I H o a n g Thi M i n h Ha - D i n h Thi H a o
I Trung tarn Thong tin va Dir bao kinh te - xa hoi Quoc gia, Bo Ke hoach va Dau tif
CO cau lao dong theo trinh do nham dap dng nhu cau phattrien kinh te den nam 2025
N
g u o n liic con ngirdi daoc coi la nhan to dau vao quan t r p n g de thiTc hien t o t cac chinh sach phat trien kinh te - xa hoi cua Viet Nam. Tuy nhien, t r o n g nPiiJfng nam qua, thi/c trang plnat trien thj trUdng lao d o n g c h o t h a y ninieu bat cap. Chat luong l a o d g n g van chaa dap Lfng duoc nhu cau phat trien kinh te, nang suat lao d o n g cua Viet Nam con thap so vdi nhieu nUdc t r o n g khu viic. Co nhieu nguyen nhan dan den tinh trang tren, tuy nhien trong nghien cCfu nay, n h o m tac gia t a p t r u n g vao mot khia canh la sU phat trien lech lac co cau lao dong theo t r i n h do t r o n g t h d i g i a n qua. Oieu nay da dan den t i n h trang nen kinh te Viet Nam thieu tram t r o n g doi n g u c o n g nhan k y t h u a t l a n h nghe trong khi laithCra ra lao d o n g c o t r l n h dp cao dang, dai h o c t r d len, vC/a gay ra t l n h trang lang phf, vC/a thieu hieu quci.TCf do, n h o m tac g i i d i i bao xu hudng chuyen dich ccf cau lao d o n g theo bang cap den nam 2025 va dua ra phuong an doi m d i co cau t h e o h u d n g hieu qua hon.T i r k h 6 a : C a c a u lao d o n g , c h a t l u p n g lao d o n g
Human resources are considered as important inputs to effectively implement Vietnam s socio-economic development policies. However, in recent years, the situation of labor market development has started revealing shortcomings and limitations such as labor quality does not seem to meet the requirement of economic development; the labor productivity is still low as compared to other countries in the region. Actually, there are many causes for this situation; however, the paper focuses on the deviation of the development of labor structure by level. It has led to a serious skilled labor shortage in Vietnam while there is an excess of workers with bachelor's degree or higher, causing wastefulness and ineffectiveness. The paper also predicts the labor ' market scenarios to 2025 and proposes a plan for labor restructuring towards
more effective.
Keywords: Labor structure, labor quality ^
Ngdynhgnbai:16/12/2019
Ngay nhan plian bien. ddnh gia va sifa chita: 30/12/2019 Ngay duyet Sang: 13/01/2020
Kinh te tai chinh Viet Nam / So 1 - Thang 2/2020
1. Thu-c trang cd cau lao dong theo bang cap d Viet Nam
Luc lugng lao dong cua Viet Nam dang khong ngimg tang len cung vdi su gia tang cua dan s6. Tinh djn nam_2018, luc luong nay la 55 trieu nguoi, chi6m khoang 60% dan s6. Trung binh moi nam, khoang 500 - 700 nghin ngudi gia nhap luc luong lao dong. Cung vcri su phat triSn kinh te, ngay cang nhi6u viec lam duoc tao ra va duy tri duoc ty le lao dong co viec lam a mxtc cao. Tinh dto nam 2018, ty le lao dong CO viec lam trong long luc luong lao dong dat 98%. Xet v6 can d5i cung c k tren thi huong lao dong co thS thay, ty le that nghiep va ty IS thiSu viec lam cua Viet Nam la tuong d6i th4p va c6 xu huong giam. Ty le that nghiep da giam lien tuc tir 6,4%
(nam 2000) xuSng 5,3% (nam 2005), 2,24% (nam 2008) va 2,34% (nam_2017), trong khi ty le that nghiep toan cau hien nay len toi 13%. Rieng khu vuc chau A - Thai Binh Duong, ty le that nghiep la 11%.
Neu nhu that nghiep va thieu viec lam chua phai la van de qua Icrn doi vol Viet
INam u n c i i a i l u y u B ' " " " V " 6 ' " " " " g S u a t
lao dong dang thuc sir la thach thiic Men nay. NSu tinh theo silc mua tuong duong (PPP) nam 2011 thi trong giai doan 2011 - 2018, t6c dp tang nang suit lao dong cua Viet Nam tuong ducmg mile trung binh cvia cac nuoc Dong A - Thai Binh Duong (4,8%/nam), cao hem mic tang trung binh cua cac qu6c gia co thu nhap trang binh thSp (4%/nam), Singapore (1,4%/nam), Malaysia (2%/nam). Thai Lan (3,2%/nam), Indonesia (3,6%/nam), Philippines (4,4%/nam). Nhung nlii xet vk con s6 tuyet d6i, nam 2018, nang suit lao dong cua Viet Nam chi dat 11,1 nghin USD/lao d^ng (PPP nam 2011), chi bing 7,3% so vol Sin- gapore, 18,9% so vol Malaysia, 37% so vcti Thai Lan, 45% so vol Indonesia, 56% so vol Philippines va 87%i so vdi Lao va 62%
so voi nang suit lao dong trung binh cua cac nuoc co thu nhap trung binh thap'.
Chit luong lao dong bi danh gia thap.
Trong bao cao Chi s6 nang luc canh tranh toan ciu (GCI) 4.0 nam 2018, tru cot 6 danh gia vi ky nang ciia ngudi lao dong Viet Nam chi diing vi tri thii 97/140 quic Hinh 1. So sanh mot s6 chi tiSu ky nang cua lao dong Vi|t Nam
v i mOt s6 nu*c trong khu vyc
liiWrtill
So nam hoc Mu'c dp (3ao Chit luong Kj? nang cua Kj? nang s6 Mire do d l trung binh taonhSn fl^otao hoc sinh. ciHa ngu&i d^ng tlm
(nam) vien (thang nghe (thang sinh vien t6t dan (thang kilm lao (Jo ti> 1 • 7) ao ti> 1 - 7) nghiep do ti> 1 - 7) dgng ianh
{thang do tCf nghl (thang 1-7) do tif 1 - 7)
• Thai lan a Philippines n Malaysia D Singapore
Nguon: Bao ado GCI4.0 nam 2018
1 DCr lieu cua Ngan hang The gi6i.
'i Kinh te tai chinh Viet Nam / S6 1 - T h a n g 2/2020
gia. Trong do, trinh dp giao due ciia lire luong lao dong dung vi tri thu 98; chat luong dao tao nghe bi danh gia thap, dung vi tri 115; ky nang cua hoe sinh, sinh vien t6t nghiep la 128; mixc do de dang tim kiem lao dong Ianh nghe tai thi truong Viet Nam dung vi tri 104. Mac du so nam hoe trung binh cua Viet Nam dat 7,6 nam, cao hem nhieu so voi so nam hoc trung binh cua Campuchia la 4,6 nam nhung eac chi so ky nang cua lue luong lao dong Viet Nam chi tiiong ducmg voi nuac nay va thap hon so voi cac nuac trong khu vuc. Nhung con so nay dang phan anh mot thuc te rang, chat lugmg ngu6n nhan luc cua Viet Nam thap so vai the giai va la yeu to can tro den tang tmang kinh te.
Mot trong nhieu nguyen nhan dan den tinh trang tren la do chuyen dich co eau lao dong theo trinh dp con bat hap ly va chat lupng chuyen dich con thap. Cii the:
Xet tir phia cung, lao dong c6 trinh dp chuyen mon ky thuat da qua dao tao, co bang e4p chung ehi ciia Viet Nam co xu huong tang len hang nam. Neu nhu nam 2000, ty le lao dong co bSng dp, chung chi
chi chiem 10,4% trong tong lire luong lao dong, tuong duong voi khoang 3,5 trieu nguai (tren tong so 37,3 trieu lao dong) thi den nam 2018 ty le nay da nang len khoang 22,5%, tuong ducmg khoang 12,5 trieu (tren tong so 55,4 trieu lao dong). Mac du ty le lao dong qua dao tao da tang lien tue trong thai gian qua nhung xet trong tuong quan lire luong kinh te va so vai cac nuac trong khu vuc khac thi ty le lao dong cua nuoc ta con qua thap so vdi nhu cau phat trien cua nen kinh te. Den nay, so lupng lao dong da qua dao tao ehi bang 1/5 tong luc lupng lao dong, chi bang 1/3 cac nuoc va eac nen cong nghiep moi nhu Han Quoc, Dai Loan, Singapore, d nhieu nude ty le nay pho bien la 50%.
Xet rieng nhom lao dong eo bang cap de dang nhan thay, nhom lao dong qua dao tao dai hoc va sau dai hoc chiem ty le Idn nhat va co su gia tang nhanh chong, tu 2,48% (tren tfing luc luong lao dong) nam 2000 da tang len khoang 10% vao nam 2018, cao hon so vdi nhom lao dong d eac trinh dp dao tao khac. Su gia tang ty le lao dong qua dao tao thai gian qua co den 40%
Hinh 2. Ty If lao d§ng theo cdc trinh fiO trong t6ng lire Iirgng lao d^ng
Don vf: %
2000 2(M5 2010 2015 2018
a €ai hoc t r d len I Cao dang
• Trung hoc chuyen nghiep
•> Day nghe
• Khong co trinh do CMKT
Nguon: Tong cue Thong ke Kinh te tai chinh Viet Nam / S6 1 - T h a n g 2/2020
Hinh 3. Dich c h u y i n cff cau lire l i r ^ g lao dpng qua Sko t^o theo bang cap o^ Viet N a m
0 h- - CD, OH t r d
Trung cap chuygn nghiep
Day nghe
Nguon: Tinh toan tir so ti$u Tong la do sir gia tang eua lao dong co trinh dp dai hoc trd len.
Co cau lao dong qua dao tao co bang cap cua Viet Nam va chuyen dich theo hudng ngay eang bat hop ly han. Theo kinh nghiem quoc te, ty le lao dong co trinh dp bac trung va so cap phai la nhom co ty le cao nhat. Mo hinh tieu chuan d eac nude phat triSn la 1/4/10 hoac 1/4/20', frong khi do, mo hinh cua Viet Nam hoan toan ngupc lai. Nam 2000, eo eau lao dong co bang cap cua nude ta theo ty le cao dang, dai hoc trd len/trung cap chuyen nghiep/day nghe la 1/1,2/0,9 thi dSn nam 2018 ty le tuong ung la 1/0,3/0,4. Ty le lao dong trung cap chuyen nghiep va day nghe von da thap, lai CO xu hudng giam di trong nhirng nam qua.
Viet Nam dang thieu tram trpng dpi ngu lao dong chuyen mon ky thuat eo trinh dp trung cap va so cap. Hay noi each khac, neu lay so lirpng lao dong trinh dp so cap/day nghe hien nay lam goc tham chieu
cue Thdng ke, so li$u nam 2018 la so uac thi Viet Nam dang thua mot lucrng Idn lao dong trinh do cao (tu eao dang trd len), dieu nay phan anh thuc trang "thua thay thieu thp" d Viet Nam.
Xet theo nganh kinh te, trong ITnh vire nong nghiep (thu hiit den hon 40% lao dong trong nen kinh te), ty le lao dong co bang cap chi chiem 6% trong tong so lao dong eo bang cap ca nude (tuong ducmg khoang 4,2% so lao dong trong ITnh vuc nay). Lao dong CO bang cap tap trung nhjgu nhSt d idiu vuc dich vu (hon 70%), trong khi s6 lao dong boat dong trong ITnh vuc dich vu chi chiem 34%. Ty le lao dong co bSng c4p, ehiing chi trong nganh cong nghiep chi6m idioang 20% tong so lao dong co bIng c4p, chung chi trong n8n kmh te. DiSu nay eho thay su mat can d6i kha Idn vg ty le lao dong theo bang cSp giira cac nganh kinh \k.
Vdi ty le lao dong co chuyen mon ky thuat qua thap trong khu vuc nong nghiep da va dang dat ra thach thuc Idn trong viec nang CLT 1 lao dong co trinh dp cao dang, dai hoc trd len thudng c6 4 - 5 lao dong trung cap va 10 hoac 20 la SO cap, day nghe.
Kinh te tai chinh Viet Nam / S6 1 - Thang 2/2020
cao nang suat lao dong ciing nhu kha nang canh tranh cua nganh trong boi canh each mang cong nghiep (CMCN) 4.0 da dien ra tren dien rpng.
Su mat can doi con duac the hien d su phan bo ve mat khong gian. Hien nay, den 92% s6 can bg eo trmh dp tien sT trd len tap tnxng d Ha Noi va thanh pho Ho Chi Minh;
trong khi do tai Tay Nguyen, Tay Bac va Tay Nam bp ty le nay chua tdi 1%.
Chat lupng chuyen dich eo cau lao dong theo bang cap con ban che. Luc lupng lao dong CO trinh dp eao dang, dai hpc chiem ty le Idn nhat trong so lao dong co bang cap. Tuy nhien, so lao dong co trinh dp cao dang trd len d Viet Nam mdi chi dat gSn 30 ngudi/1000 dan trong khi Han Quoc la 52 va Nhat Ban la 70. Theo khao sat cua Ngan hang The gidi (WB), so vdi eac nude nhu Malaysia, Thai Lan, Singapore, Indonesia thi dau tu nha nude/sinh vien eua Viet Nam rit thdp. Nam 2017, Viet Nam dau tu trung binh 700 USD/sinh vien, trong Idii tai Singapore la 12.000 USD/smh vien (tir nam 2013), T6 chiic Hop tac va Phat hik kinh t8 (OECD) la 16.000 USD/sinh vien (tu nam 2014).
Theo thong ke cua Bo Khoa hoe va Cong nghe, tinh den het nam 2017, ca nude CO 24,3 nghin tien si va 101 nghin thac si.
So vdi nam 1996 dpi ngu nay tang tnmg binh 11,6%/nam - gSp doi t6c dp tang lao dong CO bang cap, chung chi, trong do so ti8n si tang 7%/nara, thac sT tang 14%./nam.
Theo do, Viet Nam duac xep vao nude e6 nhieu tiSn sT, thac sT trong khu vuc nhung nghien euu khoa hpc lai nam trong nhom thip nhat Dong Nam A.
So cong trinh khoa hoe eong bo tren cac tap chi IS! cua Viet Nam trong 5 - 6 nam vira qua tang 20%, nhung so vdi eac nude trong khu vuc, so cong trinh cong bo cua Viet Nam chi bing 1/3 cua Thai Lan, 1/4 cua Malaysia, 1/5 cua Singapore. So bang sang ch8 eiia Viet Nam do cac co quan
CO uy tin tren the gidi c4p (chi s6 co ban danh gia kha nang sang tao cong nghe eua mot qu6e gia) trong 5 nam gSn day tang 60% nhung ehi bang 1/3 eiia Thai Lan, 1/11 ciia Malaysia, 1/30 eiia Smgapore, 1/1240 euaHanQu6c va 1/3.170 cua Trung Qu6c.
Ben canh d6, kha nang thuc hanh, ung dung, sang tao nghe nghiep cua nhom lao dong CO bang cap, chung chi cua Viet Nam so vdi eae nude mdi eong nghiep hoa (NlCs) va cac nude dang phat triln khac cijug bi danh gia la c6 nhieu bat cap, chua dap ung dupe nhu eau phat trien nhanh cua nen kmh te thi tnrdng. Mot ph^n kha Ion nhiJing ngudi co hpc ham, hpc vi tuoi da cao (dp tuoi trung binh cua giao su la 60 tuoi, pho giao su la 55 tuoi). Ty le lao dong khoa hpc cong nghe trong eac eo quan nghien cuu va phat trien (R&D) co trinh dp tian sT la 9,7%, thac sT la 3,43% trong khi d Han Qu6c la 29,48% va 45,78%,
Mot nghich ly nira la trong nhom lao dong CO trinh dp chuyen mon ky thuat, lao dong CO trinh dp cang cao, ty le that nghiep cang Idn. Nam 2016, ty le that nghiep d nhom lao dong c6 bang cap, chiing ehi la 1,11% so vdi 2,9% - ty le that nghiep chung thi dSn nam 2018, ty le nay udc khoang 5,5% so vdi 2% tuong ung. Dieu dang noi la ty le that nghiep eiia nh6m lao dong CO trinh dp dai hpc trd len len tdi 5,7%, cao gap 3 lan ty le that nghiep chung.
S6 lao dong that nghiep eo trinh dp eao dang, dai hpe chiem tdi 40% lao dong that nghiep qua dao tao. Thuc te nay da phSn nao cho thay chat luong cua dpi ngU lao dong trinh dp dai hpe trd len cua Viet Nam con han eh§, chua dap ung dupe yeu can thuc thg trong khi lai luon eo 1^ vpng qua cao vao muc thu nhap thuc te va tarn ly
"trinh dp cao phai lam cong viec xiing tarn". Di8u nay lam cho eo hoi viec lam eiia lao dong co trinh dp chuyen mon ky thuat cao hi thu hep va trd thanh mot moi quan ngai ciia Viet Nam.
,i chinh Viet Nam / So 1 - Thang 2/2020
Su khong phu hpp giiia bang cap dao tao va nghe nghiep trong thuc te ciia ngudi lao dong CO xu hudng ngay eang rpng hem, dac biet d nhom lao dong trinh dp dai hoc trd len. Nam 2012 co 15,43% lao dong c6 trinh dp dai hpc trd len lam nghe co chuyen mon ky thuat bac trung trd xuong. Den nam 2017, ty le nay tang len d8n 23%.
Xu the nay mot mat phan anh su lang phi trong dau tu cho dao tao va sir dung lao dong trinh dp eao, mat khac eho thay su chua tuong xiing giua bang cap va chat luong thuc su cua lao dong dupe dao tao, dong thdi dat ra yeu cau dao tao phai phu hpp vdi nhu eau su dung lao dong cua thi trudng thay vi dao tao eai ma ngudi lao dong muon.
Trong khi do, lao dong co bang cap, chung ehi d Viet Nam, nhat la lao dong c6 trinh dp eao, chua dap ung dupe vdi yen cau phat trien; bang cap duac dao tao chua dat dupe tieu chuan quoe te nen dpi ngu nay dang co nguy eo mat dan the canh tranh. Chat lupng nguon nhan lue theo bang eSp thap va chua dupe dao tao bai ban dang lam cho ngudi lao dong Viet Nam
chiu lep vS va phai nhudng lai cac vi en co thu nhap cao cho ngudi nude ngoai. Vi dy nhu d nha may Xi mang Nghi Son (Thanh Hoa nhung vi M chu chot do ngudi Nhat Ban nam giu do ho khong tim dupe nguoi Viet Nam c6 kha nang dap ung cac yeu cau dua ra. T6ng quy luong cua 20 ngudi Nhat lam viec trong nha may nay bang tong quy luong cua gin 2.000 ngudi Viet Nam lam viec d day 6 mot s6 loai hinh dich vu eao cap khac, nhu ngan hang, y tL. eo tdi 40%
t6ng s6 lao dong co thii nh^p tii 14.000 USD/nam trd len, song hSu het nhimg vi tri do hien do ngudi nude ngoai nam giir.
Co eSu lao dong theo bang cap phat trign lech lac dua nSn kinh te Viet Nam roi vao tinh trang thi8u lao dong eo trinh dp chuyen mon ky thuat. Thuc trang "thira thay, thigu thp" la mot v^n d6 nan giai ma Viet Nam se phai d6i mat trong thdi gian tdi, do s6 lao dong cong nhan ky thuat va trung cap chuyen nghiep hpp ly tinh theo s6 lao dong co trinh dp cao dang trd len con rat thieu. Day chuyen san xuat chi toan ky su, thieu cong nhan va ky thuat vien thi se trd nen lang phi va dat hieu qua thap.
Hinh 4. Ty If lao d9ng cd trinh dp dai hpc tr& ISn l^m nghe CO chuyfen m6n ky thu|t b^c trung trfr xu6ng
Don vf:
26
24
22
20
18
16
14
1 5 : 4 3 , ^ ^
2012
1 8 . 5 9 ^
2013
2 0 . 3 5 , /
2014 23 02
2015 23.61
2016 ..-- •"23,5
2 0 1 7
Nguon: Bao cao danh gia lao dpng, vi$c lam giai do^n 2012 - 2017, Tong ciic Thong ke 8 I Kinh tl tai chinh Viet Nam / So 1 - Thang 2/2020
Trong khi do, thuc trang "vua thieu, vua thiia" doi vdi lao dong co bang cap cao ding, dai hpc cung dat ra thach thiic doi vdi chit lupng dao tao hien nay eua Viet Nam.
Trudng hap Viet Nam hien nay, nguyen nhan tu phia cung, dao tao nguon lao dong dupe xem la Idn nhat. Kha nang dau tu cho giao due cua cac gia dinh con han che, chat luong cac co sd day nghe, trudng dai hpc con chua dap ung dupe nhu cau phat trien, cong tac dao tao trong eae nam gan day co xu hudng chay theo mong mu6n ciia ngudi lao dong, thi hieu va y thich chu quan cua nhieu bac phu huynli.
Ngoai ra, viec md nganh, xae dinh ehi tieu tuyen sinh ciia cac co sd dao tao chii yeu dua tren nang luc cua eo sd dao tao, chua bam sat nhu eau thi trudng lao dong. Dieu nay dan den dao tao chua gan vao nhu eau cua cac khu vuc khac nhau cua nen kinh te va eiia cac nganh, do do dan den su mat can doi nghiem trpng giiia eac nganh nghe dao tao. Dang chii y la ehuang trinh dao tao con nang ly thuyet, thieu cac ky nang thuc hanh, chat lupng lao dong da dupe dao tao chua dap ung dupe vdi nhu cau sii dung hoac chua phu hpp vdi cong nghe san xuat cua eae doanh nghiep.
Tir phia cau, doanh nghiep thieu thong tin ve thi trudng lao dong, kho tiep can vdi nguon nhan lue chat lugng cao da eo tren thi trudng. Ban than eac doanh nghiep khong CO y dinh tham gia vao qua trinh lien ket dao tao nhan lire. Trong nhieu trudng hpp, ban than doanh nghiep cung chua xac dinh dupe nhu cau thuc sir hoac chua c6 phuong an eu M trong tuang lai ddi vdi viec thu hut lao dong CO ehuyen mon ky thuat.
Quan ly nha nude ve phat trien nhan lire, nhat la quy hoach, kk hoach phat trien nguon nhan luc eiia eae nganh van eon yeu kern, thieu ddng bo va bit cap. Cong tac phan luong giao due chua dap ung yeu cau.
Thi trudng lao dong eua Viet Nam dang co hien tuong lao dong mot s6 nganh du thira trong khi do mot s6 nganh thieu nhan luc
so vdi nhu clu tuygn dung cua doanh nghiep. Ngoai ra, eae trung tam day nghe cung dang c6 xu hudng chuyin thanh eae trudng dai hpc. Viet Nam eon thi6u su dinh hudng va tuong tac giiia doanh nghiep, nha trudng, sinh vien; thilu he th6ng thong tin du bao nguon nhan lue; eong tac du bao nhu cau nguon nhan lire theo nganh/nghS, ITnh vue, vung/mien eon nhieu han chL Chua CO cac du bao nhu eau nguon nhan lire c6 chat lucmg dan den cac tnrdng gap kho khan trong viec xay dung dinh hudng phat trien, dao tao khong dap ling nhu eau xa hoi.
2. Cac phu'dng an chuyen djch cd cau lao dong theo bang cap den nam 2025
Kinh te Viet Nam da dat nhieu thanh tuu an tuong ve tang trudng va sir thay doi CO cau kinh te. Nhimg thanh tuu nay dat dupe la nhd sir tich liiy nhanh cac yeu to san xuat vdi lire luong lao dong tang nhanh ve quy mo va nguon von ngay cang md rpng. Vdi ky vpng kinh te Viet Nam se c6 nhiing sir thay doi ve chat, Chinh phu da xac dinh chinh saeh trong trung han la tang cudng nang lire doi mdi sang tao quoe gia.
Day la mot noi dung quan trpng trong viee xae dinh dinh hudng phat tri6n lao dong theo blng cap d Viet Nam den nam 2025.
Theo do, nhn kinh t§ Viet Nam se dua tren 4 nen tang hudng d8n d6i mdi sang tao, cu thS la: (i) Nang cao nhu cau_ ve tri thiic trong eac doanh nghiep, chu ySu bang viec tang ap lue canh tranh trong moi trudng hoat dong kinh doanh; (ii) Giiip cac doanh nghiep nang cao nang luc "hpc hoi eong nghe"; (iii) Nang cao viee tao ra tri thiic va dao tao nguon v6n nhan lire tien tien, ciing nhu s6 luong, chit luong va tinh phii hop ciia hoat dong R&D; (iv) Khong ngimg cai tign chit lupng va tinh phu hop cua ky nang trong luc lupng lao dong, thong qua tang cudng kha nang dap ling nhu clu va tinh nang dong trong giao due dai hpe.
Kinh te tai chinh Viet Nam / S6 1 - Thang 2/2020
9
Thi trudng lao dong Viet Nam dang dung trudc nhieu eo hoi va thach tiiiic trong phat trien khong chi ve quy mo ma con ve chat lupng lao dong. Trudc mat, thi trudng lao dong se tiep tuc duac phat trien theo hudng eong nghiep hoa - hien dai hoa, theo do, nhu cau lao dong co trinh dp va qua dao tao ngay eang tang. Khi cupe CMCN 4.0 ngay cang co nhiing anh hudng sau rpng den tang trudng kinh t8 thi nhu chu vk, nguon nhan luc, dac biet la nguon nhan luc chat lupng eao, cang trd nen biic thi6t.
Vdi gia dinh rang cac yen to trong va ngoai nude tac dong den kinh te vT mo dupe duy tri khong doi so vdi giai doan trude va Viet Nam c6 the tan dung tot hon cac eo hoi ma hoi nhap kinh te dem lai va
tac dong tich circ tu CMCN 4.U, tang tnrdng cua Viet Nam co tlie dat Idioang 7 - 7,2%' til nay clio dSn nam 2025. Tuy nhien, niu nhu diSu kien tang Uruong kinh tk khong thuan loi, chung toi dua them phuong an so sanh vcri kich ban tang truong trung binh khoang 6,7 - 7%/nam.
Gia dinh ring Viet Nam van la mot nen kmh te sir dung nhiSu lap dong trong nhiing nam tdi nhung he s6 co gian viec lam se co xu huong giam xudng nhd ling dung khoa hpc cong nghe ngay cang tang trong san xuit. DS xem xet xu huong chuyin dich ca da lao dong theo bang cap dta nam 2025, chung toi thuc hien du bao cung va ciu lao dong theo bSng cap cho giai doan na/. Tang Uuong cung cau lao Bang 1. Cac kich ban dir bao cSu lao dong theo nganh, 2019 - 2025
Ngikoh
Nganh nong, lam, thuy san Nganh cong nghiep - xay dung Nganh dich vu Chung He so CO gian viec lam
Kich bin GDP 6,7 - 7%/nani Tang trirorng
-1,2%/nam 2,7%/nam 1,6%/nam 0,S6%/nam
Cff c^u a^n nam 2025 (%)
33,98 29,81 36,21 100 0,12
Kich ban GDP 7 - 74%/nam Taog truihig
-1,6%/nam 3,1%/nam 1,9%/nam 0,92%/nam
Ca can dSn nam 2025 {%)
32,91 30,43 36,66 100 0,13
Nguon: Tinh toan cua tac gia
3 DU bao cua Trung tarn Thong tin va Du bao kinh te - xa iioi quoc gia, 12/2018.
4 Phuong phap du bao duoc xay dung theo Be tai cap nha nUdc "Nghien cUu phuong phap dU bao kmh te - xa hoi trung han d Lien bang Nga va kha nang Ung dung vao Viet Nam" nam 2014 do Trung tarn Thong tin va Du bao kinh te - xa hoi quoc gia chCi'tri. TU phia cung, tac gia sU dung du bao ve dan so Viet Nam giai doan 2014 - 2049 theo Tong cue Thong ke vdi phuong an mUc sinh cao va ty le tham gia luc luong lao dong tiep tuc duoc duy tri khoang 75% va udc luong xac suit cho tUng loai bang cap, trong do LDit = (oddit/(1 +oddlt)) • LLLDt.TU phia cau udc luong hoi quy he so co gian viec lam EC = f(GDP,t) va tuong tU Udc luong xac suat cho tCrng loai bang cap.
10
Kinh te tai chinh Viet Nam / So 1 - Thang 2/2020dong phu thupc vao yeu to ve kinh te nhu tang hudng kinh te ehung hoac theo nganh, ySu t6 ve su phat trien khoa hpc ky thuat tac dong den nhu cau su dung hoae cac yeu t6 ve xa hoi nhu dan so. Nghien ciiu su dung phuong phap du bao theo ehuoi thdi gian vdi cac gia thiet cac yeu to tac dong den thi trudng lao dong khong doi hoac khong eo bien dong bat thudng, eau ve lao dong qua dao tao chi chiu tac dong tu tang tnrdng kinh te.
Ket qua du bao eho thay, eau lao dong tu 15 tuoi dang lam viee se tang tir 54 trieu lao dpng len khoang 58,7 trieu lao dong den nam 2025. Tang trudng eao ban can sii dung nhieu lao dong ban, tuy nhien co the thay su dieh ehuyen rat ro rang trong CO cau lao dpng theo nganh khi lao dpng hong khu vuc nong nghiep tiep tue xu hudng giam manh va lao dpng ehuyen dan sang cac khu vuc khac theo hudng cong nghiep hoa - hien dai hoa.
Den nam 2025, nhu cau lao dpng c6 bang cap ngay eang tang trong khi eau lao dpng khong co trinh dp chuyen mon ky thuat CO xu hudng giam. Doi vdi kich ban tang trudng trung binh, cau lao dpng eao dang tang nhanh vdi toe dp trung binh 5,4%/nam cho giai doan 2021 - 2025, hrong
khi lao dpng eo trinh dp dai hpc trd len chi tang trung binh 4,6%/nam. Lao dpng qua day nghe va trung e^p chuyen nghiep tang lin lucrt la 4,4%/nam va 2,2%/nam. D6i vdi kich ban tang trudng cao, cau lao dpng trinh dp day nghd va eao dSng tang nhanh hon so vdi cac nhom bang cip con lai, lan lucrt la 5%/nam va 6,6%/nam. Nhu vay, muon dat miie tang tnrdng eao hem clin xac dinh eau lao dpng theo bang cap se theo xu hudng ngay cang tang.
Tong cue Thong ke du bao dan s6 eiia Viet Nam din nam 2025 dat 100,5 trieu ngudi. Theo do, toe dp tang dan s6 trung bmh giai doan 2019 - 2025 la 0,9%/nam.
Vdi gia dinh ty le dan so tu 15 tu6i trd len tham gia lire lupng lao dpng tuong tir giai doan trudc, ty le nay dupe duy tri d miic frung bmh la 75% dSn nam 2025. Theo do, lire lupng lao dpng tii 15 tu6i trd len trung bmh moi nam tang them 480 nghm lao dpng.
Lao dpng kliong co trinh dp chuyen mon ky thuat se tiep tue xu hudng giam xuong, du kien trung binh giam 0,2%/nam tu nay den nam 2025. So lao dpng giam xuong nay se duac bo sung vao cac nhom bang cap khac nhau. Trong do, lao dpng c6 trinh dp cao dang, dai hpc trd len van duy tri toe dp tang eao hon han so vdi quy mo Bang 2. Du* bao tang triroTig c§u lao dong theo bang cap den nam 2025
Day nghe Trung cap chuyen nghiep Cao dang Bai hpc trd len
2011 - 2015
9,51%
2,70%
8,90%
10,01%
KichbanGDP6-6,7%
2016 - 2020 2,78%
2,84%
6,03%
5,80%
2021 - 2025 4,37%
2,22%
5,39%
4,61%
Kjch ban GDP 7 - 7,2%
2016 - 2020 3,67%
3,03%
7,21%
5,82%
2021 - 2025 5,01%
2,95%
6,56%
4,96%
Nguin: TSng cue Thdng ke va tinh toan cua tac gia Kinh te rai chinh Vict Nam / So 1 - Thing 2/2020 1 1
Bang 3. Du bao tang tnrffng trung binh cung lao Song theo bangca£^
2011 - 2015 Day nghe
Trung cap chuyen nghiep Cao dang
Dai hpc trd len
9,5%
2,5%
9,6%
10,3%
2016 - 2020 2,6%
2,8%
5,9%
5,6%
2021 - 2025 4,1%
1,8%
4,8%
4,5%
Nguon: Tinh toan cua tac gia
lao dpng d eac trinh dp thap hern. Cu the, lao dpng CO trinh dp cao dang tang khoang 5,9%/nam giai doan 2016 - 2020 va tang cham hon trong giai doan 5 nam tiep theo vdi toe dp tang 4,8%/nam. Lao dpng co trinh dp dai hpe trd len co toe dp tang trudng trung binh giai doan 2016 - 2020 la 5,6%/nam, toe dp tang nay se cham lai trong giai doan 2021 - 2025, tang 4,5%/nam. Vdi toe dp tang nay, so lao dpng CO trinh dp cao dang - dai hpc trd len den nam 2025 se dat 9,7 trieu lao dpng, tmig 1,6 lan so vdi lao dpng cung trinh dp nam 2015. Trong khi do, lao dpng trung cap chuyen nghiep tang thap nhat, trung bmh giai doan 2021 - 2025 tang 1,8%/nam, du kien dat 2,4 trieu lao dpng den nam 2025. Lao dpng qua dao tao nghe du kien tang 4,1%/nam va dat 4,1 trieu lao dpng trong nam 2025.
Nhu vay co the thay ty trpng eua lao dpng khong co trinh dp chuyen mon ky thuat giam xuong du van chiem ty trpng ehii yeu, khoang 72% tong lire lupng lao dpng tren 15 tuoi den nam 2025. 28% lao dpng CO bang cap thi phan bo ehii yeu la lao dpng CO trinh dp dai hpc trd len, chiem 13%; day nghe chiem 7% eon lai la trung cap chuyen nghiep va eao dang chiem khoang 4%. Neu nhu khong eo bien dpng manh tir chinh saeh dao tao lao dpng, co the thay co can lao dpng theo bang cap
phia cung vln la hmh thang bi that d giua, chua kk day ciia hinh thang ngay cang bi thu hep lai.
So sanh cung - c'm lao dpng theo bang cip, ty le that nghiep eiia lao dpng co trinh dp dai hpc va cao dang diing vi tri thu hai chi sau lao dpng khong co trinh dp. Du ki^n that nghiep trong kich ban tang trudng trung binh khoang 2% luc lupng lao dong, tuang duong khoang 1,2 trieu lao dpng/nam. Trong do, lao dpng that nghiep khong CO trinh dp khoang 800 nghin ngudi, lao dpng qua dao tao tir eao dang trd len khoang 280 nghin ngudi vao nam 2025.
Phuojig an dieu chinh lai ca cau lao dong theo bang cap
Chuyen doi co cau lao dpng theo bang cap tieu chuan eiia cac nude phat triSn la mot sudara bao viing ehac cho phat tri6n kinh te nhung trong di^u kien eiia Viet Nam hien tai rat kho dg co thg "nSn" c a cku lao dpng ve khung hinh thap, chua noi d i n ve CO cau ehuan 1/4/10. Ky vpng ehuydn CO cau lao dpng v6 khung hinh thap thi tfic dp tang trudng ciia lao dpng theo bang c i p trung cap chuyen nghiep va day n g h i se phai tang nhanh, md rpng gdp 10 - 12 l i n so vdi so lucmg hien tai de c6 the vk. co c i u chuan. Tuy nhien, vdi chinh sach hien nay, dat dupe toe dp tang nhu vay la bat kha thi.
Nhu cau lao dpng theo bang cSp se khac
12
Kinh te tai chinh Viet Nam / So 1 - Thang 2/2020nhau qua timg giai doan phat trien nhung dSu CO xu hudng tang len, dieu nay hoan toan phia hpfp vdi xu the phat trien chung cua toan nen kinh te. Do do de c6 thi dat dupe mot CO eau lao dpng theo bang cap dap ling nhu cau phat trien trong tuong lai, tnrdc mat co the bat dau bang viec md rpng niit that ket hpp vdi kiem soat toe dp tang lao dpng eo bang cap tu cao dang trd len.
Trong qua khii, da co thdi diem cung lao dpng CO bang cap dai hpc trd len giam 0,1% {nam 2006) hoac lao dpng c6 blng cip cao dang giam 0,5% (nam 2009). Nhu vay CO the thuc hien kich ban giii nguyen quy mo hoac giu toe dp tang d muc thap cho nhom lao dpng d trinh dp nay, thay vao do la CO chmh sach tap trung nhieu hon vao phat trien theo chieu sau va kiem soat chat luong dau ra nham nang cao ehat lupng dao tao cao dang, dai hpc chinh quy.
Phuong an 1 la phuong an vdi gia thiit khong CO chinh sach mdi va dieu ehinh ve chinh sach dao tao lao dpng so vdi hien tai, tang tnrdng kinh t% dupe duy tri miie tang tnrong kha (6 - 6,7%/nam). Theo do, du
bao cung lao dpng theo bSng cap se theo CO can 1/0,3/0,4 vao nam 2025, s6 luong lao dpng khong c6 trinh dp ehuyen mon ky thuat khoang 42,2 trieu ngudi, chiem 72%
tong eung luc lupng lao dpng.
Phuong an 2 la phuong an vdi gia thiit thuc hien t6t "Chiin lupc phat triin giao due 2011 -2020", diiu chmh va b6 sung eac quy chi giao due nh5m nang cao chat lucmg lao dpng theo cac trinh dp khac nhau, bo sung them eac chmh saeh nhSm day manh lao dpng qua dao tao, dac biet la trinh dp trung ckp chuyen nghiep. Tang trudng kinh ti dupe duy tri trung binh d mire 6 - 6,7%/nam. Nhu vay, trong s6 lupng lao dpng qua dao tao tang them thi ty trpng chu yiu la lao dpng trong nhom duac dao tao trung cap chuyen nghiep va day nghe, dong thdi giam dSn t6c dp tang lao dpng d trinh dp eao dang trd len. Tang trudng lao dpng qua day nghe can tang 6%/nam, lao dpng qua dao tao trung cap ehuyen nghiep la 11,6%/nam vdi gia dinh lao dpng cao dang va dai hpe tang tnrdng 1,4%/nam, khi do co cau lao dpng theo
Bang 4. Phuroiig an chuyen dich co cau lao dong theo bSng cSp, 2019 - 2025 Phirongan 1:
1/0,3/0,4
Phirong in 2:
1/0,6/0,6
Phirtfng an 3:
1/1/1 Toe dg tang trung binh tao d^ng theo nhom bang cap (%/nam) Day ngh€
Trung cap chuyen nghiep Cao dang
Dai hoc trd len
4 1,7 5,1 4,7
6 11,6
1,4 1,4
13,6 19,6 1 1 Lao tgng lihong co trinh to chuyen mon ky thuat (nghin ngicM)
2025 42.229 41.433 35.776
Nguon: Tinh toan cua tac gia Kinh te tai chinh Viet Nam / So 1 - Thang 2/2020 1 J
bang cap se la 1/0,6/0,6. S6 lao dpng khong CO trinh dp chuyen mon ky thuat se giam them 800 nghin ngudi so vdi phuong an 1.
Phuong an 3 la phuong an vdi gia thiet thuc hien tot "Chien lupc phat trien giao due 2011 - 2020", "Chiin lupc phat triin day nghi giai doan 2011 - 2020", tao ra mot bude dot pha toan dien giao due va dao tao, hudng din dap ling tot hon eac yeu cau eua cong cupc eong nghiep hoa - hien dai hoa, b6 sung, diiu ehinh va ban hanh mdi cac chinh saeh nham nang eao chat lupng lao dpng, dac biet dau tu cho lao dpng dao tao nghi va trung cap chuyen nghiep trong b6i canh tang trudng kinh te tot, muc tang trudng trung binh dat 7 - 7,2%/nam. Theo do, CO cku lao dpng theo bang cap ky vpng la 1/1/1. D i dat dupe co cau nay, toe dp tang lao dpng co trinh dp cao dang trd len can duy tri d miic thap hon phuong an 2, gia dinh la 1%/nam thi t6c dp tang cua lao dpng qua dao tao trung cap chuyen nghiep la 19,6%/nam va day nghi la 13,6%/nam.
S6 lao dpng khong eo trinh dp chuyen mon ky thuat se giam sau, eon 36 trieu ngudi.
Day la phuong an vdi ky vpng rat Idn ve mat ehinh saeh.
De tao ra su but pha ve chat lupng lao dpng cung nhu dap ling tot hon nhu cau lao dpng trong thdi gian tdi, can eo su thay doi dang ke ve so lupng ciing nhu chat lugng cho timg loai bang cap. Trong khi can kiem soat cung lao dpng trong nhom cao dang, dai hpe trd len thi can day manh han nira quy mo lao dpng qua dao tao trung cap ehuyen nghiep va day nghe, moi mot thay doi khi "nan" niit that cua co cau lao dpng theo bang cap cung se doi hoi tang trudng manh me lao dpng trong eac nhom bang cap nay. Xem xet den dinh hudng ehinh sach eung nhu eac yeu to tac dpng den chuyen dich co eau lao dpng nhu xu hudng tang trudng kinh te, neu tiep tuc duy tri co cau hien tai co thi gay ra bat hop ly trong dai han, do do d i xuat phuong an 2 la
phuong an kha thi hudng den miic tieu thay d6i CO cau lao dong theo bang cap ticb cue trong khi muc do diiu chinh chmh sach khong qua nhiiu nhu phuong an 3.
Mot sS de xuat
(i) Tang cudng hieu luc, hieu qua cua quan ly nha nude trong he thong dao t^o nghi: B6 sung hoan thien he thong van ban quy pham phap luat va he thong chmh sach tao dong luc eho su chuyen dich co cau lao dong theo bang cap. Day nhanh viec ra soat, sSp x i p va quy hoach lai mang ludi eo sd giao due nghi nghiep va viec ra quyit dinh phe duyet quy hoach m^ng ludi CO sd day nghi din nam 2020 va tam nhin d i n nam 2030, dam bao rnuc tieu mang ludi CO sd giao due day nghe c6 thi dao tao 2,25 trieu ngudi/nam. Tao ra c a ehe khuyin khich lao dpng chua eo bang cap tham gia dao tao nhu da dang hoa eae loai hinh dao tao, da dang hoa eae nguon lue cho giao due va dao tao.
(ii) Nang cao nhan thuc ciia ngudi dan v i he thing bang cap. Doi mdi tu duy, quan diem nhin nhan, danh gia gia tri vat chat do lao dpng eo trinh dp cong nhan ky thuat va trung ckp chuyen nghiep sang tao ra cho xa hoi trong thdi ky cong nghiep hoa - hien dai hoa va hoi nhap quoc te. Dong thdi, x6a bo tam ly ve dao tao dai hpe la canh cua duy nhat eiia hpc sinh sau dao tao pho thong.
Nang cao vi the cua lao dpng c6 bang cap, dac biet la vai tro ciia lao dpng cd bang cap trung cap chuyen nghiep va day nghe, dac biet la lao dpng ky thuat trong xa hoi. Co nhung chinh sach uu tien, ca c h i uu dai hoae ton vmh nhiing lao dong eo thanh tich, dac biet eho lao dpng theo bing cap e^n md rpng ve quy mo nhu trung c^p ehuyen nghipp hay cong nhan ky thuat. Ben canh do, can sua d i i , b i sung eae luat lien quan den sir dung va quyin Ipi cua doi ngu lao dpng ky thuat e6 tay nghi trong b6i canh CMCN 4.0. Ben canh d6,
canh tranh trong giao due nang cao tinh cao aang - dai 1 4 I Kinh te tai chinh Yigt Nam / So 1 - Thang 2/2020
hoc va kiem soat theo chat luong dau ra. noi dung dao tao. Tao lap mot he thdng Cto cd su diiu cWnh each thuc kiSm soat thdng tin gSn kSt givra ngudi dao tao va chat luong ca smh vien va giao vien. noirdi =,r ,(„„„ i„ A~ r^-- - j '
„ . . , , . k . . . ngfoi su dung lao dong. Can xay dung CO Giao due dao tao can duoc xay dung .ui 1,1, ; 1.. . . , , . • , j - ^ i . • - 1,- . J che khuyen Ichich doanh nghep cung can theo dinh huong cau nham tao ra duoc su , . . . . ^ VF v-uug cajj can bang trong dao tao va sir dung d eac " " " « " " ™ " ' ' " • ' ^ ^^° '9°' ^" ^Wig lao nganh nghS, vung miSn va cac thanh phjn * ' " 8 theo titng nganh, nghS va nhttng kinh t8, tranh nhiing lang phi khong cin thdng tin hen quan djn chit lupng lao dong thiSt khi dao tao lao dgng cd bang cap ma sau dao tao cd dap ung nhu ciu ciia ngudi
khdngdugcsu dung hay sii dung sai so vdi sit dung a
Tai lieu tham khao
1. Bo Ke hoach va Dau tu (2013), Wef Nam 2035, Nha xuat ban Hong DUc.
2. Bo Lao dong, Thuong binh va Xa hoi (2015 - 2018), Ban tin cap nhat thj trudng lao dpng theo quy.
3. Dai hpc Kinh te Quoc dan (2006), Gido trinh Kinh tephat trien, Nha xuat ban Bai hpc Kinh te Quoc dan.
4. Do Van Thanh (2014), Nghien cCfu phuong phap dif bao kinh texa hoi trung han d Lien bang Nga va l<ha nangutng dung vao Viet Nam.
5. Hoang Viet Ha (2018), Nguon nhan lUc 4.0: Co hoi va thach thifc, http://baodauthau.vn 6. Nghi quyet so 23-NQ/TW ngay 22/3/2018 ve xay dung chfnh sach phat trien cong
nghiep quoc gia den nam 2030, tam nhin den nam 2045.
7. Nghj quyet so 29-NQ/TW ngay 04/11/2013 ve doi mdi can ban, toan dien giao due va dao tao.
8. Quy hoach hoach phat trien nhan lUc Viet Nam giai doan 2011 - 2020.
9. Quyet dinh so 899/QB-TTg ngay 20/6/2017 phe duyet Chuong trinh muc tieu Giao due nghe nghiep -Viec lam va An toan lao dpng giai doan 2016 - 2020.
10. Quyet dmh so 879/QD-TTg ngay 09/6/2014 phe duyet Chien lupc phat trien cong nghiep Viet Nam den nam 2025, tam nhin den nam 2035.
11. Quyet djnh 56 630/QD-TTg ngay 29/5/2012 phe duyet Chien lupc phattrien Day nghe giai doan 2011 - 2020.
12 Quyet djnh so 711/QB-TTg ngay 13/6/2012 phe duyet Chien lupc phat trien giao due 2011-2020.
12. Tdng cue Thdng ke (QII/2018 - 2009), Bao cao Oieu tra lao dpng, viec lam.
13. T6ng cucThdng ke (2000 - 2017), So lieu thdng ke dan so va lao dpng.
14. Trung tam Thdng tin va DU bap kinh te - xa hdi qudc gia (2014), Ky yeu hpi thao Kinh te Viet Nam den 2025: Co hpi va thach thutc.
15. Trung tam Du bao nhu cau nhan luc va thdng tin thj trudng lap dong thanh pho H6 Chi Minh (2015), Dubdo nhu cau nhan luc 2015 Sen 2025 - Nganh nghe hoi nhap cong Songkinh te ASEAN sau 2015.
16. Van kien dai hpi dai bieu toan qudc lan thd XI, Chien luge phat trien kinh te - xa hoi 2011-2020.
Kinh te tai chinh Viet Nam / Sd 1 - Thang 2/2020