Xung dot cua ho gia dinh ven do 0* Dong bang song Hong trong boi canh
cong nghiep hoa, do thi hoa
Nguyen DLPC Chi?n*
Tom tkt: Cgng ddng ven do la khu vuc cd vi tri dia ly giap ranh giiia thanh thi va nong thon. Trong tmyen thdng nai day la nhiing lang mac cd dac tnmg kinh te, van hoa, cau tnic va quan h? xa hpi ndng thdn. Tuy nhien, bdi canh do thi hda, cdng nghiep hda da lam thay doi khdng gian smh tdn, phan hda xa hgi, va bien ddi sau sac cac quan he xa hgi, mau thuan, xung dgt lgi ich, gia trj giiia cac nhdm hg gia dinh gia tang. Thuc tl nay de dga dn dinh, an toan cdng ddng va de lai he luy xa hgi lau dai ddi vdi phat ttien dia phuang, doi hoi chung ta phai tim hieu tinh quy luat cua hien tugng xa hgi nay. Dtra vao ngudn dir lieu nghien cuu dinh tinh, dinh lugng thugc de tai cap Bg: "Vai ttd ciia von xa hgi ttong giam thieu xung dot d cgng dong ven do hien nay", bai viet nhan dien cac lo?ii hinh xung dot lgi ich, gia tri giiia cac nhom hg gia dinh d hai dia phuong ven do thugc ddng bang sdng Hdng ttong boi canh do thi hda, cong nghiep hoa.
Tir khoa: Hg gia dinh ven do; Ddng bang sdng Hdng; Cong nghiep hda; Hien dai hoa.
Ngay nh?n bai: 27/5/2019; ngay chinh siia: 4/2/2020; ngay duy?t dang: 2/3/2020.
1. D|it van de
Nhieu nghien ciiu chi ra mgt frong nhiing ban sac cua ndng thdn ddng bang sdng Hdng la tinh mong frg, gan bd giiia cac thanh vien frong cdng ddng. "Tinh cd ket cdng ddng" la de tai thu hiit sy quan tam ciia cac hgc gia khoa hgc xa hgi ttong nhieu tiiap ky qua, dieu nay the hien ro frong cac cdng trinh nghien ciiu ve van hda lang xa Viet Nam fruyin thdng. Diem dang luu y la gidi nghien cim thudng cd quan diem khing dinh tinh cgng ddng va sy cd ket ben ttong giira cac thanh vien ton tai nhu sac thai rieng biet cua mdi lang xa (Nguyln Van Huyen, 2003; Nguyln Hdng Phong, 1978; Trin Dinh Hugu, 1996;
Dd Long va Tran Hiep, 2000). Mgt nghien ciiu gin day do nhdm tac gia Mai Van Hai,
• PGS. TS. Vien Xa hgi hoc, Vien Han lam Khoa hoc xa hoi Viet Nam.
64 Nghien ciru Gia dinh va Gio-i. Quyen 30, so 1, tr. 63-75
Nguyen Tuan Anh, Nguyln Diic Chien, Ngd Thi Thanh Quy, 2013 chi ra ban sic lang Viet la tinh cdng ddng lang xa the hien tten mgi phuong dien hgp tac giiia cac thanh vien, hg gia dinh tir td chiic san xuat cho den cac sinh boat van hda, tin ngudng d cgng ddng.
Dieu ly thii la cac nghien ciiu ciing thira nhan ring, mac dii cd tinh mong ttg, doan ket cao, nhung khdng phai vi the ma trong cdng ddng khdng cd mau thuan, xich mich, tham chi xay ra xung dot ngay frong ngi bd cdng ddng. Xung dot frong lang xa cd the xay ra d mgi mat cua ddi sdng cdng ddng, tir viec nhd nhat la con chd, con ga, con ttau, con bd vao rudng vucm pha hoai hoa mau, cho den nhiing chuyen Idn nhu phan dinh vai vl xa hgi, vay mugn tien bac hoac lan chiem dat dai nha cira, rudng vudn. (Mai Van Hai, Nguyln Tuin Anh, Nguyln Diic Chien, Ngd Thi Thanh Quy, 2013; Dd Long va Trin Hiep, 2000).
Gidi xa hdi hgc quan niem "xung dot la nhiing tranh chap giiia hai hoac nhieu ca nhan hay nhdm vdi nhau, hai hinh thiic xung dot dd la xung dot lgi ich va xung dot gia fri. Xung dot lgi ich: la nhiing ddi thu trong cudc dau tranh gianh phuong tien ban che, quyen luc, dia vi, vi the... Xung dot gia tri la sy khdng ddng thuan ve tinh uu tien frong ttat tu thii hang ciia cac gia tri dan den xung dot" (Endruweit va Trommsdorff, 1996:890). Can cii vao phan loai xung dot vua neu, nghien ciiu nay gidi han hai dang phd bien sau: Xung dot hd gia dinh ve lgi ich la su franh gianh ve dat dai, tai san, hoat ddng san xu§t, kinh doanh... giiia cac hd gia dinh. Xung dot hd gia dinh ve gia tri la su khdng ddng thuan ve mgt sd gia tri ttong ddi sdng thudng ngay nhu each iing xir, an mac, ttach nhiem, va giao due con cai giiia cac hd gia dinh ttong cgng ddng. Cac xung dot nay dugc bieu hien ra ngoai bang iing xii hoac phuong tien dl danh iiy uu thi cua chu the xung dot.
Cdng ddng ven dd cd vi tti dia ly giap ranli giiia thanh thi va ndng thdn. Trong truyin thdng, day la nhiing lang mac cd dac trung kinh tl, van hda, ciu tnic va quan he xa hdi ndng thdn. Tuy nhien, bdi canh dd thi hda, cdng nghiep hda dien ra manh me lam thay ddi khdng gian sinh tdn, phan hda xa hdi, bien ddi sau sic quan he d cgng ddng ven dd. Sy xuat hien cac khu cdng nghiep, nha may, co sd ha ting xay mdi cung hien dai hda nha d da hinh thanh khdng gian canh quan va xa hdi kha da dang, nha nghien ciiu Vii Manh Lgi cho rang viing ven dd cd tinh chit niia ndng thdn, niia do thi (Vii Manh Lgi, 2014). Thuc te, mau thuin, xung dot giua cac nhdm hd gia dinh vl loi ich kinh tl, gia tri sdng cd xu hudng gia tang, de dga su dn dinh cdng ddng va dl lai he luy xa hdi lau dai ddi vdi tiln frinh phat frien vung ven dd. Dilu quan ttgng hon la vin dl nay dang dat ra thach thiic mdi ddi vdi trat tu, an toan cudc sdng thudng ngay ciia nhan dan, ddi hdi chiing ta phai nhan thiic tim hieu tinh quy luat cua hien mgng xa hgi nay Dya vao dir lieu khao sat tai hai dia phuong Chau Khe va Yen Thudng do tac gia va nhdm nghien ciiu Vien Xa hdi hgc tiln hanh nam 2017-2018, miu nghien ciiu dinh lugng la 500 hd gia dinh, phdng vin sau la 49 hd gia dinh, ngudi fra ldi la dai dien chu
Nguyen Due Cliien 65 hg gia dinh, bai vilt tim hilu hai hinh thiic xung dot ndi bat v6 lgi ich (kinh tl) va gia fri (img xir, ldi sdng) giua cac nhdm hg gia dinh ven do frong bdi canh do thi hda, cdng nghiep hda.
2. Cac hinh thirc xung dot loi ich, xung dot gia tri cua ho gia dinh ven do Chuyen ddi co cau kinh te, qua trinh do thi hda, cdng nghiep hda, hien dai hda nhiing nam qua da dan den xa hdi phan hda manh. Su khac biet vl nghi nghiep, thu nhap, miic sdng, ldi sdng giiia cac nhdm dan cu ndng thon, tham chi ngay ca trong nhdm gia dinh, hg hang cung ngay cang rd net. Tac gia Trinh Duy Luan va Biii Thi Cudng ttong mgt cdng frinh cdng bd nam 2001 cho rang nguyen nhan cua mau thuan, xung dot xa hdi la do phan tang xa hdi gay ra.
Trong bdi canh cgng dong ndng thdn dang chuyen ddi, xung dot ciing cin phai tuih den miic do da dang ve loai hinh va miic do khac nhau. Khdng chi nhiing su viec Idn mdi din den xung dot nhu franh chap dat dai nha d, mdng vudn, vay mugn tiln bac tai san khdng sdng phang ma ngay ca nhiing viec rat nhd mdng chiing nhu khdng xay ra man thuan nhu mua ban con ga, con ca, rao rau khdng vira y ciing cd thi din din xung dot.
Nhiing vu xung dot nhd kieu the nay dien ra phd bien d cac dia phuang, dl cap nhilu tten bao chi gan day.
De cd the bao quat miic do xung dot giiia cac hd gia dinh d Chau Khe va Yen Thudng thdi gian gan day, chiing tdi da dua ra cau hdi mang tinh hdi cd, nham tim hieu xung dot cua hg gia dinh ttong 5 nam qua.
2.1. Xung dot lgi ich
Cau hdi can lam ro la giua cac hd gia dinh da xay ra nhiing mau thuan/xung dot xa hgi nao ve lgi ich? Cac loai hinh xung dot Igi ich dugc trinh bay trong Bieu 1 cho thay d ca hai dia phuong diu xay ra cac loai hinh xung dot giua cac hd gia dinh. Dieu nay phan anh tat ca cac quan he lien quan din kinh tl trong cgng ddng deu cd the xay ra xung dot giiia cac chu thi. Tuy nhien, so sanh giiia cac cot cho thay hai loai hinh xung dot ve dat dai, tien bac, tai san giiia cac hd gia dinh xay ra d miic do cao nhat, tiep theo la loai hinh xung dot do gay d nhilm mdi trudng; loai hinh xung dot trong kinh doanh, va loai hinh xung dot do ddng gdp khdng ngang bang d iriiic do thap nhat. Ket qua nghien ciiu d Chau Khe va Yen Thudng mong ddng vdi mgt sd ket qua nghien ciiu gan day, chang han theo khao sat ciia Phan Tan (2008) cho thiy da sd xung dot d ndng thdn cd lien quan ddn dit dai; s6 lieu thdng ke cua Bd Cdng An cho thay 80% cac vu mau thuan/ xung dot cd lien quan din vin dl dit dai.
vin de xung dot giiia cac hg do gay d nhiem mdi trudng ciing gia tang frong thdi gian gan day. Cac phuang an giai quyit loai vii viec nay thudng la cac ben thdng qua chinh quyln dia phuang dl thda thuan mgt miic bdi thudng mgng trung hoac chuyen
66 Nghien ciru Gia dinh va Gio-i. Quyen 30, so 1, tr. 63-75
hda thanh mdt khoan t i l n cd ten ggi la tien "hd frg cai tao mdi trudng". Tuy vay, sire khde, tinh mang ngudi dan dang bi de dga bdi nhiing yeu td dgc hai tir mdi trudng, cd nhiing vy viec xung dot nhieu nam van chua cd hdi ket.
Bieu 1. X a va loai hinh xung dot loi ich cua ho gia dinh or hai dia p h u t m g 5 n a m q u a
(%) '
II II ii ii Ii
Xm]gi]^dotraiihch4>?^49tdovayimr?n Xiogd^doldnh XDUd^tdogayd XnDgdQtdod6iigj|6p datdai tieii b^.tid sflo doBub-djchvi^ ohieiii moifn6i9g \jfi^ 1?Hiffg nswig
Ung IChBjKlic lYoiTbugiig
N g u o n : K e t q u a k h a o sat tai C h a u K h e v a Y e n T h u d n g n a m 2 0 1 7 .
L o a i h i n h x u n g d o t v e t i e n b a c v a frong k i n h d o a n h , d i c h v u c i i n g c d c h i e u h u d n g g i a t a n g frong x a h g i n h i i n g n a m g a n d a y d o c a c g i a o d i c h k i n h t e frong c g n g d d n g d a n g d i e n r a r a t s d i d g n g . Y e n T h u d n g v a C h a u K h e la h a i d i a p h u o n g c d h o a t d d n g s a n x u i t , k i n h d o a n h k h a d a d a n g , c a c x i c h m i c h frong v a y m u g n , franh c h a p ttong m u a b a n l a k h d ttanh k h d i ttong c a c q u a n h e k i n h t e n a y . D i e u d a n g q u a n t a m l a s d l i e u c h o t h i y c d m g t t y l e d a n g k e n g u d i d a n frong m l u k h a o s a t c h o b i l t h d g i a d i n h c d x u n g d o t l i e n q u a n d i n d d n g g d p k i n h t l ttong c d n g d d n g . Q u a t r i n h d i e n d a d h a i d i a p h u c m g d u g c b i l t b o a t d g n g d d n g g d p c d n g siic v a t i l n b a c ttong c d n g d d n g d u g c t d c h i i c k h a r i m r d h a n g n a m . C a c d d n g g d p c u a h g g i a d m h n h u : t h a m g i a v i e c l a n g , t a n g m a , t h a m g i a r u d e l l h d i , d g n d e p d u d n g n g o x d m , c a c d d n g g d p h i e n v a t , i m g h g t i l n x a y d y n g d i n h , c h i i a , v . v . g i i i a c a c h d k h d n g n g a n g b i n g c i i n g c d t h e d i n d e n t h i c m l c v a x u n g d o t frong c d n g d d n g .
"Dia phuong quy dinh nam tie 18 tudi trd len phdi tham gia viec lang, nhung mpt sd gia dinh biin ly do con cdi di hpc khdng tham gia dupe, nhu thi Id khdng cdng bdng. Tdi ndi vgy. den tai bd nd buc tiec, hdm di dn d dam cu&i gdn nhd no ra khd khia v&i tdi" (Nam gidi, 54 mdi. Yen Thudng).
"Nhimg vdn di bice xiic cpng ddng chu yiu d nhiim tieng on, khdi hui, rac thdi sinh hogt vd sdn xudt; cd cd tranh chdp ddt dai lien quan din ranh gi&i cdc ho ddt ngd xdm...viec binh xet hp ngheo hay ung hp khdng ngang bang ciing ddn din bdt binh tranh cai trong cpng ddng" (Nam, 38 mdi, Can bd Phudng Chau Khe).
Nguyen Dii-c Chien 67 Khi SO sanh hai dia phuong cho thay cd sy khac biet ro ret giiia cac loai hinh xung dot. Chau Khe tiep tuc la dia phuang cd miic do d 5 loai hinh xung dot lgi ich cao hon so vdi Yen Thudng. O loai hinh xung dot dat dai, su chenh lech giiia hai dia phuang la khdng dang ke, trong khi cd den 61,7% y kien d Chau Khe fra ldi cd xung dot vl dit dai, thi ty le nay d Yen Thudng la 57,8%. Tuy nhien, d cac loai hinh xung dot khac thi kit qua lai cho thay cd sy khac biet ro ret giiia hai dia phuong. Ching han, cd den 35,4% d Chau Khe cho rang cd xung dot frong kinh doanh, frong khi ty le nay d Yen Thudng la 21,6%; sy chenh lech ciing dien ra mong tu d loai hinh xung dot do gay d nhiem mdi trudng, d Chau Khe la 51,9% va Yen Thudng la 37,2%. Ly giai su khac biet nay nhu chiing tdi da giai thich rang Chau BChe cd boat ddng TTCN nghiep, budn ban kinh doanh phat trien rat manh da dan den mau thuan d cac loai hinh nay vdi miic do cao han so vdi Yen Thudng.
"Gdn cdc khu do thi, cdng nghiep cd nhieu thuan lpi trong lam dn nhung cUng tiem dn nguyen nhdn xich mich. Chuyin anh chi em bdt hda, tranh gianh ddt dai, ghen ti trong trdch nhiim nudi duong cha me xdy ra nhieu hon, xich mich trong sdn xudt, kinh doanh cung xdy ra giira cdc hd. Ndi chung phdt trien kinh te nhanh thi mdu thudn nhiiu la duang nhiin " (Nam, 56 mdi. Can bg xa Yen Thudng).
"Hien nay rac thdi sinh hogt vd sdn xudt qud nhieu. Viec thu gom rac cua cdc khu phd vd tap trung rac vi day la khdng hpp ly. Nhdn ddn trong khu phd ndy rdt bdt binh, nhieu cupc hpp ddn chung tdi da kien nghi chinh quyin dimg van chuyin rac tap kit d day nhung den nay vdn chua thuc hien. Chinh quyin ndi rdng tinh dang xem xet viec dau tu mdy xu ly rdc cho phu&ng Chdu Khe" (Nam, 71 mdi, Chau Khe).
2.2. Cdc logi hinh xung dot gid tri cua hp gia dinh
Cac phan tich tren cho thiy sac thai xung dot lgi ich dang diln ra rit da dang d hai dia phucmg. Cau hdi tilp theo cin lam ro la giiia cac hd gia dinh da xay ra nhiing xung dot gia tri nao? Sd lieu frong Bilu dd 2 dudi day cho thiy cac hinh thiic xung dot gia tti d hai dia phuong diln ra kha cao vdi mirc dd ngang nhau. Trong dd, loai hinh xung dot do Idi ndi, each iing xu; each nudi day con chau cd ty le nhinh hon cac hinh thiic xung dot do phan chia vai frd, frach nhiem trong cgng ddng, phan chia vai trd, frach nhiem viec gia dinh, ddng hg va kieu each an mac, di lai, va cham.
Khi so sanh cac loai hinh xung dot nay d hai dia phuang, ket qua chi ra hai loai hinh xung dot do ldi ndi, each iing xii frong ddi sdng va each nudi day giao dye con cai cd su miic do mong duong nhau, cdn lai cac loai hinh gia fri khac cd sy chenh lech rd ret giua hai dja phuong, trong dd dang chu y la sd lieu khao sat cho thiy cac hinh thiic xung dot gia tri d Chau Khe ludn cd mirc do cao hon nhilu so vdi Yen Thudng. Chang han, vl xung dot do each an mac, di lai va cham, d Chau Khe la 30,9% trong khi ty le nay d Yen Thudng la 19,2%. 6 loai hinh xung dot vl phan chia vai trd, trach nhiem
68 Nghien cu-u Gia dinil va Giai. Quyen 30, so 1, tr. 63-75
cong dong, khoang each chenh lech cung thS Men tuong tu, co Sin 57,9% nguoi tra lori a Chau Khe cho biet co xung dot vi phan chia vai tro, trach nhiem cgng d6ng, trong khi ty le nay a Yen Thucmg la 46,3% (BiSu 2).
Biiu 2. Loai hinh xung flot gia tri cua ho gia dinh of hai dia p h u t m g 5 n a m qua (Vo)
^ 47.2_«J_
lilt
^ 57.9 _-46.3 —
I Loi noi, each ling XIT CachannMc, di 1^. Cach mioi d?y con Phau chia vai tro. Phan chia vai tro 1 trong doi s6iig va cham chau trach nhiem viec gia hach nhiem cpng I dinh dong hp dong I • Chau Khe • Yen Thuong
Nguon: Ket qua khao sat tai Chau Khe va Yen Thudng nam 2017.
Ly do vi sao cd su khac biet nay? Day la cau hdi ly thii ma chiing tdi da cd gang tim hieu them khi frd lai dia phuong. Nhu da gidi thieu d phan vai net ve dia phuang, Chau Khe trudc day la xa dugc chuyen thanh phudng nam 2008, cac boat ddng san xuit, kinh doanh, dich vu d day phat trien ban so vdi Yen Thudng. Thyc t l nay d i n din cac gia tri cgng ddng suy giam trong khi cac gia fri ca nhan lln at. Mgt nam gidi, 74 tuoi, Chau IChe cho biet:
"Gid thi gi&i tre chdng cdn coi trpng ngu&i Ida, he xdy ra va chgm la chiing xic nhau ludn, khdng nhun nhu&ng nhu chung toi Cho nin gi& cic mdi khi va chgm Id cd chuyen. Vi du nhu vu thdng Tudn ddm ong Hdi hdng xdm vdo ddu ndm ngodi day, bd me no cd xich mich v&i gia dinh dng Hdi tic nhieu ndm tru&c nhung khdng duac gidi quyit triet di, nd vdn cdn dm ice, hdm do chi Id viec ong Hdi dang xdy sica nhd de xe mdy gdy tdc du&ng, nd di 6 td khong qua duac. hai ben ldi qua tiing lai khdng chiu duoc nd ice qud lay dao dam diet dng Hdi".
d Yen Thudng ciing xay ra kilu xung dot tuang tu, nhu y kien sau day cho bilt:
"Bdt dong, xung dpi da den tieng gia dinh. ddng hp, ciing sdng mpt ngd v&i nhau nhimg loi dn tiing ndi khac nhau, roi chuyen de vat lieu xdy dimg & ngd. ddn din khdng thdng cdm cho nhau hay la viec thd chd ra phdng ue hica bdi ngodi ngo xdm ciing cd thi xdy ra ldi qua tiing lgi vd xung dot" (Nam, 76 tudi. Yen Thudng).
Ci tren vira cho thiy sy khac biet giiia hai dia phuong v l xung dot Igi ich va gia tri. Cau hdi tilp tuc dat ra la cd khac biet giiia cac nhdm hgc v i n ve xung dot lgi ich
Nguyen Du-c Chien 69 va gia tri khdng? Cac din chiing va phan tich d Bang 1 cho t h i y cd su khac biet rd ret giua cac nhdm hgc van va ximg dot lgi ich. Cd mdt xu hudng tang d i n miic do xung dgt lgi ich tir nhdm chu hg cd frinh do hgc v i n TH, THCS d i n THPT va CD, DH. Tuy nhien, sy khac biet rd ret nhit la d hai hinh thiic xung dot do tranh chip d i t dai va xung dot do vay mugn tien bac, tai san. Chang han, d xung dot do tranh chip d i t dai, cd 56,5% nhdm chu hg hgc v i n TH va 56,6% nhdm chii hg hgc v i n THCS cho bilt cd xung dot do tranh chap dat dai, tang len 6 5 % d nhdm chu hd cd hgc v i n THPT, va tang len rat cao d nhdm hgc van CD, DH. Sy khac biet nay cd y nghia nhu t h i nao?
Dilu nay dugc Iy giai tir k i t qua nghien ciiu dinh tinh. Thuc t l , nhiing chu hd cd hgc van cao thudng thugc nhdm cd miic sdng kha gia d hai dia phucmg; hon the, nhdm nay ciing cd phong each sdng kha khac biet so vdi nhdm mirc sdng trung binh va ngheo.
Thdng tin phdng van sau dugc trich dan dudi day se lam rd dilu nay. "Ngu&i cd hpc hdnh a ddy thi cdng viec lam dn vd quan he xd hpi cua hp cUng rpng han chung tdi"
(Nam, 47 tudi. Yen Thudng).
Bang 1. Hoc van va lo^i hinh xung dot Ioi ich, gia trj cua hd gia dinh d* hai dia phirong 5 n a m qua (%)
Xung d^t lgi fch Hgc van chu hg TH TH TH
CS FT
Xung dot gia tri Hgc van chu hg CD,
DH
TH TH TH CD,
Xung dot do tranh 56,5 56,6 65,0 71,4 Ve Idi noi, each iing 56,0 44,1 35,2 23,1 chap dat dai xu ttong ddi sdng
Xung dot do vay 51,4 63,7 67,6 71,4 V l each an mac, di 27,4 36,2 41,0 38,5 mugn tien bac, tai lai va cham
san
Xungdgtttong 23,2 30,2 31,1 21,4 V l each nudi day 32,1 41,7 52,5 53,8 KD, DV con chau
Xungdgtdogay 40,6 44,9 51,5 28,6 Ve phan chia vai ttd, 28,6 37,4 47,5 48,7 6 nhiem moi ttach nhiem viec gia
tmdng dinh, dong hg
Xung dot do ddng 18,8 18,0 23,5 32,1 V l phan chia vai 46,4 38,2 30,3 25,6 gop kinh tl khdng ttd, ttach nhiem
ngang blng cgng ddng
Ngudn: K6t qua khao sat tai Chau Khe va Yen Thudng nam 2017.
Cung theo sd lieu d Bang 1 tilp tuc cho t h i y cd sy khac biet ro ret giiaa cac hinh thiic xung dot gia tri, theo hai xu hudng khac nhau. Xu hudng tang d i n ty le thuan giua hgc van va xung dgt gia tri xay ra d cac loai hinh xung dot: each nudi day con chau;
70 Nghien ciJu Gia dinh va Gio-i. Quyen 30, so 1, tr. 63-75
phan chia vai trd, frach nhiem viec gia dmh, ddng hg; each an mac, di lai va cham. Hgc van cang cao thi miic do xung dot cac loai hinh nay cang tang. Tuy nhien, xu hudng ngugc lai, ty le nghich giiia hgc vin va xung dot gia tri vl ldi ndi, each iing xir frong ddi sdng; phan chia vai frd, ttach nhiem cdng ddng. NghTa la hgc van cang thap thi miic dg xung dot d cac loai hinh nay cang cao. Tai sao lai cd su khac biet nay? Cac thdng tin phdng van sau dudi day se lam ro ban vl cac loai hinh xung dot lgi ich va gia tri giua cac nhdm hgc van.
"Ngudn cd hpc mudn gido due con cdi theo cdch rieng, trong ddng hp cUng ludn the hien minhhon ngu&i" (NO:, 67 tudi, Yin Thudng). "Thanh nien bdy gia ra duang khdng biit ai vai tren, ai vai du&i. Ngudi Ion bdt binh mdng cdc chdu, bd me benh con, hai dng cai nhau ngay trong dam... " (Nam, 58 tudi, Chdu Khi).
Din chiing va phan tich tren vira cho thay su khac biet giiia cac nhdm hgc van vl cac loai hinh xung dot. Cau hdi tiep tyc dat ra la cd su khac biet giua cac nhdm nghe nghiep vdi cac hinh thiic xung dot lgi ich, gia tri khdng? Cac thdng tin frong bang dudi day se fra ldi cau hdi nay.
Trudc tien, xem xet loai hinh xung dot do ttanh chap dit dai, Bang 2 kit qua cho thay cd su khac biet khdng dang ke giiia cac nhdm nghi. Nhdm chu hg lam nghi CB, CN cd xung dot cao hon cho du boat ddng cdng viec thudng ngay ciia hg khdng d trong cdng ddng. Tuy nhien, dien da thuc te d hai dia phuong dugc bilt xung dot gin day giiia cac hd chu yeu lien quan den ttanh chap dat thd cu, viec nha nay xay dyng nha hay tudng khoet sang dat nha ben canh da din den xich mich va xung dot xay ra. Tuy nhien, xung dot do vay mugn tien bac, tai san khdng sdng phing thi kit qua cho thiy cd su khac biet rd ret giiia hai nhdm ndng nghiep (NN) va kinh doanh. Cu thi cd 50,7% cho bilt cd xay ra xung dot do vay mugn tiln bac, tai san, ttong khi ty le nay d nhdm nghi kinh doanh la 68,1%. Ly giai dilu nay, nhdm chu hd lam nghi TTCN va KD, DV xung dot nhilu hon vi cdng viec cua nhdm nay thudng xuyen phai vay mugn va ng dgng tiln hang hda frong qua ttinh lam an budn ban.
Xung dgt do gay d nhilm mdi trudng ciing cd mirc do cao hon ddi vdi nhdm chu hd lam nghi TTCN, vi hoat ddng SX, KD ciia nhdm nay thudng diln ra ngay frong cgng ddng. Ching ban, quan sat nhilu hd lam TTCN (bun banh, niu rugu, chi biln gd, can sit thep, hay nhiing hg kinh doanh, budn ban thuc pham (md bd, Ign, ga, ca va rau xanh), do dien tich san xuat nhd lai khdng SX, KD va gilt md khdng theo quy trinh ve sinh an toan nen thudng xuyen gay ra tieng dn, khdi bui, khong khi hdi ham va phdng rac thai ra mdi trudng cua cdng ddng.
Bang 2 tilp tuc cho thiy cd sy khac biet giiia cac nhdm nghi vdi loEii hinh xung dot gia tri d hai loai hinh xung dot: ve each an mac, di lai va cham; phan chia vai ttd ttach nhiem cdng ddng sy khac biet khdng dang kl giua cac nhdm. Tuy nhien, d cac loai hinh xung dot: vl ldi ndi, each iing xii frong ddi sdng; ve each nudi day con chau- vl phan chia vai ttd, ttach nhiem viec gia dinh, ddng hg cho thay cd sy khac biet rd ret
Nguyen Dire Chien 71 giiia cac nhdm nghi. Ching ban, vl ldi ndi, each iing xir ttong ddi song, cd din 59,1%
chu hd thugc nhdm hg lam NN cho bilt cd xung dot, frong khi ty le nay d nhdm chu hg lam nghi TTCN la 41,5%, nhdm CB, CN la 39,2% va thip nhit la nhdm KD, DV la 36,9%. 6 loai hinh xung dgt do phan chia vai ttd, ttach nhiem viec gia dmh, ddng hg lai diln ra theo hudng khac, chi cd 27,7% nhdm chii hd lam NN va 30,2% chu hd lam TTCN cho biet cd xung dot, trong khi ty le nay d nhdm hai nhdm CB, CN la 50% va nhdm KD,DV la 45,8%.
"Trong mpt sd cdng viec cua cpng ddng, nhu td chiec Ii hpi hdng ndm, chung tdi dua ra y kiin ngu&i ddn nen ddng gdp cho cdc hogt dpng chinh cua Ii hpi nhung nhieu ngu&i hp khdng ting hp " (Nam, 58 tudi, can bd. Yen Thudng).
"Co vu anh em dim day trdch nhiem nudi duong me gid the la xdy ra cai nhau "
(Nu, 74 ttidi, Chau Khe).
Bang 2. Nghi nghifp va loai hinh xung ddt lgi ich, gia tri cua ho gia dinh 6" hai dia phu'ong 5 nam qua (%)
Xung dot loi icil
Xung dot do tranh chap dat dai Xung dot do vay mutm tien bac, tai san Xung dot trong KD, DV Xung dot do gay 6 nhilm mOi tnrong
Xung dot do dong gop kinh te khong ngang bang
CB, CN 65,0
63,8
20,4
36,1
20,0 Nghe
NN 57,6
50,7
28,8
39,4
22,7 nghiep
TTC N 61,1
62,8
35,8
52,6
26,6 KD, DV 56,7
68,1
28,7
46,3
16,5
Xung d^t gia tri
V^ loi noi, each ling xir trong dai song Ve each an mac, di lai va cham Ve each nuoi day con chau Ve phan ehia vai tro, trach nhiem viec gia dinh, dong ho Ve phan ehia vai tro, trach nhiem cpng dong
CB, CN 39,2
35,3
43,1
50,0
38,2
Nghe nghiep NN 59,1
31,8
25,0
27,7
39,8 TT CN 41,5
41,5
50,0
30,2
34,0 KD, DV 36,9
35,5
48,8
45,8
36,0
NguOn: Kft qua khao sat tai Chau Khe va Yen Thuong nam 2017.
72 Nghien CCPU Gia dinh va GiOT. Quyen 30, so 1, tr. 63-75
Nhu vay, dan chimg va phan tich tten vua cho thiy khac biet giua cac nhdm nghe va miic do xung dot lgi ich va gia fri d hai dia phuang. Cau hdi cin tim hilu tilp theo la giua cac hg cd miic sdng giau, kha gia, trung binh va ngheo cd khac nhau v l loai hinh xung dot lgi ich va gia tri khdng?
Bang 3. Mirc song va loai hinh xung dot Igi ich, gid tri cua ho gia dinh cf hai dia phirong 5 nam qua (Vo)
Xung dot loi ich
Miie s5ng gia dinh Xung d^t Giau, Tmng Ngheo g*^*""!
kha binh
Mijc song gia dinh Giau, Tmng Ngheo
kha binh
Xung dot do tranh 64,6 59,1 57,1 Ve ldi ndi, 27,3 43,6 47,5 chap dat dai each iing xii
ttong doi song
Xung dot do vay 55,3 64,6 61,2 Vl each an 43,6 35,6 32,2 mugn tien bac mac, di lai va
cham
Xung dot trong 33,3 27,3 32,7 Vl each nuoi 54,5 42,1 44,1 KD, DV day con chau
Xung dot do gay 6 50,0 43,5 46,9 Ve phan chia 50, 37,7 39,0 nhiem moi tmdng vai tro, ttach
nhiem viec gia dinh, dong hg
Xung dot do ddng 19,1 21,8 14,3 Ve phan chia 29,1 37,7 37,3 gdp kinh te khong vai trd, ttach
ngang blng nhiem cgng dfing
Nguon: Ket qua khao sat tai Chau Khe va Yen Thudng nam 2017.
Ve muc sdng vd xung dot lpi ich
Bang 3 cho thiy cd sy khac biet dang ke giua cac nhdm miic sdng d cac hinh thiic xung dot do ttanh chap dat dai, xung dot do vay mugn tien bac, tai san, xung dot frong KD, DV, xung dot do gay d nhilm mdi trudng, xung dot do ddng gdp kinh t l khdng ngang blng frong cgng ddng. Chang ban, d hinh thiic xung dot do tranh chip dit dai miic do xay ra cao nhit, tilp d i n la nhdm trung binh va thip nhat la nhdm ngheo. Lieu dilu nay cd mdi lien he vdi miic do sd huu dat dai, bdi thuc te cac hd miic sdng giau kha gia d Chau Khe va Yen Thudng ngoai sd hiiu cac thira rudng, cdn sd hihi nhilu nha
-A
Nguyen Diic Chi^n 73 va dat d frong va ngoai dia phuong. Thyc tl khao sat cung cho thiy thi trudng dit dai d hai dia phuang ciing biln dgng tang gia cao ttong nhiing nam gin day, ttong khi dien tich dit thd cu ngay cang thu hep va khan hilm han do gia tang dan sd tu nhien va co hgc d dia phuang. Dilu ma cac nha ly thuyet xung dot da Iy giai nguyen nhan cua hien tugng xa hgi nay la do khan hiem dat dai va thay ddi gia tri tai san. Tuy nhien, d loai hinh xung dgt do vay mugn tiln bac thi miic do xung dot cao hon d nhdm cd miic sdng tmng binh va ngheo. Phai chang, nhdm cd miic sdng ngheo va trung binh do khd khan vl kinh tl nen hay phai vay mugn tien bac va xay ra xung dot nhilu hon. Cac thdng tin phdng van sau se fra ldi ro hon ve dieu nay.
"Cupc sdng gdn cdc khu do thi, cdng nghiep nin cd nhieu thudn lai trong Idm dn, budn bdn, nhimg cUng tiem dn nguyen nhdn cdc xich mich. Gdn day chuyen anh chi em bdt hda, tranh gianh ddt dai, ghen ti trong trdch nhiem nudi duong cha me xdy ra nhieu hon " (Nam, 56 tudi. Can bg xa Yen Thudng).
"Ndm ngodi mot gia dinh tien hdnh xdy buc tu&ng lan ra ldi di chung cua xdm, thi la mpt gia dinh ddi dien do cd y kien, dieu ra tiing vdo v&i nhau mdy lan dm i cd xdm " (Nam, 51 tudi, Chau Khe).
Xung dot do gay 6 nhilm mdi trudng ciing the hien mirc do cao nhat d nhdm cd miic sdng giau, kha gia (50%), tiep den la nhdm ngheo (46,9%) va thip nhit la nhdm miic sdng trung binh (43,5%).
Bang 3 tiep tuc cho thay su khac biet dang ke giiia cac loai hinh ximg dot gia tri d hai dia phuong. O cac loai hinh xung dot, ve each an mac, di lai va cham, ve each nudi day con chau, ve phan chia vai trd, frach nhiem viec gia dinh, ddng hg, nhdm hg mirc sdng giau, kha gia cd miic do xung dot cao hon so vdi nhdm miic sdng trung binh va ngheo. Tuy nhien, d loai hinh xung ddt ve ldi ndi, each img xir frong ddi sdng, va xung dot do phan chia vai frd, trach nhiem cdng ddng thi ket qua lai theo xu hudng hg gia dinh miic sdng giau, kha gia cd miic do xung dot thap ban so vdi hd miic sdng trung binh va ngheo.
3. Ket luan
Cac blng chirng nghien ciiu cho thay hire tranh sinh ddng ve cac loai hinh xung dot lgi ich, xung dot gia tri cita hg gia dinh ciia hai dia phuong ven dd thugc ddng blng sdng Hdng trong bdi canh cdng nghiep hda, do thi hda vdi nhiing sac thai khac nhau. Tir nhirng xung dot mang tinh truyen thdng trong boat dgng san xuat ndng nghiep din loai hinh xung dot mdi, nhu canh tranh budn ban, san xuit gay d nhilm mdi trudng, tranh chip dit, nha d; vay mugn khdng sdng phlng; phan chia lgi ich, ddng gdp tiln, cdng siic vao viec chung khdng ngang bang; ddng gdp tien, cdng nudi duong cha me va ngudi than khdng ngang bang. Dieu dang quan tam la thdng tin phdng vin ciing chi ra cac chu thi va cap do lien quan din cac xich mich, xung dot trong cgng ddng: xung dot giiia cac hd gia dinh (hg cung huyet thdng gia dinh
74 Nghi§n CIJU Gia dinh vh Giai. Quyln 30, s6 1, tr. 63-75
gdc; xung dot giiia cac hd gia dinh cd quan he hang xdm lang gilng; xung dot giiia cac hg cung nganh nghe: san xuit N N , TTCN va KD, DV. D i l u nay phan anh qua frinh chuyen ddi kinh te, dan den thay ddi c h u i n muc, gia fri, nay sinh xung dot lgi ich giiia cac nhdm xa hdi d hai dia phuong.
Ket qua khao sat cung cho thay cac hinh thiic xung dot gia tri dang tdn tai d hai dia phuang bao gdm: bat ddng vi ldi ndi, quan diem sdng, each iing xir frong cuoc song, each an mac, phuong tien di lai, xay dyng nha cira; bat ddng frong nudi day, giao due con cai; b i t ddng ttong frach nhiem cham sdc cha me gia; bat dong ve y thiic, frach nhiem vifc cgng ddng. Thdng tin phdng van sau ciing chi ra cac chu the cd lien quan d i n loai hinh xung dot nay frong cdng ddng: xung dot ve gia tri giiia cac hd gia dmh.
Nhu vay, xung dot cd t h i xay ra vdi bat cii ai va mgi mat ttong ddi sdng sinh hoat d cgng ddng. Trong bdi canh cac dia phuong ven do chuyen ddi, do thi hda manh me, phan hda xa hdi, thay ddi gia tri va cac bat ddng/xung dot gia tri gia tang la tat yeu.
Mdi hg gia dmh la mdt t l bao ciia cdng ddng, su dn dinh, hai hda giiia cac gia dinh se tao mdt cdng ddng gin kit va dn dinh xa hdi. Bang chiing nghien ciiu d Chau Khe va Yen Thudng cho thiy xung dot giua cac bg gia dmh diln ra d mgi khia canh khac nhau tir lgi ich kinh te den van hda, gia tri dang gia tang.
Cd the ndi, sy phan hda xa hgi va da dang hda gia tri, chuan muc cung nhu sy chi phdi manh cua cac yeu td kinh te dan den gia tang xung dot giiia cac hg gia dinh, ke ca nhdm gia dinh, va quan he than tdc frong cdng ddng. Rd rang la nhiing gia tri tinh cam gan k i t than tdc, tmh lang, nghia xdm dugc the hien qua cau tuc ngy xua cua cha dng ta
"ban anh em xa, mua lang gieng gan", "tdi lira tat den cd nhau" hay "mdt gigt mau dao hon ao nudc la" dang bi chi phdi ttong bdi canh ciia xa hdi dd thi hda, cdng nghiep hda.
Thyc tiln nay ddi hdi cac cap chinh quyen d vung ven dd can cd nhiing giai phap nhim giam thilu xung dot giiia cac nhdm hg gia dmh, bao dam dn dinh va phat triln b i n viing vimg ven do ttong bdi canh hien nay.
T a i lieu t r i c h d a n
Dd Long, Tran Hiep. 2000. 7am ly cpng ddng lang xa vd di sdn. Nxb. Khoa hgc Xa hdi. Ha Ndi.
Endruweit. G., Trommsdorff. G. 2002. Tic dien Xd hpi hpc. Nxb. The gidi.
Mai Huy Bich. 2003. Xd hpi hpc Gia dinh. Ha Ngi: Nxb. Khoa hgc xa hgi.
Mai Van Hai, Nguyln Tuin Anh, Nguyen Diic Chien, Ngd Thi Thanh Quy. 2013. Bdn sac lang Viet ti-ong tiin tiinh todn cdu hoa hien nay. Nxb. Khoa hgc Xa hdi.
Nguyln Hdng Phong. 1978. "Di san lang xa ttudc Cach mang Xa hgi chii nghTa [The village legacy before the Socialist Revolution]." Pp. 452-502 in Ndng thdn Viet Nam trong lich sie [Vietnamese rural society in history], edited by Vien Sir hgc. Nxb. Khoa hgc xa hgi.
Nguyen Van Huyen. 2003. Gdp phin nghien ciiu van hda Viet Nam, tap 2. Nxb. Khoa hgc xa hdi.
^
Nguyen Diic Chi^n 75 To Duy Hgp, Luang Hdng Quang. 2000. Phdt trien cpng ddng - Ly thuyit vd van dung.
Nxb. Van hda Thdng tin.
Tran Duih Huou. 1996. Den hien dai tu truyen thong [Arriving modernization from ti-adition. Hanoi. Nxb. Van hda Thdng tin.
Trin Nggc Them. 2001. Tim ve bdn sdc vdn hod Viet Nam [Discovering the identity of Vietnamese culture]. Hd Chi Minh. Nxb. thanh phd Hd Chi Minh.
Trinh Duy Lu§n, Biii The Cudng. 2001. "Ve phan tang xa hdi va cdng blng xa hgi d nudc ta hien nay". Tgp chiXd hpi hpc, Sd 2/2001.
Vii Manh Lgi va cgng su. 2014. Sinh ki cua nhdm thanh nien vung ven do Hd Npi trong qud trinh do thi hda. Bao cao 6e tai cap ho 2013-2014. Thu vien Vien Xa hgi hgc.