xn HOI TRr THIJC vn B I ; 6 C D A U
XAV DlTNG Xfi HOI TRI THUrc 6 VllT NnM
• • •
PGS, TS N G U Y I N VAN DAN<''
B
udc vao the ky XXI, the gidi da bat dau ndi nhieu den xa hdi thdng tin va d muc cao ban la xa hdi tri thflc. Bdo cdoThi gidi 2005 cfla UNESCO da lay nhan d l la Hudng tdi cdc xd hpi tri thdc [Towards Knowledge Societies]. Nhung trade bet phai ndi rd rang, thuat ngtt "xa bdi thdng tin" hay "xa hdi tii tiiflc" khdng nim tiong he thdng phat trien cua hinh thai y thflc xa hgi theo Iy thuyet ve quan he san xuat cua chfl nghTa duy vat lich sfl. Ciing gidng nhu mgi sy vat, xa hdi cd the dugc tiep can tfl nhieu gdc do. Tfl mdi gdc do ta l^i cd the phan loai va phan cap xa hdi theo mdt he thdng khac. Dflng tfl gdc do cfla ly thuyit quan he san xuat, chflng ta cd cac hinh thai y thflc xa hdi nhu xa hdi cdng san nguyen thuy, xa hdi chiem hiiu nd Ie, xa hdi phong kien... Dflng tfl gdc do tdn giao ngudi ta cd the ndi den xa hdi Ca Ddc giao, xa hdi Phat giao, xa hdi Nho giao... Va dflng tfl gdc do van minh, ngudi ta ndi den sy chuyin biin theo ddng Iich sfl tfl xa hdi ndng nghiep len xa hgi cdng nghiep, den xa hdi hau cdng nghiep hay xa hdi thdng tin, va tiip din se
(•) Vien Thong tin Khoa hoc xa hpi.
la xa hdi tri thflc. Dd la chua ke den viec ngudi ta cd the lay ten ggi cfla dan tgc de dat cho xa hdi cfla mdt qudc gia: xa hgi My, xa hdi Nga, xa hdi Trung Qudc, xa hgi VietNam...
Tuy nhien, cac he thdng xa hdi khac nhau tfl cac gdc do tiep can khac nhau cd the khdng trflng khdp hoac loai trfl nhau. Nghla la xa hgi ndng nghiep khdng nhat thiet trimg khdp chi vdi xa hgi phong kien, xa hgi thdng tin hay xa hdi tri thflc khdng nhat thiet phai trimg khdp vdi xa hdi tu ban hay vdi xa hgi cdng san. Nghla la ta phai quan niem rang cac gdc do tiep can da dang chi cd y nghTa bd sung gdc nhin cho nhau ma thdi.
Xa hdi tri thflc la mdt khai niem tuong ddi mdi, cho nen khd cd the ndi den mgt sy thdng nhat trong dinh nghTa ve xa hgi tri thflc. Tfl nhung y kien khac nhau cfla cac nha nghien cflu va ciia cac td chflc qudc te khi xac dinh ban chat va dac diem xa bdi tri thflc, chung ta cd the rflt ra mdt quan niem chung cho xa hdi tri thflc la: Xd hpi tri thuc Id mpt kieu xd hpi dua tren viec khong ngiing sdn xudt vd sic dung hdng logt tri thdc trong mpi ITnh vice vdi su trg giiip cua cdng nghe thong tin vd truyin thong hien
dgi, de phdt trien con ngudi tren todn hdnh tinh mgt cdch cdng bdng, an sinh vd ben vimg. Viec sdn xudt vd sic dung tri thuc thong qua moi trudng gido due - ddo tgo vd nghien cicu - triin khai da ldm gia tdng gid tri cita tri thuc trong tdt cd cdc ngdnh kinh te, khoa hgc vd cdng nghe, dugc dge trung bdng nhiing cdi ten: kinh te tri thuc vd cdng nghe cao. Mgt kieu xd hgi nhu vdy co the dugc xdy dimg vdphdt trien d mgi quoc gia, khong phdn biet che do chinh tri - xd hpi.
Nhu vay, can phai hieu xa hgi tri thflc hien dai khdng chi tfl gdc do kinh te va cdng nghe. Dang dugc thoat thai tfl xa bdi thdng tin, xa hdi tri thflc mang y nghTa nhan quyen cao ban, va vi the y nghTa dao dflc nhan van cfla nd ciing cao ban. Theo tinh than dd, nhung xa hdi cd nen kinh te va quan su phat trien cao khdng nhat thiet se la xa hdi tri thflc. Chinh vi the ma tiong bang xep hang xa hdi tri thflc cfla Lien hgp qudc, Hoa Ky chi dugc xep thfl 12, cdn Nga va Tnmg Qudc khdng Igt dugc vao tdp 45.
Tren co sd cfla xa hdi thdng tin va khac phue nhiing khiem khuyet cfla nd, mdt xa hdi mudn trd thanh mdt xa hdi tri thflc thi can phai xay dyng cho minh dugc bdn cdt try sau day.
1. Cgt tru chinh tri
Nhung nd lyc de xay dyng ha ting ca sd thdng tin dau tien cfla xa hdi thdng tin hien dai va cfla xa hdi tri thflc la thudc ve chu traong cfla chinh phfl. Khdng cd chinh sach va nhung quy dinh hgp ly, khdng cd sy dieu hanh cfla chinh phfl ddi vdi ha ting eo sd thdng tin thi xa hdi thdng tin va sau dd la xa hdi tii thflc khdng thi hinh thanh dugc. Cac nudc deu cd bd buu chinh vien thdng hoac bd thdng tin va trayin thdng.
Cac mang trayin thdng qudc gia cua cac nudc dugc hinh thanh deu nam dudi sy chi dao va diiu hanh cfla chinh phfl. Mat khac, viec xay dyng xa hdi tri thflc trade tien la cdng viec cfla ngudi dan cac nudc chfl khdng phai chi la cdng viec cfla khoa hgc va cdng nghe. Va de dam bao cho ngudi dan phat huy dugc tiem nang cfla minh, chinh phfl can phai phat huy vai trd lanh dao theo tinh than dan chfl va dam bao thye thi dan quyen va nhan quyen cho ngudi dan. Cdt try chinh tri vi the cd vi tri quan tigng trong viec dam bao quyen con ngudi va quyen dan chfl cho nhan dan de xay dung mdt xa hdi thdng tin toan cau va xa hdi tri thflc trong tuong lai.
2. Cgt tru ldnh te tri thirc
Theo cac nha nghien cflu, kinh te tri thflc la nen kinh te [ciia] tri thuc tap tnmg vao viee san xuat va quan Iy tri thflc, hoac la mdt nen kinh te dua tren tri thuc ["knowledge - based economy"]. NghTa thfl hai nay thudng dugc sfl dyng nhieu ban, nd de cap den viec sfl dung tri thflc de tao ra nhung lgi ich ve mat kinh te. Khai niem nay da dugc phd bien nhd cudn sach The Age of Discontinuity; Guidelines to Our changing Society (1969) cfla Peter Dracker.
Td chflc Hgp tac va Phat trien kinh t l (OECD) da xac dinh khai niem "kinh te tri thflc" la "nen kinh te dya tren tri thflc, trye tiep can cfl vao viec san xuat, phan phdi va sfl dung tri thflc va thdng tin"^'-'.
Tfl y kien cfla da sd cac nha nghien cfln, ta ciing cd the rflt ra mdt dac diem ndi bat nhat cfla kinh te tri thflc la su md rpng khong ngimg cita khu vuc thong tin vd truyen thong. Su md rdng cfla khu vyc nay cd the dugc chia thanh hai cap do: mdt la
LY L U A N CHlNH TR! 3 - 2011
33
ban than sy phat trien cfla khu vyc thdng tin va trayen thdng da dem lai lgi ich kinh te vd cimg to ldn cho nen kinh te tri thflc; hai la sy phat trien cfla nd da lam gia tang vugt bac hieu qua kinh te cho hau het cac nganh nghe cfla nen kinh te tri thflc. Nha nghien cflu M. Porat da ggi cap do thfl nhat la khu vice thong tin sa cdp, cdn cap do thfl hai la khu vice thong tin thie cdp. Khu vyc so cap bao gdm viec san xuat, phan phdi va xfl Iy cac san pham va dich vy thdng tin; khu vyc thfl cap the hien d khdi lugng phi tdn ve thdng tin can thiet cho viec td chflc cfla cac cdng ty va cho viec dieu phdi cac thi tradng^^l
3. Cgt try khoa hoc - cong nghe
Khoa hgc va cdng nghe Iudn la ddn bay phat trien cfla mgi xa bdi. Trong xa hdi tri thflc, vai tid cfla khoa bgc va cdng nghe Iai cang quan tigng ban bao gid het. Hien tai ngudi ta dang ndi den cude each mang cdng nghiep Ian thfl ba dien ra vao tbi ky XX, xuat hien cflng vdi sy bung nd cfla cac nganh cdng nghe cao, dac biet la vao nua cudi cfla the ky XX, khi mdt loat cdng nghe mdi ra ddi nhu cdng nghe vi dien tfl, may tinh, quang dien tfl, lade, vat lieu mdi, hat nhan, gen, te bao,... Sy phat tiien bflng nd cfla cac cdng nghe cao nay cflng chinh la dac trung cfla cude each mang khoa hgc va cdng nghe mdi, cupc cdch mgng khoa hpc vd cong nghe Men dgi a the ky XX^^l
Khai niem "cdng nghe cao" chi mdi xuit hien tfl nhung nam 70 - 80 cfla thi ky XX, khi mgt loat cdng nghe mdi ra ddi Iam xoa nhoa ranh gidi gitta khoa hgc va cdng ngbe.
Tflc la cdng ngbe cao la nhiing cdng nghe dya vao nhung thanh tun khoa hgc mdi nhit vdi ham Iugng tri thflc va ham Iugng khoa hgc, sang tao cao nhat. Hien ngudi ta ndi
den bdn cdng nghe chinh tiong thdi dai each mang khoa hgc - cdng nghe mdi, dd la cdng ngbe suih hgc, cdng nghe vat lieu, cdng nghe nang Iugng va cdng ngbe thdng tin.
Cdng nghe thdng tin la cdng nghe mdi nhit hien nay va la loai cdng nghe dac trung nhit gdp phin lam binh thanh va phat trien xa bdi thdng tin va xa hdi tri thflc.
Trong thdi dai ngay nay, trade yeu cau chia se tri thflc cfla xa hdi thdng tin va tri thflc, cdng ngbe thdng tin Iudn gan chat vdi cdng nghe trayen thdng, vi the khi ndi den cdng nghe thdng tin, ngudi ta thudng gan nd vdi trayen thdng de ggi la cdng nghe thdng tin va trayen thdng.
Sy hd trg dac lyc cfla cdng nghe thdng tin va trayen thdng cho tit ca cac nganh nghe kinh te - xa hdi da lam cho cdng nghe nay hien dang chiem vi tri hang dau trong nen kinh te tri thflc ndi rieng va tiong xa hdi tri thflc ndi chung. Dac biet, vdi cdng ngbe intemet va cdng nghe w^eb, lich sfl van minh loai ngudi da budc sang mgt trang hoan toan mdi, nd lam cho viec chia se tri thflc gan nhu khdng cdn gidi ban ve khdng gian va thdi gian.
Tat ca nhiing sy phat trien cdng nghe tren day cho thay khoa hgc va cdng nghe ngay nay da tid thanh lyc lugng san xuat true tiep. Mac dfl vdi mflc chi cho khoa hgc cdn thap trong ty Ie GDP (I - 2%), nhung ddng gdp cfla nd cho GDP lai ldn gap rit nhilu lin (30 - 40%)). Vdi ich lgi to Idn cfla khoa hgc nhu vay, cac nudc phat triln hien nay rit chfl trgng den ITnh vyc nghien cflu va triln khai.
4. Cgt tru giao due va dao tao
Ta da thiy ring trong xa hdi thdng tin va xa hdi ni thflc, thdng tin va tri thflc la nhung
khai niem chfl chdt. Nhung thdng tin va tri thflc khdng tdn tai dge lap, bit biin, ma chflng ludn Iudn chuyin boa cho nhau. Va sy chuyen boa dd dugc diln ra trong mdi tradng va dudng din cfla giao dye va dao tao.
Mdt dieu hoan toan cd y nghTa dac thfl cho thdi dai thdng tin va tri thflc hien dai la khai niem giao due cung dugc hieu theo mdt nghTa md rdng. Giao due khdng chi gidi ban trong pham vi cfla mdi trudng chinh quy, ma nd cdn cd nghTa la ty giao due, ty dao tao, tu hgc. Ma dieu nay lai chi cd the dugc thye hien mdt each cd hieu qua nhd cd cdng nghe thdng tin va trayen thdng. Dd chinh la Iy do tai sao ngay tfl khi khai niem "xa hdi thdng tin" va khai niem "xa hdi tri thflc" ra ddi, thi ngudi ta da thay xuat hien mgt khai niem rat mdi:
dd la khai niem "xa hdi hgc tap", vdi nghTa la mdt he thdng hgc tap sudt ddi cho tat ca mgi ngudi.
Hien nay ben canh nhiing thanh tyu cfla mgt sd qudc gia cho phep ta cd the ndi den sy xuat hien cfla mdt sd xa hdi tri thflc so khai, thi the gidi vin cdn nhieu viec phai Iam, nhat la tiong ITnh vyc giao dye, dl bien the gidi thanh ngdi nha cfla cdc xa hdi tii thflc. Dd la Iy do tai sao UNESCO rit cd y thflc tiong viec de xa hdi tri thflc d dang sd nhieu tiong ban Bdo cdo The gidi 2005 ndi tieng cfla minh. Tat nhien, sd nhieu cfla xa hdi tri thflc d day cdn cd nghTa la thi gidi phai chip nhan su da dang van boa chfl khdng ap dat sy ddng nhit boa cho mgi dan tdc, mgi qudc gia.
Trong tinh thin tuan thfl cac muc tieu qudc te ve giao dye, cac qudc gia cung ty dl ra chinh sach giao due ciia rieng mmh dl khuyin khich giao due va dap ung quyin
dugc giao due cua mgi ngudi dan. Hau het cac nudc deu thye thi chinh sach giao due mien phi cho hgc sinh tieu hgc. Viet Nam ciing khdng nam ngoai chfl traong dd.
Mac dfl d nudc ta, quan niem ve xa hdi tri thflc cdn chua diy dfl, nhung mdt sd yeu td quan tigng cfla nd ciing da dugc thudng xuyen nhae den nhu kinh te tri thflc, khoa hgc - cdng nghe cao, xa hdi hoc tap va he thdng hgc tap sudt ddi cho tat ca mgi ngudi...
Ngay tfl nhung nam cudi thi ky XX, khi intemet mdi trd nen phd biin tien thi gidi, tbi Viet Nam da quan tam ngay den loai hinh dich vy cdng nghe cao nay. Tfl nam 1993, Nghi quyit 49/CP cfla Chinh phfl da chi rd quan diem chien luge ve phat trien cdng nghe thdng tin: "Xay dyng nhung nin mdng budc dau vung chac cho mdt kit ciu ha tang thdng tin tiong xa hdi, (...) ddng thdi xay dyng nganh cdng nghiep cdng nghe thdng tin thanh mdt trong nhiing nganh mui nhgn cfla dat nudc, gdp phin chuan bi cho nudc ta cd vi tri xiing dang tiong khu vyc khi budc vao tbi ky XX\"^^\
Ngay nam sau, nam 1994, Chinh phfl da thanh lap Ban chi dao Chuang trinh Qudc gia ve Cdng nghe thdng tin; va 3 nam sau (ngay 19-11-1997) chflng ta da khai tinong dich vu mang intemet Viet Nam. Ngay 17- 10-2000, Bd Chinh tri lai ra Chi thi 58- CT/TW ve day manh flng dyng va phat trien cdng nghe thdng tin tiong sy nghiep cdng nghiep hda va hien dai hoa giai doan 2001 - 2005. Trong ban Chi thi nay, Bd Chinh tri da nhae den viec tao kha nang di tat ddn dau cfla cdng nghe thdng tin. Din Dai hdi IX nam 2001, Dang Iai nhic lai su cin thiet phai kit hgp cdng nghe sinh hgc vdi cdng nghe thdng tin tiong ndng nghiep
LY L U A N CHlNH TR! 3 - 2011
35
va kinh te. Cd the ndi, cdng nghe thdng tin da dugc Dang va Nha nudc ta quan tam rit sdm. Dang ta cling da bat dau ed y thflc vl kinh tl tri thflc tii diu thi ky XXI. Dai hdi DC cfla Dang da nhan dinh: "Thi ky XXI se tiip tyc cd nhieu bien ddi. Khoa hgc va cdng nghe se cd budc tien nhay vgt. Kinh tl tri thflc cd vai trd ngay cang ndi bat trong qua tiinh phat triln lyc lugng san xuif'^^l Cling tai Dai hdi IX, Bao cao chinh tri cfla Dang da dl ra chfl traomg xay dung "xa hdi bgc tap".
Nhin chung, qua cac van kien cfla Dang va cac cdng trinh thdng tin va nghien cflu d nudc ta trong khoang 10 nam qua, nhung van de va cac yeu td cfla xa hdi tri thflc da dugc ban den kha nhieu. Cho nen, mac dfl khai niem "xa hdi tri thflc" it dugc nhae den va chua dugc ban den mdt each toan dien va cd he thdng, nhung nhung gi dugc ndi den ciing cho thay nudc ta da chuan bi tinh than de xay dyng hoac gia nhap xa bdi tri thflc hien dai.
Vdi chfl traong san sang gia nhap xa bdi tri thflc (tuy mdi chi dugc xac dinh dudi ten ggi "kinh te tri thflc"). Dang va Nha nudc ta da de ra nhflng chinh sach phat trien kinh te xa hdi cy the va da thu dugc nhiing thanh tun dang khich le. De cd can cfl hy vgng vao tuong lai ve mdt xa hdi tri thflc, chflng ta hay diem qua mdt sd thanh tyu phat triln kinh te - xa bdi tiong thdi gian qua.
Trong 10 nam qua, tdc do tang tradng cfla chflng ta ludn dat nhiing con sd in tugng. Tfl nam 2000 den nay, tdng san pham tiong nudc (GDP) binh quan mdt nam dao ddng d mflc 1%,. Tinh din nam 2005, ty tigng gia tri ndng - lam - ngu nghiep trong GDP cdn 20,9%o, cdng nghiep va xay dyng
41%, dich vu 38,1%).^^^ Nhin chung, cac thanh phin kmh tl diu phat triln. Nhu vay, CO ciu tiianh phin kinh tl cfla nudc ta dang chuyin dich theo xu hudng chung cfla kinh te tri thflc va xa hdi tri thflc.
Trong ITnh vyc giao dye, chflng ta da quan tam diu tu nhilu ban va cd tien bg dang kl. Co sd vat chit dugc tang cudng, quy md dao tao dugc md rdng, nhat la bac dai hgc va trung hgc chuyen nghiep va day nghe. Trinh do dan tri da dugc cai thien.
Chflng ta dang cd gang cai thien chat lugng giao dye. Ndi den kinh te tri thflc trong thdi dai thdng tin, khdng the khdng ndi tdi mdt cdng cy dac tnmg cfla nen kinh te tri thflc va ciing la cfla xa hgi tri thflc la thuang mgi
dien tu. Chinh phfl va cac doanh nghiepnudc ta da rat chfl y den ITnh vyc nay.
Thye te, thuang mai dien tfl cfla nudc ta mdi dugc hinh thanh va phat trien tfl nhung nam diu cfla the ky XXI. Lugt Thuang mgi (sfla ddi) da dugc Qudc hdi Viet Nam thdng qua va chinh thflc cd hieu lyc tfl 1-1- 2006. Lugt Giao dich Dien tie cd hieu lyc tfl
1-3-2006. Ngay 25-6-2007, Bd Thuang mai (nay la Bd Cdng Thuong) da ra quyet dinh thanh lap Hiep hdi Thuang mai Dien tfl Viet Nam, vilt tit tiing Anh la VECOM (Vietnam E-Comjnerce Association). Day la td chflc chinh thflc cfla Viet Nam boat ddng tiong ITnh vyc thuang mai dien tfl, mang tinh chit phi chinh phfl va phi lgi nhuan, cd muc dich doan ket cac hdi vien dl phat triln ITnh vyc thuong mai dien tfl d Viet Nam. Mdt sd cdng ty da md cac website thuang mai va thanh toan di ddng.
Nhin chung, nlu so sanh tren toan ciu
thi nhung thanh tyu phat triln tren day cfla
chflng ta vin dflng d hang rit thip. Dung tfl
gdc do cfla xa hdi tri thflc, mflc do tang tradng cfla chflng ta chua cd ty le ham lugng tri thflc cao. Ngudi ta tinh ring trong
10 nam qua, d mdt sd nudc APEC, tiong mflc tang tradng kuih tl binh quan 6,8%)/nam cd sy ddng gdp cfla vdn la 2,2%, lao ddng la 1,6%o va ddng gdp cfla nhdn to khoa hpc vd cong nghe la 3%. Trong khi dd, mflc ddng gdp cfla nhan td khoa hgc va cdng nghe cho mflc tang tradng 1% cita Viet Nam trong giai doan 1996 - 1999 chi cd 1,19%, cdn mflc ddng gdp cfla nhan td vdn chilm tdi 4,7%.^^^
Vay, nudc ta cd trien vgng tien tdi dugc xa hdi tri thflc khdng?
Trade bet phai khang dinh rang cdng ddng qudc te khdng quan niem xa hdi tri thflc la mdt md hinh xa hdi mang tinh thuan tfly chinh tri. Nd la sy phat trien cao cfla lyc lugng va trinh do san xuat, cfla cac ITnh vyc khoa hgc - cdng nghe, cfla trinh do td chflc xa hdi de phue vu cho sy phat triln ben vung cfla con ngudi. Ddng thdi chflng ta ciing cd the hieu rang su phat trien di Ien xa hdi tri thflc khdng phai la mdt cugc each mang va thay the che do xa hdi. Nhu the, cac xa hdi tri thflc vdi nhung dac thfl van boa va che do chinh tri khac nhau van cd the cflng tdn tai va hgp tac vdi nhau de thye hien cac myc tieu phat trien thien nhien ky cfla Lien hgp qudc va tao thuan lgi cho su ra ddi cfla xa hdi tri thflc.
Trong tinh than do, nudc ta cd thuan Igi dau tien la mdt che do chinh tri tien bd va dn dinh. Chflng ta dang xay dyng nha nudc phap quyen XHCN, vdi muc tieu xay dyng mdt xa hdi cdng bang, dan chfl va van minh. Nhttng myc tieu dd cung chinh la nhung myc tieu cfla xa bgi tri thflc ma cdng
ddng qudc t l dang dat ra. Day se la mdt co sd vung chic va mdt diiu kien rit thuan lgi dl chflng ta hoan toan cd quyen hy vgng vao kha nang xay dyng mdt xa hdi tri thflc mang ban sac Viet Nam.
Ben canh dd, chflng ta cd mgt ngudn tai nguyen thien nhien da dang va phong phfl.
Mac dfl ngudn tai nguyen thien nhien khdng cdn dugc coi la yeu td quan tigng hang dau nhu trade day, nhung van la yeu td thuan lgi dang ke.
Cudi cflng khdng the khdng ndi den mdt the manh cfla nudc ta la ngudn nhan lyc tie ddi dao dang dugc dao tao tdt ban. Hien tai, con ngudi Viet Nam dang dugc phat trien theo chieu hudng tien bd. Trong nhung nam gan day, gia tri tuyet ddi cfla chi sd phat trien con ngudi cfla Viet Nam theo UNDP Iudn dugc tang len. Cho dfl trade mat van cdn mdt quang dudng dai vdi nhieu khd khan thach thflc, nhung chflng ta cd ly de hy vgng vao mdt tuong Iai tdt dep cfla xa hdi tri thflc dang chd ddn chflng ta.
(1) Trich theo The Trudng: Hdnh trang th&i dgi kinh te tri thiec, NXB Giao thong van tai, Ha Noi, 2004, tr. 44.
(2) Theo Dang Mgng Lan: Kinh ti tri thicc - Nhung khdi nem vd vdn de ca bdn, NXB.
Thanh nien, Ha Ngi, 2001, tr.64.
(3),(4),(7) Dang Hiru (chfl bien): Phdt triin kinh te tri thuc: Rut ngdn qud trinh cong nghiep hod, hi^n dgi hod, NXB Chinh tri quoc gia, Ha Ngi, 2001, tr. 18, 346, 291.
(5) DCSVN: Vdn ki?n Dgi hpi dgi bieu todn quoc ldn thu IX, NXB Chinh tri Quoc gia. Ha Noi, 2001, tr. 13.
(6) DCSVN: Vdn kien Dgi hpi dgi bieu todn qudc ldn thie X, NXB Chinh tri qudc gia. Ha Ngi, 2006, tr.95, 207, 56.
LY L U A N CHlNH TR! 3 - 2011 37