Tgp chi Khoa hpc Xà hpi và Nhàn vSn, Tàp 2, S6 6 (2016) 683-693
Dién hóa hinh twffng Quan Vu tir nhàn vàt lich su' dén nhàn vàt vàn hoc
Tran Vàn Trpng
Tom tat: Quan Vù (Quan Còng, Quan Vàn Tmòng, Quan De) là nhàn vàt hch su dòi Tam Quòc dupc dòi sau tòn làm Vò thành, thò ó Vò miéu sành ngang vói Khòng Tu. Hinh tupng Quan Vù dupc hàu thè tòn sùng vói tài nang vò cóng trac tuyét, phàm chat khi tièt trong sach và nhàn càch trung nghìa cao dep lai chù yéu là hinh tupng do vàn hpc ngh?
thuàt sàng tao lén. Bài vièt nghièn cùu qua trinh dién hóa (dién bièn thay dòi) hinh tupng nhàn vàt này tu nhàn vàt lich su thành hinh tupng vàn hpc cùng nhu li gìài nguyen nhàn cùa su dièn hóa tu bòi cành vàn bòa tu tuòng xà hói.
Tu khóa: Quan Vii; dien hóa; dièn bòa hinh tuong; nhàn vàt van hpc; nhàn vàt iich su.
Ngày nhàn 08/8/2016; ngày chinh sua 17/11/2016; ngày chàp nhàn dang 30/11/2016 Trong lieh su vàn hóa Trung Quòc, có
hai nhàn vàt Hch su d u p c hàu thè dac bipt tòn sùng, làp mièu thó là Khòng T u và Quan Vù. Khòng T u là thùy tò Nho già, tu khì Nho hpc dupc tòn làm "quóe giào", dia vi eùa òng khòng có gi dàng bàn cài và Vàn miéu d u a c làp nén nhàm xién duong Nho hpc cùng là lé duong nhièn. Tuy nhièn, Quan Vù chi là mot nhàn vàt vò tuóng triéu Thuc Hàn dói T a m Quòe lai dupc hàu thè nhàt tàm nguòng phyc làp Vù miéu de thò, ngang vói Vàn mièu thò Khòng Tu, thàm chi dòi Thanh, Vù miéu con nhiéu hon Vàn miéu. Con mot dièm khà dàe biét, Khòng T u là mot nhàn vàt lieh su, mpt nhà tu tuóng, dói sau dù có nguòng vpng óng song chàn dung, dién mao lich su cùa nhàn vàt này ciing khóng bi tao tàc qua khàc biét so vói màu gòe. Trong khi dò, dòi vói Quan Vù, qua trình tu nhàn vàt lìch su dén nhàn vàt cùa tin nguòng, tòn giào dà có su tham già t?o tàc cùa vàn hpc nghé thuàt, làm cho hinh tuang nhàn vàt tiong vàn hpc và tiong tin nguòng dà có nhièu diéra khàc bièt so vói ' Tmòng Dai hpc Hai Phòng; e
màu gòc ljch SÙ ban dàu. Hièn tuong dàe biét này dàng duoc quan tàm nghièn cùu, ly giài xem xét tiong qua trinh dièn hòa hinh tuong Quan Vù, vai tiò cùa vàn hpc nghé thuàt, nhàt là vàn hoc nghè thuàt thòi Tòng Nguyen dà góp phàn quan trpng tiong sàng tao hinh tuang nhàn vàt Quan Vù n h u hinh dung xua nay vè nhàn vàt này nhu thè nào?
1. N h ù n g tìèn d e cùa s u d i l n hóa hinh t u p n g n h à n vàt
CJuan Vù, tén chù là Vàn T m ò n g , nguòi dàt Giài Chàu, nay thupc tình San Tày. Òng cùng Luu Bi và T m o n g Phi két nghìa dào vién, thè dóng sinh dóng tu, phàt eò khói nghìa, giùp Luu Bi xày dyng de nghìép, sau thàt bai de màt Kinh Chàu và bi Dòng Ngò gièt chét, thp 58 tuoi. Nhàn vàt Quan Vù dupc mìéu tà vói bò raàt dò, ràu dai, minh cao ehin thuóc, cuòi ngya Xieh Thó ngày dì nghìn dàm, su dung thanh long dao nàng tàm rauoi hai can và nhiìng chièn còng hién hàeh n h u chém dàu Hoa Hùng khì ehén ruou tién dua con nóng, chém Nhan Luong,
T V Trpng/Tgp chi Khoa hpc Xà hgi vàNhàn vàn, Tgp 2, So 6 (2016)683-693
giét Vàn Xù, "qua nàm ài chém sàu tuóng", bàt Vu Cam, giét Bang Due, thà chét khòng ehiu hàng Dòng Ngó.,-Hinh dung ve dién mao, tài nàng phi thuong, tình càch tmng can nghìa dàm cùa nhàn vàt Quan Vù duoc dinh hinh bòi tiéu thuyét Tam Quóc dién nghìa cùa La Quan Tmng. Tuy nhién, qua trinh tao tàc và dinh hinh chàn dung, tinh càch eùa Quan Vù nhu tiéu thuyét dà miéu tà có mot lieh su làu dai, tiong dò dóng gòp to lón eiia vàn hpc nghé thuàt dà khién nhàn thùe bau thè thuong dòng nhàt nhàn vàt Quan Vù lich su vói nhàn vàt Quan Vù vàn hpc.
Qua trình dièn hóa hinh tupng nhàn vàt Quan Vù tu lich su dèn vàn hpe có le dièn ra trén duói ngàn nara ké tu khi Quan Vù dupe càc SÙ già dòi Tàn (thè ky IV) ghi chép cho dèn truóc khi La Quàn Tnmg sàng tàc Tam Quòc dién nghìa (thè ky XIV), tiong dò qua trình vàn hpc hòa nhàn vàt dupc tièn hành manh nhàt vào giai do?n Tòng Nguyen.
IChóng kè nhùng ghi chép hch su quan phuong cùa càc su già phong kièn, nguòi ta thày càc loai hinh sàng tàc vàn hpe thòi Tòng Nguyen rat phàt trièn bay già déu có tham già vào qua trình vàn hpc hóa nhàn vàt. Càc thè loai hy khùc, thoai bàn, tap kich dà tham già cài tàc làm tièn de cho tiéu thuyét dién nghìa sàng tao bình tuang nhàn vàt bàt hù.
Càc thè loai vàn hpc nhu hy khùc, thoai bàn, tap kich thói Tòng Nguyen khai thàc khà nhiéu ve de tài Tam Quóe nói chung và Quan Vù nói riéng. Riéng hy khùc, loai hinh nghé thuàt san khàu eiia nguòi Tóng, phàt trièn manh giùa thòì Bàc Tóng dà khai thàc rat nhiéu de tài tu Tam Quòc. Cao Thùa cho biét "Nhàn Tòng thuong cùng bon thi dàn nói chuyén Tam Quòc hoàc chon nhOng con vàt phyic v(v cho sàng làc và biéu dièn hy khùc" (Cao Thùa 1989). Cu thè hon, Tmong Lòi con con dàn càu chuyén dùa tiè eon ò kinh thành khi xem tiét muc h^ khùc "mói
khi dèn cành chém Quan Vù, nò khóe suàt mifót, nuóc màt irót dàm dai ào" (Tmcmg Lói 1983) thi có thè thày san khàu Bàc Tóng khai thàc de tài Quan Cóng làm nan khà càm dòng long nguói.
Ben canh hy khùc, thoai bàn dói Tòng phàt trién khà manh. Nhùng eàu chuyén khai thàc vè su kién, nhàn vàt Tam Quóe dupc càc thuyét thoai nhàn ké, tiong dò eò ehuyèn Quan Vù chàe hàn khà nhiéu, tìée ràng hién Idiòng con mot bàn ké nào. Dòi Nguyen xuàt hién bàn kè Tam Quòc chi bình thogi nói vè qua trinh tara phàn ba nuóc Ng\iy Thuc Ngò mang màu sàc luàn hòi bào ùng nhà Phàt. Bàn ké này dupe eho ràng eò mói quan he ké thùa tu càc bàn kè eùa thuyét thoai nhàn dói Tòng. Riéng chuyén C?uan Vù dupc ké vói tàm dàu mòi nhu sau: Thièn Còng ban thành thu, ehay tión ó Trac quàn, két ngtùa dào vièn, dàu quàn bào quòc... cho dén eàe su kièn bàt Vu Càm a tran thùy ehièn, sau dò bi bàt và bó mang tai Dòng Ngò. Ngoài thoai bàn Tam Quòc chi bình thogi, sàeh Tuyén Hòa di su dòi Tóng con de càp dèn tmyèn thuyét Quan Vù hién thành tri thùy quài ò Dièm Tri vào nhirng nàm Sùng Ninh tnéu Tòng Huy Tóng (Lo Tàn 2002),
Dòi Nguyen, t£tp kich là thè loai phàt trién hung thinh nhàt. Theo kèt qua nghièn cùu cùa Khàu Chàn Thanh, tap kich Nguyen dà de lai sò lupng sàng tàc lày de tài tu Tam Quòe khà dò sò vói han 40 vò (KJiàu Chàn Thanh 1983), tiong dò eó 13 vó lày nhàn vài Quan Vù làra chù de ehinh nhu: Quan dai vuong dóc phó dan dao hói. Quan Tnrang song phó Tày Thuc móng (Quan Hàn Khanh), Hó lao Quan tam chièn Là Bò (Trình Due Huy), Quan dai vuong nhi trac hóng y quài (Thién Phu), Thg Dinh hàu nò tram Quan Binh, Quan Vàn Truòng dgi phà Xuy Vuu, Quan dai vuong nguyét hg tram Diéu Thuyèn, Quan Vàn Truòng có thành tu nghìa, Quan Vàn Truòng don dao phàch tu
T. V. Trpng/Tgp chi Khoa hoc Xà hói vàNhàn vàn, Tàp 2, So 6 (2016)683-693
khàu, Thg Dinh hàu ngù quan tram luóng, Quan Vàn Truòng thièn ly dóc hành. Tram Sài Ditong, Quan Vàn Truòng dào vién két nghìa (khuyét danh).
Nhiìng sàng tàc vàn hpe nghé thuàt tiong hàng ngàn nàm, nhàt là hy khùc, thoai bàn, tap kich thói Tóng Nguyen dà tró thành tu lièu vó cùng quan tiong de tàe già tièu thuyét La Quàn Tmng sàng tao lén hinh tupng nhàt vàt bàt hù: Tuyét nghìa Quan Vù.
2. Qua trình dien hóa hinh tupng tu- nhan vàt lich SÙ din nhàn vàt vàn hpc
Càe tàc phàm, dac biét càe tàc phàm vàn hpc thòi Tóng Nguyen dà già còng, cài bién khièn cho hinh tupng Quan Vù tu lich su dén vàn hoc có nhiéu sy khàc biét. Qua tiinh dièn hóa hinh tupng thè hién ó mày net lón
2.1. Cài bièn, thém bót, bò sung tình tièt vào càc su kièn Iich su
Dya tién nèn tàng sy thyc lich su dupc càc SÙ già ghi chép, càc tàc phàm vàn hoc dà tièn hành già eòng, bó sung và thém bót càc tình tièt làra eho càc sy kièn lìch su lién quan dén nhàn vàt dupc sàng rÒ nhu: Giét Nhan Luong, Vàn Xù, cao xuong chùa thuóc, nuóc ngàp bay cành quàn...
Dpc Tam Quòc dién nghìa, dpc già déu biét chièn eòng lày lùng cùa Quan Vù là chém chét hai dai tuóng eùa Vién Thiéu là Nhan Luong và Vàn Xù, giàn tiép gay nén thàt bai thàm bai cùa quàn Vién Thiéu. Sy kién lieh su này dà dupe Tran Thp, su già dòi Tàn ghi chép tiong Tam Quóe chi-Quan Vù truyén nhu sau; Nàm Kién An thù 5, Vién Thiéu cu dai tuóng Nhan Luang cóng phà Dóng quàn. Tao Thào cu Tmang Liéu và Quan Vù làm tìèn bÓ tièn phong nghénh chièn. "Vù tu xa thày Nhan Luang eò ve hién lành, lién thùc ngùa phi vào trong dàm
vgn quàn dàm Nhan Luong, cài lày thù càp dem ve" (Tran Thp 1975). Su kién Vàn Xù bi giét dupe chép nhu sau: "Vién Thièu qua song truy kich quàn Tao dén tàn phia nam Dién Tàn; Tao Thào phài bó cà quàn nhu, luong thuc chgy trói chét; quàn Vién Thiéu thày thè tranh nhau thu nhàt chién lai phàm;
quàn Tao quay Igi thà sue chém giét. dai phà dugc Vièn Thièu, giét dugc Vàn Xù"
(Tran Thp 1975). Su kién gièt Nhan Luang eùa Quan Vii tiong chinh su ghi chép sau này dà dupc thoai bàn Tam Quéc chi binh thogi tìèn hành già eóng, bó sung chi tièt:
"Dai tuòng Nhan Luang dàn 10 vgn dai quàn chinh phgt Tao, lién tìèp dành bgi tuóng tién phong Hg Hàu Dòn, dgi tuòng Tao Nhàn. Tao Thào than ràng-Nhan Luang thàt anh hùng, bay giò biét tinh làm sao?
Quan Vù cuòi dàp, nguài này tuy nhà ma có thè nàng dao trén ngifa, ta ó trèn cao eó thè thày hét su vui mùng, Iran giù dai doanh Vién Thiéu ma khóng mgt ehùt nghì ngó tró nggi nào, (tòi) có thè mgt dao chém roi dàu Nhan Luong xuòng dal" (Chung Triéu Hoa 1989). Hòi 25 cùa Tam Quóc dièn nghìa lai eye tà su thàn dùng cùa Quan Vù gap nhièu làn so vói thoEii bàn: "Quan Cóng nhàyphàt lén minh ngua, eàp nguge thanh long dao, lé xuóng nùi, màt phuang trgn lén, mày tàm dtmg nguge, xóng thang vào tran ben kia, di dén dàu quàn Ha Bàe rè nhu song nuóc.
Quan Còng dén thàng chò Nhan Luong.
Nhan Luang dang dùng duói long, thày Quan Cóng dén, vùa muón hòi thi ngua Xieh Thó chgy mau dà dén truóc mal. Nhan Luong tró tay kkhóng kip, Quan CÒng dua mot luòi dao, Luong chét ngay duói ehàn ngifa" (La Quàn Trung 1995), Nhu vày, viéc gièt Nhan Luong là khà rò ràng, so vói ghi chép Iich SÙ thi thoai bàn và tiéu thuyét co sy già còng, bò sung tinh tièt làm sàng ngói su thàn dùng cùa Quan Vù. Tuy nhièn, cài chét cùa Vàn Xù lai khòng dupc su sàch nói rò là do ai gièt. Thién Vù de ky sàch Tam Quóc ehi cùa Tran Thp chi chép sau khi Tao
T V Trpng / Tap chi Khoa hoc Xà hói vàNhàn vàn, Tgp 2, Sò 6 (2016) 683-693
Thào phà dupc Vìén Thiéu, giét duac Vàn Xù raà khòng nói rò là dai tuóng nào? Càe tàc già sau Tran Thp dói vói cài chét cùa Vàn Xù dèu quy cho Quan Vù, song ghi chép khàc nhau. Hong Mai tiong Dung trai tue bùt có mìéu tà "Quan Vù giét hai tuóng Nhan Luong, Vàn Xù cùa Vién Thiéu trong dàm vgn quàn" (Hong Mai 1996). Dén Tam Quóe chi bình thogi, càe thuyét thoaì nhàn dà tièn hành ehi tiét hòa, bó sung tình tièt, miéu tà ey thè Quan Vù sau khi gièt Nhan Luong, Vàn Xù lién dem quàn khièu chièn, Vù xóng dén dành Vàn Xù, Vàn Xù hai tiàn ehay tiòn, Vù tmy kich tói 30 dàm, gio dao chém xuóng, Vàn Xù lién già tay dò hi Vù chém dùt làm hai doan. Con tiong Tam Quóe dién nghìa. La Quan Tmng mièu tà ehi tiét này thành mot do^n vàn phó tmang.
Dàu tién miéu tà Vàn Xù tiong dàm loan quàn eó sue dành nhau vói hai tuóng Tmang Liéu, Tu Hoàng vói su dùng mành khàc thuong, Quan Vù xuàt hién phi ngya vung dao giét chét Vàn Xù.
Mot su kién tiong Tam Quóc ciìng dupc lich SÙ ghi ehép khà tuòng tàn, nhung dèn thoai bàn và tiéu thuyét dà có sy bién dòi-sy kièn Quan Vù khai song làm nuóc lut bay cành quàn Vu Càm. Su kién này duac Tran Thp chép "mùa thu, mua làu ngày, nuóe song Han Thùy tran bò, màt dàt nuóe ngàp hàng truong, dén lue này bay cành quàn cùa Vu Càm khòng thè chiù dugc nùa...Vù lièn tàn cóng Vu Càm. Càm dàu hàng, duy chi eó Bang Due khóng dành màt khi tiét ma ehiu chér (Tran Thp 1975). Su kièn dupe su sàch ghi ehép don thuàn là thièn tai làm hóng nhàn su thi dén càc tàc phàm vàn hpe dà bién thành chuyén Quan Vù da rauu tue tii, Ipì dyng dia bình, khai song cho nuóc ngàp thành thu dupc thàng lai. Tam Quéc ehi binh thogi chép sy kipn này nhu sau:
"Quan Vù thày Vu Càm dóng trgi gàn con song nhò, khóng de y mua làu ngày, Quan Vù cho khai song, nuóc song tran ngàp bò.
Quàn Vu Càm déu bj chét vi nuóc ht". Hói 74 tiong Tam Quóc dién nghìa. La Quan Trung có le dua trèn nén tàng Tam Quòc chi bình thogi dà thém thàt, mièu tà cành mua thu làu ngày, Quan Vù bòng nghì ngay ky muu, phài nguòi ra dóng ngoài cùa song, mua ngày càng kéo dai, nuóc song ngày càng dàng cao dù dòi, Quan Vàn Tnròng lièn cho nuóc lut ngàp thành, quàn Tao tiong thành bièn thành ba ba, thuong luòng chét vó ké. Nhu vày, tu sy kién lich su qua thoai bàn dèn tìèu thuyét, Quan Vù dà trù thành vién dai tuóng tài ba, khóng nhùng thàn dùng ma con là bàc thay "tue tri da muu" có tài dùng binh.
2.2. Dièn giài và di chuyén su kièn- tinh tièt, làm thay doi y nghìa su làfn- tình tiet ban dàu
Trong Tara Quóc, raòt sò su kièn nhu hàng Hàn khòng hàng Tao, Có thành tii nghìa, don dao phó hói... là nhiìng loai su kién lich su dà bì tàc già vàn hpc dièn giài khàc dì so vói sy kién ban dàu nhàm làm cho hinh tupng Quan Vù thém sàng ngòi dep de theo quan diém tu tuòng cùa thòi dai.
Sy kièn Quan Vù ra dièu kièn "hàng Hàn khòng hàng Tao" dupc TrSn Tho chép tiong Tam Quòc chi-Quan Vù truyén nhu sau:
"Nàm Kién An thù 5, Tao Thào dòng chình, Tièn chù nuong nhò Vìén Thiéu. Tao cóng bàt dugc Quan Vù tró vè, bài Vù làm tuóng quàn, dói xù rài hàu". Sau này, Vù dupc tin Luu Bl chua chèt ben "gòi hét nhùng thù dugc ban thuong dem tra, viét thu cào lù".
Nhu vày, viéc Quan Vù hàng Tao dupe ghi chép chua thày nói dèn diéu kién là hàng Hàn và Quan Vù bi Tao Thào bàt chù khòng phài là Tao Thào mài, co sò de Quan VÙ dua dièu kién hàng Hàn. Sy kién này dupc Tam Quòc chi bình thogi chép thành Quan Vù dàt 3 dièu kièn de vè vói Tao Thào: "Ta và phu nhàn mot nhà chia hai phòng; néu biét tin hoàng thùc ó dàu thi sé di tìm; hàng
T V. Trong/Tgp chi Khoa hpc Xà hói vàNhàn vàn. Tàp 2, So 6 (2016)683-693
Hón chù khòng hàng 7oo"(Chung Triéu Hoa 1989). Tao Thào dòng y tàt eà eàc dièu kién và Quan Vù dàu hàng. Dén Tam Quòc dién nghìa. La Quàn Trung dà tièn thém mot buóe bó sung bòi cành quy hàng eùa Quan Vù: Khi Quan Vù bì vày khòn, Tmang Lièu lén nùi khuyén hàng, nói Quan Vù néu liéu chét sé có ba tòi lón-tòi thù nhàt là bò huynh de chét mot raình quén màt lòi thè dòng sinh dòng tu khi kèt nghìa vuòn dào, tòi thù hai là de hai chi dau khòng bièt nuong dya vào dàu, tòi thù ba là khòng thè cùng huynh de khuóng phò nhà Hàn. Néu Quan Vù hàng Tao sé có ba lai lón-thù nhàt là có thè bào vè hai chi dàu khòng quèn lòi ùy thàc cùa huynh tmóng, thù hai là khòng bòi uóe lòi thè kèt nghìa, thù ba là eó thè bào vè dupe tinh mang cùa minh. Quan Vù khi nghe Truong Lìèu phàn tich xong cùng dua ra ba dièu kién: Thù nhàt là chi hàng Hàn chù khóng hàng Tao, thù hai là Tao Thào phài dòi xù tòt vói hai phu nhàn, thù ba là sau này nghe tin Luu Bi ó dàu sé làp tue di tìm.
Tao Thào dàp ùng cà ba diéu kién, Quan Vù bòi y kién hai chi dàu ròi sau dò mói hàng Tao. Tiéu thuyét dà tièn co sò thoai bàn bó sung thém ba cài tói, ba dièu lai, ba diéu kién hàng Tao dà làm rang ró ve dep tmng nghìa hièm thày cùa Quan Vù.
Nèu sy kién "hàng Hàn khòng hàng Tao"
dupe càc tàc phàm vàn hpc bó sung, già tàng tình tièt bop ly theo chièu huóng ea ngpi trung ean nghìa dàm cùa Quan Vù theo tièu chuàn nho già dà eao "phù quy bàt nàng dàra, bàn tién bàt nàng di, uy vù bàt nàng khuàt" thi su kién "don dao phó bòi" hoàn toàn là mót sy kièn khóng lièn quan gi dèn Quan Vù nhung dà dupe càc tàc già dòi sau di ehuyèn tu nhàn vàt Lo Tue gàn eho Quan Vù khóng ngoài muc dich tòn sùng de cao phàm chat nghìa dùng eùa nhàn vàt này.
"Dan dao phó hòi" vòn chi lièn quan dén nhàn vàt Lo Tue cùa Dòng Ngò. Tam Quóc ehi-Lo Tue truyén chép sy kièn này nhu sau:
"Vù mòi Tue gap mal, binh ma dimg lai truóc 100 bg, nhung Tue mot minh mot dao dif hòr (Tran Thp 1975). Bùi Tùng Chi khi dàn Ngó thu ciìng co chép lai sy kién này tuong ty: "Tue muón cùng Vù hai dàm, chu tuóng nghi ngó có bièn, khuyén Tue khóng nèn qua. Tue nói-viéc ngày hòm nay là thieh hgp eòi mò vói nhau. Lini Bi gành vàe trgng tràch quóc già, quyét dinh mgi vièc, Vù nào dàm to gan pham lènh! Lièn di nhanh tòi gap Vù". Tmyèn thuyét dàn gian ehép sy kién này eùng quy "don dao phó bòi" cho Lo Tue. Dai de tình tìét lièn quan dén viéc Lo Tue dòi Kinh Chàu, dua thu mòi Quan Vù du tièc. Quan Vù dòng y, nói: "Gap nhau là sàng kién cùa Tu Kinh; Làm ehù nhà duang nhìèn phài là ta; Ta dgn bàn tièc ó bàc song Tu mài Tu Kinh ngày mai nhàt dinh qua ben này này du tièc". Quàn sì khuyén Lo Tue khòng nèn du tièc vi "Quan Vù là con chón di chùc tèi con gà, khòng nén sang". Lo Tue khÒng nghe, nói "Quan Vù khóng sang day, eùng là vi nghì ngó ta nhu vày; Néu ta cùng khóng ehiu di truóc mot buóe thi gap nhau thè nào duoc" (Tóng Cóng Yèu 1997). Nhu vày, nhiìng ghi chép lich su gàn vói thài dai Tam Quóe cho thày nhàn vàt chinh "don dao phó bòi" là Lo Tue chù khòng phài Quan Vù.
Tuy nhièn, dén thoai bàn Tam Quòe chi bình thoai, tap kich Quan dgi vuong dóc phó don dao hgi cùa Quan Hàn Khanh và tièu thuyét Tam Quóc dién nghìa dà bièn su kién cùa Lo Tue thành sy kién lièn quan dén Quan Vù, hay nói càch khàc là càc tàc phàm vàn hpc dói sau dà "dì hoa tièp móc". Cà tho^i bàn và t^p kich nói dung su kién này duac thuàt l^i là Lo Tue dem mot van quàn qua song, mòi Quan Vù mot minh dén du bòi. Quan Van Tmóng biét rÒ ben tiong có àm muu mò àm, nhung khòng he so bài, màc giàp phuc, lung cài thanh long dao dèn quàn doanh cùa Lo Tue. Hinh tupng Quan Vù tiong thoai bàn và dac biét tap kich
T V Trong/Tgp chi Khoa hpc Xà hói vàNhàn vàn, Tgp 2, SO 6 (2016)683-693
Quan dai vuong dgc phò don dao hòi dupc tàn tung miéu tà nhu mot anh hùng ma thuong, hào khi cao ngàt uy hièp tuóng sì Dóng Ngò. Tam Quóc dién nghìa da kè thùa cara hùng ngpi ea tién cùa thoaì bàn và tap kieh dòng thòi tién thém raót buòe hu càu kich tình, Tòn Quyèn muòn dòi Kinh Chàu ma Luu Bi thuc long khòng muòn tià lai. Lo Tue nghì ra mini kè mòi Quan Vù dèn Dòng Ngò dy yèn, tmóe màt sé dòi Vù tra Kinh Chàu, néu Vù khòng tià thi se cho quàn mai phuc giét ngay. Nhuac bang néu Vù sa khóng dàra dèn, dò sé là cài có de phàt bình doat lai Kinh Chàu. Quan Vù tiép nhàn lói mài và khàng khài mot raình mot dao dén du hói. Trong tièc ruou, Vù biét có quàn mai phuc song vàn nói cuòi, uòng mou ty nhién, Lo Tue hoàn toàn hi àp dào bòi phong thài cùa Quan Vù. Lo Tue de càp dén vièc dòi Kinh Chàu, Quan Vù tmóe sau khóng tra lòi tryc tiép, sau dò ehóp thòi co lién raòt tay nàra lày thanh long dao, tay kia kéo Lo Tue ra dèn bò song raói thà Lo Tue, lén thuyèn ròi ben thong dong tiong su tue tói và bàt lyc eùa Dòng Ngò.
Tinh tiét On tùu tram Hoa Hùng (chéra dàu Hoa Hùng tió vè, ehén meni lue tién dua con nóng) ciìng là mot tình tìét nàm tiong mach dì ehuyèn tinh tiét tu nhàn vàt khàc sang Quan Vù. Tran Thp tiong Tam Quóc chi-Tón Phà Lo thào nghich truyén chép:
"Tón Kièn bé ngoài ra vè thu binh ma trong lai hop lue chién dàu... dai phà dugc quàn Dóng Trac, dén lue dò Hoa Hùng xuàt hién". Nhu vày, có thè thày Tòn Kièn là nguòi gièt Hoa Hùng chù khòng phài Quan Vù và lai eàng khóng có chi tièt "ehén mau con nóng". Tam Quóc dién nghìa cùa La Quàn Tmng bòi thù 5 dà tién hành di chuyén tình tiét này sang Quan Vù và thém chi tiét "ehén mau con nóng" nhu sau: 18 Ip quàn hung binh dành Dóng Trac, bó tuóng cùa Dóng Trac là Hoa Hùng xuàt hién làn lupt chém chèt Phào Trung, Tò Màu, dành
b^i Tón Kién. Vièn Thièu vói vàng trìéu t|p chu hàu bàn ké dòì phó vói Hoa Hìuig. Quìi hiìng ehi bièt im làng cui dàu, chàng mot tuóng nào dàm ra tiàn dói dàu vói Hoa Hùng. Khi dò, Hoa Hiing lai dèn khièu chièn, chàng ai dàm ra tran. Lue dò, Quan Vù xin ra nghénh chién. Tao Thào dà rót raòt ehén mou tièn Quan Vù, Quan Vù nói bay de ehén mpoi này thành ehén mou mimg chièn thàng. Mot làt sau, quàn hào nghe thày
"tìéng nguòi reo àm àm, tira hó nhu trai long dàt lo, nùi dò non nghiéng, ai này thàt kinh" (La Quàn Tmng 1995) thi thoàt dà thày ngua vè dèn trung quàn, Quan Vù ném dàu Hoa Hùng xuòng dàt. La Quàn Tnmg dà dàe tà su thàn dùng và tài nàng cùa Quan Vù chi bang mot càu "ehén mau vàn con nóng".
Nhu vày, có thè thày xu huóng im hóa hinh tupng theo tiéu chuàn phàm chat d^o due Nho già dupc vàn hpc nghé thuàt thòì Tóng Nguyen chù y tìèn hành là su phù hop vói y thùc bé Nho gìào thóng tri dupc xàc làp manh me tu dói Tóng. Nhùng su kièn lieh su lièn quan dén nhàn vàt dà duoc gìài thieh, dupc bò sung, dupc di chuyén nhàm phuc vy cho sy thòng nhàt và tinh chinh danh eùa tu tuòng "huyét thóng" dòng chinh dang là vàn de dupc dàt ra tiong bòi cành lìch SÙ cu thè ra dói cùa eàc tàc phàm van hpc thài Tóng-Nguyèn.
2.3. HIT càu thuan tùy su kifn, tình tièt nhàm tàng thém tài nàng, khi tiét, phong dò eùa nhàn vàt
Trong Tam Quòc dièn nghìa, có nhiéu su kién lièn quan dèn Quan Vù nhu Phó nghìa Trac quàn, Duói tràng chém Diéu Thuyèn hay Vi nghìa thà Tao Thào hoàn toàn khóng duac ghi chép dà duoc vàn hpc hu càu, sàng tao nhàm tàng thém khi dò anh hìmg, tài nàng cùa nhàn vàt.
Vè su kièn Quan Vù hp gì và vi sao phài tión khói Trac Quàn thi Tam Quóe chi cùa
T K Trgng/Tgp chi Khoa hpc Xà hói VàNhàn vàn, Tàp 2, So 6 (2016)683-693
Tran Thp Miòng ghi chép và giài thich. Tuy nhién, tmyèn thuyét dàn gian Quan Tày cho biét Quan Vù vòn khóng phài hp Quan, lue tré là mot nguói rat khòe và hay gay su, cha me cùng khòng thè kièm thùc nén giara vào càn phóng tiòng. Dèm dén Quan Vù mò cùa vupt tuòng ra ngoài, thày phia dòng có eò gài và òng già khóe, lày làm la lièn hói han.
Òng già nói, con gài òng dà hùa hòn, nhàn sinh lé nhà tiai, nhung còng tu con quan huyén cuòng bue lày vè làm thiép, òng già khièu nai vói quan huyèn thì bi ehm màng thàm té. Quan Vù nghe nói nói giàn dùng dùng, vàe guom xóng vào dinh phù giét chét quan huyén và eòng tu ròi tión di. Tròn dèn Dòng Quan nhung khóng thè ra khói thành vi khàp bòn cóng thành dà dàn dò hìith tmy nà, Quan Vù lién nàm phyc xuòng lach nuóc, lày nuóe rùa màt thì thày màt bièn thành màu dò, khòng thè nhàn ra hÌTib dang ban dàu. Quan Vù thày vày mùng rò, vuan thàng nguòi di tói cóng thành, nguòi eoi giù thành eàt vàn hp tén, Vù lièn bupt mièng nói hp Quan, sau dò cùng khóng thay dòi ho nùa. Nhu vày, có thè thày tmyén dàn gian Quan Tày dà hu càu tinh tìét ehay tiòn cùa Quan Vù thành chuyén "hành hiép tmong nghìa" dóng thòi gìài thieh hp Quan Vù bang càu chuyén "chi quan vi tinh" (ehi eóng thành làm hp). Sau này. La QuànTmng viét tiéu thuyét tiép tue qua trình hu càu hóa tình tiét này và bò sung y nghìa chinh tri gàn vói viéc "khòi phuc Hàn thàt".
Mpt tình tièt lièn quan dèn Quan Vù cùng dupc càc tàc phàm vàn hpc bién cài, hu càu hoàn toàn khàe là tình tièt Duói tràng chém Diéu Thuyèn. Nèu eoi Nguy thi xuàn thu (duoc Tam Quóc chi-Minh de ky cùa Tran Thp dàn lai) là su liéu ghi chép som nhàt và gàn vói thói dai này sinh su kién thi tmh tièt này dupe chép hoàn toàn khàc vói càch tàc phàm vàn hpc dòi sau mò tà vè tinh eàeh và phàm chat Quan Vù. Nguy thi xuàn thu cho bièt Quan Vù nhàn lue Là
Bó bj vày khòn, muòn lày va Là Bó nèn sai vp cà là Tàn Nghi Lóe làm mòi. Néu tình tiét có khà nàng là su tìiyc sé làm hóng raàt hinh tupng chinh nhàn quàn tu Quan Vù dang tién dà thàm mi hóa. Do vày, eàe tàe phàm vàn hpc Tóng Nguyen, nhàt là tap kich Quan dgi vuong nguyét hg tram Dièu Thuyèn dà tién hành tày rùa vét nho này bang càch xày dimg hinh tupng Quan Vù thành mot nhà nho tìét nghìa, thich dpc Kinh Xuàn thu, thàu hiéu dao nghìa cuong thuong, lién he viéc dàng tièu thiép Diéu Thuyèn eùa Là Bò ma ngó ra boa màt nuóc dèu tu nù nhi, dà này sinh y dinh giét Dièu Thuyèn. Diéu Thuyèn vón dà sinh long mén rap yéu thàm nguòi anh hùng Quan Vù, nhàn ea hói Quan Vù dpc Kinh Xuàn thu duói tiang có nhò Quan Vù giài nghìa thì ehinh lue dò dao ành thanh long dao yèn nguyét dà ha xuóng két thùe dòi mì nhàn nghiéng nuóc nghiéng thành. Day là mpt su bièn cài và hu càu tình tiét thyc sy tuypt vói cùa tap kich, khóng nhiìng dà gót sEich vét nho cùa Quan Vù ma tiài lai càng làm tàng khi dò, phàm chat "phù quy bàt nàng dàm"
cùa Quan Vù. Sy bièn cài, hu càu tinh tiét này rò ràng cho thày su tàc dòng eùa quan niéra tmng nghìa theo tình thàn Nho già dà ehi phòi tu tuòng vàn hpc Tòng Nguyen tiong qua trinh dièn giài hinh tuong lich su theo quan dièm chinh thóng.
Mot tinh tiét ma thoai bàn và tiéu thuyét dòi sau dà tò vè là tinh tièt Quan Vù vi nghìa thà Tao Thào ó Hoa Dung tièu lo.
Tran Thp tiong Tam Quóe chi-Vù de ky có dàn San Duang Cóng tài ky cho biét, Tao Thào sau khi dai bai ò Xich Bich dà theo duòng Hoa Dung ehay vè Hùa Dò, nhung khòng he thày chép tình tièt Quan Vù phuc binh chàn Tao Thào và vi hàm on ma thà Tao Thào. Thoai bàn Tam Quòc chi bình thogi làn dàu tién dà thém thàt tình tiét Quan Vù phuc bmh chàn Tao Thào, Tao Thào dùng lòi nói màt ngpt ké lé àn tình. Quan Vù
T. V. Trgng / Tgp chi Khoa hgc Xà hói và Nhàn vàn, Tgp 2, Sò 6 (2016) 683-693
vi làp quàn lènh tiang vói Khòng Minh nén khòng eho Tao Thào qua nhung nhin "net màt ù rù nhu suong mù" eiia Thào nén dà thà ra. Chi tiét "raàt ù rù nhu suong mù" giài thieh viéc Tao Thào dupe Quan Vù thà hoàn toàn là sy suy dién cùa thoai bàn.
Tam Quóc dién nghìa cùa La Quàn Trung duang nhìèn vè co bàn dua tièn thoaì bàn raà sàng tao nén dà bién cài chi tièt "mat ù rù nhu suang mù" thành "trupng nghìa thà ra" nhàm xày dung Quan Vù thành mot hinh tupng nhàn vàt trung nghìa, ti'n nghìa day dù, eó cm phài tià, có oàn phài bào. Do dò, thày Tao Thào nói chuyén tinh càm, ra on ngày xua ciing nhu thàm nào khóe lóc khién Quan Vù tha cho di bàt chàp vipc minh dà làp quàn lènh trang. Sy bién cài và hu càu tình tiét này, ciìng nhu càc tinh tiét da nói ó tién dà cho thày xu huóng thàm mì hóa, de eao vè dep tmng nghìa, sue manh thàn diing nhàn vàt cùa vàn hoc nghé thuàt dòi Tòng Nguyen dà góp phàn vào su hinh thành két tinh vè dep cùa hinh tuang Quan Vù tiong dói song tình thàn xà hói.
2.4. Han che khuyèt dièm, già tàng khi dò nhà Nho
Cài chét cùa Quan Vù lièn quan dén su kièn màt Kinh Chàu vào tay Dòng Ngó dành dàu su dò vò lién minh Ngò Thuc ma sau này dù hai nhà có nói lai vàn khóng bao già hét hiém nghi tu su kièn cài chét Quan Vù.
Ve su kièn này, tièu thuyét dà khóng nhùng làm giàm di tói cùa Quan Vù ma trai Itti con bièu duong cài chèt oanh hét tmng nghìa cùa Quan Vù khi quyét gio eò ehiu chém ehù khóng hàng Dòng Ngò. Diéu này cùng là eàeh xù li nhàt quàn cùa tàc già tièu thuyét nhàm han che bót nhiìng nhupc dièm eùa hinh tupng ly tuòng. Tuy nhièn, nhin vào lich SÙ có thè thày Quan Vù là raót vò tuóng it rauu lupe, kiéu càng tu phu. Mac dù tiéu thuyét dà nói giàm nhung eiìng khóng thè che dàu hèt. Kiéu eàng ty phy nèn mói
khóng dòng y kèt thóng già vói Tòn Quyèn vi khinh con gài Tòn Quyén khòng hàng chó lan; vi it muu nén raói tià lói su già tu Thành Dò ve vièe làp tu eiia Luu Bj: "viéc làp ttf theo dich chù khòng theo truòng" và giàn tièp tu gay hpa sàt thàn cùa minh do Luu Phong (con truòng và là eon nuòi Luu Bi) ghi hàn khóng dem quàn ùng cùu.
Nhàn vàt lich su Quan Vù truóc sau vàn là nhàn vàt dai dién cho gioì vÒ tuóng, song tiong phong khi xa hòi thài Tòng Nguyen
"trpng vàn" bon "tipng vÒ" hoàc it ra eiing phài "vàn vò song toàn" thì dò lai là mpt han che cùa hinh tupng Quan Vù tièn dà tiò thành mot hinh tupng ly tuòng eùa xà bèi.
Do vày, van hoc nghé thuàt dà tìèn hành viéc bò sung, già tang khi tìét nhà Nho cho hinh tuong Quan Vù tió thành hinh tupng toàn mi toàn bich, vùa là nho tuóng vùa là vò tuóng. Vàn hpe nghé thuàt Tóng Nguyen dà de cao khi tièt nhà Nho eùa Quan Vù bang vièe Quan Vù thieh dpc Xuàn thu, Tà truyén (thoai bàn), giói thiéu xuàt thàn hàn nho, là bàc nho tuóng muòi phàn phong dò (tap kieh Quan dgi vucmg dóc phò don dao hói) hay dang dèm dpc Kinh Xuàn thu ngp dao 1^, hièu ra Dièu Thuyèn là hpa sàt thàn, vong quòc (tap kich Quan dai vucmg nguyét hg tram Dièu Thuyèn). Ngoài thoai bàn, tap kich, càe tmyèn dàn gian vè Quan Vù nhu Quan vuong sif tich do Ho Ky bièn tàp con bò sung tình tièt Quan Vù de lai tmóe tàc là tàm bue thu, tòng cóng hon hai ngàn chiì, tiong dò eó ba bue gùi Tmong Phi thanh raình chuypn hàng Hàn chù khòng hàng Tao, tiong dò có doan vièt "gian ké cùa Thào eó tram ngàn, khòng phài Vù khóng biét bi trói bugc trong phù quy nhung Iva, tuóng quàn gàn tói cho Vù nhu vày là khóng hiéu Vù vày" (Có Chinh Tùng Sài Dòng Chàu 2003).
Tìèp mach hinh tuong hóa khi tièt nhà Nho cùa Quan Vù, thói Minh Thanh con xuàt hién càc tàc phàra "tmng nghìa kinh",
T. V. Trpng/Tgp chi Khoa hgc Xà hói vàNhàn vàn. Tàp2. So 6 (2016) 683-693
"giàc thè kinh" và càc tàc phàm thu boa nhàm làm tàng thém khi tìét, phong dò nhà Nho cùa Quan Vù.
3. Nguyen nhàn cùa su dien hóa bình tumig Quan Vù-nhìn tìr bòi canh van hóa, tu tuòng
Dién hóa hinh tupng Quan Vù dièn ra song song ó eà hai linh vuc vàn hpc nghè thuàt và tin nguòng tòn giào. Qua trinh ini hóa hinh tuong nhàn vàt lìch su tiong vàn hpc nghé thuàt dà tià thành tìèn de truc tiép cho su bình thành tin nguòng sìmg bài Quan Vù suót chièu dai lich su. Vè nguyen nhàn eùa qua trinh dièn hóa hinh tuong tiong vàn hpc nghè thuàt Tòng Nguyen có bòi cành xa hói dac thù và nguòn góc vàn hóa tu tuóng sàu sàc. Che dò phong kién Trung Quóe dat dèn sy thinh vuong huy hoàng nhàt ò trièu Duòng tmóe loan An-Sù, sau cupe chién tranh nói chién này da dièn ra tinh trang xà bòi hòn loan chua tìmg có, dàe biét thói ky tàn Duòng và Ngù dai. Chuyén "làp vua de nhu thay dòi quan lai, bién quóc già dai su nhu chuyén dùa", tmh trang hòn loan dén nói hpn quàn phièt ngang nhién tnrang khàu hiéu "thién tu dàu phài giù mài dugc ngói bau, ngua tét binh nhìéu có thè làm thién tu' (Tàn Ngù dai su 1974) dà dupc Àu Duong Tu tóng két. Vi thè "binh quyèn con tàt sé hung phuc, binh quyèn màt tàt se bgi vong"(Pham Tuàn 1983). Chinh vi le dò, tir triéu Hàn dén Tòng, càc nho sì và quàn vuong nhièu làn de xuóng và ra sue bào vè tràt ty che dò thóng tri chuyén che và thanh toàn nhiìng triéu dai dà suy tàn.
Vn tién hàng dàu cùa giói nho sì là khói phuc lai tràt ty dàng càp phong kièn. Giói sì phu phong kién luón tin ràng "viéc xày dung thién hg là viéc cùa dàng quàn chù và nho sr (Li Dào 1985). Nhùng nam Khành Lieh (1041-1048) tìièu Tóng Nhàn Tóng day lén tiào Imi tu tuóng vàn hóa chmh dòn cuong
thuong nho già. Àu Duong Tu khi hiéu dinh Ducmg thu, Ngù dgi su thi dóng ca chù yéu lày bùt phàp khen che cùa Kinh Xuàn thu de khieh lé tnmg thàn. Tàe phàm Xuàn thu tòn vuong phàt huy eùa Tòn Phuc bàn y là "tòn Vuong trù Dì", "trù loan giét giac"(Mà Doan Làm, 1991 ). Bòi cành tiào luu tu tuòng xà hòi là nguòn gòc quan tipng cho su siing tin de cao nhàn vàt Quan Vii, bòi hon ai hét su tmng nghìa màu mue cùa Quan Vù tu nhièn tió thành tàm guang ehòi Ipi de giói nho hpc dòi Tóng phàt huy, biéu duong.
Viéc chinh quyén nhà Tóng tang cuòng và bào ve quan nièm chinh thòng dàn dèn viéc ca ngpi già tri Quan Vù tu chó ea ngpi anh hùng thién chièn chuyén thành ca ngpi tu tuóng khòi phpe nhà Hàn. Bàt dàu tu dòi Tóng vè sau, su dién giài hinh tuang và già tri bình tupng lich su dà có su tham già cùa nhàn tó chinh tri, có thè thày dièra này trong dành già cùa Trinh Thành:"Ximg tung Hàu anh hùng vù dùng thién chién là nói khà nàng dich nói muón nguói. Diéu này khòng dù de hiéu bièt vè Hàu vày"(Nguyén Huu Giài Chàu trùng tu Quan mìéu ky). Trinh Thành eòo cho ràng càc nhà nho dà phàn biét rò nghìa lai cùa Quan VQ: "chóng Tao manh ma giùp Luu yéu" hoàn toàn xuàt phàt tu tu tuòng chinh thòng, vi "Tién chù thuóc dòng hg Luu ehinh théng". Tu tuóng tòn Ltm ùc Tao tiong xà bòi khòng chi phàn ành quan dièm cùa tàng lóp ehinh tri nhà Tòng duong thòi ma con có "mói lièn he sàu xa vói tàm li dàn gian phàn ành màu thuàn Nam Bàe kéo dai tu thói Nam Tòng cho dén Nguyen" (Lé Thài Tàn 2003). Nhu vày, quan niém dòng chinh, dòng nguy cùa trào luu tu tuòng Nho hpc duong thòi là nguyen nhàn truc tiép hinh thành chù thuyét lu tuòng "ùng Luu phàn Tao" tiong tièu thuyét eùa La Quàn Trung có nguòn gòc tu day.
Hinh tupng Quan Vù duói tàc dòng quan niém tu tuóng chinh thòng da tiò thành mot
T. V. Trpng/Tap chi Khoa hpc Xà hòi vàNhàn vàn, Tàp2.Só6 (2016)683-693
Nho tuóng dai nghìa eó vi tri sàu sàc tiong li luàn dao due Nho giào.
Nhà Tóng lui xuòng phia nam, mièn bàc Trang Hoa rai vào cành hòn loan tiàm luàn, Móng Có diét Kim thay Tòng thòng tri mièn Bàc. Nhùng thàt bai chinh tri và quàn sy lién tièp cùa nhà Tóng tmóe ngoai bang dà khién cuong thò nhà Tòng bi màt dàn vào tay Móng Có. Trén chién tmòng, quàn Tóng lièn tièp thàt bai thàm hai, khiép nhupc tmóe dòi quàn thièn chièn Móng Có càng làm cho sì khi, diing khi nguòi Hàn màt hét.
Su thay dòi cyc dién ehinh tri cuòi eùng dà dàn dén xuàt hièn tu tuòng ca ngpi tmng nghìa. Càc nho sì duang thòi dà ra sue phóng dai khi tièt tmng dùng cùa Quan Vù, phàt hién và khai thàc tinh thàn tnmg dùng àn chùa tiong càc su tich. Dàu dói Kim, Nam Dào de xuàt "trung nghìa khi tiét, khòng ai dich nói su dùng càm eùa Quan Vù" (Giài Chàu trùng tu Quan miéu ky) (Tmong Tran 1992). Dòng Thù cuòi dòi Kim ca ngpi "tinh thàn khi tièt trung dùng sàng nhu nhàt nguyét, ky còng to lón dugc nguói dói ghi chép trong tin su, tiét thào phàm hgnh dù tram làn mua chugc eùng khòng lay dóng. viéc dù nghìn làn hiém nguy cùng khóng luì, uy linh lue màt con trg giùp"(Bòng Thù 1983). Hó Ky khì bièn soan Quan vuong su tieh khóng ngoài biéu duong guong sàng trung nghìa cùa Quan Vù de giào hóa chùng dàn. Diéu này dà dupc xàc nhàn tiong lòi tya cùa Co Ly Giàm trong De khàe Hó Ky làn bièn su tich tu cho ràng sàch này "khién cho nhihig ké làm tói, làm con dai sau lày dò ma làm guong, quan he (eùa nò) khóng ngoài cuong thuong dgo due" (Tnrang Tran 1992). Duói su Nho gìào hòa cùa Nho sì Tóng Nguyen, Quan Vù bi mì hóa tió thành hinh tupng kiéu màu vè trung hiéu nhàn nghìa, dsii bièu cho luàn li dao due cuong thuong.
Vói nhiém vy tió thành nguòi xién duang tu tuóng hpc thuyét "tmng nghìa"
eùa Nho gìa, Quan Vù khòng chi dupc Nho sì Tòng Nguyen raà con dupc triéu dinh coi tipng, nhièu làn già phong tuóc hiéu. Nhiìng tu lièu hièn con dà eho thày vièc già phong tuóc hièu Quan Vù bàt dàu tu tnéu Tóng.
Tóng Cóng yèu tàp cào có chép "miéu Hàn Thg Dinh hàu, mot cài ó Duang Duang, thàng 5 nàm Thièu Thành thù 2 (1095) dai Triét Tóng dugc ban bue hoành phi "Hién liét", nàm dàu nièn hiéu Sùng Ninh (1102) dòi Huy Tóng duge già phong Vù Huè Cóng, nàm thù 2 nién hi4u Dai Quan (1108) tiép tue dugc gìa phong Vù An Vuong. Quan Vù vón là Thp Dinh hàu dai Hàn, thóng qua hai làn già phong eùa Tòng Huy Tóng ma mót buóc tu nguói tró thành thàn, dupc trièu Tòng bièn nhàp vào "Chinh tu lyc", thành phùc thàn dupc phyng thò cùa quòc già. Dén thài Nam Tóng, Quan Vù lai dupc già phong hai làn nùa: làn thù nhàt vào nàm Kién Viém tìiù 3 (1129), Cap Tòng phong Tràng Mìéu Vù An Vuong; làn thù hai vào nàm thù 14 nièn hièu Thuàn Hy dòi Hiéu Tóng phong làm Anh Té Vuong". Hai làn già phong sau này eùa Cao Tòng, Hiéu Tòng dà cho thày già tri bièu duong hinh tupng dà có su mò róng nói hàm, khòng con chi khuòn vào tinh thàn tmng nghìa, dùng càm. Cao Tòng tiong bài Cào dà xung tung Quan Vù là nguói "ghét su tram càp, tà dàm hàng dàu, cùu vòt lé dàn trong con cùng quali"
(Tmcmg Tran). Hìéu Tóng tiong bài Che ra sue ca ngpi Quan Vù "séng co khi tìét Iteu truyén eùng nhgt nguyét, khóng phài thàn thành ma bàt hù eó kim". Càng vè sau, hinh tiipng Quan Vù vói phàm chat, tài nàng, khi tiét, nhàn eàeh vón duoc dinh hinh tiong vàn hpe nghé thuàt dà dupe dièn hóa theo huóng thàn thành (Vuong Té Chàu 1996). Néu tmóe thói ky Nguyen Mình Thanh, su thàn thành hóa Quan Vù ehù yèu dién ra trong dòi song dàn gian thì thói Nguyen Mình Thanh chinh thùe dién pham hóa sue manh trù tà ma cùa Quan Vù ó eàp dò nhà nuóc vói viéc Nguyen Thè Tò phong Quan Vù
T. K Trgng / Tgp chi Khoa hoc Xà hói và Nhàn vàn, Tgp 2, Sò 6 (2016) 683-693
làra "giàm d à n " và Nguyen Vàn Tòng già phong tuóc hiéu "Hién linh" nàm 1328.
Cho dèn nay, tuòe hipu Quan Vù dà eò dén 10 chù "Tràng Mièu Nghìa Dùng Vù An Hièn Linh Anh Tè".
Khòng ké duói chièu bài chinh thóng và de cao Tòng Nho, càc trìéu dai phong kièn ra sue ngoi ca Quan Vù, duòi vai tiò tàc dpng eùa van hpe nghé thuàt, qua trình dién hóa nhàn vàt Quan Vù tu nhàn vàt lich su dén nhàn vàt vàn hpc dà tió thành nhiìng tièn de eho mot qua trình dièn hóa tiép theo- quà trình tón giào hóa. Dòì vói vàn hpc nghé thuàt, càe thè loai hy khùe, tiéu thuyét, thoai bàn, tap kieh eó ehù de Tam quóc thòì Tòng Nguyen, "Quan Vù trang nghìa" dà trò thành tinh tièt quan tipng bàc nhàt dupe eàe tàc già khai thàc vói ngón n g ù sinh dóng, thù phàp nghé thuàt vi diéu da khièn tién tu de vuong khanh tuóng, duói thì huong thón sì phu déu thich nghe, biéu duong ca ngpi Quan Vù. Cuòi Nguyen dàu Mmh, La Quàn Trung tién c o so eàe tàc phàra vàn hpc nghè thuàt này dà sàng tao thành eòng bình tupng
"tuyét nghìa" Quan Vù eàng làm eho Quan Vù dupc sùng kinh và tmyèn bà sàu ròng, khói nguòn tièp theo cho qua trinh dién hóa tón giào cùa nhàn vàt này duói tàe dóng chinh tri cùa chinh quyén trang uong phong kién eàc tiièu dai.
Tài lìèu trich d à n
Cao Thùa.1989. Su vài ky nguyen, Bàe Kinh, Tnmg Hoa thu euc.
Có Chinh Tùng, Sài Dóng Chàu. 2003. "Tòng Nguyen vàn hpc nghé thuàt diì Quan Vù tin nguòng dich hinh thành", Vàn Su Triét ky 4.
Chung Tnéu Hoa. 1989. Nguyen san Toàn tuóng bình thoai ngù chùng giào ehù, quyén trung, Thành Dò, Ba Thyc thir xà,
Dóng Thù. 1983. Du Am tàp, quyén 1, Dai Bàc, Dal Loan thuong vu àn thu quàn, Giàng Vàn-Hoàng Chi Trung 2003. Tarn Quàc
ngogi truyén. Ha Nói: Nhà xuàt bàn Vàn hpc.
Hóng Mai 1996, Dung trai ti^e bùt, quyèn 11, Bàc Kinh, Trung Hoa thu cuc.
Khàu Chàn Thanh. 1983. Tarn Quóe dién nghìa tung hoành dàm. Qué Làm, Li Giang xuàt bàn xà.
La Quàn Tmng. 1995. Tam Quóc dién nghìa. Ha Npi: Nhà xuàt bàn Vàn hpc, Phan Ké Binh dich.
Lé Thòi Tàn. 2013. "Tam Quòc-lich sii dièn nghìa và diln nghìa ljch su", Nghién cùu Trung Quóc,sa 2.
Li Dào, 1985. Tgc tu tri thòng giàm tnròng bién, Thupng Hai, Thupng Hai eò tieh xuàt bàn xà.
Lo Tàn. 2002 Luoc su tìèu ihuyèl Trung Quóc Ha Nói' Nhà xuàt bàn DHQG Ha Nói.
Ma Doan Làm. 1991. Vàn hién thóng khào, Bàc Kinh, Trung Hoa thu euc.
Nguyen Tmng Hién và Nguyen Nhu Phù dich.
Pham Tuàn. 1983. Hirang Khé tàp. Dai Bàc, Dai Loan thuong vu àn thu quàn.
Tàn Ngù dgi su. 1974. Bàc Kinh, Trung Hoa thu cyc.
Tón Thùa Trach. 1982. Thién phù quàng ky, quyén 3 Bàc Kinh có tieh xuàt bàn xà, Tóng Cóng Yèu tgp cao, 1997 Bàc Kinh, Trung
Hoa thu eye.
Tran Thp. 1975. Tam Quoc chi. Bàc Kmh, Trung Hoa thu cyc,
Truong Lòi. 1983 Minh dao tgp chi. Bàc Kinh, Tmng Hoa thu cyc,
Truong Tran. 1992. Quan de chi, Thài Nguyen, San Tày nhàn dàn xuàt bàn xà.
Vucmg Té Chàu. 1996. "Luàn Quan Còng sùng bài", Thièn Tàn khoa hoc xà hói, ky 1.