• Tidak ada hasil yang ditemukan

BANG SONG CIJU LONG MOT SO TRAN LU DliN HJNH VA PHAN VUNG NGAP LUT

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2024

Membagikan "BANG SONG CIJU LONG MOT SO TRAN LU DliN HJNH VA PHAN VUNG NGAP LUT"

Copied!
12
0
0

Teks penuh

(1)

P H A N I - THUY LLTC, SONG BIEN vA PHONG CHONG LUT BAO..

MOT SO TRAN LU DliN HJNH VA PHAN VUNG NGAP LUT 6 O 6 N G BANG SONG CIJU LONG

GS.TS. Tran Nhw Hoi Tom tit:

Diin bien lu Iut ct DBSCL c6 the dugc hinh dung va dugc nhan dien thong qua mgt s6 tran lu Iut ldn diin hinh trong gan 45 nam qua. Birc tranh ngap Iut toan vung cho mgt cai nhin khai quat de tir dd phan vung ngap Iut phuc vu k l hoach kilm soat lu.

Summary:

SOME TYPICAL FLOODS AND FLOOD ZONING IN THE MEKONG DELTA

Flood change in the Mekong delta has been figured and identified by some typical floods during 45 years. The flooding scenery of the w/hole area has given a general view and from that to zone the flood areas for flood control planning.

*

* *

Dien biln lii Iut d DBSCL cd the dugc hinh dung ra va dugc nhan dien thong qua mgt s6 tran lii Iut ldn diin hinh. Thong thudng, khoang 4-^6 nam tai DBSCL cd mgt tran lii Iut ldn. Trong gin 45 nam qua, thi cac nam 1961, 1978, 1984, 1991, 1994,

1996, 2000, 2001 va 2002 la nhimg nam lu Iut ldn.

I. Mot s6 tran lu di§n hinh tai DBSCL

1) Tran lii nam 1961 co dinh cao nhdt trong vdng gan 45 nam qua, hinh thanh do mua ciia 5 con bao dl bg vao Viet Nam, dac biet la 2 con bao sd 8 va sd 10, gay ra mua ldn d ha Lao va Campuchia. Lugng mua thang VIII va IX nhiiu noi dat tir 500- 700 mm/thang. Tai Kratie, luu lugng dinh lu la 62400 m^/s va tai PhndmPenh khoang 43400 mVs. Tdng luu lugng lu trung binh thang X tren song Tiin tai My Thuan va song Hau tai Vam Cdng la 42200 mVs. Tai Tan Chau, Chau Dde, lu cd dang mgt dinh, xuit hien hoi muon han trung binh. Dudng qua trinh lu len xudng nhip nhang, tron diu. Tir diu thang VII din giira thang VIII, myc nudc chi dao dgng d miic tir 2,5 ^ 3,0 m tai Tan Chau va 2,0 m d Chau Dde. Cudi thang VIII, myc nudc lu len nhanh, cudng suit 7-;-10 cm/ngay lien tuc trong gin 10 ngay. Sau dd, dao dgng d muc 4,50 m trong 10 ngay rdi len cham trd lai trong gin 1 thang de dat den dinh cao nhat. Dinh lii tai Tan Chau la 5,12 m vao ngay 10/X, tai Chau Doc la 4,9 m vao ngay 13/X, xuit hien ciing ky dinh trilu thang X. Thdi gian duy tri myc nudc tren 4,5 m la 53 ngay. Lii riit mudn hon trung binh 10-H15 ngay.

(2)

90 TUYEN TAP KHOA HOC CONG NGHE 50 N A M . . . TAP II

2) Tran lu nam 1966 co dinh Id tgi Tdn Chdu cao thic 2 trong vdng 45 nam qua.

Lii do mua hai tran bao dd bg vao Viet Nam gay ra. Lugng mua tai mgt sd tram thugng luu trong cac thang VII, VIII la tir 500 ^ 800 mm. Tdng lugng lu tai Kratie thip hon lu 1961, luu lugng dinh lu la 58600 mVs. Thang VI (thay vi chi din thang IV hoac V nhu hang nam), Biln Hd van cdn bd sung nudc eho sdng chinh de chuyen ve DBSCL. Tdng lugng nude tir Biln Hd chay ra trong miia Id 1966 ldn han so vdi miia la 1961. Vao DBSCL, lu 1966 cd dang mgt dinh tron diu, len diu tir giQa thang VII vdi cudng suat trung binh 4 cm/ngay dl dat dinh la 5,11 m tai Tan Chau vao ngay 27/IX va 4,85m tai Chau Doc vao ngay 28/IX, sdm hon Hi 1961 nira thang. Phan dinh IQ nam 1966 kha nhgn, thdi gian duy tri tren 4,50 m ngan, chi 38 ngay.

3) Tran lu nam 1978 la mgt trong nhung tran lu ldn ca ve luu lugng, tdng lugng va dien bien bdt thuang. Nam 1978, cd 3 can bao, trong do cd 2 can lien tiep vao mien Trung (sd 8, ngay 20/IX va sd 9, ngay 26/IX), gay mua ldn d trung ha Lao va Ddng- Bac Thai Lan trong 3 thang VII, VIII va IX. Lugng mua thang thudng 400-;-800 mm, tham ehi tren 900 mm (thang VIII, tai Pakse). Tai Pakse, luu lugng dinh IQ la 56000 m^/s (ldn nhat), vugt cac tran IQ ldn khac khoang 10000 mVs (tren 12%). Dinh IQ tai Kratie dugc udc tinh la 68000-^70000 mVs, cung vugt xa cac tran lu ldn khac. Tai thugng luu, lu 1978 cd hai dinh, xuat hien each nhau han 1 thang va dinh sau thap hon dinh trudc rat nhieu. Ve ddng bang, sau khi qua Bien Hd, lu van cd dang hai dinh. Diu thang VIII, khi muc nudc d Tan Chau tren 3 m va Chau Dde tren 2 m da len nhanh do lu thugng ngudn va dat dinh thu: nhit la 4,46 m tai Tan Chau ngay 30/VIII va 4,15 m tai Chau Dde ngay 5/IX. Lu len nhanh, cd nhirng ngay dat 13 cm tai Tan Chau va 14 cm tai Chau Dde. Sau dinh lu thii nhit, lu riit cham khoang 2 tuin va len lai d | dat dinh thii hai vao ngay 9/X la 4,78 m tai Tan Chau va 4,46 m tai Chau Dde. Cuoi thang X, IQ da xudng den mirc an toan, khdng khac so vdi hang nam. Lu din sdm, dinh lu cao ngay cudi thang VIII dd gdy thiet hgi lan. Thdi gian duy tri myc nudc tu 4,33 m trd len la 60 ngay. Dinh lu vao thang X triing ky trilu cudng va mua ldn ngi ddng nen ngap Iut ldn.

4) Tran Iu nam 1984: Mua ldn do hai dgt gid mua Tay - Nam lien tiip nhau trong cudi thang VIII dau thang IX da gay IQ ldn d thugng tren sdng Mekong. Luu lugng dinh lu tai Kratie len tdi 62600 mVs. Lu tai Tan Chau va Chau Dde bit diu len vao dau thang VIII, nhung nhd vao dgt lu ldn thugng nguon da len nhanh han va dat dinh thii nhit la 4,44 m vao ngay 29/VIII tai Tan Chau, sau do len xuong cham trong khoang 7H-10 ngay va len trd lai dl dat dinh la 4,81 m vao ngay 13/IX tai Tan Chau va 4,37 m vao ngay 15/IX tai Chau Doc. Giua thang IX, lu da bit diu xudng nhanh eho din diu thang X, giu d miie 4,20 m khoang 15^20 ngay va tiip tue rut nhanh vao cudi thing X. Tai thugng luu, lu 1984 cd hai dinh, each nhau khoang 20 ngay, dinh sau cao hon dinh trudc. Do dieu tiet ciia Biln Hd, IQ d DBSCL chuyin thanh dang 1 dinh va dinh sau bet di nhieu va thanh thdi ky myc nudc it bien ddi. Mua ngi ddng khong anh hudng ldn va thuy trieu thap, thuan lgi cho thoat IQ nen tu dudi Tan Chau, Chau Dde muc nudc cao nhat tren sdng chinh thap han so vdi lu 1978 chirng 5-^25 cm. Lu rut

(3)

PHAN I - THUY LUC. SONG BIEN vA PHONG CHONG LUT BAO... 91

sdm va nhanh nen thdi gian duy tri myc nudc 4,50 m chi cd 34 ngay, ngan hon nhieu so vdi lu 1978.

5) Tran lu nam 1991: Mua lu dugc bat dau nhu hang nam, het thang VII, myc nudc cdn dudi mirc 3 m tai Tan Chau va 2,5 m tai Chau Doc. Dau thang VIII, IQ len cham va cdn dudi 3 m. Ngay 15/VIII, bao FRED vao deo Ngang qua Tay Nguyen, trung Lao va bac Campuchia, gay mua ldn (563 mm/thang tai Pakse), gay lii kha ldn d thugng luu. Luu lugng dinh lu tai Kratie khoang 64000 m^/s, tdng lugng ldn nhat trong 90 ngay la 296 ty m^. Tren thugng luu, lu 1991 cd dang rang cua vdi 3 dinh phy va dinh chinh luu lugng 63900 mVs tai Kratie. Vao DBSCL, lu cd dang hai dinh vdi dinh chinh xuat hien trudc va dinh phu xuat hien sau 1,5 thang. Tu 17/VIII, khi d mure 2,87 m, lu tai Tan Chau bat dau len nhanh, dat dinh la 4,80 m ngay 13/IX. Cudi thang IX, lu nit dan, nhung sau len lai va dat dinh phu vao dau thang X, thap hon dinh trudc nhieu. Lu 1991 cd dang gan gidng lu 1984. LQ 1991 diing hang 4 ve luu lugng dinh nhung lai dimg hang 17-^19 ve tdng lugng lu tai Kratie va hang thir 11 ve dinh tai Tan Chau, 15 ve dinh tai Can Tha. Dinh lii tai Tan Chau va Chau Dde khdng cao (thap hon lit 1978 va 1984), duy tri muc nudc tren 4,5 m chi cd 20 ngay, ngan nhat trong sd cac tran IQ ldn, song do gap trieu cudng va mua ngi ddng Idn nen gay ngap Iut rgng va sau.

Hudng thoat lu trong nam 1984 da bat dau cd nhung thay doi so vdi trudc day do he thdng bd bao chdng lu thang VIII va lu chinh vu phat trien manh d An Giang, Ddng Thap, Long An, Kien Giang, Tien Giang va Can Tha, ciing mang dudng giao thong cac cap dugc lam mdi va kien cd dan.

6) Tran lu nam 1994: Do mua Idn va sdm d thugng luu nen lu 1994 xuat hien kha sdm. Dinh lu cao nhat nam tai Kratie la khoang 61500 mVs, xay ra ngay 6/VlII, sdm chirng mgt thang so vdi binh thudng. Sau dd, lu rut nhanh trong 20 ngay roi len lai dl dat dinh thir hai thip hon. Tai DBSCL, lu nam 1994 cung sdm hon trung binh gan mot thang. Tir 20/VII, khi myc nudc Tan Chau la 2,78 m va Chau Doc la 2,3 m, do lu thugng nguon ve nhieu, lu d ddng bang len nhanh, dat gan 4 m tai Tan chau va 3,25 tai Chau Dde vao ngay 13/VIII. Sau khoang nira thang xudng cham tren song Tien va it thay ddi tren sdng Hau, lu tang len lai vao dau thang IX va dat dinh luo cao nhat nam vao ngay tu 03 -^ 05/X tai Tan Chau la 4,53 m va Chau Doc la 4,23 m. Dinh lu tai Tan Chau va Chau Doc nam 1994 thip hon nhieu so vdi lu nhirng nam khac, nhung dang lu bet, duy tri lau d myc nudc cao, lai triing hai ky trieu cudng nira cudi thang IX va dau thang X, khiln myc nudc IQ ngoai song va trong dong d cac vimg trung ngap sau han nhiiu so vdi nam trung binh, vugt ca nhung nam lu Idn khac gan day. Sy phat trien nong nhiep d viing ngap lu DBSCL da tac dgng ro ret han, khdng chi gay tang dinh lii ma cdn lam thay ddi ca dang va thdi gian xuat hien lii trong noi ddng.

7) Tran lii nam 1996: Do anh hudng ciia cac hinh the thdi tiet gay mua Idn d viing trung va ha Lao tu cuoi thang Vlll den dau thang IX, lu len cao d viing thugng trung luu sdng Mekong giua thang IX va dat dinh 13,01 m tai Pakse ngay 26/lX va 23,01 m tai Kratie ngay 28/IX va 10,93 m tai PhnomPenh ngay 2/X. Lii 1996 li mgt

(4)

9 2 TUYEN TAP KHOA HOC CONG NGHE 50 N A M . . . TAP II

trong vii tran IQ cd luu lugng dinh 64000-^65000 m^/s tai Kratie. Tuy nhien, do lu kha nhgn nen tdng lugng 60 ngiy ldn nhit ehi khoang 225 ty m^ vi tdng lugng 90 ngay ldn nhat li 303 ty m^ (trong khi lu 1961 tuong iing la 262 ty v i 343 ty). Tai Tan Chau, tir diu thing VIII, myc nudc ludn dao dgng d miic 3,10-=-3,5O m, nhung tir ngay 13/IX, len nhanh vdi cudng suit cao, cd thdi ky dat 9^-12 cm/ngiy (ldn nhat li 14 cm/ngiy) vi tu 14-7/X len cham lai, ehi 1+2 cm/ngay dl dat dinh vio ngiy 7/X vdi muc nudc ldn nhit 487 cm. Tai tram Chau Dde tren sdng Hau lu eung cd diin bien tuang ty va dat myc nudc cao nhit li 454 cm vao ngiy 7/X. Tuy lu xuat hien mudn (giua thing IX), nhung len nhanh vdi cudng suat hiem thay tren sdng chinh tai Tan Chau trong nhieu nam qua, nen chi 20 ngiy da dat dinh, trong khi d cac tran lu khac thudng phai tu 40^-50 ngiy mdi dat din dinh. LQ 1996 la lu mdt dinh. Dinh lu xuat hien sdm hon lu 1961, 1978 nhung mudn hon lu 1991, 1994. Trilu cudng trong thing X lim gia tang ding ke myc nudc lu phan thugc cac tinh Tien Giang, Long An, Can Tha, VTnh Long vi Ben Tre. Mua ngi ddng tang them ngap ung cho cac tinh Kien Giang, Can Tha, VTnh Long vi Tien Giang. Dien bien myc nudc va ddng chay lu trong ndi ddng phiic tap hon so vdi trudc day. Neu nhu nhirng nam trudc day lu chiy tir sdng Tien vio Dong Thap Mu-oi qua kenh Hdng Ngy thi trong nam 1996, tinh hinh da ngugc lai:

nudc tu ngi ddng theo Hdng Ngy chiy rat manh ra sdng Tien trong thdi gian dii trudc, trong vi sau dinh lu.

8) Tran lu nam 2000: Day li tran IQ ljch su tai DBSCL. Cac chuyen gia, nhit li chuyen gia tu van ve quy hoach thuy lgi, ndng nghiep, giao thdng..., dae biet quan tam den tran lu niy va dugc phan tich chi tiet trong muc 1.2. Tran lu nam 2000 d DBSCL cd nhung diem rat khac thudng:

a) Day li tran lu dang 2 dinh ldn, la dang lu it gap (1978, 1984,...) d DBSCL, trong dd dinh thii nhat tren ddng chinh tai cac tram diu ngudn dat mirc cao vi sdm lich sir, dinh thu 2 dat miic cao nhat (tai Chau Doc) hoac dac biet cao (tai Tan Chau) vdi 2 dinh xuat hien each nhau 51 ngiy, lau hon nhirng nam ed IQ 2 dinh khae khoang 10-^20 ngiy, gay ngap Iut lau nhat vi sau nhat trong 80 nam gin day tai DBSCL;

b) LQ Iut ve sdm nhit lich sir vi cac dinh IQ diu rit cao, trong dd dinh lu vio ngiy 2/8 (4,22 m tai Tan Chau) cao hon myc nudc cung ky trong cac nam lu ldn (nhu 1961, 1966 vi 1996) tdi 1+1,5 met vi sdm han trung binh khoing 1 thing, edn dinh IQ chinh vy vio cudi thing IX ldn nhit lich su d Chau Dde (490 cm) vi rit cao d Tan Chau (506 cm).

c) Dien bien IQ Iut rit phiic tap, nam ngoii tam hilu bilt da tich luy dugc vl lu Iut d DBSCL. Tir diu thing VII, tren luu vyc sdng Mekong da xuit hien tran lu ldn vi sdm nhit trong hon'45 nam qua. Tiip theo, giua vi cudi thing VII, lu thugng ngudn sdng Mekong dat dinh kep vdi tdng lugng ldn. Do dd, tai DBSCL vio giua thing VII da cao hon 3,0 met tai Tan Chau. Diu thing VIII, da xuit hien dinh IQ thu nhit: tai Tan Chau li 4,22 m. Sau dd, do tic dgng cua bao sd 2 vi sd 4, mua ldn dien rgng tren nin

(5)

PHAN I - THUY LUC, SONG BIEN vA PHONG CHONG LtJT BAO... 93

lu cao cua thing VII, da lim xuat hien tran lu mdi, thugc loai ldn nhat trong hon 80 nam gan day tren luu vyc sdng Mekong. Do lii thugng ngudn sdm, tdng lugng rat ldn, trong khi nen nudc Iut dang rat cao, nen da xay ra mdt tran lu ldn ljch sir tai DBSCL.

Trong 75 nam qua, chua bao gid cd lu Iut sdm, ldn, dien rdng, ngap sau va keo dai ngay nhu tran lu nam 2000. Nd da gay anh hudng rdng ldn va rit nang n l v l ngudi, tii sin v i mdi trudng.

d) Cd the ndi rang, nguyen nhdn sdu xa gay nen tran lu Iut lich sir nam 2000 la do tic dgng ciia bien ddi khi hau toan cau, cua hien tugng La Nina manh keo dii (tir nam

1999 din hit nam 2000).

e) Ngoai ra, tic ddng phi ty nhien (ciia con ngudi) thdng qua nhung thay ddi rit ldn ve ca sd ha tang d vung chau thd sdng Mekong ndi chung v i d DBSCL ndi rieng cilng li nguyen nhan gian tiep quan trgng gay nen Iut ldn v i dien biln phuc tap.

9) Tran lu nam 2001: Tiip theo tran lu lich sir nam 2000, nam 2001 d DBSCL da xay ra mgt tran lu rat ldn d DBSCL (mgt trong 4+5 tran lu ldn nhit thdi ky 1961+2004 ve tdng lugng IQ va dinh lu). Cd the tdm tat dien bien ciia tran lu niy nhu sau:

a) Tren thugng ngudn, vio giua thing VIII, lii dat dinh cao nhat nam tai Kratie 22,90 m (dirng thii 3 sau dinh lu nam 1978, 1996, cao hon lu 2000). Dgt lu ldn thii hai xiy ra vio nira dau thing IX vdi dinh deu cao hon dinh lu thii hai ciia tran lu nam 1978 khoing 80 cm, nhung thap han dinh lu cua nam 2000 khoang 70 cm. Ddng chay lu nam 2001 chu yeu dugc hinh thinh tir phan luu vuc thugc Lao v i Tay Nguyen Viet Nam, chiem tdi 70% tdng lugng lu tai Kratie (tdng lugng lu tu thing VI den thing X la gan 465 ty m", dimg thit 2 ke tir nam 1939 den nay, sau lii nam 2000). Do mua a viing luu vyc Bien Hd thugc Campuchia v i d DBSCL thap han TBNN kha nhieu, nen dinh lii tai viing PhndmPenh nhd han dinh IQ nam 2000 khoang 45 cm, mac dii dinh lii tai Kratie nam 2001 cao hon nam 2000.

b) Cac dac diem chinh ciia tran lii nam 2001 tai DBSCL la:

- Lu nam 2001 thudc loai dac biet Idn va sdm (chi mudn han IQ nam 2000 khi IQ thap han bio dgng 3, cdn khi lu d mirc tren bio dgng 3 lai sdm nhat tir trudc tdi nay), li dang lu 2 dinh cao rit bit lgi cho phdng trinh.

- Cudng suit lu ldn hilm thiy: nudc len rat nhanh vao cudi thing VIII, Idn nhat tdi 15+25 cm/ngiy d vung diu ngudn, nhiiu ngiy lu len 30+50 cm/ngiy, li trudng hgp mdi quan trac thay lan dau tien d DBSCL.

- Lu Iut ldn vdi dinh kep tren 4,7 m xay ra lien tiip trong nam 2000 va 2001 la trudng hgp duy nhit quan trie dugc trong 50 nam gin day. Dinh IQ thir nhit tai Tan Chau la 4,73 m vio ngay 3/IX v i tai Chau Doc li 4,45 m vio ngiy 5/IX; dinh thir hai tai Tan Chau la 4,78 m ngiy 20/IX, tai Chau Dde li 4,48 m vio ngay 23/lX. Dinh IQ d viing ngi ddng xuit hien vao cudi thing IX, dau thing X.

(6)

9 4 TUYEN TAP KHOA HOC CONG NGHE 50 NAM... TAP II

- Dac biet, do tic ddng ket hgp ciia IQ v i trieu rat cao (vao liic dinh trieu Vung Tau myc nudc lu li 4,20 met), vi cd the do quy md dap de bao sau tran lu lich sir nam 2000 tang dot bilt d viing ha luu, nen dinh IQ tai vdng audi ngudn dat miic cao nhat trong hon 40 nam gin day va cao han dinh lu nam 2000: tai My Thuan, dinh IQ la 1,83 m (nam 2000 li 1,80 m); tai Cin Tha li 1,98 m (nam 2000 li 1,79 m). Thdi gian duy tri myc nudc tren 4,50 m d Tan Chau li 47 ngiy, dai han so vdi lu nam 2000.

- Lu lim ngap sau cac vung dau ngudn, lim sat Id nhieu cdng trinh, dudng giao thdng, bd sdng kenh, mgt so de bao, bd bao...; ngap vira va ngap ndng d vung giua vi cudi ngudn. Ngap Iut d DTM vi d TGLX diu thip hon so vdi lu nam 2000 tir 10+60 cm, ddng thdi xuat hien khi cham so vdi thdi gian xuat hien muc nudc dinh d Tan Chau vi Chau Dde.

- Luu lugng trung binh ngiy ldn nhat chay vao DBSCL li 43.800 m^/s vio ngay 4/IX vi 20/IX (nam 2000 li 51.700 mVs), trong dd luu lugng ldn nhit qua Tan Chau la 23.800 mVs, qua Chau Doc li 7.110 m^/s, qua bien gidi vio DTM li 11.100 m^/s, vio TGLX la 3.700 mVs, diu nhd han lu nam 2000.

- Tdng lugng IQ vio DBSCL tir 1/VIII din 20/X khoing 253 ty m \ trong do theo sdng Tiin 59%); sdng Hau 17%; vio sdng Tiin tren doan Tan Chau-Hdng Ngy li 6%);

qua bien gidi vio DTM 12%; vio TGLX 6% vi vio khu giua sdng Tiin - sdng Hau li 0,05%, deu thay ddi khdng ding ke so vdi trong lu nam 2000.

- Lugng IQ thoit tir TGLX ra Vinh Thai Lan ehilm 78%) (giim so vdi nam 2000), phan thoit ra viing Tay sdng Hau khoing 22%). d DTM, luu lugng trung binh ngay ldn nhat tai Tan An va Ben Liic deu la 3.280 mVs; lugng nudc thoit ra sdng Vim Cd v i chay trd lai sdng Tien cung cd khic lu nam 2000.

- Co che tieu thoat IQ ra Biln Tay, trd lai sdng Tiin vi sdng Hau, ra sdng Vim Cd, nhin chung, khdng thay ddi nhiiu. Do cac cdng trinh dan lu vl da khi hoin chinh, nhimg cac cdng trinh tao khi nang thoit lu ra Bien Tay cdn chua ddng bd nen lugng nudc thoit qua Bien Tay trong nira cudi thing IX khdng ldn nhu mong mudn, viec md cac cira thoit ra bien trong thing X da cho thay khi rd kha nang tang lugng nudc thoat tir TGLX ra bien, luu lugng nudc ldn nhit do duge d cic cira mdi md ldn han nhiiu lugng nudc thoit qua cac cua hien cd. Viec nghien ciiu diiu khiln eac cira thoit trong timg thdi ky vi d nhung vi tri thich hgp chac chin cd khi nang tang ding kl lugng nudc thoit qua bien Tay.

- Lugng nudc tu DTM thoit ra sdng Tiin tang len dang kl, nhit li tir nira cudi thing IX, khi lu tren ddng chinh len lai. Hudng thoit chu yiu li qua phin tir Phong My ve An Huu din Long Dinh. Lugng nudc thoit ra sdng Vim Cd trong lu nam 2001 kha ldn.

- Nhin chung, cic hudng chinh thoit nudc lu, Iut tir DBSCL khdng cd thay ddi gi ding kl so vdi trong cac tran lu ldn cac nam trudc, tuy miic do thoat d mdi hudng cd khic biet nhit djnh, d mgt vii hudng cd nhung thay ddi ca bin so vdi nhimg nhan xet

(7)

PHAN I - THtJY Lire, SONG BIEN VA PHONG CHONG LIJT BAO... 95 dinh gia trudc day vl kha nang thoat nudc Iut tir DBSCL. Nhung hudng chinh li thoat

lu theo cac ddng chinh, vl sdng Vim Cd vi ra Biln Tay nam 2001.

- Ddng chinh sdng Tien vi sdng Hau, sau khi dugc phan phdi lai theo cac kenh vi sdng Vim Nao, thoat lugng nudc lu gin tuang duong nhau ra biln. Luu lugng ldn nhat tren sdng Tiin tai My Thuan trong lu nam 2000 li 17200 mVs va tren sdng Hau tai Can Tha la 17700 m^/s. Lugng nudc thoit theo sdng Hau ldn hon theo sdng Tiin mgt chiit, song niu tinh ci lugng nudc thoat tu DTM qua QLl (doan An Huu - Long Dinh) sau dd lai trd lai sdng Tien thi tdng luu lugng thoat theo sdng Tiin vin ldn han theo sdng Hau.

- Lugng nudc thoat theo sdng Vim Cd trong lu nam 2001 nhd hon trong lu nam 2000 khdng nhieu, chiing td lu thoat theo sdng Vam Cd khi thuan lgi. Lugng nudc lu tir DTM thoit trd lai sdng Tiin tren doan QL30 trong nam 2001 tuy nhd hon trong lu nam 2000 nhimg van chiem ty le ldn nhat trong cac hudng thoat. Co chi diin nudc trong ngi ddng cau thanh tir mang d ddng gidi han bdi cic bd bao, dudng giao thdng cd cao trinh vugt lu nam 1996 hoac 2000 va viec xay dyng, cai tao cic kenh, bo bao, ciu cdng tren vung nam dudi QLl, QL30 li nguyen nhan din din su thay ddi ty le phan phdi lugng nudc vao/ra DTM.

- Can bang nudc d TGLX van nhu trong cic tran lu ldn trudc day. Tdng luu lugng ldn nhat ngay thoit tir TGLX trong lu chinh vu nam 2001 nhd hon trong IQ nam.

2000. Ty le phan bd giua cic hudng ve co bin tuong ty nhu trong IQ Iut nam 2000, chiing td cic cdng trinh kiem soit lu vimg TGLX da hoat dgng khi dn dinh "trong 2 nam lu ldn. Tinh trang tieu thoat viing tii giic Ha Tien da dugc cii thien nhieu, song van can xem xet de cd bien phip cii thien hon nua.

- Ngap lu d viing khu giua sdng Tien - sdng Hau do nudc 2 sdng tran vio li chinh, lugng nudc theo kenh tir phia tren tuyen dudng Chau Doc - Tan Chau vio khu giua li khdng ding ke trong lu sdm, trong lu chinh vu lai tir khu giua chiy ra sdng.

- Ve kha nang dan lu, thoit lu cua he thdng kenh ngang vi dgc thudc DBSCL:

+ Tren viing TGLX, vai trd cua cic kenh dgc dan nudc trong, it phii sa tir bien gidi thoit ra Bien Tay tang len nhieu (ldn nhat kenh T5, Tri Su, Tha La, sau dd li kenh T6, T4, T3,...); Ciing vdi qua trinh do li sy gia tang lugng nudc sdng Hau nhiiu phii sa theo cic kenh tren doan Chau Doc ve Long Xuyen vio trong ddng vdi hudng chiy thdng tri trong thdi ky lu len tu cudi thing VIII den dau thing X (lugng nudc ldn nhit truyin theo cic kenh Tri Tdn, Ba The vi cac kenh tir kenh Dao den kenh Nang Gu).

+ Trong vung DTM, tit ci cac kenh dgc da phit huy tic dung din IQ vl DTM (ldn nhit la cac kenh tren doan Hdng Ngy - Tan Hdng, sau do li kenh tren doan Thdng Binh-Long Khdt, trong dd ldn nhat li qua cau Thdng Nhat, Tan Cdng Chi, Binh Thanh...). Cac kenh ngang DTM, khi lu len, chu yeu lai thoit nudc ra song Tiin (hudng thdng trj tir giua thing VIII, khic vdi hien tugng dan nudc vio ddng nhu trudc day). Nudc thoit manh nhat li qua cau Phong My, Can Ld, Doc Ving Ha, Tri Lgt, Cd

(8)

96 TUYEN TAP KHOA HOC CONG NGHE 50 N A M . . . TAP II

Co vi nhieu kenh khic, nhat li cat qua QLl. Cac kenh ngang cung cd tic dung khi ro trong dan nudc lu sang phia Vim Cd.

10) Tran lu nam 2002: Nhu mgt thach do, nam 2002 lai xay ra mgt tran lu dac biet ldn d DBSCL, dieu chua timg cd ke tu khi cd cic quan trac lu Iut mgt each bai ban d DBSCL trong hon 80 nam qua. Lu nam 2002 tren sdng Mekong li mgt trong 5 tran lu ldn nhit thdi ky 1961-2004 vl tdng lugng lu vi dinh lu (tuong duang lu nam 1966, 1961, 1978, 2000 vi 2001). Dien bien tran IQ niy cd the dugc tdm tat nhu sau:

+ Mua ldn vi sdm da lam cho lu d trimg vi ha luu sdng Mekong lien tuc tang.

Den nira eudi thing VIII, IQ dat dinh cao nhat nam (d miic tuong duong dinh IQ nam 2000, rieng tai Vien Chan dat 12,60 m (diing thii: 2 sau dinh lu nam 1966) tai tram Kratie - dat dinh 22,49 met, thap hon dinh lu nam 2001 khoing 0,4 m, diing thii 4 sau dinh lu cic nam nam 1978, 1996, 2000 vi 2001).

+ Ddng chay lu nam 2002 chu yeu dugc hinh thinh tir phan luu vuc thugc Lio vi Tay Nguyen Viet Nam, chiem tdi 60%o tdng lugng lu tai Kratie (tdng lugng IQ tir thing VI+X li gin 456 ty m\ diing thir 4 kl tu nam 1939 din nay, sau lu nam 1961, 2000, 2001).

+ Do mua d vimg luu vuc Bien Hd thuge Campuchia vi d DBSCL tuang duong vdi TBNN, dac biet li trong thing IX cao han kha nhieu vdi TBNN va tdng lugng mua cao han nhieu so vdi nam 2001, nen khi nang cit dinh lu cua Biln Hd kem han nam 2001: mac du dinh lu nam 2000 tai Kratie thip hon nam 2001 gin 0,5 m, nhung lu 2002 tai PhndmPenh dat dinh tuang duong lu nam 2001.

+ Tai DBSCL, IQ nam 2002 thudc loai dac biet ldn, sdm va IQ 2 dinh cao (tuang ty nhu IQ 1978 vi 2001). Vio ngay tu dau thing VII, lu sdm vi ldn da tran vl, tao siic ep Idn len khu vyc dau ngudn vung DBSCL. Nhat li cuoi thing VIII din diu thing X lu uy hiep lien tyc, lam nen tran IQ hai dinh thugc loai dac biet ldn vi it gap d DBSCL.

Nudc len rat nhanh vio dau thing VII vi giua thing VIII, ldn nhat tdi 25 cm/ngiy d vung dau ngudn, nhieu ngay IQ len 30+35 cm/ngiy, tham chi cd ngiy len tdi 0,43 m tai Tan Chau dau thing VII li trudng hgp hiem thay lan d DBSCL.

+ Dinh IQ thir nhat tai Tan Chau la 4,60 m vio ngiy 29/VIII va tai Chau Dde li 4,17 m vio ngiy 1/IX; dinh thir hai tai Tan Chau la 4,82 m ngiy 30/IX, tai Chau Dde la 4,42 m vio ngiy 23/IX. Dinh lu d vung ndi ddng xuat hien vio cudi thing IX, diu thing X; dac biet, do tic ddng ket hgp cua IQ, trieu manh vi cic thay ddi cua ha ting vung duyen hii (sau eac tran lu nam 2000 vi 2001 tai phan DBSCL nim dudi QLl), nen dinh lu tai viing cudi ngudn dat miic cao nhat trong hon 40 nam gin day: tai My Thuin, dinh lu la 1,91 m; tai My Tho: 1,66 m, tai Ben Liic: 1,45 m.

+ Thdi gian duy tri myc nudc tren 4,50 m d Tan Chau li 35 ngiy, diing thii 3 lich sir, sau cic nam 1961, 2001. Ngap Iut d vung dau ngudn vi giua DTM v i d TGLX diu thip han so vdi IQ nam 2000 tu 10+60 cm, tuong duong lu nam 2001, ddng thdi xuit hien khi cham so vdi thdi gian xuat hien myc nudc dinh d Tan Chau vi Chau Dde.

(9)

PHAN I - THIIY Lire, SONG BIEN VA PHONG CHONG LUT BAO... 97

+ Ca che tieu thoit lu ra Bien Tay, trd lai sdng Tien, sdng Hau, ra sdng Vim Cd, nhin chung, khdng thay ddi nhieu. Do cic cdng trinh dan IQ ve da khi hoin chinh, trong khi cic cdng trinh thoit IQ ra Bien Tay cdn chua ddng bd, nen lugng nudc thoit qua Bien Tay trong nua cudi thing IX khdng ldn. Viec md cic cira thoit ra bien trong thing X cho thay kha nang thoit tu TGLX ra bien cdn khi ldn, luu lugng nudc do dugc d cic cua mdi md ldn hon nhieu lugng nudc thoit qua cic cira da cd trude dd.

+ Lugng nudc tir DTM thoit ra sdng Tien tang len dang ke, nhat l i tu nira cudi thing IX. Hudng thoit chu yeu l i qua phan tir Phong My v l An Huu din Long Dinh.

Lugng nudc thoit ra sdng V i m Cd trong IQ nam 2002 k h i ldn.

+ Nhin chung, cic hudng chinh thoit nudc lu, Iut tir DBSCL khdng cd thay ddi gi dang ke so vdi cic nam 2000, 2001, tuy miic do thoit d mdi hudng cd khic biet nhat dinh. Nhdng huang chinh la theo cac ddng chinh, ve sdng Vim Cd v i ra Bien Tay.

+ Ngap lu d vung khu giira sdng Tien - sdng Hau do nudc 2 sdng tran vio li chinh.

Dudng myc nude trong lu sdm, IQ chinh vu tren sdng Tien cao han tren sdng Hau.

+ Vai trd mua ndi ddng d DBSCL trong lu nam 2002 kha rd (nhu trong IQ 1996 va IQ 2000). Trong lu 2002 d DBSCL, dinh lu tai cac khu vuc DBSCL da trung cic ky trieu cudng (trong dd tai VQng Tiu, dinh trieu la 4,27 met, ngiy 8/X - thugc loai dac biet cao), nen nudc IQ Iut khd thoit hon, gay ngap sau v i dien rgng han, nhat l i vimg cuoi ngudn: Can Tha, VTnh Long, Ben Lire, My Tho, Ben Tre.

+ Dinh gia vai trd he thdng kenh ngang v i dgc d DBSCL trong tran lu nam 2002:

1. Trong vung TGLX, cic kenh dgc va ngang deu ddng vai trd tich cyc: hieu qua dan nudc trong, it phu sa tir bien gidi thoit nhanh ra Bien Tay tang len nhieu (ldn nhat kenh T5, Tri Su, Tha La, sau dd l i kenh T6, T4, T3,...) bdi cic kenh dgc. Cung vdi qui trinh dd l i su gia tang lugng nudc sdng Hau nhieu phu sa theo cic kenh ngang tren doan Chiu Ddc-Long Xuyen.

2. Trong vung DTM, cic kenh dgc dua nude tu Campuchia vao ddng vi ra sdng Vim Cd, trong khi cac kenh ngang khi lu len cao cQng chiy ra sdng Tien (hudng thdng tri tir giua thing VIII l i chiy ra sdng Tien, khac vdi hudng dan nudc vao ddng nhu trudc day). Nudc thoit manh nhat la qua cau Phong My, Cin Ld, Dde Ving Ha, Tri Lot, Cd Cd v i nhiiu kenh khic cit qua QLl. Cic kenh ngang cung cd tic dung dan nudc IQ sang phia Vim Cd.

3. Miic do din nudc vio DTM va TGLX v i thoit nudc ra trong lu sdm v i lu chinh vu nhin chung tuong ty nhu trong IQ nam 2000.

+ Y I U td trilu tic dgng manh hon va thudng tao dinh ldn nhat nam khi IQ bat dau nit lai gap trilu dang cao. Qui trinh muc nudc cd dang dao dgng trieu kha rd. Bien do dao dgng tir 2,5+3,0 m d viing ven bien, giim cdn 0,4+0,6 m d khu giip vung IQ - trieu.

Ven biln, trilu hoin toin chiim uu the v i myc nudc cao nhat thuin tuy do trieu.

Chenh lech myc nudc giua cic nai khdng nhieu. Myc nudc cao nhat trong viing dat tu

(10)

y« TUYEN TAP KHOA HOC CONG NGHE 50 NAM... TAP 11

1,70+2,20 m. Do he thdng kenh rach phat trien, trieu da anh hudng manh hon den vimg thii 2, tic dgng nhat dinh den qua trinh nudc nit.

II. Phan vung ngap Iut a DBSCL.

Viing ngap, do sau va thdi gian ngap Iut li nhiing dac trung chinh phan anh tinh trang ngap Iut d DBSCL. Ngap Iut tai DBSCL do nhieu yeu td (nhu: lu thugng ngudn, dieu tiet cua Bien Hd, co sd ha tang, thuy trieu vi cic bien phap cdng trinh phdng tranh lu) vdi ty le ddng gdp khic nhau giy ra.

ILL Theo nguyen nhan chinh gay ngap co the phan ra 4 viing nggp nhw sau

1) Viing ngap lu cd nguyen nhan gay ngap chu yeu do lu. Ngap Iut d DBSCL chu yeu li ngap lu, miic do inh hudng cua trieu len dang dudng qua trinh lu khdng ding ke hoac chi bieu hien ro hon vao ky cudng va lim cho nudc lu khd tieu thoat han.

Viec xic dinh do ngap sau chu yeu dua vio quan he giua muc nudc lu v i cao trinh mat dat d vung ngap vi su lan truyen cua lu vio trong vimg. Trong cic tran lu ldn, yeu td lan truyen IQ ddng vai trd khdng dang ke. Cic cdng trinh 6 ngi ddng nhu dudng xa, ciu cdng, he thdng de bao, kenh, khu dan cu,... thudng lim thay ddi do sau ngap Iut, dien ngap vi thdi gian ngap (bat dau vi ket thiic). Ddi vdi lu ldn, do sau ngap lii thay ddi tir 3,0+3,5 m d vung ngap sau (sat sdng ldn vi gan bien gidi) din 1,5+2,5 m d viing ngap trung binh (chiem phan ldn dien tich hai tinh Ddng Thap va An Giang, mgt phin hai tinh Long An vi Kien Giang), vi 1,0+1,5 m d vung ngap ndng (nim phin ldn d cic tinh Long An, Tien Giang, Kien Giang vi Cin Tho). Doi vdi nam lu trung binh va nho, do sau ngap giam tir 0,5+2,0 m d timg nai so vdi lu ldn. Trong vimg ngap lu, cd the chia lim hai hay ba vimg khic nhau, tuy phan dinh miic do ngap. N I U chia lam hai vung gdm viing ngap sau (tren 1,5 m) vi vung ngap ndng (dudi 1,5 m), thi ranh gidi hai vung thudng li tir sdng Vim Cd Tay din kenh Nguyen Van Tiip, ^ang rach Cai Tiu Thugng va kenh Cii San; vung phia tren li ngap sau, phia dudi l i vung ngap nong.

2) Vung ngap iing do mu-a la nguyen nhan chi'nh. Vung ngap iing do mua rit da dang ci ve su phan bd, dien, do sau va thdi gian ngap. Mgt sd vimg ngap iing do mua cue bg la chinh, myc nudc trong ddng thudng cao hon myc nudc ngoii kenh. Mgt sd viing khac ngap ung do ket hgp mua ddng va nudc ngoai lai, muc nudc trong ddng ddi khi lai thap hon myc nudc ngoii sdng, kenh. Vi vay, viec danh gii miic do ngap sau do mua li rat khd khan.

3) Vung ngap ung do mua - trieu. Mgt sd viing d DBSCL bi ngap ting do mua vi do trilu la chinh. Nhung vung ngap do mua la cac vung dit thip, nim giip ranh giua viing ngap do lu vi vung bi tic dgng cua trilu, cao trinh mat dit thudng chi tir 0,2+0,6 m, tieu thoit nudc kem. Ngay giua mua mua lu, gap trieu cudng va mua ldn keo dii, dien tich ngap cd thi len din 600+700 ngin ha, gdm cudi viing Cai Sin - Xa No, trung tam bin dio Ci Mau, U Minh Thugng, U Minh Ha, ha luu ven Vim Cd Tay nhu Bo Bo, Bic Ddng, Bi Beo, ven Vim Cd Ddng nhu Diic Hoi, Xuan Khanh... nai

(11)

PHAN I - THUY LIJC, SONG BIEN vA PHONG CHONG LIJT BAO... 99

CO bien do trieu ngay trong mua mua lu chi vio khoing 0,30+0,50 m nen tieu thoit nudc rat khd khan.

4) Viing ngap do trieu nam rii ric ven bd Bien Ddng, l i cic viing triing thip xen ke cac gidng cit cao ven bien hay cic viing dat mdi lan ra bien, cao do dudi 0,4 m, nhu cic vung ciia sdng V i m Cd, ven bien Tra Vinh, vung cira sdng My Thanh, Ginh Hio, vung mui C i Mau, cira sdng Ong Doc... thudng bi ngap vio ky trieu cudng, ngap sau hon khi cd mua ldn ngi ddng vio cudi mua (thing X-XI). Dien tich ngap trieu d DBSCL vao khoing 200+300 ngin ha.

11.2. Theo th&i gian nggp Iut co the phan DBSCL ldm 4 viing nggp chinh

1) Viing ngap lau va ngap rat sau: Ngap lu tren 2,0 m, keo dii tu 3-5 thing, trung binh l i 3,5+4,0 thing lien tuc, tir thing VIII-XI. Ranh gidi vung ngap sau, ngap lau d DTM l i bien gidi, bd sdng Tien, kenh Ddng Tien v i kenh Phudc Xuyen; viing kep giua hai sdng Tien - Hau tren Vim Nao; d TGLX l i vung tir bien gidi ve bd sdng Hau va kenh Mac Can Dung.

2) Vung ngap lau va ngap sau trung binh: Ngap sau tir 1,0+2,0 m, keo dai 3-4 thing, tu thing VIII-XI, mgt sd vung thap tir thing IX-XII. Viing ngap lau v i ngap sau trung binh gidi han d phia tren l i viing ngap rat sau, phia dudi l i kenh Nguyen Van Tiip, kenh 12 v i sdng Vim Cd Tay d DTM; l i rach Cii Tiu Thugng d viing kep giua hai sdng; l i tuyen dudng Long Xuyen - Thoai Son - Tri Tdn d TGLX.

3) Vung ngap lau nhung ngap nong: Ngap sau tir 0,5+1,0 m, thudng keo dii 2,5+3,5 thing, tu thing IX-XII. Vung ngap ndng, gidi han phia tren la viing ngap sau trung binh, gidi ban phia dudi l i sdng Vim Cd Ddng v i true QLl cho den My Tho va ven theo bd sdng Tiin d DTM; l i tryc dudng QLl d viing kep giua hai sdng; la tuyen dudng c i n Tho - Vi Thanh - Gd Quao - Rach Gii d TGLX v i viing Tay sdng Hau.

4) Viing ngap khong dang ke bao gdm phin cdn lai ciia DBSCL (mgt so nai hoin toin khdng hi ngap nhu vung Biy Nui tinh An Giang, vimg trung tam Ben Tre...).

Dai bg phan vung n i y bi ngap do mua hoac do mua v i trieu (trung tam Bin dao Ca Mau, U Minh Thugng, Gd Cdng...) v i ngap do trilu (Nam bin dio C i Mau, ven bien Tra Vinh, Ben Tre...).

11.3. Xet tdc dpng eda lu vd triiu co thi phan viing nggp hit ra ldm 3 khu chinh 1) Khu lu, Iut chil yiu do nuac tic bien giai vd tic song, dnh hu&ng trieu khong ddng ki. IChu nay cd thi bao gdm phia bic kenh Hdng Ngy, Bic Vim Nao, phan ldn TGLX. Tir thing VII-VIII, trilu hiu nhu khong thi hien rd (the hien qua sy dao dgng vii cm trong ngiy) tren dudng qui trinh lu. LQ thay ddi nhanh theo thdi gian vi khdng gian. Do dde mat nudc ldn v i tieu thoit nhanh. Trong khi IQ tai Tan Chau dao dgng trong khoing 4,8+5,2 m d nhung trin IQ ldn, thi tai Chg Mdi, mirc dao dgng chi tCr 3,5+3,8 m, thip ban 1,0 m.

(12)

100 TUYEN TAP KHOA HOC CONG NGHE 50 N A M . . ^ A P H

2) Khu IQ-trieu, chiu dnh huang it cua trieu, nam giica kenh Hong Ngu vd Nguyen Vdn Tiep, tuy IQ van chiem uu the nhung trieu da cd tic ddng manh len qua trinh lu. Vio nhung thing dau miia IQ, myc nudc hau nhu van cdn dao ddng theo trieu, die biet li tren sdng Vim Cd Tay vi trong ngi ddng. Muc nudc trieu cudng trudc khi lu vl d miic xip xi 1,0 m. Khi IQ vl, dao ddng myc nudc theo trieu giam dan va myc nudc hing ngay tang din. Bien do dao dgng luc IQ cao nhit ciing cdn khoang tir 0,30+0,40 m d nhung khu giap viing trilu - lu. Chenh lech muc nuac giQa cic noi trong viing niy khdng nhieu, chi tu 0,20+0,50 m. Myc nudc lu cao nhat da xay ra trong vimg IQ-trieu dat tu 2,0+2,5 m.

3) Khu triiu - lii, chiu anh huang mgnh ciia trieu, gom khu nam kenh Nguyen Vdn Tiep, khu sdt bien Tdy - cd the coi li vung ngap chu yeu do trieu. Yeu td trieu tic dgng manh hon vi thudng tao dinh ldn nhat nam khi lu bat dau rut lai gap trieu dang cao. Qui trinh myc nudc cd dang dao dgng trieu khi ro. Bien do dao dgng tir 2,5+3,0 m d vung ven bien, giim cdn 0,4+0,6 m d khu giip vung IQ - trieu. Ven bien, trieu hoin toin chiem uu the va myc nudc cao nhit thuan tuy do trieu. Chenh lech myc nudc giua cic noi khdng nhieu. Myc nudc cao nhat trong viing dat tir 1,70+2,20 m. Do he thdng kenh rach phit trien, trieu da inh hudng manh hon den viing thir 2, tic dgng nhit djnh den qui trinh nudc rut.

Tu sy phan vung niy, viec quy hoach kiem soit lu vi chuyen ddi ca ciu sin xuit thich hgp cho timg vung dugc hinh thinh.

TAI LIEU THAM KHAO

[1]. Nguyen Huu Nhan vi nnk: Bio eio chuyen de "Xay dung co sd du lieu muc nudc IQ vung ngap Iut DBSCL nham de xuit giii phip khoa hgc xay dung he thdng de bao" cua de tii Nhi nudc "Nghien cim de xuit cic giai phip khoa hgc cdng nghe xay dyng he thdng de bao bd bao nhim phit triin bin vung vung ngap lu DBSCL"

Tp.HCM. 2005.

[2]. Tran Nhu Hdi vi nnk: Bio eio tdng kit khoa hgc vi ky thuat dl tii Nhi nudc

"Nghien cim de xuat cac giii phip khoa hgc cdng nghe xay dyng he thdng de bao bd bao nham phit trien ben vung vung ngap IQ DBSCL" Tp.HCM., 12/2005.

[3]. Tran Nhu Hoi va nnk: Dd bao vung ngap lu DBSCL, NXB. Nung nghiep, 2005.

Referensi

Dokumen terkait