VI T NAM V1I VI C GIA NH P CÔNG Ư1C LIÊN HI P QU/C VS MIXN TRY TÀI PHÁN VÀ MIXN TRY TÀI S N C A QU/C GIA
Bành Qu*c Tu-n
Trư ng Đ i h c Kinh t - Lu t, ĐHQG-HCM
TÓM T T: Trên cơ s tóm t%t nh ng n i dung chính c a Công ư c c a Liên hi p qu c v quy n miRn tr+ tài phán và miRn tr+ tài s n c a qu c gia c a Liên hi p qu c ngày 02/12/2004 tác gi ñã phân tích nh ng v$n ñ lý lu n và th c tiRn v s c n thi t ph i gia nh p Công ư c này c a Vi t Nam nh m b o v l i ích c a Nhà nư c Vi t Nam trong b i c nh nhà nư c ta và các thành ph n kinh t c a nư c ta tham gia ngày càng nhi u hơn vào các ho t ñ ng kinh t , thương m i, ñ u tư v i ch th nư c ngoài ñ!ng th i cũng ñ góp ph n hoàn thi n pháp lu t Vi t Nam trong quá trình h i nh p qu c t .
T khóa:
Cùng v i s phát tri n c a ho t ñ ng kinh t thương m i toàn c u thì qu c gia tham gia v i tư cách là m t bên ch th trong các quan h dân s qu c t ngày càng ph bi n. Khi tham gia vào các quan h này qu c gia ñư c xác ñnh là ch th ñ#c bi t. N i dung quy ch pháp lý ñ#c bi t c a qu c gia ñã ñư c quy ñnh trong các ñi u ư c qu c t có liên quan mà quan tr ng nh t là Công ư c c a Liên hi p qu c v mi*n tr( tài phán và mi*n tr( tài s n c a qu c gia (United Nations Convention on Jurisdictional Immunities of States and their Property) ñư c thông qua b i Đ i h i ñ ng Liên hi p qu c vào ngày 02/12/2004 b&ng Ngh quy t s 59/38 (g i t$t là Công ư c Liên hi p qu c năm 2004) và ñư c ñ ng, cho t t c các qu c gia ký t( tháng 01/2005 ñ n ngày 17/01/2007 t i tr" s c a Liên hi p qu c. Vi c nghiên c u các n i dung c a Công ư c nh&m chu%n b các ñi u ki n gia nh p có ý nghĩa quan tr ng ñ i v i Vi t Nam trong b i c nh
nư c ta ñang h i nh p m nh m+ vào quá trình toàn c u hóa ñòi h,i pháp lu t Vi t Nam ph i ngày càng phù h p hơn v i các chu%n m c pháp lý qu c t 10.
1. N i dung quy2n mi n trV c a qu*c gia trong Công ư)c c a Liên hi(p qu*c năm 2004
Quy n mi*n tr( qu c gia trong tư pháp qu c t xu t phát t( nguyên t$c cơ b n trong quan h qu c t là nguyên t$c nguyên t$c tôn tr ng ch quy n qu c gia và bình ñ.ng ch quy n gi a các qu c gia. T( xa xưa, các nhà lý lu n pháp lý ñã th(a nh n nguyên t$c k< ngang quy n này không có quy n l c gì ñ i v i k<
ngang quy n kia (Parin parem non habet imperium). Theo nguyên t$c này, Nhà nư c này ho#c b t kỳ cơ quan nào c a Nhà nư c này không có quy n xét x! Nhà nư c khác ho#c ñ i di n c a Nhà nư c khác. Trên cơ s bình
10 Xem toàn văn công ư c (ti ng Anh) t i ña ch):
untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/4 _1_2004
ñ.ng gi a các qu c gia thì m i m t qu c gia không th th c hi n quy n l c c a mình trong quan h v i qu c gia khác. Quy n mi*n tr( c a qu c gia ñã ñư c pháp lu t qu c t quy ñnh c"
th trong Công ư c Viên năm 1961 v quan h ngo i giao (có hi u l c năm 1964) và Công ư c Viên năm 1963 v quan h lãnh s (có hi u l c năm 1967). Khi tham gia vào các quan h dân s có y u t nư c ngoài trong Tư pháp qu c t qu c gia cũng ñư c hư ng quy ch pháp lý ch th ñ#c bi t, ñó là quy n mi*n tr(
trong lĩnh v c tư pháp, ñã ñư c quy ñnh c"
th t i Công ư c Liên hi p qu c năm 2004 v mi*n tr( tài phán và mi*n tr( tài s n c a qu c gia. Theo n i dung Công ư c, quy n mi*n tr(
c a qu c gia trong lĩnh v c tư pháp g m quy n mi*n tr( tư pháp và quy n mi*n tr( ñ i v i tài s n thu c quy n s h u c a qu c gia.
1.1 Quy n miRn tr+ tư pháp, bao g!m ba n i dung:
- MiRn tr+ tài phán t i b$t c Tòa án qu c gia nào (còn g i là quy n miRn tr+ xét x , Immunity From Jurisdiction - IFJ). N i dung quy n này th hi n n u không có s ñ ng ý c a qu c gia thì không có m t tòa án nư c ngoài nào có th%m quy n th" lý và gi i quy t v" ki n mà qu c gia là b ñơn (trong lĩnh v c dân s ).
Đi u 5 Công ư c quy ñnh: Qu c gia ñư c hư ng quy n mi*n tr( tài phán trư c m t tòa án nư c ngoài theo nh ng quy ñnh c a Công ư c11. Các qu c gia có nghĩa v" ñ m b o quy n mi*n tr( tài phán và quy n mi*n tr( tài
11 Nguyênvăn: “A State enjoys immunity, in respect of itself and its property, from the jurisdiction of the Courts of another State subject to the provision of the present Convention”.
s n c a qu c gia khác, c" th là không th c thi quy n tài phán ch ng l i qu c gia khác trong m t v" ki n t i tòa án nư c mình. Các tranh ch p liên quan ñ n qu c gia ph i ñư c gi i quy t b&ng con ñư ng thương lư ng tr c ti p ho#c con ñư ng ngo i giao, tr( khi qu c gia t(
b, quy n này. Như v y, v nguyên t$c, các ch th có quy n n p ñơn kh i ki n qu c gia nhưng Tòa án nh n ñư c ñơn ki n có quy n th" lý gi i quy t v" ki n hay không l i ph" thu c vào ý chí c a qu c gia b ki n.
- MiRn tr+ ñ i v i các bi n pháp cưSng ch nh m ñ m b o ñơn ki n, n u qu c gia ñ!ng ý cho t) ch c, cá nhân nư c ngoài ki n mình, t c là ñ!ng ý cho Tòa án nư c ngoài xét x v ki n mà qu c gia là b ñơn. N i dung c a quy n này th hi n trong trư ng h p n u m t qu c gia ñ ng ý ñ tòa án nư c ngoài th" lý, gi i quy t m t v" tranh ch p mà qu c gia là m t bên tham gia thì tòa án nư c ngoài ñó ñư c quy n xét x!
nhưng tòa án không ñư c áp d"ng b t c m t bi n pháp cư9ng ch nào như b$t gi , t ch thu tài s n c a qu c gia ñ ph"c v" cho vi c xét x!.
Tòa án ch) ñư c áp d"ng các bi n pháp này n u ñư c qu c gia cho phép. Hai n i dung nêu trên ñư c các nhà lu t h c phương Tây ñ c p dư i cái tên Immunity From Execution (IFE). Đi u 18 Công ư c quy ñnh: “Không có bi n pháp cư9ng ch ti n t t"ng nào như t ch thu, chi m gi tài s n trái pháp lu t c a qu c gia ñư c áp d"ng trong m t v" ki n trư c m t tòa án nư c ngoài ...”12 Đi u này có nghĩa là trong trư ng
12 Nguyên văn: “No pre-judgment measures of constraint, such as attachment or arrest, against property of the State may be taken in connection with a proceeding before a court of another State …”.
h p qu c gia ñ ng ý cho Tòa án m t nư c th"
lý ñơn ki n ch ng l i qu c gia ñó thì qu c gia v'n ti p t"c hư ng quy ch pháp lý ñ#c bi t trong quá trình tham gia t t"ng t i Tòa án qu c gia ñó.
- MiRn tr+ ñ i v i các bi n pháp cưSng ch nh m ñ m b o thi hành quy t ñnh c a Tòa án trong trư ng h p qu c gia ñ!ng ý cho các t) ch c, cá nhân nư c ngoài kh i ki n cũng như ñ!ng ý cho Tòa án xét x v ki n ñó. Trong trư ng h p qu c gia ñ ng ý cho m t tòa án nư c ngoài gi i quy t m t tranh ch p mà qu c gia là m t bên tham gia và n u qu c gia là bên thua ki n thì b n án c a tòa án nư c ngoài ñó cũng ph i ñư c qu c gia t nguy n thi hành.
N u qu c gia không t nguy n thi hành b n án và không có s ñ ng ý c a qu c gia thì không th áp d"ng các bi n pháp cư9ng ch như b$t gi , t ch thu tài s n c a qu c gia nh&m cư9ng ch thi hành b n án ñó. Ngay c khi qu c gia t(
b, quy n mi*n tr( xét x! thì quy n mi*n tr(
ñ i v i các bi n pháp cư9ng ch b o ñ m thi hành phán quy t c a tòa án v'n ph i ñư c tôn tr ng. Đi u 19 Công ư c quy ñnh: “Không có bi n pháp cư9ng ch nào sau khi có phán quy t c a tòa án như t ch thu, b$t gi tài s n trái pháp lu t c a qu c gia ñư c áp d"ng trong m t v"
ki n trư c m t tòa án nư c ngoài ...”13
Như v y, theo Công ư c, khi tham gia vào quan h dân s qu c t , qu c gia s+ không b b$t bu c ph i tham gia vào b t kỳ v" ki n nào, tr( khi chính qu c gia ñ ng ý. Trong trư ng
13 Nguyên văn: “No post-judgment measures of constraint, such as attachment, arrest or execution, against property of the State may be taken in connection with a proceeding before a court of another State …”.
h p qu c gia t( b, m t n i dung trong quy n mi*n tr( tư pháp thì qu c gia v'n hư ng quy n mi*n tr( ñ i v i các n i dung còn l i.
1.2 Quy n miRn tr+ ñ i v i tài s n thu c quy n s h u c a qu c gia.
Quy n mi*n tr( ñ i v i tài s n thu c quy n s h u c a qu c gia là m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a quy n mi*n tr( c a qu c gia khi tham gia vào quan h dân s có y u t nư c ngoài. N i dung c a quy n này là nh ng tài s n ñư c xác ñnh thu c quy n s h u c a qu c gia thì không th là ñ i tư ng áp d"ng các bi n pháp tư pháp khi qu c gia ñưa vào tham gia các quan h dân s qu c t . Đi u 21 Công ư c ñã li t kê c" th nh ng lo i tài s n mà qu c gia ñư c hư ng quy n mi*n tr( như tài kho n ngân hàng s! d"ng cho vi c th c hi n các ch c năng, nhi m v" c a nhà nư c, tài s n c a quân ñ i, ... Quy n mi*n tr( v tài s n là m t n i dung không th tách r i c a quy n mi*n tr( c a qu c gia và ngày càng th hi n vai trò quan tr ng c a mình trong vi c b o v h u hi u l i ích c a qu c gia khi tham gia vào các quan h dân s qu c t .
Các n i dung c a quy n mi*n tr( c a qu c gia t n t i trong m i quan h g$n bó ch#t ch+
v i nhau và ñ u ñư c xây d ng trên nguyên t$c bình ñ.ng v ch quy n gi a các qu c gia. Tuy nhiên, gi a các quy n v'n có s ñ c l p tương ñ i và qu c gia có quy n t( b, m t n i dung, hai n i dung hay t t c các n i dung trong quy n mi*n tr(. Vi c qu c gia t( b, m t n i dung không làm nh hư ng ñ n các n i dung còn l i trong quy n mi*n tr(. Vi c t( b, quy n mi*n tr( c a qu c gia c n ph i ñư c th hi n rõ
ràng trong pháp lu t qu c gia, trong ñi u ư c qu c t mà qu c gia là thành viên ho#c trong các văn b n c" th mà qu c gia ký k t. Đi u 7 Công ư c quy ñnh: M t qu c gia không th vi n d'n quy n mi*n tr( tài phán trư c m t tòa án qu c gia khác ñ i v i m t v n ñ ho#c m t v" ki n khi mà qu c gia ñó ñã th hi n s ñ ng ý m t cách minh th th%m quy n tài phán c a m t tòa án qu c gia nư c ngoài ñ i v i m t v n ñ ho#c m t s ki n trong m t th,a thu n qu c t (International Agreement), m t h p ñ ng vi t (a written contract) ho#c m t tuyên b trư c tòa án ho#c b i m t thông báo vi t trong m t quá trình t t"ng c" th (Agreement by a State for the application of the law of another State shall not be interpreted as consent to the exercise of jurisdiction by the courts of that other State).
2. Các quan ñi%m khác nhau v2 quy2n mi n trV c a qu*c gia
Quy n mi*n tr( c a qu c gia khi tham gia vào quan h dân s qu c t ñã ñư c th(a nh n trong pháp lu t qu c t và pháp lu t c a nhi u nư c. Tuy nhiên, pháp lu t c a các nư c l i có nh ng quan ñi m khác nhau v m c ñ hư ng quy n này c a qu c gia. Đ n nay, c lý lu n và th c ti*n c a Tư pháp qu c t ñang t n t i hai quan ñi m cơ b n v quy n mi*n tr( qu c gia.
2.1 Thuy t quy n miRn tr+ tuy t ñ i
Theo quan ñi m c a thuy t này, qu c gia ph i ñư c hư ng quy n này trong t t c các lĩnh v c quan h dân s mà qu c gia tham gia và trong b t kỳ trư ng h p nào. Nh ng ngư i theo quan ñi m này xu t phát t( ch quy n qu c gia là tuy t ñ i và b t kh xâm ph m, b t
kỳ ch th nào cũng không có quy n vư t lên trên ch quy n qu c gia. Th m chí quy n mi*n tr( này còn ñư c m r ng cho ngư i ñ ng ñ u c a qu c gia khi tham gia vào các m i quan h v i tư cách ngư i ñ ng ñ u qu c gia hay tư cách cá nhân. C n nh n th c rõ v n ñ ñây, khi th(a nh n quy n mi*n tr( c a qu c gia khi tham gia vào các quan h dân s qu c t là tuy t ñ i thì ñi u này có nghĩa là qu c gia s+
ñư c hư ng quy n mi*n tr( trong t t c các lĩnh v c quan h dân s qu c t và trong t t c các trư ng h p mà qu c gia tham gia v i tư cách là m t bên ch th trong quan h dân s qu c t .
Thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i c a qu c gia trong quan h qu c t ñã ñư c th(a nh n r ng rãi t( lâu như m t t p quán qu c t . T(
th k: XVII, thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i ñã ñư c áp d"ng ph bi n t i các nư c Tây Âu và B$c M7. Trong v" ki n liên quan ñ n m t tàu chi n c a Pháp vào năm 1812, Chánh án Tòa án t i cao Hoa Kỳ (ông Macsan) ñã phán quy t cho r&ng m t tàu chi n ñang ph"c v" cho qu c gia có ch quy n (là nư c Pháp) ñư c hư ng quy n mi*n tr( tài phán khi ñang lãnh th c a Hoa Kỳ. Ông cho r&ng “s mi*n tr( c a qu c gia kh,i quy n tài phán c a m t qu c gia khác là m t nguyên t$c ñư c xác ñnh và không tranh cãi c a lu t t p quán qu c t ”. Cho ñ n cu i th k: XIX, ñ u th k: XX, tòa án c a nhi u nư c châu Âu khác cũng áp d"ng h c thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i trong quá trình xét x! các v" ki n có liên quan ñ n hành vi c a
qu c gia14. Gi a th k: XX ph n l n các nư c v'n còn công nh n quy n mi*n tr( tuy t ñ i giành cho qu c gia nư c ngoài. Tuy nhiên, t(
sau cách m ng tháng 10 Nga, ñ#c bi t là t( sau Chi n tranh th gi i th 2, v i s xu t hi n c a hàng lo t các qu c gia theo ch ñ chính tr XHCN, m t mô hình kinh t m i ra ñ i mà ñó nhà nư c tr c ti p tham gia vào các quan h kinh t v i tư cách là m t bên ch th , các công ty nhà nư c n$m ñ c quy n kinh doanh trong n n kinh t thì m t v n ñ ñ#t ra là li u các công ty nhà nư c này có ñư c hư ng quy n mi*n tr( c a qu c gia s h u nó hay không khi tham gia vào các quan h kinh t thương m i v i các ch th nư c ngoài. Chính th c ti*n này ñã d'n ñ n s xu t hi n c a Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i hay còn g i là “Quy n mi*n tr( ch c năng”.
2.2 Thuy t quy n miRn tr+ tương ñ i Thuy t này do các h c gi c a các nư c theo ch ñ chính tr TBCN kh i xư ng và xây d ng nh&m lo i tr( kh năng hư ng quy n mi*n tr( c a các công ty thu c s h u nhà nư c c a các nư c theo ch ñ chính tr XHCN khi tham gia vào các quan h kinh t thương m i qu c t . H c thuy t này nhanh chóng ñư c các nư c khác ng h và c" th hóa vào các ñ o lu t qu c gia. Theo h c thuy t này, qu c gia khi tham gia vào các quan h dân s qu c t s+ ñư c hư ng quy n mi*n tr( quy n mi*n tr( v tài phán và quy n mi*n tr( v tài s n trong t t c các lĩnh v c quan h dân s . Tuy nhiên, có nh ng trư ng h p qu c gia s+ không
14 Nguy*n Trưng Giang, Nh ng phát tri n c a lu t pháp qu c t trong th k: XXI (Sách tham kh o), Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i, 2008, tr.246.
ñư c hư ng quy n này mà ph i tham gia v i tư cách m t ch th dân s như các ch th thông thư ng khác. Như v y, Thuy t quy n mi*n tr(
tương ñ i ch p nh n cho qu c gia ñư c hư ng quy n mi*n tr( trong t t c các lĩnh v c quan h dân s mà qu c gia tham gia nhưng l i h n ch nh ng trư ng h p mà qu c gia s+ không ñư c hư ng quy n mi*n tr(.
Liên quan ñ n n i dung c a Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i c a qu c gia cũng c n làm rõ m t s quan ñi m khác bi t trong lý lu n.
Nhi u quan ñi m hi n nay v'n hi u quy n mi*n tr( tương ñ i theo hư ng qu c gia b h n ch m t s lĩnh v c quan h dân s qu c t không ñư c hư ng quy n mi*n tr(, còn trong nh ng lĩnh v c mà qu c gia ñư c hư ng quy n mi*n tr( thì qu c gia s+ ñư c hư ng quy n mi*n tr( trong b t c trư ng h p nào mà qu c gia tham gia. Theo tác gi , quan ñi m này là không chính xác. S tương ñ i ñây c n ph i ñư c hi u theo hư ng nh ng trư ng h p c" th mà qu c gia không ñư c hư ng quy n mi*n tr(, còn ph m vi c a quy n mi*n tr( v'n bao trùm t t c các lĩnh v c quan h dân s có y u t nư c ngoài mà qu c gia tham gia. S khác nhau ñây chính là ph m vi nh ng trư ng h p ñư c hư ng quy n mi*n tr( ch không ph i lĩnh v c quan h ñư c hư ng quy n mi*n tr(.
Vi c làm rõ n i dung c a Thuy t mi*n tr( là r t quan tr ng b i n u hi u không chính xác s+
d'n ñ n tình tr ng không b o v ñư c l i ích h p pháp c a qu c gia khi tham gia các quan h dân s qu c t ho#c không tôn tr ng l i ích h p pháp c a qu c gia khác, vi ph m nguyên t$c tôn tr ng ch quy n c a qu c gia.
Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i cũng ñã ñư c ch p nh n trong pháp lu t qu c gia c a nhi u nư c. T i Hoa Kỳ, t( năm 1952 ñã b$t ñ u thay ñ i quan ñi m quy n mi*n tr( qu c gia t( thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i sang thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i. Năm 1976, Qu c h i Hoa Kỳ ñã thông qua Lu t mi*n tr(
nhà nư c giành cho qu c gia nư c ngoài. Đ o lu t này chính là s hi n th c hóa Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i mà Hoa Kỳ ñang theo ñu i. Trong ñ o lu t này ñã có nh ng quy ñnh c" th v quy n mi*n tr( c a qu c gia:
ch th ñư c hư ng quy n mi*n tr(, n i dung quy n mi*n tr(, các trư ng h p qu c gia nư c ngoài không ñu c hư ng quy n mi*n tr(, ...
T i Anh, Lu t v quy n mi*n tr( c a qu c gia năm 1978 cũng ghi nh n quan ñi m này. Quan ñi m này còn ñư c ghi nh n trong th c ti*n xét x! tòa án Áo, Pháp, Th"y Đi n, Ý, Hy L p, B). Trư c ñây, ngay Liên Xô là m t nư c luôn ch trương áp d"ng Thuy t quy n mi*n tr(
tuy t ñ i, cũng ñã b$t ñ u có nh ng bi u hi n thay ñ i nh n th c ñ i v i thuy t này t( nh ng năm 60 c a th k: XX khi tuyên b s-n sàng ch p nh n thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i trên cơ s có ñi, có l i. Trong Th,a thu n thương m i gi a Hoa Kỳ và Liên Xô năm 1972 Liên Xô ñã ch p nh n “các ñ i di n thương m i nư c ngoài c a Liên Xô s+ không ñư c ñòi h,i hay hư ng mi*n tr( xét x! hay thi hành án hay các trách nhi m pháp lý ñ i v i các giao d ch thương m i trên lãnh th Hoa Kỳ, cũng gi ng như các t nhiên nhân hay pháp nhân c a Hoa Kỳ Liên Xô”15.
15 Nguy*n Trư ng Giang, Sñd, tr.247 – tr.248.
Quan ñi m v ch p nh n quy n mi*n tr(
tương ñ i c a qu c gia ñư c th hi n tương ñ i rõ ràng trong Công ư c năm 2004. Công ư c ñã dành nhi u ñi u kho n quy ñnh v các trư ng h p qu c gia không ñư c hư ng quy n mi*n tr( trong các lĩnh v c giao d ch thương m i, h p ñ ng lao ñ ng, thi t h i v ngư i và tài s n, ... C" th : Đ i v i quy n mi*n tr( xét x! trong các trư ng h p sau ñ y qu c gia s+
không ñư c yêu c u:
i. Qu c gia ñã t( b, quy n này m t cách minh th ho#c m#c th (Đi u 7 Công ư c);
ii. V" ki n liên quan ñ n các giao d ch thương m i mà qu c gia tham gia v i tư cách m t bên ch th , bên còn l i là th nhân ho#c pháp nhân (Đi u 10 Công ư c);
iii. V" ki n liên quan ñ n h p ñ ng lao ñ ng gi a qu c gia v i m t th nhân (Đi u 11 Công ư c);
iv. V" ki n liên quan ñ n b i thư ng thi t h i v ngư i và tài s n ñ i v i m t th nhân do hành vi thi u trách nhi m c a qu c gia ñó (Đi u 12 Công ư c).
Tương t , ñ i v i các quy n mi*n tr( áp d"ng các bi n pháp cư9ng ch nh&m ñ m b o ñơn ki n; Mi*n tr( ñ i v i các bi n pháp cư9ng ch nh&m ñ m b o thi hành quy t ñnh c a Tòa án; Quy n mi*n tr( ñ i v i tài s n thu c quy n s h u c a qu c gia Công ư c 2004 ñ u có quy ñnh nh ng trư ng h p qu c gia không ñư c quy n yêu c u khi tham gia vào v" ki n trư c tòa án qu c gia khác ho#c m t quan h dân s có y u t nư c ngoài.
Như v y, v cơ b n, ph n l n các qu c gia ñ u th(a nh n quy n mi*n tr( c a qu c gia khi
tham gia vào các quan h dân s qu c t . Đ ng th i pháp lu t nhi u nư c ñã quy ñnh rõ nh ng trư ng h p qu c gia nư c ngoài không ñư c hư ng quy n mi*n tr( khi tham gia vào quan h dân s qu c t t i nư c ñó. Th c ti*n trên cho th y Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i c a qu c gia ñang có ph m vi nh hư ng ngày càng r ng và ngày càng có nhi u qu c gia ch p nh n. Vi c Công ư c c a Liên hi p qu c năm 2004 chính th c kh.ng ñnh quy n mi*n tr(
tương ñ i c a qu c gia ñã ph n ánh r t rõ nét xu th phát tri n c a Tư pháp qu c t hi n ñ i.
3. Quan ñi%m v2 quy2n mi n trV qu*c gia t i Vi(t Nam và s c.n thi t ph i gia nhRp Công ư)c Liên hi(p qu*c năm 2004
T i Vi t Nam, v m#t lý lu n, v n ñ quy n mi*n tr( c a qu c gia khi tham gia vào các quan h dân s qu c t ñã ñư c ñ c p trong nhi u công trình nghiên c u, ñ#c bi t là các tài li u v Tư pháp qu c t . Nhìn chung, t i Vi t Nam hi n nay ñang t n t i hai quan ñi m khác nhau v n i dung quy n mi*n tr( qu c gia.
Quan ñi m th nh t xác ñnh quy n mi*n tr(
c a qu c gia bao g m quy n mi*n tr( xét x!, quy n mi*n tr( ñ i v i các bi n pháp cư9ng ch nh&m ñ m b o ñơn ki n, quy n mi*n tr(
ñ i v i các bi n pháp cư9ng ch b o ñ m thi hành phán quy t c a tòa án. Như v y, quy n mi*n tr( ñ i v i tài s n qu c gia không ñư c ñưa vào xem xét trong n i dung quy n mi*n tr( c a qu c gia. Nói cách khác, ph m vi c a quy n mi*n tr( qu c gia ch) bao g m quy n mi*n tr( tư pháp16. Theo tác gi , quan ñi m
16 Xem Trư ng Đ i h c Lu t Hà N i, Giáo trình Tư pháp qu c t , Nxb Công an nhân dân, 2010, tr. 114 - tr. 117.
này khó ch p nh n ñư c, nh t là trong ñi u ki n hi n nay, khi qu c gia tham gia ngày càng nhi u vào các m i quan h dân s , kinh t qu c t , b i trong nh ng trư ng h p nh t ñnh l i ích h p pháp liên quan ñ n tài s n c a qu c gia nư c ngoài s+ không ñư c v h u hi u.
Quan ñi m th hai kh.ng ñnh quy n mi*n tr( tài s n thu c s h u qu c gia là m t trong nh ng n i dung cơ b n c a quy n mi*n tr(
qu c gia. Quan ñi m này ñư c nhi u ngư i tán ñ ng. Theo tác gi , không th tách r i quy n mi*n tr( v tài s n ra kh,i quy n mi*n tr( c a qu c gia b i vì qu c gia tham gia vào ñ i s ng dân s qu c t ch y u là các quan h liên quan ñ n tài s n (Ví d": các tài s n ñ u tư nư c ngoài, tài kho n t i ngân hàng nư c ngoài, …). Nh ng m i quan h qu c gia tham gia mà không liên quan ñ n y u t tài s n ch y u thu c ph m vi ñi u ch)nh c a Lu t qu c t công. Th c ti*n cũng cho th y ngày nay qu c gia ñóng vai trò ngày càng quan tr ng trong ho t ñ ng kinh t thương m i c a qu c gia thông qua hàng lo t các ho t ñ ng như xúc ti n thương m i, ñ u tư, làm trung gian cho các pháp nhân c a các qu c gia ký k t h p ñ ng, b o lãnh, … T t c nh ng ho t ñ ng này ñ u kéo theo các v n ñ pháp lý liên quan ñ n tài s n c a qu c gia nư c ngoài nên vi c xác ñnh rõ quy n mi*n tr( ñ i v i tài s n c a qu c gia nư c ngoài cũng như m c ñ th c hi n quy n này là hoàn toàn c n thi t ñ tránh nh ng tranh ch p có th phát sinh.
Tuy nhiên, dù khác nhau v ph m vi c a quy n mi*n tr( nhưng t i Vi t Nam hi n nay ph n l n các quan ñi m ñ u tán ñ ng Thuy t
quy n mi*n tr( tuy t ñ i c a qu c gia, ph n ñ i Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i. Theo Giáo trình Tư pháp qu c t c a Trư ng Đ i h c Lu t Hà N i “N i dung thuy t mi*n tr(
theo ch c năng hoàn toàn trái v i các nguyên t$c cơ b n c a công pháp qu c t cũng như c a Tư pháp qu c t , không có l i cho vi c thúc ñ%y giao lưu dân s qu c t ”17. Tương t , theo giáo trình c a Khoa Lu t, Đ i h c qu c gia Hà N i “n i dung thuy t mi*n tr( theo ch c năng hoàn toàn trái v i các nguyên t$c cơ b n c a công pháp qu c t cũng như c a Tư pháp qu c t ”. “Pháp lu t Vi t Nam cũng như th c ti*n tư pháp Vi t Nam luôn luôn b o ñ m tôn tr ng quy n mi*n tr( tư pháp tuy t ñ i c a nhà nư c nư c ngoài b&ng con ñư ng ngo i giao, tr(
trư ng h p nhà nư c ñó ñ ng ý tham gia t t"ng t i tòa án Vi t Nam”18. Dư ng như v m#t lý lu n, Vi t Nam ch) ch p nh n Thuy t quy n mi*n tuy t ñ i, công khai bác b, Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i c a qu c gia. Đi u này có nghĩa là v m#t lý lu n, chúng ta th(a nh n r&ng qu c gia nư c ngoài khi tham gia vào quan h dân s qu c t t i Vi t Nam ñư c hư ng quy n mi*n tr( tuy t ñ i trong t t c các quan h và t t c các trư ng h p. Nhưng ngư c l i, khi nhà nư c Vi t Nam tham gia vào các quan h dân s qu c t t i nư c khác thì không ñư c hư ng quy n mi*n tr( trong m t s quan h và trong m t s trư ng h p theo quy ñnh c a pháp lu t nư c ñó. Đây cũng là m t trong nh ng lý do d'n ñ n trong pháp
17 Xem Trư ng Đ i h c Lu t Hà N i, Giáo trình Tư pháp qu c t , Nxb Công an nhân dân, 2010, tr.117.
18 Xem Giáo trình Tư pháp qu c t , Khoa Lu t - Đi h c qu c gia Hà N i, Nxb ĐHQG Hà N i, 2010, tr.117 và tr.214.
lu t th c ñnh c a Vi t Nam cũng chưa có quy ñnh chính th c nào v n i dung c a quy n mi*n tr( qu c gia. Pháp l nh v quy n ưu ñãi, mi*n tr( giành cho cơ quan ñ i di n ngo i giao, cơ quan lãnh s và cơ quan ñ i di n c a t ch c qu c t t i Vi t Nam ngày 07 tháng 9 năm 1993 có m t s quy ñnh v quy n mi*n tr( tư pháp. Theo kho n 1 Đi u 12 Pháp l nh,
“viên ch c ngo i giao ñư c hư ng quy n mi*n tr( xét x! v hình s t i Vi t Nam. H cũng ñư c hư ng quy n mi*n tr( xét x! v dân s và x! ph t hành chính”. Và kho n 3 Đi u 12 Pháp l nh quy ñnh: “viên ch c ngo i giao ñư c hư ng quy n mi*n tr( ñ i v i các bi n pháp thi hành án”. V y quy n mi*n tr( v tài s n thu c s h u qu c gia chưa th y ñ c p.
Hơn n a, ñây ch) là nh ng quy ñnh v quy n mi*n tr( giành cho viên ch c ngo i giao và thành viên gia ñình c a h (kho n 1 Đi u 17 Pháp l nh). Không có quy ph m nào c a Pháp l nh cho th y nhà nư c nư c ngoài có quy n mi*n tr( tư pháp và quy n mi*n tr( tài s n Vi t Nam. Tương t , Pháp l nh th t"c gi i quy t các v" án dân s (ñã h t hi u l c thi hành): “v" án dân s có liên quan ñ n nhà nư c nư c ngoài ho#c ngư i ñư c hư ng quy ch ngo i giao ñư c gi i quy t b&ng con ñư ng ngo i giao, tr( trư ng h p nhà nư c nư c ngoài ho#c ngư i ñư c hư ng quy ch ngo i giao ñ ng ý tham gia t t"ng t i tòa án Vi t Nam. Đây là văn b n pháp lu t duy nh t có quy ñnh v quy n mi*n tr( c a nhà nư c nư c ngoài trong t t"ng dân s qu c t nhưng cũng không ñ c p ñ n n i dung c a quy n mi*n tr(. Tuy nhiên, t( ngày 01/01/2005 B
Lu t T t"ng dân s có hi u l c pháp lu t và không có quy ph m nào th(a nh n quy n mi*n tr( tư pháp c a nhà nư c nư c ngoài Vi t Nam.
V i t t c nh ng cơ s lý lu n cũng như tình hình pháp lu t như trên nên Vi t Nam không gia nh p Công ư c c a Liên hi p qu c năm 2004 là ñi u d* hi u. Tuy nhiên, th c ti*n ñ i s ng pháp lý qu c t cho th y n u ch p nh n Thuy t quy n mi*n tr( tuy t ñ i c a qu c gia s+ có nh ng trư ng h p không b o v ñư c m t cách h u hi u l i ích c a các pháp nhân và th nhân c a Vi t Nam khi tham gia vào quan h dân s v i m t qu c gia khác và ngư c l i, Vi t Nam s+ b t l i khi tham gia vào m i quan h dân s v i qu c gia hay pháp nhân, th nhân c a qu c gia ch p nh n Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i. Xin d'n ch ng m t trư ng h p c" th ñ ch ng minh cho v n ñ này là v"
tàu C n Gi ñư c r t nhi u ngư i bi t ñ n.
Năm 1999, m t doanh nghi p có tên là Mohamed Enterprises c a Tanzania ký h p ñ!ng và thanh toán trư c toàn b s ti n kho ng 1,4 tri u USD ñ mua 6.000 t$n g o c a Công ty Thanh Hòa Ti n Giang. Sau ñó, Công ty Thanh Hòa ñã thuê m t tàu ch g o ñ th c hi n h p ñ!ng trên. Nhưng con tàu mà Công ty Thanh Hòa thuê l i là m t con tàu “ma”,
trên ñư ng ch g o ñã tr n b't tăm. Không nh n ñư c g o, Công ty Mohamed Enterprises ñã kh i ki n ñ i tác c a Vi t Nam … S vi c c kéo dài không ñư c x lý d t ñi m. B n năm sau (2003), tàu Sài Gòn c a Công ty SEA Saigon c p c ng Tanzania ñã b b%t gi làm con tin nh m t o áp l c bu c phía Vi t Nam thanh toán s n
năm 1999. Ngày
22/7/2005, Tòa án Tanzania tuyên ph t phía Vi t Nam g n 2 tri u USD bao g!m ti n b!i thư ng thi t h i t+ h p ñ!ng g o v i Công ty Mohamed Enterprises và ti n lãi phát sinh. Phán quy t ghi rõ, Chính ph Vi t Nam là b ñơn th 12 c a v án.
Theo tòa án, quy n miRn tr+ tư pháp c a nhà nư c Vi t Nam trong trư ng h p này không tuy t ñ i vì Chính ph Vi t Nam ñã tham gia tích c c vào các giai ño n c a vi c th c hi n h p ñ!ng. Vì v y, Chính ph Vi t Nam
không ñư c hư ng quy n miRn tr+ xét x 19.
V" vi c trên cho th y n u nhà nư c Vi t Nam tham gia vào quan h dân s có y u t nư c ngoài v i tư cách m t bên ch th thì trong nh ng trư ng h p c" th nh t ñnh s+
không ñư c hư ng quy n mi*n tr(, nghĩa là nhà nư c Vi t Nam ph i tham gia như m t ch th bình thư ng khác. Như v y, rõ ràng vi c tuy t ñ i hóa quy n mi*n tr( tư pháp không có l i cho nhà nư c Vi t Nam và ñ#c bi t là các cá nhân, pháp nhân Vi t Nam trong các quan h tư pháp qu c t . Đây s+ là cơ s ñ nhà nư c nư c ngoài không tuân th m t s nghĩa v" c a h b i vì nhà nư c nư c ngoài ñư c hư ng quy n mi*n tr( tuy t ñ i Vi t Nam trong khi nhà nư c Vi t Nam không ñư c hư ng quy n mi*n tr( tuy t ñ i nư c ngoài.
Ví d": nhà nư c nư c ngoài thuê công dân Vi t Nam ho#c thuê pháp nhân Vi t Nam th c hi n m t công vi c sau ñó vi ph m v nghĩa v"
tr lương hay ñóng b o hi m thì rõ ràng công dân Vi t Nam hay pháp nhân Vi t Nam không th ñư c b o v l i ích h p pháp c a mình vì nhà nư c nư c ngoài hư ng quy n mi*n tr(
trong m i trư ng h p. Bên c nh ñó, khi h i nh p ngày càng sâu hơn vào ho t ñ ng kinh t qu c t nh ng tranh ch p liên quan ñ n quy n mi*n tr( tài phán qu c gia c a Vi t Nam s+
n y sinh ngày càng nhi u. Nh ng tranh ch p này không ch) gây khó khăn cho cơ quan ho#c doanh nghi p thu c s h u c a nhà nư c mà còn nh hư ng ñ n ña v pháp lý c a Nhà
19 Xem TS. Đ Văn Đi, PGS. TS. Mai H ng Quỳ, Tư pháp qu c t Vi t Nam, Nxb ĐHQG TP. H Chí Minh, 2006, tr.69, tr.70.
nư c Vi t Nam v i tư cách là m t ch th c a lu t pháp qu c t và quy n ñư c hư ng mi*n tr( ñ i v i th%m quy n tài phán c a Tòa án nư c ngoài.
Nh ng phân tích trên ch ng minh m t ñi u r&ng vi c th(a nh n m t cách c ng nh$c quy n mi*n tr( tuy t ñ i c a nhà nư c nư c ngoài Vi t Nam ch) làm thi t h i cho chúng ta vì ch$c ch$n trong quy ñnh c a pháp lu t nhi u qu c gia ch) giành cho nhà nư c Vi t Nam quy n mi*n tr( tương ñ i t i qu c gia ñó.
Chính vì v y, trong ñi u ki n giao lưu kinh t thương m i hi n nay cũng như cùng v i s phát tri n c a Tư pháp qu c t hi n ñ i Vi t Nam nên ch p nh n thuy t quy n mi*n tương ñ i c a qu c gia khi tham gia vào các quan h kinh t dân s qu c t ñ b o v hi u qu l i ích c a các công dân, cơ quan, t ch c Vi t Nam khi tham gia vào các quan h tài s n v i qu c gia nư c ngoài. Nh ng năm g n ñây t i Vi t Nam ñã xu t hi n nhi u quan ñi m ng h Thuy t quy n mi*n tr( tương ñ i nh&m thúc ñ%y quá trình giao lưu dân s qu c t c a Nhà nư c Vi t Nam và quan tr ng hơn, nh&m ñ m b o l i ích c a Nhà nư c Vi t Nam khi tham gia vào quan h dân s qu c t t i nư c ngoài20. Và như th , vi c Vi t Nam gia nh p Công ư c c a Liên hi p qu c v quy n mi*n tr( tài phán và mi*n tr( tài s n c a qu c gia là hoàn toàn c n thi t ñ t o cơ s pháp lý cũng như thúc ñ%y ho t ñ ng l p pháp c a Vi t Nam.
20 Xem TS. Đ Văn Đ i, PGS. TS. Mai H ng Quỳ, Tư pháp qu c t Vi t Nam, Nxb. Chính tr qu c gia Hà N i, 2010; Bành Qu c Tu n, Quy n mi*n tr( c a qu c gia trong Tư pháp qu c t Vi t Nam, T p chí Nghiên c u l p pháp, s 13, tháng 7/2010.
Tuy nhiên, ñ n th i ñi m hi n t i Công ư c 2004 v'n chưa có hi u l c vì chưa ñ s qu c gia phê chu%n gia nh p công ư c. Theo quy ñnh t i Đi u 30 Công ư c thì Công ư c s+
phát sinh hi u l c trong vòng 30 ngày k t(
ngày văn b n phê chu%n c a qu c gia th 30 ñư c g i ñ n Ban thư ký c a Liên hi p qu c.
Và vì Vi t Nam chưa ký Công ư c và th i h n m ñ các qu c gia ký công ư c ñã k t thúc t(
ngày 18/01/2007, th t"c ñ Vi t Nam tham gia Công ư c là ti n hành gia nh p Công ư c theo ñúng trình t , th t"c c a Lu t ký k t, gia nh p và th c hi n ñi u ư c qu c t năm 2005. Đ ng th i, theo quan ñi m tác gi , cũng ñã ñ n lúc Vi t Nam c n ban hành các quy ph m pháp lu t qu c gia v quy n mi*n tr( tài phán ñ i v i qu c gia và quy n mi*n tr( tài s n c a qu c gia.
4. K t luRn
Vi t Nam ñang trong quá trình h i nh p, tham gia ngày càng sâu r ng vào các quan h kinh t toàn c u. Đ góp ph n t o ñi u ki n thu n l i cho quá trình này này thì vi c hoàn thi n pháp lu t là m t nhi m v" quan tr ng.
Chính vì v y, vi c nghiên c u, chu%n b các ñi u ki n ñ gia nh p Vi t Nam gia nh p Công ư c c a Liên hi p qu c v quy n mi*n tr( tài phán và mi*n tr( tài s n c a qu c gia s+ góp ph n thúc ñ%y quá trình xây d ng các quy ph m pháp lu t ñi u ch)nh các quan h dân s qu c t , ñ#c bi t là pháp lu t ñi u ch)nh các quan h mà nhà nư c Vi t Nam là m t bên ch th . Đi u này không nh ng ñ m b o l i ích h p pháp c a Vi t Nam mà còn góp ph n quan tr ng ñưa h th ng pháp lu t Vi t Nam ti n g n hơn các chu%n m c pháp lý qu c t .
THE JOINING INTO THE UNITED NATIONS CONVENTION ON
JURISDICTIONAL IMMUNITIES OF STATES AND THEIR PROPERTY 2004 OF VIETNAM
Banh Quoc Tuan
University of Ecnomics and Law, VNU-HCM
ABSTRACT: By summarizing the main contents of the United Nations Convention on Jurisdictional Immunities of States and their Property on 2nd December 2004, the author has analyzed actual and theory aspects on the necessity of Vietnam’s joining this Convention in order to protect interests of Vietnam State in the setting that these days the State and economic sectors are participating much in trading, commercial and investment activities with foreign subjects, and contribute to improving Vietnam legislations during international globalization.
Keywords:
TÀI LI U THAM KH O
[1]. Đ Văn Đ i, Mai H ng Quỳ, Tư pháp qu c t Vi t Nam, Nxb. Chính tr qu c gia Hà N i, (2010).
[2]. Đ Văn Đ i, Mai H ng Quỳ, Tư pháp qu c t Vi t Nam, Nxb ĐHQG TP. H Chí Minh, (2006).
[3]. Giáo trình Tư pháp qu c t , Trư ng Đ i h c Lu t Hà N i, Nxb Công an nhân dân, (2010).
[4]. Giáo trình Tư pháp qu c t , Khoa Lu t Đ i h c qu c gia Hà N i, Nxb ĐHQG Hà N i, (2010).
[5]. Nguy*n Trư ng Giang, Nh ng phát tri n c a lu t pháp qu c t trong th kT XXI (Sách tham kh o), Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i, (2008).
[6]. Bành Qu c Tu n, Quy n mi*n tr( c a qu c gia trong Tư pháp qu c t Vi t Nam, T p chí Nghiên c u l p pháp, s 13, (2010).
[7]. United Nations Convention on
Jurisdictional Immunities of States and
their Property,
untreaty.un.org/ilc/texts/instruments/engl ish/conventions/4_1_2004.