76 Kinh nghiêm - Thực tiễn
CÔNG NGHIỆP HÓA, HỆN ĐẠI HÓA TẠI BÌNH DƯƠNG:
KHÁI QUÁT MỘT SÓ ĐẶC ĐIỂM NỐI BẬT
TS. NGUYỄN VIỆT LONG <*)
Ngày nhận bài: 15/8/2022 Ngày thẩm định: 16/8/2022 Ngày duyệt đăng: 20/8/2022
Tóm tắt: Từ một nền kinh tế nhỏ dựa vào nông nghiệp, sau 25 năm công nghiệp hỏa, hiện đại hóa mạnh mẽ, Bình Dương đã bứt phá thành vùng công nghiệp trọng điếm của đất nước, đóng góp hàng đầu vào thu ngân sách quốc gia. Trên thực tế, Tỉnh đã triền khai chinh sách của Trung ương, sáng tạo phù hợp điêu kiện địa phương. Bài viết nghiên cứu, phân tích một số điếm đặc sắc trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa của Bĩnh Dương, có thế là kinh nghiệm thực tiền để tham khảo.
Từ khóa: Bình Dirơng; công nghiệp hóa, hiện đại hóa; khoa học, công nghệ
Dẩn nhập
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là một
•trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong sự nghiệp phát triển và xây dựng chủ nghĩa xã hội, được nhấn mạnh trong các kỳ đại hội Đảng từ năm 1986 đến nay. Tại Văn kiện Đại hội lần thứ XIII của Đáng, nhiệm vụ được xác định là: “Tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa dựa trên nền tảng cùa khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và những thành tựu công nghệ của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư... Đẩy mạnh phát triển một số ngành, lĩnh vực kinh tế trọng điểm, có tiềm năng, lợi thế và còn dư địa lớn để làm động lực cho tăng trưởng theo tinh thần bắt kịp, tiến cùng và vượt lên ở một số lĩnh vực so với khu vực, thế giới”(1). Đây là cơ sở rất quan trọng để các địa phương triển khai chiến lược phát triển.
Từ khi hình thành năm 1997, tỉnh Bình Dương đã ban hành nhiều chương trình đột phá, bám sát với định hướng của Trung ương về công
(,) Sở Khoa học và Công nghệ tình Bình Dương
nghiệp hóa, hiện đại hóa, giúp Tỉnh phát triển từ vùng nông nghiệp còn khó khăn, bứt phá thành khu vực công nghiệp trọng điềm. Tỉnh liên tục nằm trong nhóm các địa phương đứng đầu cả nước nhiều năm, trên nhiều lĩnh vực, ví dụ như đứng thứ nhất về thu nhập bình quân đầu người;
thứ ba về đóng góp thu ngân sách nhà nước; thứ ba về thu hút đầu tư nước ngoài; thứ ba về sản xuất nội địa, số lượng khu công nghiệp chiếm 1/4 diện tích khu công nghiệp toàn miền Nam (năm 2021)... về an sinh xã hội, Bình Dương cũng là nơi đầu tiên xây dựng nhà ở xã hội quy mô lớn cho người thu nhập thấp, là địa phương đầu tiên không còn hộ nghèo. Các định hướng của Tỉnh còn gắn liền với xu thế quốc tế, tiêu biêu là Vùng thông minh /Vùng Đổi mới sáng tạo Bình Dương liên tiếp được Diễn đàn Cộng đồng thông minh thế giới (ICF) vinh danh (năm 2018 vào top 21, năm 2021, 2022 là top 7 khu vực có chiến lược phát triển thành phố thông minh tiêu biểu).
Có nhiều quan điểm về phân chia thời gian phát triển của Bình Dương từ 1997 ương quá công nghiệp hóa, hiện đại hóa, có thể phân thành
ba giai đoạn: (1) Đột phá giao thông vận tải và mô hình khu công nghiệp kiểu mới, tiêu biều là Khu công nghiệp Việt Nam - Singapore (VSIP);
(2) Đột phá gắn với sự ra đời của mô hình khu công nghiệp - dịch vụ - đô thị và thành phố mới;
(3) Kẻ từ năm 2015, là đột phá hướng tới nâng cao giá trị gia tăng, thâm dụng công nghệ, tri thức, đôi mới sáng tạo gắn với xây dựng thành phố thông minht2). Dù có nhiều giai đoạn, nhưng mô hình phát triển Bình Dương vẫn có những điểm chung, và bài viết sẽ thảo luận về 03 hướng tư duy; 04 cách thực hiện của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Bình Dương.
2. Ba hướng tư duy trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại Bình Dương
Xuyên suốt trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của Bình Dương, có thể đúc rút ra được 03 hướng tư duy không thay đổi theo thời gian, đồng thời rất được tỉnh chú trọng, đặt lên hàng đầu khi đưa ra quyết sách. Cụ thế:
- Thu hút đầu tư, đáp ứng nhu cầu thị trường:
Bình Dương đặc biệt quan tâm “trải chiếu hoa mời gọi đầu tư”. Các dự án đầu tư lớn của Tỉnh luôn được nghiên cứu cặn kẽ, bền vững về xã hội, môi trường, và đặc biệt là cả về kinh tế, hướng tới đáp ứng được nhu cầu và tạo môi trường hấp dẫn cho các nhà đầu tư, đời sống tốt hơn cho người dân và thu hút nguồn nhân lực.
- Học hỏi và kết noi quốc tế: xuất phát là nền kinh tế nhỏ, ít vốn, thiếu nhân lực và kinh nghiệm (năm 1997), Bình Dương không ngừng đẩy mạnh hợp tác, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm quốc tế, gắn kết kinh doanh, thu hút đầu tư, trao đổi khoa học, công nghệ, giáo dục - đào tạo, nguồn nhân lực, văn hóa - xã hội... Tỉnh đẩy mạnh kết nối đồng bộ, từ cấp tỉnh, gia nhập các mạng lưới quốc tế, đến hợp tác giữa các doanh nghiệp, viện, trường, các tổ chức.
- Đột phá cỏ trọng tâm, trọng điêm: Bình Dương không ngừng thường xuyên nghiên cứu để tạo đột phá, đáp ứng nhu cầu mới cua thị trường biến động. Đặc biệt, Tinh không dàn trải, mà tồ chức đánh giá kỹ lưỡng để tìm được trọng tâm, đầu tư vào những điểm then chốt làm đòn bẩy bứt phá cho toàn hệ thống kinh tế - xã hội.
3. Bốn cách thực hiện trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa tại Bình Dương
- Nhà nước kiến tạo
Trong suốt quá trình phát triển, chính quyền tỉnh Bình Dương đóng vai trò lãnh đạo, kiến tạo;
hạn chế làm thay mà tập trung chủ yếu vào tạo cơ chế, chính sách, khuyến khích các doanh nghiệp, tổ chức và người dân tham gia phát triển kinh tế - xã hội, đáp ứng được nhu cầu thị trường.
Một trong những đặc trưng phát triền của Bình Dương là truyền thống chung lưng đấu cật giữa nhà nước và doanh nghiệp, frong đó chính quyền luôn đồng hành cùng doanh nghiệp trong quá trình sản xuất, kinh doanh, nhằm hồ trợ và tháo gỡ khó khăn, qua đó thu hút các nhà đầu tư vào Bình Dương'3’. Tỉnh thường xuyên nồ lực cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả giải quyết thù tục hành chính các cấp, đề ra nhiều chính sách sáng tạo nhàm tối ưu hóa cho doanh nghiệp, tổ chức, người dân, tạo môi trường thông thoáng, lành mạnh, minh bạch, thân thiện14’. Tiêu biểu là các cơ chế tiên phong đầu tiên cả nước, như “một cửa, một dấu”'5’, mô hình Ban quản lý các khu công nghiệp, mô hình Tòa nhà hành chính tập trung....
Điểm nổi bật khác của Tỉnh là việc huy động được doanh nghiệp tham gia xây dựng các dự án lớn, công trình, kết cấu hạ tầng chung. Bình Dương là tĩnh đầu tiên cùa cả nước thực hiện BOT (Build Operate Transfer) trong giao thông, cho phép các doanh nghiệp bỏ vón xây dựng thông qua đấu thầu và được khai thác vận hành trong một thời gian, sau đó giao lại cho chính quyền. Với cách nhìn cởi mở, thu hút toàn xã hội, Tỉnh đã mở ra được nguồn lực rất lớn để xây dựng hàng nghìn km đường nội tinh và kết nối vùng, cùng các công trình hạ tầng hiện đại, như Tòa nhà hành chính, Trung tâm triên lãm, viện trường tiêu chuẩn quốc tế..., thậm chí là hình thành nên nhiều khu công nghiệp, dịch vụ, đô thị lớn, mà tiêu biểu là Thành phố Mới.
Có thể thấy, các doanh nghiệp đóng vai trò rất quan trọng trong tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của Bình Dương, bao gồm cả doanh nghiệp nhà nước, như Tông công ty Becamex,
Khoa học chính trị - số 06/2022
78
Thanh Lề, Cao su Dầu Tiếng... Đặc biệt là Becamex, với vai trò như một doanh nghiệp đầu tàu, “kiến trúc sư”, thể hiện ý chí, quan điểm của lãnh đạo tỉnh qua các thời kỳ, góp phần tạo nền móng, định hình sự phát triển của Bình Dưong trong thời gian qua. Becamex đồng thời là cầu nối giữa Nhà nước với khu vực doanh nghiệp tư nhân thông qua các dự án hạ tầng kinh tế - xã hội mang tính tạo lực, thu hút đầu tư, đồi mới sáng tạo, an sinh xã hội trên địa bàn tỉnh(6).
Từ năm 2015, khi Bình Dương quyết định chuyển mình hướng tới nền kinh tế có giá trị gia tăng cao hơn - kinh tế tri thức, Tỉnh đã tiếp tục phát huy tinh thần họp tác nhà nước - nhà doanh nghiệp, đồng thời học tập từ Eindhoven (Hà Lan), triên khai mô hình Ba Nhà nhăm khuyến khích họp tác giữa nhà nước, nhà doanh nghiệp, và nhà trường - viện để phát triển kinh tế - xã hội. Như vậy, đế đẩy mạnh hàm lượng tri thức trong sản xuất và đời sống, vai trò của “nhà trường” được nhấn mạnh. Mô hình Ba Nhà tại Bình Dương đặt người dân và tri thức làm trọng tâm, các bên hợp tác, chia sé tầm nhìn, thách thức, cơ hội, nguồn lực để xây dựng các định hướng phát triển chung cho địa phương, và cùng cam kết triển khai(7)
Từ những cơ chế và tư duy họp tác đặc biệt như trên, Bình Dương đã sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước để mang tính dần dắt, khơi thông các nguồn vốn đầu tư từ các thành phần kinh tế khác. Tại Bình Dương, ngân sách nhà nước chiếm khoảng 15%
trong tổng vốn đầu tư, tức là 01 đồng vốn ngân sách đầu tư sẽ thu hút được 5,7 đồng vốn đầu tư ngoài nhà nước (đầu năm 2022)(8).
- Hạ tầng đột phá đi đầu
Bình Dương nhận định đột phá kết cấu hạ tầng là điều kiện tiên quyết để mở ra khả năng thu hút đầu tư, trong đó hạ tầng giao thông vận tái có vai trò tiên phong (“thông lộ thông tài”), còn hạ tầng khu công nghiệp là động lực để chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.
Ngay từ sớm, Binh Dương đã quy hoạch, xây dụng các tuyến đường kết nối các khu công
• Kinh nghiệm - Thực tiễn
nghiệp với các đô thị đế tạo thành mạng lưới xuyên suốt, cũng như chuẩn bị để đáp ứng tốc độ phát triển và nhu cầu sản xuất giao thương ương dài hạn. Các công trình được đầu tư một phần từ ngân sách nhà nước, còn lại được huy động xã hội hóa. Với sự đồng hành của các doanh nghiệp, các tuyến đường chiến lược đã được xây dựng rộng khắp, chất lượng cao. Tiêu biểu là dự án Quốc lộ 13 (với lưu lượng hơn 25.000 xe/ngày đêm), xuyên dọc tỉnh, từ Thành phố Hồ Chí Minh đến Binh Phước, là bàn đạp để kết nối hệ thống khu công nghiệp tinh và vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam. Tương tự, Mỳ Phước - Tân Vạn - Bàu Bàng, cùng Quốc lộ 13 tạo thành trục giao thông “xương sống” cho các tuyến đường kết nối nội tỉnh theo trục ngang, như DT743, DT746, Bắc Tân Uyên - Phú Giáo - Bàu Bàng(9)... Ngoài ra, các tuyến đường nội khu cũng được đầu tư, tạo thành một quần thể giao thông hoàn chỉnh, thậm chí đến cả khu vực nông thôn, đều đã xây dựng đường nhựa - bê tông hóa đến trung tâm xã, thậm chí có nơi đã hoàn thành các tuyến liên ấp, liên xã, gắn liền với chương trình nông thôn mới'10). Trong giai đoạn mới, Bình Dương đang triển khai tuyến bus nhanh BRT kết nối đến tuyến Metro Ben Thành - Suối Tiên của Thành phố Hồ Chí Minh đế tăng cường kết nối với các tuyến phương tiện công cộng rộng khắp. Bình Dương đang đẩy mạnh quy hoạch chuôi TOD (Transit Oriented Development) - đô thị dọc theo các tuyến giao thông công cộng.
Bên cạnh hạ tầng giao thông, tỉnh đã chủ động nghiên cứu, học hỏi mô hình khu công nghiệp hiện đại, đặc biệt là từ Singapore để thu hút đầu tư tầm quốc tế. Năm 1996, từ cầu nối là chính phủ hai nước, Liên doanh Khu công nghiệp Việt Nam - Singapore (VSIP) đã được hình thành qua họp tác giữa Tổng công ty Becamex (Bình Dương) và Tập đoàn Sembcorp (Singapore). Đây là một bước đi chiến lược với đối tác uy tín, giúp Bình Dương thay đổi toàn diện về tư duy và cách thức phát triển công nghiệp, từ xây dựng hạ tang đến thu hút đầu tư, xúc tiến thương mại, mở rộng tiếp thị
ĐUCNG5ÀI
1*1 m-WTH*W-BAU&aNG--ijAN-8*NH0ft
**"* -VŨNGTAUỊ
j (VONGM?PHƯỦC-TâN'^N-BâijBANG
—— eut»C5Áĩafcr*«M
—■ OUÚCỈÓB
ĐUONGHỠCHÍMNH
0
OUONGBÌCTÀNUrêN -PHJGỈ«O-flAL BANG-ĐÔNG PHU 1»«^ ĐUONGVA^CW4Q
SẢNBAYTÂNtCALH TONG sũnnhãtTÃM BlNHIX.UNG® KM)Q
SÃNHAYlíỉNGTìỉÁNMCÁÍĨ1 TONGTẰM nb3l nUNG ®KMJ
O
CANGCÁTLÀ1CMTỈ TONGTÂM BỈMi IXXNG Ỉ5KMI0
CẬNQCẢIMẼP<tACH TONG ĨHVA1TÀM HM1 IXTNG 50KM)Một số điếm chính trong hệ thông giao thông vận tải Bình Dương
ra toàn cầu(11). VSIP từ 500 ha ban đầu đã mở rộng 10.000 ha trên nhiều tỉnh (như Bắc Ninh, Hải Phòng, Nghệ An, Quảng Ngãi...), thu hút khoảng 880 nhà đầu tư từ 30 quốc gia và vùng lãnh thổ với tổng vốn đầu tư trên 17 tỷ USD, tạo việc làm cho hon 300.000 người lao động (đến đầu năm 2022)(12). Đặc biệt, từ mô hình mẫu trên, Bình Dương đã nhanh chóng đúc rút kinh nghiệm, hình thành hàng loạt khu công nghiệp khác, đa dạng thị trường, bứt phá toàn diện về công nghiệp, thu hút đầu tư quốc tế. Từ 06 khu cõng nghiệp ở phía Nam, đên đâu năm 2022, Bình Dương đã có 31 khu công nghiệp với tông diện tích 12.721 ha, đạt tỷ lệ lấp kín 88%, thu hút tổng vốn đầu tư FDI gần 24,3 tỷ đô la Mỹ và đầu tư ưong nước gần 76.608 tỷ đồng"3). Giai đoạn tới, tỉnh Bình Dương triển khai mạnh mẽ định hướng đưa công nghiệp lên phía Bắc, phát huy điều kiện tốt để xây dựng hạ tầng mới đáp ứng yêu cầu chất lượng cao, đồng thời cải thiện, nâng cấp đô thị dịch vụ ở phía Nam.
Ngoài ra, Bình Dương còn đặc biệt chủ động đầu tư hạ tầng số, có vai trò nền tảng quan trọng như các tuyến đường giao thông vận tải trong kỷ nguyên 4.0. Nhiều dự án lớn được triển khai,
như xây dựng Trung tâm dữ liệu tại Thành phố mới Bình Dương lớn thuộc tốp 4 cả nước; hợp tác với Tập đoàn Viễn thông NTT East (Nhật Bản) để triển khai hạ tầng công nghệ, nghiên cứu phát triển và dịch vụ trên nền tảng điện toán đám mây14’. Trung tâm Giám sát điều hành thành phố thông minh Bình Dương khai trương tháng 4/2022 với 23 bộ cơ sở dữ liệu...
- Phát triên hệ sinh thái công nghiệp
Kinh nghiệm xây dựng các khu công nghiệp đã mang đến cho Bình Dương một góc nhìn mới về “phát triển không chi có công nghiệp”. Các khu công nghiệp sẽ không thể tồn tại bền vững nếu như không có các khu vực phục vụ nhu cầu xã hội, giúp người lao động “an cư lạc nghiệp”
đan xen. Từ đó, tỉnh đã chú họng xây dựng hệ sinh thái công nghiệp hoàn chỉnh (và giai đoạn gần đây là hệ sinh thái công nghiệp kiểu mới) phục vụ nhu cầu của nhà đầu tư và người lao động trong và ngoài nước, với triết lý “lấy con người làm trọng tâm cho mọi chiến lược,,(15), mỗi người lao động nhập cư là một “nhà đầu tư” cùng góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Thực tiễn cho thấy, để đột phá kinh tế có chiều sâu và bền vững, cần đầu tư mạnh mẽ vào xã hội, môi trường.
Khoa học chính trị - số 06/2022
80
Ngay từ đầu những năm 2000, Bình Dương đã hình thành mô hình tích hợp khu công nghiệp - đô thị - dịch vụ đầu tiên trên cả nước(l6), bao gồm khu công nghiệp, các khu cung cấp các dịch vụ tiện ích xã hội, như nhà ở, khu tái định cư, bệnh viện, trường học, công trình xã hội, văn hóa, thể thao... Đây cũng là mô hình mẫu để Bình Dương hình thành hàng loạt khu công nghiệp khác và đã được Trung ương công nhận là mô hình giúp phát triển khu công nghiệp theo hướng bền vững, hướng tới phát triển thành các thành phố công nghiệp, đô thị thông minh đạt tiêu chuẩn quốc tế(l7).
Đặc biệt, vào khoảng năm 2010, đáp ứng nhu cầu phát triển mới, Bình Dương đã quy hoạch một khu vực gọi là Thành phố mới khoảng 4.200 ha, được kết nối mạnh mẽ với toàn Tỉnh và toàn vùng thông qua các đầu mối giao thông trọng điềm.
Khu vực là trung tâm chính trị, hành chính, thúc đây giao lưu kinh tế, thương mại và dịch vụ, nghiên cứu, phát triển và chuyền giao công nghệ; một điểm đến lý tưởng để làm việc, sinh sống, vui chơi, học tập cho tất cả mọi người'l8).
Ngay tại Thành phố Mới, Bình Dương cũng đã xây dựng nhà ở xã hội đầu tiên trên cả nước.
Đây là những dự án đầu tư lớn, nhưng nếu đặt trong tông thê hệ sinh thái công nghiệp, sẽ mang lại hiệu quả rất to lớn cho kinh tế - xã hội, khi giúp người lao động ổn định, góp phần đấy mạnh hiệu quả sàn xuất, kinh doanh và củng cố niềm tin cho các nhà đầu tư. Nhiều doanh nghiệp đã tham gia tích cực, trong đó chủ lực tiên phong là Becamex với khoảng 03 triệu m2 sàn nhà ở xã hội, nhà ở công nhân. Đen nay, toàn tỉnh tổng cộng có 86 dự án nhà ở xã hội, với diện tích sử dụng đất khoảng 200 ha, đáp ứng nhu cầu gần 300.000 người dân(l9).
Hệ sinh thái còn là phương pháp để Bình Dương gắn kết nhiều mục tiêu kinh tế - xã hội thành một chương trình tổng thể, đồng bộ và tiết kiệm nguồn lực. Ngành nông nghiệp của Tỉnh chiếm 3% trong cơ cấu kinh tế nhưng có vai trò xã hội rất quan trọng. Vì vậy, thay vì đầu tư riêng các nội dung phát triền ngành, nông thôn mới, Tỉnh đã triển khai theo hình
• Kinh nghiệm - Thực tiễn
thức vốn lồng ghép, được đưa vào trong nghị quyết của các cấp ủy đảng. Nhờ vậy, ngành nông nghiệp đã huy động được nguồn lực rất lớn, với tòng nguôn vôn lông ghép trong giai đoạn 2016 - 2020 đạt 14.361 tỷ đồng (trong đó vốn Trung ương 12 tỷ đồng), đạt kết quả đáng ghi nhận như 100% số xã, số huyện được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới và đặc biệt thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn tăng trưởng không ngừng, năm 2020 đạt 71 triệu đồng/nãm, cao hơn nhiều so với mức bình quân cả nước là 41,76 triệu đồng/năm(20).
Định hướng phát triển toàn diện kinh tế, an sinh xã hội, môi trường, ngày càng trở nên quan trọng rõ nét khi Bình Dương bước sang những tầng bậc phát triển cao hơn, thậm chí là yếu tố quyết định đề đột phá hướng tới hệ sinh thái công nghiệp kiểu mới, thông minh, đổi mới sáng tạo trong kỷ nguyên 4.0. Chẳng hạn, bằng việc đầu tư mạnh vào an sinh xã hội, môi trường đã góp phần giúp Bình Dương thu hút đầu tư lớn có chiều sâu và thâm dụng công nghệ, có giá trị gia tăng cao; gần đây, tập đoàn LEGO (Hoa Kỳ) đã đầu tư hàng tỷ đô la xây dựng nhà máy sản xuất. Cùng với đẩy mạnh định hướng 4.0, chính quyền tỉnh Bình Dương cũng tiếp tục tạo điều kiện, thúc đẩy các doanh nghiệp lan tỏa hoạt động sản xuất, kinh doanh đến các tỉnh thành trong nước, tạo thành hệ sinh thái công nghiệp liên tỉnh, tương hỗ lẫn nhau, vừa đóng góp xây dựng các địa phương khác, vừa mở rộng nguồn lực phát triển kinh tế của tỉnh nhà.
- Nguôn nhân lục - đôi mới sáng tạo - khoa học, công nghệ
Bình Dương luôn nhấn mạnh vai trò trung tâm của con người, động lực quan Uọng nhất để tăng trưởng. Từ những ngày đầu thành lập, Tỉnh đẩy mạnh thu hút nguồn nhân lực, thời điểm đó chú yếu là lực lượng lao động trong các khu công nghiệp. Đồng thời, Tỉnh chủ trương “Trải thảm đó thu hút nhân tài”, không chỉ tập trung vào hệ thống chính trị, mà cả đẩy mạnh thu hút vào doanh nghiệp, viện - trường, khu vực công hay tư.. ,'21). Vói quan điểm trên, xem mồi người lao động là một nhà đầu tư, từ đó Tỉnh tập trung
phát triển thành hệ sinh thái để tạo dựng môi trường sống, làm việc tốt cho người dân.
Bước sang kỷ nguyên 4.0, Diễn đàn Kinh tế thế giới năm 2015 đánh giá “nhân tài, chứ không phải vốn, sẽ là yếu tố chính liên kết sự đổi mới, khả năng cạnh tranh và tăng trưởng trong thế kỷ XXI”(22). Đó cũng là thời điểm Bình Dương chuyển mình sang một tầng bậc mới, hướng tới nền kinh tế có giá trị cao hơn, thu hút các nhà đầu tư công nghệ cao(23). Bình Dương hiện nay phấn đấu trở thành địa phương có sức cạnh tranh toàn cầu về thu hút, giữ chân và đào tạo chuyên gia, nhân lực chất lượng cao để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, khoa học công nghệ. Theo số liệu thống kê, hơn một nửa dân số của Tỉnh (trong hơn 2,7 triệu dân hiện nay) là các công nhân kỹ thuật cao, kỳ sư, chuyên gia, trong đó khoảng 85% là người nhập cư*24’.
Tỉnh đã và đang đề ra nhiều chính sách thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực chất lượng, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, gắn với nhu cầu thị trường và xã hội, đưa vào các chương trình lớn. Đề án Thành phố thông minh là một ví dụ tiêu biểu về chương trình đột phá kinh tế - xã hội dựa trên phát triển nguồn nhân lực, khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Triển khai từ năm 2016, đề án được hình thành từ hợp tác giữa Bình Dương với thành pho Eindhoven (Hà Lan), Becamex và tổ chức Brainport Eindhoven, nhàm xây dựng một nền tảng phát triển mới, chuyến đối từ sản xuất truyên thông, gia công, lên nền kinh tế có giá trị gia tăng cao hơn, với dịch vụ, sản xuất công nghệ cao, tạo tiền đề vươn đến kinh tế tri thức, kinh tế số, xây dựng thành phố thông minh, xanh, sạch đáng sống, đón cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Đe án lấy nền tảng là mô hình Ba Nhà (đã thảo luận ở trên), triển khai ưên 04 lĩnh vực gồm(25): (1) Con người (tập trung vào thu hút, đào tạo và giữ chân nguồn nhân lực chất lượng cao); (2) Doanh nghiệp (hướng tới một hệ sinh thái kinh doanh đổi mới sáng tạo để bứt phá doanh nghiệp, khởi nghiệp hướng đến công nghệ cao và kết nối chuồi cung ứng); (3) Công nghệ (khuyến khích đổi mới sáng tạo, nghiên cứu và phát triển, thí
điểm và chuyển giao công nghệ); (4) Các yếu tố nền tảng (triển khai các điều kiện là tiên quyết trong kỷ nguyên 4.0 góp phần thu hút nhân lực chất lượng cao, như hạ tầng giao thông vận tải đô thị, hạ tầng công nghệ, văn hóa, xã hội, môi trường, và thương hiệu tầm quốc tế).
Từ những nồ lực trên, Bình Dương nhiều năm liền đứng tốp đầu cả nước ve giáo dục phổ thông. Hiện nay, trên địa bàn tinh Bình Dương đã có 08 trường đại học, 08 trưòng cao đăng, và rất nhiều trường nghề, trong đó có những trường có chương trình chuẩn quốc tế 100% tiếng Anh, như Trường đại học Quốc tế miền Đông (EIU), Trường đại học Việt Đức... Tỉnh đang đẩy mạnh đào tạo kỳ năng số và đổi mới sáng tạo ở mọi cấp bậc, như phát triển STEM/STEAM ở phổ thông, cho đến hình thành các FabLab, TechLab gắn kết với doanh nghiệp tại các trường bậc đại học, giúp thu hẹp khoảng cách giữa đào tạo, nghiên cứu và ứng dụng thực tế, tiêu biếu như:
FabLab đa ngành của tỉnh, Fablab cơ khí chế tạo tại Trường Cao đắng Việt Nam - Singapore, FabLab công nghệ sinh học tại Trường đại học Thủ Dầu Một, Lab 4.0 và Lab chiếu sáng Philips tại EIU, phòng nghiên cứu và phát triển chung của VNTT và Wustech.. ,(26).
Bình Dương đặc biệt phát triển khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, xây dựng một trung tâm đổi mới sáng tạo BIIC của tỉnh để làm mái nhà chung cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, gẳn kết các bên. Các viện trường, doanh nghiệp đang rất hăng hái bứt phá, hình thành các trung tâm thúc đẩy khởi nghiệp, tiêu biểu như BBI tại EIU, xưởng thực nghiệm cho khởi nghiệp sản xuất 16.000 m2của Becamex, câu lạc bộ khởi nghiệp của Trường đại học Thủ Dầu Một, tổ chức hồ Uợ của Trường đại học Bình Dương, Block 71 hợp tác giữa Becamex và Đại học Quốc gia Singapore đặt tại Thành phố Hồ Chí Minh... Tỉnh đang hồ Uợ Trường đại học Thủy Lợi cơ sở 2 thành lập vườn ươm khởi nghiệp nông nghiệp.
Các dịch vụ hồ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo cũng đang được hình thành đáp ứng nhu cầu mới tại Bình Dương. Tiêu biểu là Trung tâm Thương mại thế giới Thành phố
Khoa học chính trị - số 06/2022
82 Kinh nghiệm - Thực tiễn
Vùng Đôi mới sáng tạo Bình Dương
mới Bình Dương được xây dựng và gia nhập Hiệp hội các Trung tâm Thương mại thế giới vào năm 2019, mở ra kết nối với mạng lưới 330 trung tâm thương mại trên gần 100 quốc gia, vùng lãnh thổ - sẽ hồ trợ mạnh mẽ cho các doanh nghiệp và khởi nghiệp. Từ nãm 2016, Bình Dương liên tục đăng cai tổ chức các sự kiện, hội thảo, triển lãm về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo 4.0, mang tầm vóc quốc tế, thu hút mỗi năm vài nghìn lãnh đạo chính quyền, doanh nghiệp, đại học khắp thế giới tham gia, mở ra cơ hội lớn để học hỏi trao đổi kinh nghiệm, thu hút và nâng cao nguồn lực cho Tỉnh.
4. Định hướng tưong lai
Những đột phá trên đã góp phần đưa Bình Dương trở thành tinh tiêu biểu về công nghiệp hóa, hiện đại hóa, có thu nhập bình quân đầu người đi đầu cả nước, vươn tầm và ghi dấu ấn trên trường quốc tế. Bước sang giai đoạn mới, cùng với cơ hội và thách thức từ cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Bình Dương cần bứt phá để tiếp tục tiên phong vượt qua bầy thu nhập trung bình, và 2021 - 2030 sẽ là giai đoạn quyết định. Hiện nay, quy hoạch tỉnh Bình Dương giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn năm 2050 đang quyết liệt triển khai một cách đồng bộ và khoa học. Tỉnh đã đặt ra 06 câu hỏi lớn cần tập trung giải quyết trong tương lai:
1) Làm thế nào phát huy chiến lược phát triên theo hệ sinh thải? Xây dựng các công trình tạo lực kiểu mới như thế nào đê tạo sự cộng hưởng và giá trị gia tăng mới cho nền kinh tế của Tỉnh?
2) Động lực phát triên kinh tê mới nào thay thế việc phát triển dựa trên thâm dụng lao động, thâm dụng đất đai và giúp Bình Dương giãi quyết bài toán năng suất lao động?(Hiện nay, vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài FDI chiếm 51,6% tông vôn đâu tư tại Bình Dương, tuy góp phần chủ đạo tăng trưởng kinh tế nhưng cũng đặt ra câu hòi về vai trò cùa doanh nghiệp trong nước, làm sao đế nâng cao năng suất, tham gia vào chuỗi giá trị, và đóng góp mạnh mẽ hơn).
3) Làm thế nào đế tránh tĩnh trạng đô thị hóa ồ ạt? Bài học kinh nghiệm từ các thành pho đi trước?
4) Làm thê nào đê phát triền hài hòa, bên vững đê không phải trả giá vê môi hường và sinh thái?
5) Làm thế nào tham gia toàn cầu hóa sâu rộng hơn đê tận dụng nguôn lực đa phương, tránh phụ thuộc vào những thị trường đơn lẻ?
6) Làm thế nào đê mọi tầng lớp xã hội đều được thụ hưởng thành quá của quá trình phát triển?
Hiện nay, Bình Dương đang nồ lực đưa ra nhiều chương trình đột phá hướng tới giải quyết các câu hỏi trên. Một trong những ví dụ tiêu biểu là Tinh xác định tiếp nối thành công đế phát triến tiếp Đe án Thành phố thông minh
2022 - 2026, đưa nhiệm vụ này vào chủ đề của Đại hội Đảng bộ tỉnh Bình Dương lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 - 2025. Đề án sẽ kế thừa và phát huy 04 lĩnh vực từ giai đoạn trước nhưng sâu hơn, nhấn mạnh hơn vào đổi mới sáng tạo, công nghệ 4.0 - chuyển đổi số, tạo tiền đề cho một hệ sinh thái công nghiệp kiếu mới. Đồng thời, Đề án sẽ đẩy mạnh 02 trụ cột mới là: (1) Môi trường bền vững, sinh thái, xanh sạch;
và (2) An sinh xã hội, chăm lo cho đời sống người dân, tạo điều kiện để phát huy nguồn lực toàn xã hội cùng tham gia vào quá trình phát triển. Mô hình Ba Nhà sẽ tiếp tục là nền tảng để thu hút nguồn lực toàn xã hội, trong đó nhà nước sẽ dần dắt đê gắn khoa học, công nghệ sát với thực tiễn, đồng bộ và mang lại giá trị kinh tế - xã hội. Những định hướng này chính là chìa khóa giúp tỉnh đầu tư một cách có trọng tâm trọng diêm, thúc đây chuyên hướng thu hút đầu tư có chiều sâu, thâm dụng công nghệ, đẩy mạnh dịch vụ chất lượng, đáp ứng yêu cầu mới.
Bình Dương cũng sẽ quy hoạch vùng Đổi mới sáng tạo, trọng tâm mới của Đe án Thành phố thông minh, kết nối với thành phố Thủ Đức (Thành phố Hồ Chí Minh) và huyện Chơn Thành (Bình Phước), tạo thành một vệt Đổi mới sáng tạo của vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam.
Vùng sẽ được tập trung nguồn lực tạo ra đòn bây phát triên mới, như xây dựng các khu công nghiệp thông minh, các cụm trường đại học kêt họp với đô thị đáng sống, hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, khoa học, công nghệ, giúp tỉnh nâng lên một tầm cao mới trên trường quốc tế.
5. Kết luận
Sau 25 năm công nghiệp hóa, hiện đại hóa với nhiều sáng tạo dựa trên đường lối, chủ trương của Trung ương, Bình Dương đã có sự bứt phá về kinh tế - xã hội, trở thành vùng công nghiệp hàng đầu của cả nước. Bài viết đã phân tích 03 cách nhìn, 04 cách triển khai đặc sắc, xuyên suốt quá trình phát triển thành công của tỉnh. Bước sang giai đoạn mới, Bình Dương đã chỉ ra những thách thức và phương hướng phát triển, đặc biệt là tập trung vào khoa học, công
nghệ, đối mới sáng tạo, nguồn nhân lực chất lượng, quyết tâm vượt bầy thu nhập trung bình, hướng tới hệ sinh thái công nghiệp kiểu mới - thành phố thông minh, đón kỷ nguyên 4.0U
(1) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIU, t.I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr.234-235
(2) Trần Đình Thiên, Tinh Bình Dương: hình mẫu phát triển theo tư duy thị trường và logic tiến vượt, in trong Tiêp nối truyên thông, tỉnh Bình Dương chặng đường 1/4 thế kỷ: Thành tựu và triển vọng, Bình Dương, 2022
(3),(4),(9),(II),(12),(15) và(16) Nguyền Văn Hùng, Bình Dương: 25 năm chinh quyển kiến tạo, doanh nghiệp đổng hành, in trong Tiếp nồi truyền thong, tỉnh Bình Dương chặng đường 1/4 thế kỷ: Thành tựu và triển vọng, Bình Dương, 2022
(5) Đàm Thanh, Bĩnh Dương - Dấu ấn 1/4 thế kỳ- Bài 2, Báo Bình Dương, 2022
(6), (8), (10), (13), (14) và (19) ủy ban nhân dân tinh Bình Dương, 2022 Báo cáo chù trương, chinh sách công nghiệp hóa, hiện đại hóa đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045
(7)vá(23) Nguyễn Văn Hiệp, Nguyền Việt Long, Thành phố
Thông minh: Những vấn để lý thuyết và thực tiễn, Nxb Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2021
(17) Nghị định số 82/2018/NĐ-CP ngày 22/5/2018 của Chính phú quy định về quàn lý khu công nghiệp và khu kinh tế [Online], Available:
Thuong-mai/Nghi-dinh-82-2018-ND-CP-quy-dinh-ve- quan-ly-khu-cong-nghiep-va-khu-kinh-te-332027.aspx
https://thuvienphapluat.vn/van-ban/
(18) và (25) Becamex, Thành phố mới Bĩnh Dương, Becamex,
[Online]. Available:
thanh-pho-moi-binh-duong/
https://becamex.com.vn/du-an/
(20) Nguyễn Việt Long, Phát triển nông nghiệp tại địa phương công nghiệp: Nghiên cứu trường hợp tỉnh Bình Dương, Tạp chí Khoa học chính trị, số 03/2022
(21) Nguyen Viet Long, Strategic planning vision and some key directions for economic breakthroughs during 2021- 2025 period: A study of Binh Duong-Vietnam and Smart City Program, Journal of Architecture and Planning, vol.
20, no. 172020.
<22) The World Economic Forum, Human Capital Report 2015, The World Economic Forum, 2015
(24) IP y Lượng lớn lao động trẻ Bình Dương ‘khát 'nhà ở giá rẻ, Tuối trẻ online, 2020. [Online]. Available:https://
tuoitre.vn/luong-lon-lao-dong-tre-binh-duong-khat-nha- o-gia-re-20201012091728324.htm
(26) Nguyễn Việt Long, Chính sách ho trợ khởi nghiệp sáng tạo của úy ban nhân dãn tinh Bình Dương giai đoạn 2017 - 2020: kết quả và định hướng, giãi pháp, Tạp chí Khoa học chính trị, số 10/2021
Khoa học chính trị - số 06/2022