tri, lac quan, tinh quyd't tfim vfi khd nang hoat ddng xa hdi. Nhilu ngddi thdnh dat khdng phdi Id ngddi cd IQ cao nha't ma cd EQ cao nhd^t. Tuy nhidn, do chi sd EQ do khdng t h ^ t chinh xac ndn cung khdng t h i xem lfi cdng cu do tinh cam, cdm xuc dflng nhfi't cfla con ngddi.
Hidn nay nhd da ndi, cd nhilu trung tam ra ddi trddng bang cdc ldp hpc cho tre em v l hoc ky IQ, EQ cd le nhdm de'n dng dung cdc phdong phdp day trd nham nang cao chi sd IQ, EQ cho tre. Chi cd cfic CO quan qudn ly nha nddc ve chdt lifdng gido due sau khi th^m dinh mdi eho y kid'n ve tinh h i l u qua cua cac phddng phap gido due dd. Rieng cdc bfic phu huynh n i n idu y, cd nhilu yeu to dnh hddng den sfl phdt t r i l n ciia tre, trong dd cd sfl thdng minh, tinh cam cdm xuc: di truyin, mdi trddng ben ngodi, chd dd dinh dddng, hpc tfip, sinh hoat vui chdi, nghi ngoi, ngu eua tre... Vi vfiy, chinh gia dinh Id ndi dau tien c6 t h i tac ddng tdt den cfic yd'u td' vfla k l . Trdde khi nghi dl'n trddng ldp giup tre phfit t r i l n IQ, EQ, hfiy tao mai am gia dinh Id ndi giup tre hddng nhflng gi tdt nhdt vl chi' dp dinh dddng, v l sd an tofin trong mpi sinh boat, ve sfl thddng ydu dum bpc dung mdc, v l dieu ki^n hpc tfip...
Dflng qud tin tfldng md giao phd tofin bo sfl chfim sdc, day do chi td bdn ngodi. 3$S
hay henh
Khi van d6ng vien bong chay ndi ti^ng th^ gidi Lou Gehrig diidc chan doan bi mdt chiJng b^nh th^n kinh anh hifdng d^n sii vSn ddng thi can b | n h nay diidc dat t&n 6ng (nam 1939). E)6 la benh xd ci5ng c6t ben teo cd (XCCBTC), m6t benh ly thin kinh nghiSm trpng gSv ra tinh trang yfe'u cd, tan ph^ va th&m chi \^l vong. O Hoa Ky, bWh XCCBTC d6i khi con difdc ghi la b^nh ly nd ron thin kinh v&n ddng va ngifdc l^i. Trgn th^
gi6i, bgnh XCCBTC xay ra vdi ti If 1 - 3 ngiiSi trgn 100.000, rigng d Hoa Ky co 20.000 - 30.000 ngK6i bi m^c b&nh v6i licic tinh 5.000 tnidng hdp difdc chin doan hang nam. Phan I6n cac tnf&ng hdp (90 - 95%) bac si khdng bi^'t diidc chac chan tai sao bgnh XCCBTC x^y ra, khoang 5 - 10% cac tnfdng hdp la do di truyin.
B # n h XCCBTC thifdng b a t d S u bdti y e u cd
Trong thdc td lam sdng rfi't khd di phat hi^ii ra benh XCCBTC d giai doan sdm eua bdnh. Khdi ddu hay gap nhat la trieu chflng co gifit cd va yeu co b cdnh tay hoac chan, cd the bieu hien qua vide an ndi khd khan. Ddi Idii, benh XCCBTC dnh hfldng de'n khd nfing kiem sodt cd bap gdy khd khan cho vfin ddng, phfit am, an uong va thd.
Danh thO bdng chdy Lou Gehrig mAc chiing b$nh XCCBTC.
NhiJng ddu h i | u vd trilu chijliig cua XCCBTC bao gdm khd khfin ndng mu bfin chfin (dfi^u hilu bfin chan rdt) hofic ngdn tay; ydu cAng chfin, ban chan hofic mdt cfi; bfin tay ydu hoac khdng lfim dddc mOt sd dpng tdc khdo leo; "chudt nit"
vd CO gi^t cd d tay, vai, lifdi. Tri^u chflng bdnh thddng bdt dau d tay, bfin didn vd sau dd lan ra cdc phdn khde eua cd the. Khi binh tidn tridn thi cd bdp cfing ldc cfing ydu hdn cho ddn khi lilt hdn. Cd khi dnh hddng ddn vide nhai, nudt, ndi vd thd.
Cf bdnh nfiy, cfic te bfio thdn kinh k i l m sodt v|in d§ng cd bi tilu huy dan ddn cho ndn cd s6 ylu ddn vd bdt ddu vd dung. C6 gdn 1/10 sd trddng hdp lfi do di truyin vd m$t sd ly do cd t h i Id nguydn nhfin ciia bdnh: dpt bidn gen, mtft can bing cdc chdt chuyin hda (ngddi b§nh c6 mflc cao b^t thddng glutamat khien td bfio t h d n kinh bi ng?
ddc), ddp fl^g m i l n dich sai l§cb T H u d c & SCfC K H 6 E sd 490 (15.12.2013)
•» TS.BS. BUI MINH TRANG ( h | thing mien dich t^n cdng mdt
sd td bdo binh thfldng cua cd thi), sdn xudt protein bdt thfldng gay dnh hfldng td bdo thdn kinh (lam tidu buy td bdo).
Cdc chuydn gia dfi dda ra mdt sd ydu td nguy cd c6 t h i ddn den bdnh XCCBTC: di truyin (trd cd cha hofic me hi b$nh cd t h i ed khfi nfing phdt t r i l n benh lfi 50%);
tuli hay bi khdi bdnh td 40 - 60;
trddc tudi 65 thi nam nhilu hdn nfl nhdng sau 70 thi ti 10 bdnh c6a nam nfl nhd nhau. Tirdng td cdc b§nh khfic, cd nhilu ylu td mdi trddng ldm khdi phdt b$nh XCCBTC d nhOng ngddi da cd thay ddi vl di truyin. Mdt sdylu tdmdi trfldng cd dnh hfldng din bdnh: hut thudc lfi (cfing hiit thudc Id Idu nfim thi nguy cd cdng ldn, ngdng thudc Id sdm thi s§ gidm nguy cd b^nh);
tidp xfle vdi chi; phuc vu trong qufin ddi (1^ do tai sao thi chda xdc dinh dfl^e nhifng ngfldi ta cho rdng do si^ tidp xuc vdi hda chd't hofic kim lo^i, chdn thddng, nhilm virus, vfin ddng qufi nhilu.,.).
Bid'n chihig c u e b d n h rd't nguy h i ^ m vl li^t cd
Ho hitp: bdnh gfiy ra lidt co hd bfip, cd mdt sd thidt bi hd trp hd hd'p cho bdnh nhdn vfio budi tdi gidng vdi nhflng ngfldi bi ngflng thd khi ngu (mfiy thd fip ldc dflong).
Khi bdnh tidn triln nfing hdn thi cd t h i bdnh nhdn dfldc md khf qudn d l thd trde tidp qua dng vfi cudi cung Ifi hd tr^ bdng mdy thd.
Phdn ldn bdnh nhdn tiJf vong do suy hd htfp, thifdng xdy ra trong vdng 3 - 5 ndm sau khi khdi phfit tri^u chflng ddu tiln.
Nud't kh6: khi cd thdc hidn ddng tdc nudt bi dnh hddng till b^nh nhfin sd bi rdi loan dinh
dddng vfi thilu nddc. Benh nhdn cung c6 nguy cd bi hit sfic thufc fin vd dich vdo trong phii dda d i n vidm p h i i nfing. Den khi nang phdi nudi fin benh nhdn bdng Ing thdng miji da dfiy d l gidm thilu tdi da nguy cd hit sfic.
Sa sut tri tu^: nhflng benh nhan XCCBTC cd t h i gap phdi van dl vl tri nhd cung nhd cfic va^n de ra quylt dinh.
Dilu tri bdnh rdt khd khfin nen tidn Ifldng rdt kdm.
Chdn dodn b$nh XCCBTC bdng nhflng tridu chflng lfim sfing vfi xdt nghidm dfic hi^u. Thfit sfl rat khd chdn dodn sdm b^nh vi nhflng tridu chflng ndy khdng dfic hidu vfi cd mfit trong hdu h i t cfic bdnh Ijr thdn kinh khde. Dl xfic dinh chinh xdc phdi cho b^nh nhfin ldm ede xdt nghidm dfic bi^u nhfl didn co, khdo sdt ddn truyin thdn kinh, chup cdng hfldng tfl nhdn (MRI), xit nghidm mdu vd nfldc tilu, sinh thiet cd (cdt md cd bi b$nh d l xem xdt dfldi kinh hiln vi).
Do di0n ai <S6 dSphit hi$n tSn thuang neuron thin kinh.
Glutamat i3 dgng gSy t6n thuang tS bfio thin fdnh
Tin thddng trong bdnh XCCBTC khdng t h i ddo ngddc lai dddc n i n vide dilu tri chinh ylu Id ldm chfim sfl tiln triln tri§u chflng va h i trd d l ngfldi bdnh tif sinh hoat, sing thpfii mfii. Thudc dilu tri hidn nay ehi ed riluzol dddc FDA (Ccf quan Qufin 1^ Thulc vfi Thflc phim Hoa Ky) cho phdp chi dinh 6 bdnh XCCBTC, thulc ed tfic dung lfim giam tidn t r i l n bdnh do lfim gidm mflc glutamat (ehi hidu qua d mOt sd bdnh nhan cd mflc glutamat cao). Thudc dfldc ehi dinh d l ldm giam tridu chflng eo thdt cd, tfio bdn, mdt mdi, tfing tidt nfldc bpt hofic ddm dai, dau vfi tram cdm, Cac lipu phfip phd'i hdp dilu tri hS tro bdnh nhdn gom: vfit 1^ tri lidu, cfic thid't bi hd trp vdn ddng cung nhfl lidu phfip hd trp ndi. Ngfldi bpnh cd nghi ngd tridu chflng bdnh XCCBTC phdi d i n bfic si chuydn khoa thdn kinh de ddpc td vdn vfi khfim. Dieu tri sdm se giiip kdo ddi cude sdng vd hd trp td't cho bpnh nhfin. 3^
THU(5c&SCfCKH6Esd 490 (15.12.2013)