Sự khác biệt về văn hóa chính trị và những xung đột quốc tế

(1)

Sự khác biệt về văn hóa chính trị và những xung đột quốc tế

Fedotova V.G. (2015), “Razlichie politicheskikh kyltur i mezhdunarodnye konflikty”, Politicheskie issledovanija, N^o1, str.44-54.

NguyÔn ThÞ Kim Anh dÞch

Tãm t¾t: Çc sù kiÖn kÞch tÝnh ë Ukraine ®ang ph¸ vì trËt tù thÕ giíi hiÖn h÷u vµ ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vÒ b¶n chÊt. T×nh h×nh chØ ®−îc xem xÐt thuÇn tóy vÒ mÆt chÝnh trÞ, vµ Ýt ®−îc th¶o luËn ë møc ®é lý luËn, kh¸c víi çc nghiªn cøu nghiªm tóc thêi ChiÕn tranh L¹nh. Bµi viÕt nµy cung cÊp çi nh×n tæng quan vÒ mét sè quan ®iÓm cña çc nhµ nghiªn cøu ng−êi Mü - nh÷ng ng−êi ®ang lo ng¹i vÒ nh÷ng thay ®æi kh«ng thÓ ®¶o ng−îc, hä lµ nh÷ng ng−êi kh«ng ®ång ý hoÆc kh«ng hoµn toµn ®ång ý víi Washington. ViÖc nghiªn cøu nh÷ng quan ®iÓm cña hä gióp t¸c gi¶ nhËn thøc ®−îc sù kh¸c nhau gi÷a v¨n hãa chÝnh trÞ cña Nga vµ ph−¬ng T©y. N−íc Nga, cã môc ®Ých râ rµng khi b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých quèc gia cña m×nh ë cÊp ®é ®Þa chÝnh trÞ, ®ang ph¶i ®èi mÆt víi çc quan niÖm cña ph−¬ng T©y vÒ c¶i çch d©n chñ, vµ trªn thùc tÕ ®ang che giÊu nh÷ng lîi Ých ®Þa chÝnh trÞ cña viÖc më réng ph¹m vi ¶nh h−ëng cña ph−¬ng T©y. T¸c gi¶ ®· cè g¾ng cho thÊy r»ng, nh÷ng kh¸i niÖm quan träng trong viÖc t×m hiÓu cuéc xung ®ét "ph−¬ng T©y - phi ph−¬ng T©y" lµ mét cam kÕt tiÕp tôc çc m« h×nh hiÖn ®¹i hãa kiÓu ph−¬ng T©y cña çc n−íc kh«ng thuéc ph−¬ng T©y trªn con ®−êng b¾t kÞp sù ph¸t triÓn cña ph−¬ng T©y.

M« h×nh nµy kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa ë nhiÒu quèc gia kh«ng thuéc ph−¬ng T©y, tr−íc hÕt lµ ë Nga vµ Trung Quèc. Khi x©y dùng m« h×nh hiÖn ®¹i hãa quèc gia, Nga vµ Trung Quèc ®· thu thËp kinh nghiÖm cña c¶ ph−¬ng T©y vµ nh÷ng n−íc kh«ng thuéc ph−¬ng T©y, trªn c¬ së sö dông nÒn v¨n hãa riªng cña hä nh− mét nguån lùc ph¸t triÓn. Theo quan ®iÓm nµy, d©n chñ kh«ng ph¶i lµ mét thiÕt kÕ cã s½n, mµ ph¶i ®−îc x©y dùng bëi mçi quèc gia, vµ ®−îc sù chÊp nhËn cña quÇn chóng. Çc gi¸ trÞ truyÒn thèng cña Nga hiÖn nay ®ang dËy sãng, vµ ®−îc ®Æt lªn hµng ®Çu, ®iÒu nµy ®ang khiÕn cho ph−¬ng T©y khã chÞu. Cã thÓ thÊy, ph−¬ng T©y còng cã çc gi¸ trÞ truyÒn thèng ®Æc tr−ng, viÖc tõ chèi chóng sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng rèi ren trong qu¸ tr×nh qu¸ ®é lªn hiÖn ®¹i. Vµo thÕ kû XVIII, d−íi thêi Peter §¹i ®Õ, Nga ®· b¾t ®Çu con ®−êng hiÖn ®¹i hãa, sau ®ã çc giai

®o¹n ph¸t triÓn tiÕp theo ®· b·i bá chÕ ®é n«ng n«, cã nh÷ng thay ®æi phï hîp víi çc cuéc c¶i çch trong nöa sau thÕ kû XIX, råi thùc hiÖn çch m¹ng t− s¶n vµ çch m¹ng XHCN, tiÕn lªn c«ng nghiÖp hãa, ®¶m b¶o chiÕn th¾ng chñ nghÜa ph¸t xÝt,

(2)

®¶m b¶o d©n chñ, b−íc vµo con ®−êng ph¸t triÓn TBCN trong thÕ kû XX-XXI. Hai thÕ kû r−ìi n−íc Nga ë trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa, vµ nhiÒu gi¸ trÞ cña nã ®· trë nªn hiÖn ®¹i. ViÖc thu hÑp ph¹m vi cña kh¸i niÖm ch©u ¢u trong khu«n khæ EU ®·

bÞ chØ trÝch. C¶ hai nÒn v¨n hãa chÝnh trÞ - Nga vµ ph−¬ng T©y - ®Òu chøa ®ùng c¸c gi¸ trÞ chung, nh−ng cã nh÷ng −u tiªn kh¸c nhau. ViÖc phèi hîp th¶o luËn nghiªm tóc cã thÓ ®em tíi nh÷ng b−íc tiÕn, cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ tr−íc nh÷ng thay ®æi kh«ng thÓ ®¶o ng−îc.

Tõ khãa: V¨n hãa chÝnh trÞ, TrËt tù thÕ giíi, §èi tho¹i, Lîi Ých quèc gia, D©n chñ, Nga, Ph−¬ng T©y, Ukraine, Hoa Kú, Ch©u ¢u.

Sù xung ®ét gi÷a hai hÖ thèng x· héi - TBCN vµ XHCN - ®· biÕn mÊt cïng víi sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ çc kh¸t väng d©n chñ míi. N−íc Nga ®Þnh vÞ m×nh nh− mét quèc gia míi, ®ang x©y dùng d©n chñ, vµ ®−îc ph−¬ng T©y tiÕp nhËn mét çch t−¬ng ®èi tÝch cùc. Ngµy nay, chóng ta ®ang nhËn thÊy sù xÊu ®i trong mèi quan hÖ ph−¬ng T©y vµ Nga, sù håi phôc mét çch toµn diÖn çc xung ®ét

“ph−¬ng T©y - phi ph−¬ng T©y”. Sù h×nh thµnh c¸c quèc gia míi, tr−íc ®©y ch−a hÒ tån t¹i vµ ch−a hÒ cã kinh nghiÖm x©y dùng ®Êt n−íc, ®· dÉn ®Õn sù sôp ®æ b¶n

®å ®Þa chÝnh trÞ thÕ giíi ®−îc t¹o nªn sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø Hai. Khi x¶y ra c¸c xung ®ét s¾c téc vµ m©u thuÉn gi÷a c¸c quèc gia, ph−¬ng T©y lu«n ®øng vÒ mét bªn nµo ®ã, t¹o nªn sù chªnh lÖch lùc l−îng th«ng qua sù ñng hé cña m×nh, gia t¨ng møc ®é xung ®ét “ph−¬ng T©y - phi ph−¬ng T©y”.

Nh÷ng ý kiÕn tõ thùc tÕ Hoa Kú

Trong giíi chøc chÝnh trÞ Hoa Kú, çc quan chøc th−êng chia sÎ quan ®iÓm cña ChÝnh phñ mét çch v« lý, thÝ dô, cho r»ng Nga ®· tiÕn ®Õn gÇn biªn giíi NATO (Bé tr−ëng Quèc phßng Hoa Kú), çc th«ng b¸o cña ®¹i diÖn Bé Ngo¹i giao, J. Psaky, l¹i cho r»ng çc tµu cña Nga ®æ x« tíi bê biÓn Belarusia, còng nh− nhiÒu th«ng b¸o kh¸c, lµ b»ng chøng vÒ viÖc ë Hoa Kú ®· kh«ng cßn cã

c¸c chuyªn gia cã kinh nghiÖm vÒ Nga.

Trong khi ®ã, trong sè nh÷ng ng−êi ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch cña Hoa Kú thêi kú ChiÕn tranh L¹nh hoÆc nghiªn cøu nã,

®· cã nh÷ng ng−êi ®−a ra c¸c luËn chøng vÒ cuéc xung ®ét chÝnh trÞ.

Trong bµi viÕt “Lµm thÕ nµo ®Ó kh«ng thæi bïng mét cuéc ChiÕn tranh L¹nh míi”, nhµ ph©n tÝch chÝnh trÞ næi tiÕng cña Hoa Kú R. Legvold (Legvold 2014, tr.74-84) kh¼ng ®Þnh r»ng, kh«ng cÇn ph¶i gäi m©u thuÉn hiÖn nay gi÷a Nga vµ Hoa Kú lµ ChiÕn tranh L¹nh, nh−ng ®ång thêi còng l−u ý r»ng, thuËt ng÷ nµy hoµn toµn phï hîp víi nh÷ng g× ®ang diÔn ra trong mèi quan hÖ hiÖn t¹i gi÷a hai n−íc. ¤ng ®Ò nghÞ tham kh¶o l¹i nh÷ng bµi häc cña sù ®èi ®Çu tr−íc ®©y, ®Ó kh«ng ®−a ®Õn giíi h¹n

®æ vì. Theo Legvold, “hiÖn thùc nghiÖt ng· ë chç, cho dï lèi tho¸t cho khñng ho¶ng ë Ukraine nh− thÕ nµo, c¸c mèi quan hÖ sÏ kh«ng trë l¹i guång quay cò, nh− ®iÒu ®· tõng x¶y ra sau cuéc chiÕn n¨m 2008 gi÷a Nga vµ Gruzia...

Cuéc khñng ho¶ng ë Ukraine ®· ®Èy c¶

hai quèc gia tíi chç v−ît qua giíi h¹n nguy hiÓm vµ t¹o thµnh quan hÖ kh«ng nh©n nh−îng tõ hai phÝa - ®iÓm ®Æc tr−ng cho nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, khi c¸c bªn coi nhau kh«ng ph¶i lµ b¹n, còng kh«ng ph¶i lµ kÎ thï. HiÖn t¹i Nga vµ ph−¬ng T©y - lµ nh÷ng ®èi thñ”

(Legvold, 2014, tr.74-75).

(3)

Legvold cho r»ng, cuéc ChiÕn tranh L¹nh míi sÏ kh¸c víi cuéc chiÕn tranh cò ë nh÷ng ®iÓm sau ®©y: nã kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn toµn bé thÕ giíi, v× thÕ giíi kh«ng cßn l−ìng cùc; sÏ kh«ng cã xung

®ét gi÷a c¸c hÖ t− t−ëng nh− tr−íc ®©y;

sù ®èi ®Çu sÏ liªn quan ®Õn nh÷ng gi¸

trÞ. “§èi víi Moscow vµ Washington, nhiÖm vô chÝnh lµ kiÒm chÕ xung ®ét,

®Ó lµm sao cho nã thu gän vµ Ýt s©u s¾c nhÊt cã thÓ”, - nhµ nghiªn cøu viÕt (Legvold, 2014, tr.75). Tr−íc nh÷ng n¨m 1970, c¸c biÖn ph¸p gi¶m c¨ng th¼ng ®·

®−îc ®−a ra, hoµn thiÖn b−íc chuyÓn sang chÝnh s¸ch lµm dÞu m©u thuÉn, tõ

®ã xuÊt hiÖn çc m« h×nh hîp t¸c kh¸c nhau, trong ®ã cã viÖc kiÓm so¸t vò khÝ h¹t nh©n. Legvold kªu gäi Moscow vµ Washington ng¨n chÆn ChiÕn tranh L¹nh, t×m kiÕm çc lîi Ých chung vµ nh−îng bé lÉn nhau, tham kh¶o nh÷ng bµi häc tõ sù ®èi ®Çu tr−íc ®©y. Trong sè ®ã, «ng nªu lªn ba bµi häc. Thø nhÊt, lµ sù kh«ng tin cËy, vµ th−êng bãp mÐo sù nh×n nhËn vÒ çc ý ®å cña ®èi ph−¬ng. Mét trong sè rÊt nhiÒu çc thÝ dô cã thÓ chøng tá quan ®iÓm sai lÇm cña Hoa Kú lóc ®ã lµ nh×n nhËn sù can thiÖp cña Liªn X« vµo Afghanistan n¨m 1979 nh− lµ nç lùc thiÕt lËp sù kiÓm so¸t dÇu má ë khu vùc VÞnh Persid. Sù nh×n nhËn nµy hiÖn nay râ rµng ®· trë nªn thËt lè bÞch. Bµi häc thø hai mµ Legvold h−íng tíi lµ: “... Nç lùc t×m hiÓu sù quan t©m s©u s¾c cña ®èi thñ míi chØ lµ b−íc ®i ®Çu tiªn. B−íc tiÕp theo lµ çc cuéc ®µm ph¸n cÇn ph¶i ®−a ®Õn nh÷ng hµnh ®éng thùc tÕ. Mçi bªn cÇn x¸c

®Þnh mét b−íc ®i, hoÆc mét lo¹t c¸c b−íc

®i cô thÓ ®−a hä tíi viÖc thay ®æi c¸c

®Þnh kiÕn tr−íc ®ã” (Legvold, 2014, tr.83). Bµi häc thø ba: “Liªn X« vµ Hoa Kú th−êng hµnh ®éng theo t×nh huèng, thay v× cã mét kÕ ho¹ch vµ chÝnh s¸ch nhÊt ®Þnh. V× thÕ, trong cuéc khñng

ho¶ng hiÖn nay t¹i Ukraine vµ c¸c cuéc khñng ho¶ng tiÕp theo, Hoa Kú vµ c¸c

®ång minh ch©u ¢u nªn hµnh ®éng theo

¶nh h−ëng tõ sù lùa chän cña Nga ®èi víi c¸c sù kiÖn, chø kh«ng ph¶i nç lùc thay ®æi c¸c chÝnh s¸ch cña Kremlin”

(Legvold, 2014, tr.84).

Legvold cho r»ng, còng cÇn ph¶i nh¾c ®Õn çc chÝnh s¸ch cña Nga. Cã nghÜa lµ, cÇn ph¶i chó ý ®Õn sù kh¸c biÖt trong çch t− duy cña çc bªn xung

®ét vµ c¸c kªnh lµm dÞu sù ®èi ®Çu, cè g¾ng ®−a tíi hiÓu biÕt vµ ®èi tho¹i.

“NhiÖm vô träng yÕu tr−íc m¾t cña Moscow vµ Washington lµ chÊm døt mét c¸ch nhanh chãng cuéc ChiÕn tranh L¹nh míi vµ lµm cho nã bít nghiªm träng ë møc ®é cã thÓ nhÊt... Thay v× xö lý khñng ho¶ng Ukraine víi mét tÇm nh×n réng lín h¬n, c¸c nhµ l·nh ®¹o Nga vµ ph−¬ng T©y d−êng nh− tËp trung vµo ®èi ®Çu theo logic riªng. §èi víi Nga, ®ã lµ sù bÊt khuÊt vµ tù chñ:

kiªn c−êng v−ît qua sù trõng ph¹t cña ph−¬ng T©y vµ çc hËu qu¶ cña nã, buéc Washington vµ çc ®ång minh cña m×nh chÊp nhËn thùc tÕ r»ng, çc nhµ l·nh

®¹o Nga ®ang gi¶i quyÕt c¸c lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh t¹i Ukraine vµ n−íc ngoµi. §èi víi Hoa Kú vµ ch©u ¢u, th¾ng lîi ë Ukraine lµ buéc Moscow tõ bá hµnh vi g©y hÊn cña m×nh vµ trë vÒ con ®−êng hîp t¸c (mét sè giíi chøc ch©u ¢u ¸m chØ chiÕn th¾ng nh− lµ sù suy yÕu chÕ ®é cña Putin vµ thóc ®Èy sù thay thÕ cña nã)” (Legvold, 2014, tr.82).

Râ rµng, tõ ®o¹n trÝch dÉn nµy cã thÓ thÊy, nç lùc t×m kiÕm sù hiÓu biÕt ®ang kÕt thóc mét c¸ch kh«ng hiÖu qu¶.

Bµi viÕt cña Legvold cã ý nghÜa rÊt quan träng, do ®· rót ra nh÷ng bµi häc tõ cuéc ChiÕn tranh L¹nh ®· qua, vµ thªm vµo ®ã nh÷ng ý t−ëng ng¨n chÆn viÖc ph¶i ®−¬ng ®Çu víi mét cuéc ChiÕn tranh L¹nh míi. Trong ®ã «ng ñng hé

(4)

®èi tho¹i vµ kiÒm chÕ khi ®¸nh gi¸ c¸c chñ thÓ xung ®ét. Nhµ ph©n tÝch chÝnh trÞ còng nhÊn m¹nh viÖc cÇn thiÕt ®èi tho¹i ë cÊp cao, tr¸nh c¸c quan niÖm sai lÇm vÒ ý ®å vµ môc tiªu cña nhau.

Tæng biªn tËp tê The Atlantic, John Tyler, còng cã ®ång quan ®iÓm: “C¸c chÝnh quyÒn tr−íc ®©y hiÓu r»ng, hä cÇn ph¶i thõa nhËn, cho dï miÔn c−ìng, c¸c lîi Ých cña Liªn X«, bëi mèi hiÓm häa chiÕn tranh h¹t nh©n phÝa tr−íc, vµ hä

®· kh«ng cã sù lùa chän nµo. Mèi hiÓm häa nµy ch−a bao giê biÕn mÊt...” (Tyler, 2014). Gi¶i ph¸p ®−îc «ng t×m thÊy trong

®èi tho¹i, dùa trªn çc nguyªn t¾c cña chÝnh s¸ch thùc tÕ, ®· tõng cøu v·n mèi quan hÖ Nga - Hoa Kú kh«ng d−íi mét lÇn. “Tr−íc tiªn, Tæng thèng vµ Bé tr−ëng Ngo¹i giao cÇn ph¶i tõ bá çc ph¸t biÓu xóc ph¹m mét çch v« cí vÒ Nga r»ng ®ã lµ mét c−êng quèc khu vùc yÕu kÐm, kh«ng lµm ®−îc g× c¶, t¸ch rêi khái thùc tiÔn cña thÕ kû XXI... vµ chÊm døt ®Ò cËp ®Õn viÖc “hä sÏ b¾t Nga ph¶i tr¶ gi¸”” (Tyler, 2014). Xin ®−a ra mét

®o¹n pháng vÊn t¸c gi¶ chÝnh s¸ch kiÒm chÕ John Kennan cña phãng viªn thêi b¸o The New York Times T. Fridman (n¨m 1998), ®−îc John Tyler trÝch dÉn nh− sau: “T«i cho r»ng [viÖc më réng NATO] - ®ã lµ sù khëi ®Çu ChiÕn tranh L¹nh, - Kennan cho biÕt. Råi ng−êi Nga sÏ ph¶n øng kh¸ tiªu cùc, vµ ®iÒu nµy

¶nh h−ëng ®Õn chÝnh s¸ch cña hä. T«i cho ®ã lµ mét sai lÇm nghiªm träng.

Kh«ng cã bÊt cø sù cÇn thiÕt ph¶i më réng nµo. Kh«ng ai ®e däa ai. Sù më réng nµy sÏ buéc c¸c nhµ s¸ng lËp quèc gia cña chóng ta ph¶i bËt dËy trong ng«i mé cña m×nh. Chóng ta ®· høa b¶o vÖ mét lo¹t c¸c quèc gia, bÊt chÊp viÖc chóng ta kh«ng cã nguån lùc, còng kh«ng cã mong muèn lµm viÖc nµy” (Tyler, 2014).

NÕu Legvold kªu gäi c¶ Nga vµ Hoa Kú t×m kiÕm sù tháa hiÖp, chñ yÕu tõ

quan ®iÓm cña phÝa Hoa Kú, th× hiÖn nay John Tyler vµ S. Cohen l¹i ®èi lËp h¼n víi chÝnh s¸ch cña Hoa Kú. Tr−íc

®©y, nh÷ng ng−êi ®èi lËp cã c¬ héi lín thÓ hiÖn vai trß cña m×nh th«ng qua çc tæ chøc chÝnh thøc nh− ñy ban Hoa Kú v× hßa hîp ph−¬ng §«ng vµ ph−¬ng T©y, tham gia l·nh ®¹o c¬ quan nµy lµ çc nhµ l·nh ®¹o doanh nghiÖp, çc chÝnh trÞ gia, çc nhµ khoa häc næi bËt, çc chÝnh kh¸ch, nh− George Kennan. HiÖn nay, theo Cohen, nh÷ng c¬ héi nh− vËy

®· bÞ gi¶m thiÓu. ¤ng kh«ng so s¸nh t×nh h×nh xÊu ®i trong quan hÖ gi÷a Nga vµ Hoa Kú so víi cuéc ChiÕn tranh L¹nh nãi chung, mµ víi quan hÖ Nga - Hoa Kú vµo n¨m 1962, trong cuéc khñng ho¶ng tªn löa Cuba. Xin nh¾c l¹i, mèi ®e däa râ rµng vÒ mét Cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø Ba ®· ®−îc lo¹i bá. Khi ®äc cuèn s¸ch “KhÈu ®¹i b¸c th¸ng T¸m” cña B. Tuchman, John F.

Kennedy ®· bÞ sèc, bëi kh«ng ai trong sè c¸c nhµ l·nh ®¹o c¸c quèc gia tham gia Cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø NhÊt, sau nµy cã thÓ gi¶i thÝch, cuéc chiÕn b¾t ®Çu nh− thÕ nµo vµ t¹i sao. ¤ng kh«ng muèn cã mét tiÕng t¨m nh− vËy, vµ ®·

b¾t ®Çu ®µm ph¸n tÝch cùc víi N.S.

Khrushchev ®Ó lo¹i bá c¸c mèi ®e däa cña chiÕn tranh. HiÖn nay, Cohen cho biÕt, chóng ta cã kh¶ n¨ng ®ang ë thêi

®iÓm nguy hiÓm nhÊt cña cuéc ®èi ®Çu Nga - Hoa Kú trong nhiÒu thËp kû qua.

T×nh h×nh cßn tåi tÖ h¬n so víi n¨m 1962, trong cuéc xung ®ét gi÷a Nga vµ Hoa Kú, th«ng qua c¸c cuéc xung ®ét gi÷a Nga vµ Ukraine. ViÖc h¹n chÕ sö dông vò khÝ h¹t nh©n ®· bÞ lo¹i bá.

Kh«ng cßn nh÷ng quy ®Þnh rµng buéc ph¸t triÓn vò khÝ trong h¬n 40 n¨m cña cuéc ChiÕn tranh L¹nh thø nhÊt. Cohen viÕt: “§iÒu t−¬ng tù liªn quan ®Õn sù quû qu¸i siªu thùc cña nhµ l·nh ®¹o Nga Vladimir Putin. ViÖc b«i nhä mét ng−êi

(5)

lµ ch−a tõng cã tiÒn lÖ trong qu¸ khø, Ýt nhÊt kÓ tõ sau c¸i chÕt cña Stalin.

(Henry Kissinger nãi “sù quû qu¸i cña Putin - ®ã kh«ng ph¶i lµ mét chÝnh s¸ch,

®ã lµ sù chèng chÕ cho nh÷ng thiÕu hôt chÝnh s¸ch”). T«i nghÜ r»ng, tÊt c¶ mäi thø thËm chÝ cßn tåi tÖ h¬n: ®ã lµ sù tõ chèi c¸c ph©n tÝch hiÖn t¹i vµ qu¸ tr×nh hîp lý ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch” (Cohen, 2014). T«i chia sÎ quan ®iÓm trong bµi viÕt vÒ c¸c hiÖn t−îng tr−íc vµ sau chÝnh trÞ nµy (Fedotov, 2014, tr.237-281).

Sù xÊu ®i cña nh÷ng c¨ng th¼ng quèc tÕ ®−îc ghi nhËn ë rÊt nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, nh−ng chñ yÕu ®−îc ghi l¹i qua nh÷ng ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ l·nh ®¹o ph−¬ng T©y. GÇn ®©y, c¸c quan ®iÓm kh¸c biÖt ch−a tõng lµ chñ

®Ò cña nh÷ng cuéc tranh luËn chÝnh thèng. Nh−ng hiÖn nay, ng−êi ta ngµy cµng quan t©m ®Õn nh÷ng quan ®iÓm kh¸c, vµ ®iÒu ®ã xuÊt hiÖn c¶ ë ph−¬ng T©y. §a sè c¸c quan ®iÓm liªn quan ®Õn c¸c mèi ®e däa míi, kh«ng dùa trªn bÊt kú mét lý luËn nµo, vµ còng kh«ng dÉn d¾t tíi mét lý luËn nµo. Nh−ng cã mét ngo¹i lÖ.

Hai nÒn v¨n hãa chÝnh trÞ

Bµi viÕt “T¹i sao cuéc khñng ho¶ng Ukraine lµ sai lÇm cña ph−¬ng T©y.

Nh÷ng sai lÇm vÒ tù do ®· khiªu khÝch Putin” cña George Mearsheimer c«ng bè trªn t¹p chÝ uy tÝn Foreign Affairs (Mearsheimer, 2014, tr.77-88) cã ý nghÜa quan träng ®èi víi çc lý thuyÕt gia. T¸c gi¶ bµi viÕt ®¸nh gi¸ nguyªn nh©n g©y ra quan ®iÓm kh¸c biÖt cña Nga vµ Hoa Kú lµ sù thóc ®Èy, t¹o ®iÒu kiÖn cña NATO, EU vµ çc nÒn d©n chñ, th«ng qua çc cuéc “çch m¹ng cam” ë phÝa §«ng.

George Mearsheimer viÕt: “Kh«ng khã

®Ó hiÓu hµnh ®éng cña «ng Putin.

Ukraine lµ mét ®ång b»ng réng lín, mµ Napoleon cña Ph¸p, ®Õ quèc §øc vµ §øc

Quèc x· ®· ph¶i v−ît qua tr−íc khi hä tÊn c«ng chÝnh n−íc Nga. §èi víi ng−êi Nga, Ukraine cã tÇm quan träng chiÕn l−îc to lín, nh− lµ mét quèc gia b−íc

®Öm. Kh«ng mét nhµ l·nh ®¹o Nga nµo cho phÐp mét liªn minh qu©n sù, míi

®©y cßn lµ kÎ tö thï cña Moscow, tiÕn vµo Ukraine. Vµ sÏ kh«ng mét nhµ l·nh

®¹o Nga nµo ®øng yªn nh×n ph−¬ng T©y hç trî thiÕt lËp mét chÝnh phñ Ukraine cã ý ®Þnh x©y dùng ®Êt n−íc theo thÓ chÕ ph−¬ng T©y” (Mearsheimer, 2014, tr.83).

Nãi çch kh¸c, theo Mearsheimer, Putin hµnh ®éng theo mét hÖ thèng chÝnh s¸ch thùc tÕ, ®Ó b¶o vÖ lîi Ých quèc gia cña Nga. Çc ®èi thñ phÝa T©y cña Putin tin r»ng, logic cña chñ nghÜa hiÖn thùc kh«ng cã trong thÕ kû XXI, vµ r»ng çc nguyªn t¾c tù do cña ph¸p luËt, sù phô thuéc lÉn nhau vÒ kinh tÕ vµ d©n chñ cã thÓ ®¶m b¶o sù tù do vµ thèng nhÊt cña ch©u ¢u. H·y xem xÐt çc nguyªn t¾c c¬ b¶n cña hai nÒn v¨n hãa chÝnh trÞ.

VÒ c¬ b¶n, ®ã lµ c¸c nÒn v¨n hãa chÝnh trÞ víi c¸c −u tiªn kh¸c nhau.

Nh−ng ë ®©y, c¶ Hoa Kú còng cã xu h−íng Realpolitik - chÝnh trÞ thùc tÕ, vµ Nga - h−íng tíi çc nguyªn t¾c cña nhµ n−íc ph¸p quyÒn, ph¸t triÓn kinh tÕ vµ tham gia vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu, h−íng tíi çc c¶i çch d©n chñ. M«i tr−êng chÝnh trÞ, çc mèi ®e däa hiÖn h÷u t¹o nªn sù −u tiªn cho çc nguyªn t¾c cña mçi nÒn v¨n hãa chÝnh trÞ nµy.

ViÖc NATO tiÕp cËn s¸t biªn giíi Nga, nÕu Ukraine chän Liªn minh ch©u ¢u, sÏ t¹o nªn sù −u tiªn hµnh ®éng cña Putin trong chÝnh s¸ch thùc tÕ, ®Ó b¶o vÖ c¸c lîi Ých quèc gia. Ph−¬ng T©y còng nhËn thøc ®−îc lîi Ých quèc gia cña m×nh, vµ th−êng sö dông c¸c nguyªn t¾c trªn cho môc ®Ých khoa tr−¬ng, ®Ó t×m kiÕm vµ ®¹t ®−îc an ninh, sù thèng trÞ, vµ mét thÕ giíi ®¬n cùc. Trong ch−¬ng

(6)

tr×nh “Tèi Chñ nhËt víi Vladimir Solovev” ngµy 12/10/2014, nhµ b¸o Hoa Kú M. Bohm ®· th¼ng th¾n tr¶ lêi c©u hái t¹i sao Hoa Kú can thiÖp vµo c«ng viÖc cña c¸c n−íc kh¸c: “Bëi v× chóng t«i cã thÓ”, vµ bæ sung thªm r»ng, Liªn X«

còng ®· tõng cã thÓ lµm viÖc nµy. Sù −u tiªn trong v¨n hãa chÝnh trÞ ph−¬ng T©y lµ çc nguyªn t¾c trõu t−îng. Trõu t−îng bëi kh«ng hiÕm khi chóng lµ sù chuyÓn giao çc gi¸ trÞ ph−¬ng T©y cña nh÷ng nguyªn t¾c nµy cho thÕ giíi kh«ng thuéc ph−¬ng T©y. Çc nguyªn t¾c tù do cña ph¸p luËt chñ yÕu ®−îc tu©n thñ ë Hoa Kú vµ ph−¬ng T©y nãi chung, nh−ng th−êng bÞ bá qua, ®Æc biÖt lµ trong mèi quan hÖ víi çc n−íc kh¸c.

Sù phô thuéc lÉn nhau vÒ kinh tÕ lµ kh«ng c«ng b»ng. VÝ dô, nhiÒu n−íc ch©u ¢u (®Æc biÖt lµ T©y Ban Nha, Italia, Hy L¹p, Bå §µo Nha, c¸c n−íc

§«ng ¢u) thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ tù do rÊt kÐm vµ ®· tr¶i qua mét cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c, vµ bÞ t¸c ®éng trÇm träng h¬n do tham gia vµo EU,

nh− tr−íc ®©y lµ cÇn thiÕt - bá qua nã lµ mét sù phiªu l−u. C¸c nhµ l·nh ®¹o Hoa Kú vµ ch©u ¢u ®· kh«ng thÓ biÕn Ukraine thµnh mét bøc t−êng thµnh cña ph−¬ng T©y trªn biªn giíi Nga. B©y giê, khi hËu qu¶ tõ c¸c chÝnh s¸ch kh«ng thÊu ®¸o cña hä ®· râ rµng, viÖc tiÕp tôc nã sÏ lµ sai lÇm lín h¬n.

T«i muèn bµn riªng vÒ d©n chñ. Nã phæ biÕn kh¾p thÕ giíi, kh«ng chØ d−íi h×nh thøc duy nhÊt hiÖn h÷u ë Hoa Kú hay T©y ¢u, mµ cã nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, th−êng g¾n liÒn víi v¨n hãa cña x· héi mµ nã ®−îc ¸p dông. D©n chñ - tr−íc hÕt lµ mét thÓ chÕ nhµ n−íc cã hÖ thèng kiÓm tra, c©n b»ng vµ mét nÒn chÝnh trÞ d©n chñ. §ã lµ sù tù nguyÖn

cña x· héi cho mét vÞ thÕ d©n sù tÝch cùc. §ã lµ sù c«ng nhËn tÝnh kh¸ch quan vÒ lîi Ých cña c¸c nhãm x· héi kh¸c nhau trong ph¹m vi quèc gia, vµ sù hµi lßng tháa hiÖp víi lîi Ých cña hä,

vËy, ngô ý viÖc c«ng nhËn lîi Ých kh¸ch quan cña çc quèc gia kh¸c nhau vµ viÖc thµnh lËp mét hÖ thèng tháa hiÖp quèc tÕ, ®¶m b¶o, dï chØ lµ mét phÇn, lîi Ých cña m×nh. Nh−ng ph−¬ng T©y th−êng khuyÕn khÝch - ®Æc biÖt lµ ë çc n−íc kh«ng thuéc ph−¬ng T©y - çc ho¹t ®éng cña quÇn chóng, hiÖn nay th−êng xuÊt hiÖn d−íi çc h×nh thøc tr−íc chÝnh trÞ (nh− b¹o lo¹n, qu¸ tr×nh tù diÔn biÕn), hoÆc sau chÝnh trÞ (phñ nhËn chÝnh phñ). Çc sù kiÖn ë Ai CËp vµ Ukraine lµ nh÷ng vÝ dô ®iÓn h×nh. Çc ho¹t ®éng cña quÇn chóng kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµ dÊu hiÖu cña d©n chñ. Kh¸i niÖm d©n chñ t¹i Hoa Kú trong thËp niªn 1960 ®· thay thÕ b»ng kh¸i niÖm c©n b»ng bÊt b×nh ®¼ng. NÒn d©n chñ hiÖn nay ®ang cã søc hót lín ë çc vïng kh¸c nhau trªn thÕ giíi, d©n chñ ®ang më réng nhanh chãng vÒ mÆt ®Þa lý, nã kh«ng xuÊt hiÖn ë çc n−íc kh«ng thuéc ph−¬ng T©y nh− mét m« h×nh ®−îc chuÈn bÞ s½n. Nã gi¶i quyÕt çc nhiÖm vô cÊp b¸ch nhÊt, vµ mang çc ®Æc ®iÓm cña b¶n s¾c v¨n hãa. Kh«ng ai gäi Singapore vµ Malaysia lµ çc n−íc d©n chñ, nh−ng ë ®ã ®· cã sù c¶i çch d©n chñ quan träng b»ng çc ph−¬ng ph¸p cã uy tÝn - lµ t×m kiÕm sù c©n b»ng bÊt b×nh ®¼ng, tr−íc tiªn ë ba nhãm d©n téc thï ®Þch - Trung Quèc, Ên §é vµ M·

Lai. C¸c ho¹t ®éng cña Lý Quang DiÖu ë Singapore vµ M. Mahathir ë Malaysia trong nh÷ng n¨m 1970 h−íng tíi viÖc ng¨n chÆn sù hËn thï gi÷a c¸c nhãm nµy b»ng viÖc c«ng nhËn tÝnh kh¸ch

(7)

quan trong quyÒn lîi vµ chÝnh s¸ch cña hä, th«ng qua biÖn ph¸p tháa hiÖp. Vµo thêi kú ®ã, kh«ng thÓ x©y dùng ®−îc mét nÒn d©n chñ kiÓu kh¸c ë c¸c n−íc nµy, nh−ng viÖc x©y dùng nµy cßn cã thÓ tiÕp diÔn. M« h×nh chuyÓn ®æi cã s½n cña nÒn d©n chñ ph−¬ng T©y, ngay c¶

cã vÎ kh¸ trõu t−îng, ®Õn nay râ rµng

®· trë nªn kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc.

Nh÷ng h×nh ¶nh thùc sù cña d©n chñ hãa ra ®−îc thay ®æi theo nhiÒu çch (b»ng sù hiÖn diÖn hay kh«ng hiÖn diÖn cña çch thøc phèi hîp kiÓm tra vµ c©n b»ng, b»ng ph−¬ng ph¸p qu¶n lý nhµ n−íc, b»ng ph−¬ng ph¸p tháa hiÖp víi çc lùc l−îng ®èi lËp, b»ng møc ®é tham gia cña ng−êi d©n vµo çc ho¹t ®éng chÝnh trÞ, b»ng h×nh thøc cña mèi quan hÖ ®¹i diÖn vµ d©n chñ trùc tiÕp...). Thùc tÕ cña d©n chñ cßn ®a d¹ng h¬n, nh−ng kh«ng cã d©n chñ t¹i Ai CËp hoÆc Ukraine, vµ sù thay thÕ chÝnh s¸ch thùc tÕ cña Hoa Kú b»ng çc nÒn d©n chñ chØ lµ vá bäc cho çc chÝnh s¸ch thùc sù cña hä.

(cßn n÷a) Tµi liÖu tham kh¶o

1. V¨n hãa cã ý nghÜa. Lµm thÕ nµo ®Ó nh÷ng gi¸ trÞ ®ãng gãp vµo sù tiÕn bé x· héi, 2002, Nxb. MSPI, Moscow.

2. Pogrebinsky M., Popov A., Tolpyga A (2013), Sù h×nh thµnh n−íc Ukraine

®a v¨n hãa: tãm l−îc lÞch sö vµ t×nh h×nh hiÖn t¹i - Cuéc khñng ho¶ng ®a v¨n hãa vµ c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch quèc gia, Nxb. Wold, Moscow.

4. Fedotov V. G (2014), “Ba mèi liªn quan ®Õn chÝnh trÞ: nÒn v¨n hãa tiÒn chÝnh trÞ, chÝnh trÞ vµ hËu chÝnh trÞ”

International Journal of Culture Research, N^o1(14).

5. Fedotova V.G., Kolpakov V. A., Fedotova N. N (2008), Chñ nghÜa t−

C¸ch m¹ng V¨n hãa, Moscow.

6. Huntington, S. 2005. Sù va ch¹m cña c¸c nÒn v¨n minh, Nxb. ACT, Moscow.

7. Cohen S.F (2014), “Cuéc ChiÕn tranh L¹nh míi vµ sù cÇn thiÕt tinh thÇn

¸i quèc cña Heresy. Sù nguþ biÖn cña Hoa Kú cã thÓ dÉn ®Õn chiÕn tranh víi Nga”, The Nation. Th¸ng

8/2012. URL: http:

//www.thenation.com-cold-war-and- necessity-patriotic-heresy (truy cËp ngµy 26/10/2014).

Böhlau Verlag, Kö_ln.

9. Huntington S.P. (1993), “Sù va ch¹m cña c¸c nÒn v¨n minh?”, Foreign Affairs, Summer.

10.Huntington S.P. (1996), Sù va ch¹m cña c¸c nÒn v¨n minh vµ viÖc thiÕt lËp l¹i trËt tù thÕ giíi, Nxb. Simon &

Schusterr, New York.

11.Legvold R. (2014), “KiÓm so¸t ChiÕn tranh L¹nh míi. Moscow vµ Washington cã thÓ häc hái g× tõ cuéc chiÕn tr−íc ®©y”, Foreign Affairs, Vol. 93, N⁰5.

12.Mearsheimer J. J. (2014), “T¹i sao khñng ho¶ng Ukraine lµ lçi lÇm cña ph−¬ng T©y. Nh÷ng ¶o t−ëng tù do chÝnh lµ ®iÒu khiªu khÝch Putin”, Foreign Affairs, Vol. 93, N⁰5.

§«ng, Trung ¢u, §øc vµ nh÷ng mÊt m¸t ë phÝa §«ng, Nxb. W. J. Siedler, Berlin.