70 I NGUYÉN THI THÙY, B A M T H I T H O Y
DÀC TRUNG VÀN HÓA DÀN TOC
CÙA NGÒN NGÙ VA TUDUY QUA ÀN DU CÀU TRUC CÙA NHÓM TÙ CHI HIÈN TUONG THIÉN TAI
THUÒC NUÓC TRONG TIÈNG VIÉT
NGUYÉN THI THÙY*
DÀM THI THÙY"
Tóm tàt: Trén cosà phàn tich nàm phi/ang dién quy chiéu cùa càc an du cau trùc có mién nguón là nhóm tù chi càc hién tùong thién tai thuóc nude (lù, lut, han hàn, bang già), bài bào này cho thay tu duy cùa ngUói Viét thién vé kiéu tùduy hình tùang - trite quan thóng qua hai dàc trùng sau: Thù nhat, dàc trùng van hóa dàn toc cùa nhóm tù chi hién tùong thién tal thuóc nùóc dùoc biéu hién trong f nghia biéu trùng (sùdung trgng thài, tinh chat... cùa càc nhóm tùchlcàc hién tùang thién tai thuóc nùóc de biéu Sat càc hién tùang trong Mi song xà hói). Thù hai, dàc trùng vàn hóa dàn toc dùac biéu hién qua an du càu trùc cùa nhómtCr lù, lut, han, hàn/ bang già dùoc thè hién chù yéu qua haiphùang thùc dinh danh: 1) Phùang thùc dinh danh 1: Lù/lut/hgn hàn/bang già + X va Phuong thùc dinh danh 2: X+10/bang/lut/bang già. Haiphùang thùc dinh danh này con cho thày ngùói Viét có càch dién dot càc hién tùang trong dai song xà hai mot càch tinh té va phong phù. Biéu này, mot màt làm giàu /cho tàng ngàn ngùvà mat khàc cung phàn nào phàn ành bàn sàe vàn hóa cùa dot nùóc va con ngùòi Vièt Nam.
TCtkhàa: Bàc trùng vàn hóa, an du càu trùc, thién tal, nùóc, tiéng Viét.
Abstract: Based on analyzing Uve reference aspects of structural metaphors In words/phrases for naturai disasters related to vtater (such as floods, droughts, frosts), the paper Ìndicates that Vietnamese people's mindsets are more inclìned toatype of visual thinking, which includes fwo features. The first one is that the national cultural characteristics of words/phrases for naturai disasters related to water are expressed in the symbolic meaning (using the status, properties of these words to explain social phenomena). The second one considered as these characteristics demonstrated in structural metaphors In words including floods, droughts, frosts are manifested mainly in two Identification methods, viz. Floods/droughts/frosts + X and X + floods/droughts/
frosts. These two methods prove that Vietnamese people often use a diverse and sophisticated style ofstating social phenomena, which both enriches Vietnamese language and lllustrates their cultural identity.
Key words: cultural characteristics, structural metaphors, naturai disasters, water, Vietnamese.
Ngàynhàn bài: l5/12/2017;Ngàyduyétaàng:2l/02/2018.
Dàt van aé mién Trung là 60 ngUÒI thièt mang, 37 ngUòi
V
ièt Nam là nifóc co khf hàu nhièt Sài mat tfch, 31 ngUòi bi thuong, hon 1600 nhà gió mùa nèn thòi tiét có nhiéu dién thièt hai nang... (Khành Nguyen, 2017); thièt bién thàt thuòng nhu han hàn, lù lut, hai do han hàn nàm 2016 tal Nam Trung Bò, bang già,... va hàu qua ma nhùng hién tupng Tày Nguyen va Dóng bang song CCfu Long là này gay ra that nang né. Chàng han, thièt 5.572 ti dóng, trong dò hoa màu: 18.335 ha, hai do mua lù nàm 2017 tal mién Bac va Bàc lùa: 240.215 ha, thùy san: 4.641 ha (Nguyen . . . ,, . : . Duong, 2016 ); thièt hai do mua rét cuoi nàm EmaU:tliiiynd84(gyahoo.coin.vii. 2017, cà nUóc có tren 2.100 con tràu, bò bjTap chi Khoa hgcxà hòi mién Trung, Só 1 (51)-2018 71 chét rét, trong dò Cao Bang 670 con, Lào Cai
440 con, Dién Bién 400 con... {Thành Trung, 2018). Vi vày, hién tùpng thién tai: lù. lut, han hàn, bang già,... là nói àm ành, thàm chi dì sàu vào tiém thùc eùa tàt eà còng dóng ngùòi Viét. Hình ành lù lut, han hàn, bang già,... dupc phàn ành mot càch cu thè vào trong càc tàc phàm vàn chUPng, trong càc hoàn cành giao tiép hàng ngày... nhUng màt khàc nhùng hién tupng thòi tiét cUc doan dò cùng tao ra nhùng àn du y niém khì dién dat nhùng hién tupng khàc eùa dòi song xà hòi.
1.Co sdly thuyét
An du y niém là càch thùc tu duy thuòng nhàt eùa con ngUòì, là mot qua trình tri nhàn eò chùc nàng biéu hién va hình thành nhùng y niém mói. Co che cùa I n du y niém là su chièu xa giùa hai mién j? niém: MIÉN NGUÓN (SOURCE) va MIÉN 0(CH'(TAGRET DOMAIN), trong dò MIÉN NGUÓN có chùc nàng cung càp tri thùc mói va chuyen (gàn) tri thùc dò cho MIÉN DfCH thòng qua càc ành xa (mappings). Theo càch phàn loai eùa Lakoff va Johnson, àn du ^ niém có ba loai, trong dò có I n du càu trùc. Dò là loai àn du khi nghTa {hoac già trj) cùa mot t ù (hay mot biéu thùc) này dupc hìéu (dupc dành già) thóng qua càu trùc cùa mot tù (hoac mot biéu thùc) khàc. Kiéu I n du này thuòng sù dung két qua cùa qua trình biéu trUng hóa (vàt thè va ngòn ngù) va cùa sù lién tuòng (Tran Vàn Co, 2008, tr. 295).
Nghién cÙu an du càu trùc thuòng tàp trung vào phàn tìch càc mò hình y niém.
Chàng han nhù còng trinh Àn du tri nhàn trong ca tùTrinh Còng San, tàe già phàn tich ba mò hinh ^ niém: CON NGL/Ol LA CAY CÒ/
DÒI NCaOl LÀ MOT NGAY/ CUÒC DÓI LÀ MOT CUÒC HÀNH TRlNH.Tù dò, li giài càc co che ành xa giùa eàe mién khòng gian dùa trén hiéu ùng dién dang va càc mó hinh vàn hóa t ù dò khàng djnh ràng, càc mó hinh tri
nhàn nhàn manh vào bàn chat tinh thàn, kinh nghiém tri giàc va nhàn thùc khoa hpc eùa con nguòi (Nguyen Thj Bich Hanh, 2014).
Bài viét Haiy niém tùang phàn - nén tàng cho àn du tri nhàn trong tha Che Lan Vièn (qua cóc tàp Dìéu tàn va Ành sàng va phù sa), tàc già dà phàn tfch hai mò hình y niém: CUÒC SONG CO, CON NGUÒI CU DAU THUONG, TUYÈT VpNG LÀ CO THÈ CHÉT/ CUÒC SONG MÒI, CON NGUÒI MÓl HÀN HOAN, HI VONG LÀ CO THE SONG. Tàc già cho ràng thóng qua eàe I n d ù , nguòì nghé sT dà thè hièn quyén nàng cùa mình trong viéc tri nhàn thè giói va sàng tao thè giói" (Vù Thj Sao Chi, Pham Thj Thu Thùy, 2013). Bài viét Dàe trùng vàn hóa dàn toc cùa ngòn ngù va tùduy qua an du càu trùc cùa "bào" trong tiéng Vièt, tàc già phàn tfch 5 dich quy chiéu cùa "bào" vói 10 mò hinh àn du càu trùc, tù dò dà khài quàt dùpc net vàn hòa dàn toc cùa ngòn ngù va tù duy eùa ngùòi Viét (Nguyin Thj Thùy, 2017a).
Theo Trung tàm khi tupng thùy vàn quóc già, lù, lut, hgn hàn, bang già vói nghTa ban dàu là chi hièn tupng thòi tiét xàu gay hàu qua nàng né cho dòi song con nguòi, nhung do sU tàc dòng cùa hìèn thUc khàch quan nén mién nguón: lù, lut, hgn hàn, bang già trò thành mot trong nhijfng mién tri nhàn co bàn nhàt cùa con ngUòi va tao nèn he thóng ành xa (dfch quy chiéu) ròng mò vói nhiéu ITnh vUc trong thè gioì quan cùa con ngUòi nhU:
hogt dòng kinh té, thj trùòng - tal chfnh ngàn hàng; chfnh trj; thòi gian; sùc khòe bènh tàt; sù vàt sù vièc xày ra trong cuòc song.
Màt khàc, theo két qua nghién cùu eùa còng trình Dàc trùng vàn hóa dàn toc cùa ngòn ngù va tù duy qua an du edu trùc eùa
"bào" trong tièng Viét cho thày, hién tùpng nào gay nguy hiém hon, thuòng xuyèn hon va lón hon dén cupe song con nguòì thi nhùng hién tùpng dò thuòng dùpc quy chiéu nhiéu hon vào càc ITnh vUc trong dòi song {Nguyen Thj Thùy, 2017b). Vi vày, trong
72 I NGUYÉN THITHÙY, PAM THITHÙY
bài viét này chùng tòi chi tàp trung tìm hiéu àn du càu trùc cùa nhóm t ù chi hìèn tupng thién tai thuòc nUóe góm lù, lut, bang già,
^ 1 han nhàm làm sàng tò co che tri nhàn tù mìén NGUÓN là càc hién tupng thién tai thuòc nUòe sang càc mién DfCH qua mot só phuong dién quy chiéu.Tùdó tìm ra net dac trung vàn hóa dàn toc eùa ngòn ngùvà tu duy qua càc àn du càu trùc cùa chùng trong tiéng Viét.
2. Àn du càu trùc cùa nhóm tu' chi hien tifong thién tai thuòc nUÓc trong tiéng Vièt
2.1. Àn du càu trac cùa "bang, lù" vài dich quy chiéu là hogt dóng kinh té, thi trùòng - tài chinh ngàn hàng
TÙdién tiéng Viét dinh nghTa bang: nùòc dóng cùng trong thièn nhién noi có khf hàu lanh (Hoàng Phé, 2006). Ò Viét Nam, bang thuòng xuàt hién ò eàe vùng nùì va eó ành hùòng lón dén dòi song cùng nhu hoat dòng san xuàt cùa ngUòi dàn. DUa vào trang thài dóng cùtig, bàt di bàt djch, bàt dóng cùa bóng nén ngùòi Viét lién tUÒng dén mot nèn kinh té trì tré hoàc tình trgng thi trùòng, tài chfnh ngàn hàng bi ngùng giao dich, khóng phàt sinh giao dich hình thành nén càc y niém: KINH TÉ TRÌ TRÉ LÀ DÓNG BANG/ TÀI KHOÀN Bj KHÓA LA DÓNG BANG/ KHÓNG PHATSINH GIAO DICH LÀ DÓNG BANG. Vfdu:
(1) Nàm nay kinh té vùng vjnh gàn nhù dóng bang vi già dàu giàm (dàn theo Nguyen Thj Thùy, 2017b).
(2) Ngàn hàng Post FinaneeòThuyST vùa thóng bào dóng bang mot Ioat tàì khoàn do tóng bién tàp trang web Wikileaks Julian Assange dùng tén (dàn theo Nguyen Thj Thùy,2017b).
(3) [...] Tài khoàn cùa anh ta dà bj dòng bang do có phàt hién tham nhùng hoi thàng 10 nàm ngoài (dàn theo Nguyen Thj Thùy, 2017b).
Ngoài hièn tùpng bang, thì lù: hién tupng muc nuóc va tÓc dò dòng chày trén song, suoi VUpt qua mùc binh thuòng {Trung tàm Khi tupng Thùy vàn Quóc già) cùng dUpe dùng de chi mot dan vi kinh doanh nào dò bì mat thi phàn kinh doanh, hình thành nén ^ niém: BI CHIÉM LÌNH THj TRUÒNG LÀ CON LU.Vidu:
(4) Chuyen già kình té Pham Chi Lan chia sé vói The Leader mói lo ngai trùóc can lù hàng Thài va nhùng bài hoc dàt già cho Viét Nam. Càc màt hàng Thài Lan dà có mat càn quét Ò hàu hét càc siéu thj lón Ò Viét Nam vói chat lupng va già thành tót [...] {dàn theo Nguyen Thj Thùy, 2017b).
2.2. An du cau trùc cùa "bang già" vài dich quy chiéu là chinh tri
Bang già là nUóe dòng lai vi tròi qua lanh (Hoàng Phé, 2006). Dàc tfnh qua lanh cùa bang già dùpc sù dung làm mién Nguon de quy ehiéu dén mói quan he chfnh tri ngogl giao khóng con tót dep giùa eàe quóc già, hinh thành nén y niém: MÓl QUAN HE CÀNG THANG LÀ BANG GIÀ. Vfdu:
{5) Putin - Trump: 'Gàu xàm' va 'Dai bang' trong móì quan he bang già (dàn theo Nguyen Thj Thùy, 2017b).
(6) Quan hè'bàngglà'Nly- Nga de dpa an ninh toàn càu (dàn theo Nguyen Thj Thùy, 2017b).
2.3. Àn du càu trùc cùa "lù" vctì dich quy chiéu là thòi gian
Lù là hién tupng mUe nUóe va toc dò dòng chày trén song, suoi vUpt qua mùc bình thuòng, thuòng gay thiét hai nghiém trpng cho nhùng noi ma nò di qua va có thè san phàng mpi thùtrong choc làt (Trung tàm Khf tUpngThùyvàn Quóc gÌa).TrUóc sùc manh va su di chuyen nhanh eùa lù, ngùòi Viét cùng dà lay hién tupng lù de lién tuòng, de biéu trUng cho y niém vé thòi gian tròi nhanh. TÙ dò có àn du ^ niém: THÒI GIAN LA CON LO.
Vfdu:
Tap chi Khoa hoc xà hòi mién Trung, Só 1 (51 ) - 2018 73
(7) Làm me don thàn dà 13 nàm. Thj phi eùa 90 triéu dàn do lén dàu. Gành nàng mUu sinh quàn trén vai. Tù mot nhan sàe van nguòi me thành cài xàc triéu ngUòi che. Tài san tich lùy bao nàm khóng cành ma bay.
Tàt eà bj can IO thòi gian euón màt (dàn theo Nguyen Thj Thùy, 2017b).
2.4. Àn du càu trùc cùa "lù" vói dich quy chiéu là sùc khòe bénh tàt
Cùng theo Trung tàm Khf tUpngThùyvàn Quóc già, lù là mot trong nhùng hién tupng thién tai có khà nàng gay thiét hai lón. Vi the, con ngùòi song chung vói lù, tue là song chung vói khò khan va thàch thùc cùa t ù nhién. Cùng gióng nhU khi màc mot chùng bénh nào dò rat khó chùa, tùe là con ngùòi buóc phài chàp nhàn nhùng diéu kién bàt Ipi ma song chung duong dàu vói nò. DUa vào net tuong dóng dò, IQ dùpc sù dung làm mién nguón de y niém hóa vé tình cành chju dùng vé bènh tàt ma con ngùòi phàì trai qua, hình thành nén y niém: MÀC BÈNH NAN Y LA SONG CHUNG VÓI LU. Vi du:
(8) Bénh da day kéo dai 15 nàm rói, song chung vói lù thòi chù biét thè nào bay giò ha bàc {dàn theo Nguyen Thj Thùy, 2017b).
2.5. Àn du càu trùc cùa "hgn hàn, bang, lut" vói dich quy chiéu là sù vàt sù viéc xày ra trong cuòc sóng
Hgn hàn là hién tupng luong mUa thiéu hut nghièm trong kéo dai, làm giàm hàm lupng àm trong khóng khf va hàm lupng nuóc trong dàt, làm can kfétdòng chày sóng suoi, ha thàp mUc nUóc ao ho, mUc nUòc trong eàe tàng chùa nUòe dUòi dàt, gay ành huòng xàu dèn sUsinh trUòng eùa cày tróng, làm mòi trUòng suy thoài gay dói nghèo, djch bénh... (Trung tàm Khi tupng Thùy vàn Quóc già). DUa vào tfnh chat khò han eùa thòi tiét, han hàn cùng dùpc sùdung là mién nguón de lién tùòng tói nhùng sùviée dàng tièc xày ra trong cupe sóng ma sù viéc dò khò
có thè dièn tà thành lòi (khó hgn -^ khó lòi), hinh thành nén y niém: KHÓ NÓI LÀ HAN HAN.Vidu:
(9) Dién thoai vò, Dòi buon, ngùòi càng buon... hgn hàn lòi (dàn theo Nguyen Thj Thùy,2017b).
Hay bang là trang thài dóng cùng cùa nùóc (Hoàng Phé, 2006). DUa vào dò, bang dupc sù dung là mién Nguon de lén tuòng tòi sUthàtvpng khòng dién tà thành lòi trong eàe mói quan he nào dò eùa dòi sóng (bang - trang thài Jóng cùng cùa nùóe) <-trang thài dòng cùng, té liét lòi nói), hình thành nèn y niém: KHÓ DÌÉN DAT LÀ DÓNG BANG. Vi du:
{10)TU:Tói nay di àn vói Huong khóng An :TóÌ nay tao di vói gàu roi TU: Thàt là dóng bang lòi vói mày, suót ngày gàu, gàu, gàu! (dàn theo Nguyen Thj Thùy,2017b).
Hay lut là hièn tUpng ngàp nUóe eùa mot vùng lành thó do lù gay ra. Lut eò the do lù lón, nùóe lù tran qua bò song, de hoàc làm vò càc còng trinh ngàn lù vào càc vùng trùng; có thè do nùòc bién dàng khi giò bào làm tran ngàp nUóc vùng ven bién. Lut gay chét ngUòI, phà hùy càc còng trình xày dung, càn trò lao dòng san xuàt {Trung tàm Khf tupng Thùy vàn Quóc già). Trang thài này cùng dùpc sù dung là mién nguón de biéu trùng cho còng viéc khóng dùng tién dò, kém nàng suàt (cóng viéc bi chim dàm, trì tré Ù tàc khóng xong), hình thành nén y niém:
C H A M T I É N D O CÓNG VIÈC LÀ LUT. Vfdu:
(11) Bàt dàu vào bùóc cuoi cùng, só hóa tranh minh hpa cho quyén sàch bj lut tàm dòi. Mình ve tay nhàp bùt chi lén giày, rói dùng bang vi/acom ve lén mày tfnh. Phàt ró lén (dàn theo Nguyen Thj Thùy, 2017b).
Co thè khài quàt hóa càc nghìa va y nièm cùa eàe tù chi hién tùpng thién tai thuòc nùóc trong tiéng Vièt qua càc ngù cành trong bang 1.
74 I NGUYÉN THITHÙY, B À M T H I T H O Y
Bang 1. V nghla nguT cành va y niém cùa càc tir chi hièn tUdng thièn tai thuòc nUóc trong tiéng Vièt Tìrchi hièn
tifong thién tai thuóc vé nude
Bang
Lù
Bang già Lù Lù
Han hàn
Bang Lut
y nghia ngiir cành
Mot nén kinh té trì tre hoac tình trang thj triidng, tài chfnh ngàn hàng bì ngìrng giao dich, khòng phàt sinh giao dich
Doanh nghièp bj mat thi phan kình doanh Mói quan he chinh tri ngoai gìao khóng tót dep giùa cac quóc gìa
Thòi gian tròi nhanh
Tình cành chiù dung vé bènh tat ma con nguòi phàì trai qua
Nhùng sir vièc dàng tiéc xày ra trong cupe sóng ma sU vièc dò l<hó có the dìén tà thành lòi Suthat vong khòng dìén tà thành lòi trong càc móì quan he nào dò cùa dòi sóng Còng vièc khòng dùng tién dò, l<ém nàng suàt
y n i é m
KINH TÉ TRI TRÉ LÀ DÓNG BANG/TAI KHOÀN B! KHÓA LÀ BÓNG BANG/
KHÒNG PHAT SINH GIAO DICH LÀ DÓNG BANG
B! CHIÉM LÌNH TH! TRUÒNG LÀ LÙ QUÉT
MÓl QUAN HE C A N G T H A N G LÀ B A N G G I A
THÒI GIAN LA CON LÙ M A C B É N H N A N Y LÀ S O N G C H U N G VÒILÙ
KHÓ NÓI LÀ H A N H A N
KHÓ DIÉN DAT LÀ DÓNG BANG C H A M TIÉN DÒ CÓNG VIÉC LÀ LUT (Nguón: Nguyen Thj Thùy, 2017b).
3. €)àc trUng vàn hóa dàn toc cùa ngòn ngùTvàtUduytrongsUhình thành nèn cac an du cau trùc cùa càc hién tuong thièn tai thuòc nude trong tiéng Vièt
Ngòn ngù là eùa só di vào thè giói tinh thàn cùa con nguÒì, di vào tri tue, là phuong tién de bieu dat tu duy. V nghTa eùa tùchùa dùng càch nhìn riéng eùa cóng dóng ngUòi bàn ngùfvéthégiói xung quanh {Nguyen Due Tón, 2010). VI vày de chi ra nhùng dàc diém là dac trUng dàn toc cùa mot dàn toc/ nén vàn hóa cu thè càn phài nghién cùu ngòn ngù trong mói quan he chat che vói vàn hóa cùa mot dàn toc va phàt hién ra nhùng nhàn tó ehi phói su khàc bìét trong càch nhìn thè giói cùa mói dàn toc dò.
Nhùdànéutrén,ViétNamlàmòtquÓcgÌa có khi hàu nhiét dóì gió mùa vói nhiéu dién bién phùctap.Bèneanhdó, nén kinh ténòng nghiép lùa nùóe phu thuòc nhiéu vào thòi
tiét nén hình ành lù, lut, bang già, hgn hón in dàm trong tiém thùc eùa ngUòi Viét bang chinh nhùng hình ành, nhùng hién tupng quan sàt ghi nhan dUpc tù thùc tè. Do dò, trong càch nói hàng ngày, hay trong nhùng tàc phàm vàn hpc, bào ehi - truyén thòng, thì càc hién tupng thién tai thuòc nUóc nhU lù, lut, hgn hàn, bang già luón dupc ngUòI Viét sù dung de bóc lo nhùng tu tuòng, quan diém cùa minh va mang net dàc trung vàn hóa dàn toc riéng.
Thùnhdt, dàc trUng vàn hòa dàn toc eùa nhóm tùchì hién tùpng thién tai thuóc nuóc dupc biéu hién dàm net trong y nghTa biéu trùng cùa nò. Chàng han: TrUòc sùc manh va sù di chuyen nhanh cùa lù, nguòi Viét cùng dà lày hién tùpng lù de lièn tùòng, de bièu trùng eho^nlém vé thòi gian trói nhanh. Hay dàc tfnh qua lanh eùa bang dùpc sù dung làm mién Nguón de quy chiéu dén mói quan
Tap chf Khoa hgc xa hòì mién Trung, Só 1 (51) - 2018 75
he chinh tri ngogl gìao khóng con tót dep giùa càc quóc già. Hay dUa vào tinh trang thài dòng cùng, bàt dòng cùa bang nén ngùòi Viét lièn tuòng dén móf nén kinh té trì tré hoàc tình trgng thi trùòng, tài chinh ngàn hàng bf ngùng giao dich, khóng phàt sinh giao d/ch... Nhu vày, 5? nghTa biéu trUng cùa càc tù chi hién tupng thién tai thuòc nuóc dà cho chùng ta thày dùpc loi tu duy sinh dóng, su quan sàt sU vàt, hién tupng tinh té, cu thè va khà nàng nhàn thùc bién chùng vé thè giói khàch quan gan lién vói dàc trUng lién tuòng eùa nguòi Viét;
Thùhal, dac trUng vàn hòa dàn toc dUpe biéu hièn qua an du càu trùc eùa nhóm t ù lù, lut, hgn, hón/bang già dupc thè hién qua hai phUPng thùc dinh danh:
1) PhUPng thùc djnh danh 1:
Lù/ lut/han hàn/ bang già + X.
Vf du; 1 : Con lù + X {thòi gian) => Con lù thòi gian => Thòi gian tròi qua qua nhanh khòng kip trò tay; han hàn + X (lòi) => Han hàn lòi => Khóng con gì de nói, bàt lue ...;
2) Phuong thùc a n h danh 2:
X + lù/ bang/ lut/ bang già.
Vf du: 1 : X + bang => Kinh tè bj dóng bang
=> Nèn kinh té trì tré;
Vi du 2: X+ Lù => Sóng chung vói lù =>
nguòi buòc phài chàp nhàn nhùng dieu kién bàt Ipi ma sóng chung duong dàu vói bénh tàt.
Trong hai phuong thùc dinh danh trén, thi àn du càu trùc xuàt hién Ò phùong thùc djnh danh 1 là chiém só lupng nhìéu nhàt (20 truòng hpp); àn du càu trùc xuàt hién ò phùong thùc djnh danh 2 chiém só lupng it hPn {15 truòng hpp) (dàn theo Nguyen Thj Thùy, 2017b, tr.35). NhU vày, àn du càu trùc trong phuong thùc ^ n h danh thù nhàt dupc ngUòi Viét tri nhàn phó bién hon ò phuong thùcdjnhdanh thù hai, diéu dò cùng chùng
tò ràng ngùòi Viét tao ra tén gpi mòi trèn ep sò chpn dac trùng "dàp vào màt" (co quan thi giàc) de dinh danh chùng, hay nói càch khàc, trong qua trình tri giàc hay tri nhàn dói tùpng va nhàn dién nò de dàt tén gpi, con ngùòi dà "xoày" càc thuòc tfnh khàc nhau cùa dói tupng vé phfa mình, chÙng tò dàc diém tu duy ngòn ngù cùa ngùòi Viét là thién vé kiéu t u duy hình tupng - trUc quan.
Ben canh viéc thè hièn dac trUng vàn hóa, hai phuong thùc djnh danh trèn cùng tao nén sù phong phù trong càch thùc diin dat, trong càch thùc bieu dat tu duy vé mpi ITnh vUe trong dòi sóng eùa ngùòì Viét. Chàng han, cùng mot mién nguón lù dùpe ành xa tói ba mién dich khàc nhau va thìét làp nén bón mó hinh àn du càu trùc; "bang/ bang già"dùpe ành xa tói ba mién dfch khàc nhau va thiét làp nèn nàm mó hinh àn du càu trùc.
Nhu vày, có thè xem day nhU là hién tUpng
"da nghìa" cùa an du càu trùc, hay nói càch khàc, sù phàt trién ngù nghTa cùa càc tù chi hién tùpng thién tai thuòc nùóe dà dàp ùng nhu càu djnh danh càc hién tùpng mc^ xuàt hién cùng nhù nhu càu dìén dat tinh té, minh xàc cùa tu duy trong giao tièp. Nhùng trai nghiém cùa bàn thàn con ngùòi qua thùc tè vé pham trù thién tai dà giùp cho ngùòi Viét có càch dién dat ngòn ngù tinh té va phong phù, góp phàn làm giàu kho tàng ngòn ngù va phàn ành bàn sàe vàn hóa cùa Viét Nam.
Nhùng trai nghiém dò làm co sò cho sù tri nhàn, de ma hóa càc y niém. Nò làm nén tàng cho so dò tri giàc hién thUc dupc ghi lai qua càc biéu thùc ngòn ngùvà dactrUng chodàn toc. Nhu vay, dUa trén cosò nhùng kinh nghiém va trai nghièm trUc tiép eùa con ngUòi va sU ành hUÒng cùa dàc diém thòi tiétViétNamdàtaora nhùng thòng diépvé mpi su viéc hièn tUpng trong cupe sóng mot càch dòc dào va song dòng.
76 NGUYÉN THITHÙY, DÀM THITHÙY Két luàn
An du y niém nói chung va àn du càu trùc nói riéng khóng ehi là phuong thùc dièn dat y nghì bang ngòn ngù ma con là phuong thùc de con nguòi tU duy vé thè giói khàch quan. Qua viéc phàn tich nàm dich quy chieu cùa càc àn du càu trùc cùa nhóm tù ehi hién tùpng thìén tai thuóc nùóe cho thày, lói tu duy sinh dòng, hinh tupng - trUc quan gàn lièn vói dàc trUng lién tuòng cùa ngùòi Vièt.
Màt khàc, càch tri nhàn va sU ÌUa chpn càc thuóc tinh dàc trUng cùa eàe tù ngù chi hién tupng thién tai thuóc nùòc trong tiéng Viét làm co sò cho sU chuyen nghìa, giùp cho ngùòi Viét eò càch dién dat ngòn ngù thém tinh té va phong phù, dóng thòi cùng phàn nào phàn ành bàn sàe vàn hóa cùa dàt nùòc va con ngùòi Viét Nam.
TÀI LIÈU THAM KHÀO
1. Duy Anh (2017), "Putin- Trump: Gàu xàm va Dai bang trong móì quan he bang già", trén website: https://news.zing.vn/
putin-trump-gau-xam-va-dai-bang-trong- moi-quan-he-bang-gia-post794694.html.
2. Vù Thj Sao Chi, Pham Thj Thu Thùy (2013), "Hai y niém tUong phàn - nén tàng cho àn du tri nhàn trong tho Che Lan Vién (qua càc tàp Diéu tàn va Anh sàng va phù sa)", tap chi Wgón ngù. só 7-8.
3. Tran Vàn CP {2007), Ngòn ngù hpc tri nhàn (ghi chép va suy nghi), Nxb Khoa hpc xà hói. Ha Nói.
4. Nguyen DUPng (2016), Thiét hgl han 5.500 tì dóng do hgn hàn, xàm nhàp man, trèn
website: http^/da ntri.com.vn/xa-hoi/thi et- hai-hon-SSOO-ty-dong-do-han-han-xam- nhap-man-20160429152416285.htm.
5. Nguyen Thj Bich Hanh (2014), An du tri nhàn trong ea tÙTrinh Cóng San, Luàn ànTìén sT Ngùvàn, Hpc vién Khoa hpc Xà hói. Ha Nói.
6. Khành Nguyen (2017), "97 ngùòi bj thiét mang va màt tfch sau dpt mUa lù", trén website: httpy/vtv.vn/trong-nuoc/97-nguoi- thiet-mang-va-mat-tìch-sau-dot-mua- lu-20171014202246404.htm.
7. Hoàng Phé (chù bién, 2006), Tù dién tiéng Vièt, Nxb Dà Nàng.
8. Nguyen Thi Thùy (2017a), Dàc trùng van hóa dàn toc eùa ngòn ngù va tù duy qua an du càu trùc cùa "bào" trong tièng Vièt, K^
yéu hòi thào Ngòn ngù va Vàn hpc Dal hpc su pham Ha Nói 2, Vinh Phùe.
9. Nguyen Thì Thùy (2017b), Ngù nghia cùa nhóm tù chi hién tùpng thièn tai trong tièng Vièt dùói góe dò ngòn ngù hpc tri nhàn, Oé tài càp co sò, Vién Ngòn ngù hpc. Ha Nói.
10. Nguyen Due Tón {20^0),Dàctrtmgvàn hóa - dàn toc cùa ngòn ngù va tù duy, Nxb Tù dién Bàch Khoa, Ha Nói.
11. Thành Trung (2018), Han 2100 con tràu bò bi chét vì rét dàm, rét hgi, trén website: httpy/vov4.vov.vn/TV/thien-tai/
hon-2100-eon-trau-bo-chet-vi-ret-dam-ret- hai-cl570-181567.aspx.
12. Trung tàm Khf tùpng thùy vàn quóc già, mue tin tùe trèn website: http://kttvqg.
gov.vn.
