vio nhu mfit dilm nhin Dieu thu vi la thay vl mgt quang tnrdng lat gach da menh mong, d day la mflt "quang trudng" mat nude
Nci l i n g dong hai n i n van hda Qua thdi gian. nhung h i nhd khac d trung tam Ha Nfii sau nay eung mang d l u i n anh hudng cua h i Guam H i Thiin Quang eung tinh d i n viec tgo dao nhd gdc h i cd d u d i n . H i TrQc Bach cd dao NgQ Xa, H i Bay M l u cd dao Hoa Binh, v i eho d i n nh&ng H i Giang Vo.
Thit Le,.. d l u c l gang tim mflt dilm nhin, hoac
ve chieu cao nhu mdt khich sgn cao tang ven h i . hoic v l tinh d i e tning eua kiln tnic nhu d i n Voi Phye. Hfl Bay M l u duoc quy hogch vao culi nhung nam 1950, tuang ding vdi H i Guam v l each tgo nhung kiln trOc vong h i nhu bin nude, dan pergola, c i u cong kilu A Dfing din ra dao . Tuy vgy. eae ho nay d l u ed d i l m khae vdt Hd Guom la vi tri hogc n i m trong mfit t i i u khu dan cu hay khu tap t h i , hogc d mdt gdc true dudng giao thfing, ch& khong phii ed nit giong nhu 1 vong xoay ldn d l cic hudng giao thfing cQng nhu true quy hoaeh hudng v i o - v l n la die trung cua H i Guam VI t h l . tfnh chat tam dilm eua eae h i nay khfing cfi. 0 d i y chua ban d i n y l u t l bilu tuyng eiia cac thanh phin kiln trOc d i n , chiia, thip... v l n duyc bit d i p them bing c i c cau chuygn van hda ding sau, ching han truyin thuyit Ijch s& vua Le tra guam cho thin Kim Quy
Bat hpc eiia Hd Guam gyi y cho ngudi lam quy hogch v l mflt cich dCing mgt nude nhu quang trudng, nd l i m t i n g t h i m tlnh hieu qua cua hinh thuc nay trong cac cfing vien vudn hoa, ben cgnh tfnh chit dilu hda vi khf hau cQng nhu eae uu dilm v l mfii trudng m i ngay t& khi quy hogch, ngudi Phip d i nhin manh.
Tlnh chit quang trudng cQng de tgo nen bit cinh eho cac hogt dflng cflng ding ciia dfl thj, tao nin s&c sing eiia thanh p h i mflt cich m i m mat, nhlt l i nhung thanh p h i thua hudng dt san cua hat nin van hda Dfing - Tay nhu H i Not. Bing ch&ng l i d i n ngiy nay, tfnh chat ty hdi cLia khong gian cdng cpng H P Guam v l n chilm vj tri n l i bgt trong lua chon cac hoat dpng t i m thanh phd hogc t h i m chf, qudc gia •
Tai U$u tham khao-
- Hd Npi giai doan 1873-1888, Andri Masson. Luu Dinh Tuan bien dich. NXB Hdi Phong, 2003.
-Mdt s6lu lieu guy veHd Ndi. Luu Dinh Tuan tuyin chon vd bien dich, NXB Tre, 2010.
- Hd Npi • Chu hy cua nhirng ddi thay. Chu bien Pierre Clement vd Nathalie Lancret Mac Thu Huang, Truang Quae Todn dich NXB Khoa hoe Ky thudt. 2003.
- Nh& vd ghi ve Hd Noi, Nguyin Cong Hoan, Nxb Tre, 2010.
- Thir^mg kinh ky su, Le Hieu Trac Phan Vd dich. NXB Tre vd NXB Hdng Bdng, 2012.
- Tang thuang ngSu luc. Pham Dinh Hd vd Nguyin An.
True Khi Ngo Vdn Trien dich, NXB Hdng Bdng. 2011.
57