NHe^^JG VAN DE LY LUAN VE TINH HCfP LY CUA QUYET DINH QUAN LY HANH CHINH NHA NU6c
NGUYEN M I N H F H l f "
Tom tdt: Trong nha nudc phdp quyen xa hoi chii nghia cUa nhan ddn, do nhdn ddn, ui nh&n ddn doi hoi cdc cd quan qudn ly nhd nUdc noi chung. CO quan qudn iy hdnh chinh nhd nitdc ndi rieng phai quan ly xd hoi bang phdp ludt. Cdc quyet dinh qudn ly hdnh chinh nhd nitdc khong chi bdo ddm tinh hdp phdp md con phdi bdo ddm tinh hdp Iy. de bdo uc quyin od idi ich hdp phdp cua cd nhdn. co quan ud to chitc trong ludn thu ud thuc hien phdp luat. Do dd, viec ludn gidi nhitng ud'n de lien quan dgn tinh hap ly cua quye't dinh qudn iy hdnh chinh khong chi co y nghia ui mat ly ludn md con j nghia thuc tiin trong qudn ly hdnh chinh nhd nUdc.
TU khoa. Qudn ly hdnh chinh nhd nudc; quye't Sink quan ly hdnh chinh nhd nitdc: hop phdp:
hdp Ly.
Abstract: A rule-by-lau, state by the people, of the people and for the people requires bureaucratic bodies, in particular adminislratiue institutions, lo act by law. Adminislratiue decisions need not miy lo be legal but also legitimate In order lo protecl the benefils of indiuiduals and organizations. As a result, it IS important lo understand the legilimacy of adminislratiue decisions by the stale.
Keywords: Administrative management, admimstrdlivc management decision by the slate, legitimacy.
Ngdy nhdn bdi. 20/5/2015: Ngdy duyet ddng bai: 27/S/2015.
Dan n h a p
De quan Iy, cac cd quan quan ly hanh chinh nha nudc phai ban hanh cac quye't dinh quan ly hanh chinh nha nudc, nham dat ra chinh sach, quy pham phap luat, hay giai quyet nhiing va'n de cu the phat sinh trong quan ly. Quye't dinh quan Iy hanh chinh nha nudc va nhiing quye't dinh phap luat khac deu phai phu hpp vffi quy luat cua tu nhien va xa hpi. Vi vay, de quan ly co hieu qua, hieu lUc nham lam th!iy doi duoc thuc trang ddi sdng xa hoi theo chieu hudng phat trie'n, doi hdi phai co nhiing quyet dinh quan ly hpp quy luat, co nghia cac quye't dinh qudn ly hanh chinh nha nudc phai dap ling yeu cau hpp ly.
1. Quan niem ve tinh hcfp ly cua quyet dinh quan ly hanh chinh n h a nifdc
Hdp ly la "diing le phai, phu hpp vffi Q NHAN LUC KHOA Hge XJi HQI
logic cua su vat""'. Tinh hdp ly ciia quyet dinh quan ly hanh chinh n h a nUdc (QLHCNN) dupc the hien d sU phu hpp ciia quyet dinh vdi cac quy luat van dpng khach quan cua su vat, hien tuong, c i a qua trinh lien quan de'n npi dung quye't dinh trong nhiing dieu kien, hoan canh xac dinh.
Quye't dinh quan ly h a n h chinh nha nudc la hien tupng mang tinh chii quan, 14 san pham cua hoat dpng cd y thilc ciia con ngudi thong qua cac ca nhan, cac cd quan nha nudc cd thim quyen, la hien tupng mang tinh khach quan. Vi "trong ba't ki mpt xa hpi nao cung tdn tai sU phan dinh giaa cai dupc phep v4 cai bi cam va cflng '•' NCS Khoa Luat. H9C vien Khoa hoc xi hoi.
EmaiJ [email protected].
NguySn Nhu Y (chi bien, 1995), Tit dien tilng Vi^l dime dung. Nxb Giao due, Ha Noi. tr.486.
sfi-zns
NGUYEN MINH PHU tupng tu nhu vay, trong mpi xa hdi deu co
che tai (dudi hinh thilc nay hay hinh thilc khac) ddi vdi viec vi pham su phan dinh do"™, nen "phap luat la mdt ye'u to' tuyet ddi can thie't"™ de "ngan chan hoac tra'n ap nhiing hanh vi ling xii lam ton hai de'n quyen luc xa hpi ddng thdi khuyen khich nhiing hanh vi cd the bao dam su phat trien cua xa hpi"'«. Chinh vi vay, "phap luat la nhiing gi ma theo le phai la phu hpp vdi ban cha't tu nhien cua cpn ngudi...
phap luat va le phai hoa trdn vao nhau dong thdi cung xua't phat til ban cha't tu nhien cila su vat, ban cha't ma ba't cii mpt ngudi nao ciing mang mot so' dac diem cua n6"'='. Hdn niia, quyet dinh QLHCNN la cai Men thuc tdn tai trong quan ly nha nudc. Theo Heghen, "cai gi hpp ly thi hien thuc va cai gi la hien thuc thi hdp ly"™.
Ta't nhien, khong phai cai gi dang ton tai deu la hpp ly, la hien thuc. "Cai hien thuc phai la cai ta't ye'u va xdt de'n cung la cai hpp ly"™. Dieu dd cd nghia la su hien hiiu cila moi quye't dinh da p h i n nao chiing minh quye't dinh cd yen td hpp ly va hpp Iy cai ta't ye'u phai tdn tai trong mdi quye't dinh QLHCNN.
Mpi quye't dinh quan Iy phai hdp ly, vi:
Quye't dinh QLHCNN la phUPng tien quan ly quan trpng dupc cac chu the quan Iy sii dung de tac dpng tdi cac to' chUc, ca nhan khi hp hoat dpng tao nen trat tu cua quan ly, dinh hudng cho su van dpng, phat trien cua cac quan he xa hpi, cac qua trinh quan ly.
Cac quye't dinh QLHCNN se trd thanh phUdng tien quan Iy hieu qua ne'u the hien diing cac quy luat, cac mdi lien he giiJa cac su vat, hien tupng trong xa hpi, da'y nhanh St 1-2015
qua trinh phat trien xa hdi, ban che bdt cac tac dpng tieu cUc, ke't hpp hai hda giiia nhu cau phat trie'n cila xa hdi va muc dich quan ly cHa Nha nUdc. Ne'u trai quy Iuat, cac quye't dmh QLHCNN se khdng the trd thanh phuong tien quan ly hUu hieu, tham chi bi xa hpi chdi bd.
Muc tieu quan Iy ciia mdi Nha nUdc la khac nhau, su khac biet cdn the hien d nhUng thdi ky cu the, trong cac Ilnh vUc khac nhau, nhung muc dich chung nha't bao gid ciing nham d'n dinh va phat trien xa hpi. Mdt each tu nhien, xa hpi ton tai va phat trie'n theo nhiing quy luat rieng vd'n cd. Mpi su tac ddng ciia con ngudi deu cd the lam t h a y dd'i sU phat trien tu nhien cua xa hdi. Neu tac dpng hdp quy Iuat thi tac dpng dd gdp phan thuc day xa hpi phat trie'n, ne'u trai quy luat, du chi la sU tac ddng d mdt linh vuc xa hpi cu the Cling cd the gay nen phan ling day chuyen lam can trd xa hdi phat trie'n i nhieu linh vUc khac nhau.
Quan ly nha nudc bao dam sU d'n dinh ciia cdc quan he xa hdi trong mdt thdi gian nha't dinh. Tuy vay, cac quan he ludn van ddng, ddi hdi phai cd nhiing quye't dinh quan ly phu hpp vdi sU van ddng do, Vi vay, khong nen tuyet ddi hda tinh d'n dinh cua quye't dinh quy pham, cd the d i n tdi he qua: hoac tao ra khung phap Iy qua rpng trong quyet dinh de cac quy dinh '-' Jean-Claudericci (2002), Nhdp mon ludt hoc. Trim Quang Hieu dich, Nxh. Van hoa - Thong tin. Ha No{ tr 4 '" Jean-Claudericci (2002), Sdd, tr. 4.
'" Nhu tren, tr. 23
"'NhiJtren.tr. 21,
'*' Nguyen Trong Chuan, Do Minh Hop (2002), Triei hoc phdp quyen cua Heghen, Nxb. Chinh tri qu6c eia Ha Noi, tr, 63.
^ Nguyen Trong Chuan, Do Minh Hgp (2002), Sdd, tr.73.
NHAN LUC KHOA Hge XA HOI Q
NHCTNG VAN DE LY LUAN VE TINH H O P LY...
trong quyet dinh it chiu anh hUdng bcli sU van dong, thay do'i cua thuc tiln quan ly.
Khi dd, cac quyet dinh se mang tinh chung chung khong phu hdp vdi yeu cau dieu chinh d tam quyet dinh QLHCNN • tam dieu chinh kha chi tiet (sU dieu chinh mang tinh chat chung chi nen ton tai d mot so' van ban cd hieu lUc phap ly cao nhu Hien phap, luat, phap lenh) - gay kho khan cho viec thuc hien quyet dinh va cung de tao nen sU tuy tien trong gidi han qua rpng dUdc phap luat cho phep, Hoac la, vi co' gang giU gin sU dn dinh cua cac quyet dinh QLHCNN cho du thUc tiln quan ly da cd nhUng thay doi vUdt ra ngoai tam dieu chinh cua quyet dinh nhUng van khdng cd sU thay ddi tUdng Ung d cac quyet dinh. Khi do cac quy dinh 16i thdi, lac hau se kim ham xa hpi phat trien.
Nhu vay, tinh dn dinh phai ket hdp hai hoa v6i tinh linh hoat cua quyet dinh de cac quy dinh khong hi thay ddi mpt each chii quan ma vJin dam bao sU phii hdp vdi linh VUc xa hpi dUdc dieu chinh.
Npi dung cua cac quyet dinh QLHCNN ca biet dudc coi la sU cu the hoa quy pham phap luat vao tUng trUdng hdp cu the.
Dieu d6 co nghia r^ng, quy pham phap luat dua ra quy tac xii sU chung phu hdp vdi dieu kien, hoan canh dien hinh (dUdc neu trong ph4n gia dinh ciia quy pham) chUa dung nhUng yeu to phd bien cua cac tinh hudng thUdng xay ra tren thuc te.
Trong do, moi trudng hdp can ap dung phap luat lai cd nhQng dieu kien, hoan canh tinh tiet cu the khac nhau trong gifii han tinh hudng chung da dupc du kien. ap dung phap luat khong ddn gian la sU sao chep lai noi dung cua quy pham da co ma
E 3 NHAN LUC KHOA HQC XAHOI
la sU van dung sang tao quy pham vao dieu kien, hoan canh cu the. Gia tri thuc te ciia quyet dinh QLHCNN ca biet nha trong chinh sU van dung sang tao nay.
Cac quyet dinh QLHCNN dii la quyet dinh quy pham hay quyet dinh ca biet thi noi dung deu dinh r a cac quyen vk nghia vu cho cac doi tUdng tac dpng va phai dUdc bao dam thUc hien tren thUc te. Su bao dam cuoi ciing dUdc thUc hien bling cudng che nha nUdc. NhUng sU bao dam bang cac bien phap cUdng che nha nudc trong p h ^ Idn cac trUdng hdp chi the hien nhU la su bao ddm cd tinh tiem nang, cudng che chi dUdc thuc hien trong nhiing trudng hdp can thiet. Ve cSn ban quyet dinh QLHCNN can cd sU tu giac thuc hien, su dong tinh iing ho cua cac doi tUdng phai thi hanh quyet dinh. Su tu giac thi hanh, ddng tinh, ung ho nay, cd y nghia quyet dinh sU hien thdc hda quyet dinh, vi "ngUdi ta chi cai tri dUdc vdi su Ung thuan cua ngUdi bi tri"'^' va
"luM phap h^u nhu bat luc khi nd khong dUdc long dan... Muo'n hiSu hieu, luat phap phai nhd vao dU lu&n va tinh cam con htJn la trdng cay d canh sat"'^'.
Van de dat ra la dieu gi khien cac doi tUdng tac dong dong tinh, iuig ho, tu giac thi hanh quyet dinh?
Mot Id, do trinh dp nhan thUc va sU nhan thUc cu th^ ve dia vi cua ca nhan, ve mdi lien ho giiia ca n h a n va Nha nUdc va cac ddi tUdng cd lien quan; Hai Id, kha nang thuc hien quyet dinh ciia cac doi
cch^
™ he Dinh Chan (1971), Luat Hien phdp i dmh chinh tri, Nxb. S^i Gon, tr.45.
'" Bertrand Russell (1972), Quyen liic, Nguyen VUdng Cha'n, Dim Xuan Citn (dich). Nxb. Hien dai Sai Gon.
tr 52.
sUf-zns
NGUYEN MINH PHU tUdng tac dong; Ba la, noi dung quyet dinh
phai thiet thuc, khdng do'i ngUdc vdi Idi ich cua dd'i tUdng tac dpng, viec thUc hien quyet dinh phai t h u i n ldi, ddn gian; Bdn Id, npi dung quyet dinh la nhiing van de CO the du lieu dUdc.
Nhu vay, quyet dinh quan Iy hanh chinh nha nUdc phai tao dUdc su thd'ng nhat, ddng t h u a n giUa chu the quan Iy va cac do'i tUdng hi quan ly.
Tdm lai, tinh hcfp ly cua quye't dinh QLHCNN la sU the hien ud diin dat dung dan muc tieu, nhi$m vu, yeu cdu cua qudn ly, sU hdi hoa giaa y chi cua Nhd nUdc udi nhang quy luat khdch quan, nhUng diiu kien kinh te, chinh tri, vdn hod, xd hgi trong do quyet dinh QLHCNN dUdc tgo ra vd phdt huy gid tri co y nghia quyet dinh ddn hieu lite thUc tecua quyet dinh.
2. Tieu c h i d a n h gia t i n h h d p ly c u a q u y e t dinh quan Iy h a n h c h i n h nha nUcfc
Quyet dinh quan Iy h a n h chinh la mot hien tUdng phap luat; do dd, noi dung, hinh thilc va thii tuc xay dUng, ban hanh quye't dinh quan ly h a n h chinh nha nudc phai hdp ly. Cac tieu chi la nhiing can cU, cd s5 de danh gia tinh hdp ly cua quye't dinh quan ly hanh chinh.
2.1. Cdc tieu chi ddnh gid tinh hdp ly ve ngi dung cua quyet dinh hdnh chinh nhd nudc.
Su phii hap cua quyet dinh qudn ly hdnh chinh nhd nudc vdi dieu kien kinh te
Cac quyet dinh QLHCNN quy pham la mot bo phan cua he thd'ng phap Iuat, md'i quan he giUa quyet dinh QLHCNN quy pham va kinh te khdng nSm ngoai md'i quan he giiia phap luat vdi kinh te da 56B-2015
dUdc cac nha nghien cUu phat hien va thuc te chiing minh.
Tinh quye't dinh ciia kinh te' ddi hoi hoat dpng xay dUng quye't dinh QLHCNN (xay dung phap luat) phai ton trpng thUc te khach quan, cac quy dinh dUdc tao ra trong quye't dinh la sU ghi nhan, bao ve, tao dieu kien cho cac quan he kinh te tdn tai, phat trien cd dinh hudng, hdp quy luat.
Khong chi dUng lai d dd, sU phii hdp cua quyet dinh vdi kinh te dUdc phan anh d hieu qua kinh te cua viec thUc hien quyet dinh. Cu the la nhiing tac dpng khong mong muoh va chi phi cho viec thUc hien quye't dinh phai thap hdn nhiing ldi ich kinh te ma viec thuc hidn quye't dinh mang lai. MUc dp tUdng xUng giiia chi phi va ldi Ich la mpt trong nhiing cd sd danh gia tinh hdp ly cua quyet dinh QLHCNN"°>. Tuy nhien, danh gia hieu lUc, hieu qua kinh te cua mot quyet dinh QLHCNN quy pham ra't khd, vi nhiing ldi ich ma quyet dinh mang lai hay ton tha't do quyet dinh gay ra thUdng khong cd tinh true tiep, thieu cu the, ddng thdi lai ludn hda trdn vdi k§'t qua tac dong cua nhieu yeu td khac. Viec danh gia nay ddi vdi quyet dinh QLHCNN ca biet cd phan de dang hdn. Chang han, quyet dinh xay dUng dudng ham ddo Hai Van la mot quye't dinh phii hdp ve kinh te. Bdi vi, quye't dinh nay khdng chi phii hdp kha nang thUc hien dudi gdc do kinh te ma cdn mang lai hieu qua kinh te ro ret. Mac du chi phi cho viec xay dung va duy tri dUdng ham nay ra't Idn nhUng ldi ich ma dUdng ham mang lai gdm tiet
"°' Xem: Martine Lombard, GUles Dumont (2007), Phdp lugt hdnh chinh cua Cong hoa Phdp, Nxb. T J phap, Ha Noi. tr 688.
NHAN LUC KHOA HOC XA Hdi Q
NHITNG VAN DE LY LUAN VE TINH H O P LY...
kiem thdi gian, tien cua do cac piitJdng tien giao thong rut ngan tiuoc diicJng di, giam b6t nhiing ton that ve ngiidi va tai san gay ra bdi cac vu tai nan giao thong tren dudng deo nguy hiem 16n hdn chi phi do nhieu ISn.
Sit pha hop cua quye't dinh qudn ly hdnh chinh nhd nUdc vdi vdn hoa
Mac dii, CO rat nhieu quan niem Ithac nhau ve van hoa, nhung tat ca deu tho'ng nhat coi v ^ hoa la hoat dong tinh than hu6ng tdi viec san xua't ra cac gia tri chan, thien, ml. Van hoa co mat trong bat cii hoat dong nao ctia con ngudi dii do la hoat dong tren linh vUc kinh te, chinh tri hay cu xtl hang ng&y. Van hoa thuoc ve y thtlc ciia con ngUdi. Vi vay, van h6a chiu sU quy dinh cua cd scf kinh te, chinh tri ciia mot che do nha't dinh.
Phap luat va van hoa ciing thuoc ve y thiic xa hoi, deu chiu su quy dinh ciia kinh te nen chiing co nhieu net tUOng dong, song sU phan anh xa hoi ciia chiing khong giong nhau vJ co su tac dong qua lai ISn nhau trong sii ton tai, phat trien.
Ca van h6a va phap luat deu phan anh dcS song xa hoi nen chiing deu the hien trinh do van minh ciia tiing thoi ky cu the va ban than phap luat ciing "tha'm" dftm van hoa "Cac dao luat cua Mha nudc la mot loai di san van hoa dudi mot dang dSc thil phan anh nhiing dieu kien lich sil, nhiing dac trung cila ddi song tinh than cua mot xa hoi, la net rieng biet c i a tuing nen van minh""".
0 nudc ta hien nay do tinh da dang, phiic tap ciia kinh te thai ky qua do, lai chiu tac dong cua xu the toan cSu hoa nen van hoa ciing da dang, philc tap theo. Nen EQ "HiNigC KHOA HOC XAHOI
van hoa da dan toe cua nifdc ta cung 1|
van de khong ddn gian. Do d6 de c6 dUflc cac quye't dinh QLHCNN phu hop vdi vSn hoa thi qua trinh xay dung cac quye't dinh phai the hien cai nhin toan dien, chien luoc, bien chiing.
Su phii hdp ciia quydt dinh qudn ly hdnh chinh nhd nitdc vdi dgo dde
La mot hinh thai y thiic xa hoi, dao diic phan a n h ton tai xa hoi va do ton tai xa hpi quye't dinh. Trong lich sii nhan loai da CO mpt thdi dao diic la ye'u to cd ban dilu chinh h a n h vi cua con ngudi mk vin duy tri xa h6i trong mpt trat tii.
P h a p luat, trong do co quye't dinh quan ly h a n h chinh va dao dilc l i nhiing hien tupng xa hpi gSn gui va bo sung cho nhau.
Dao diic luon ton tai ben canh phap luSt, cung dieu chinh cac quan he xa hpi, viia dam bao trat tu, viia thiic da'y xa hoi phat trien. NS'u nhu phap lu&t chi dieu chinh cac quan he xa hpi pho bie'n, dien hinh thi dao diic dieu chinh rat nhieu cac quan h§
xa hpi khac nhau. Cac gia tri, ehuin miic dap dUc hinh t h a n h chSm, co gia tri on dinh, da dudc chpn Ipc, thich nghi vdi cac dieu kien khach quan va dupc mpi ngUtIi cong n h t o , thiic hien. Cac quye't dinh QLHCNN kheng the dUa ra cac quy dinh trai vdi dao diic truyen thd'ng. A-lech-xay- ep cho rang: "Bgo diic thdng tri xuyen sudt ngi dung cua phdp lugt. vi nhiiu mat xac dinh len cdc dgc tinh cua no"'"'. Mac dii.
'"I X.X. A-lech-xay-ep (1986), Phdp lual trong CIJ4C sdng cua chung ta, Dong Anh Quang (dich). Nxb. Phfip ly, Ha Noi. tr. 133.
"-| X X. A-]ech-xay-6p (1986), Phdp ludt trong at^
sdng cua chung ta, Dong Anh Quang (djeh), Nxb. Phap ly, Ha Noi, tr,I36.
sitmi
NGUYEN MINH PHU khong ai phii nhdn vai trd cua phap luat
nhung trong phap luat cd the tha'y ro da'u an cua dao dUc. ThUc te cho thay, cac quy dinh ciia phap luat phii hdp vdi dao diic thi di dang dUdc chap nhan, thUc hien, nhQng quy dinh khdng phu hdp v6i dao dUc khd di vao ddi sd'ng. De quyet dinh QLHCNN phii hdp vdi dao dUc can t r a n h ca hai xu hudng: dao dUc hda cac quy dinh cua phap luat, lam giam sUc manh vdn cd cua phap luat, phi dao diic hda cac quy pham phap luat, lam xd cUng phap luat.
Ca hai xu hUdng nay deu cd nguy cd phan tac dung cua cac quye't dinh QLHCNN.
SUphu hdp cua quyet dinh qudn ly hdnh chinh nhd ni/dc vdi phong tuc, tap qudn
Phong tuc, tap quan la yeu to dieu chinh xa hpi xua't hien rat sdm trong lich sd. Khi chua cd phap luat, phong tuc, tap quan ddng vai trd dieu chinh cac quan he xa hoi tUdng tu nhu phap luat sau nay.
Hinh thUc phap luat dau tien trong lich s\i ciing la tap quan phap, tUc la tap quan xa hoi da dUdc chuyen thanh phap luat. Sau khi cd phap luat, phong tuc, tap quan van dieu chinh mpt so' lUdng Idn cac quan he xa hpi, vdn ddng vai trd nha't dinh trong ddi sd'ng va cd tac dong khong nhd tdi phap luat.
Ngay nay, he tho'ng phap luat da kha day du nhUng phong tuc tap quan van chUa ma't di gia tri dieu chinh to Idn ciia no. J.J. Rousseeau nhan dinh: "Luat nay (tdc phong tuc tap quan) khong k h i c len da, len ddng ma khac vao long dan, tao nen hanh phuc chan chinh cua qudc gia.
Luat nay mdi ngay lai cd them sUc mdi;
khi cac luat khac da gia cdi hoac tdt ngam thi luat nay thap cho nd lai sang len, hoac sti 9-2015
bd sung thay the nd, duy tri ca dan tdc trong tinh than the che, lang lang dUa sUc manh ciia thdi quen thay cho sUc manh ciia quyen uy"''^'.
Ciing mpt he thd'ng dieu chinh, phong tuc, tap quan va phap luat cd quan he tac dpng qua lai Idn nhau. Neu phap luat khong phu hdp vdi phong tuc, tap quan thi phong tuc, tap quan se nhU mpt thU luat ngam chi phdi cac quan he trong cong ddng va phap luat se hi lan tranh. NgUdc lai, phap Iuat cd kha nang ciing co' nhiing phong tuc, tap quan td't dep, tich cUc hay loai trU, han che cac hii tuc lac hau troi bupc con ngudi, can trd xa hpi phat trien.
Nhu vay, xet ve phUdng dien ly luan noi chung, dieu kien lich sii cu the d Viet Nam ndi rieng, sU phu hdp cua quyet dinh QLHCNN vdi phong tuc, tap quan vUa dam bao gia tri thuc te ciia quye't dinh vUa dam bao ket qua dieu chinh ben vdng cua quyet dinh • de dang thiet lap va duy tri trat tu xa hpi vdi sU ddng tinh, ung hp rong rai cua nhan dan.
2.2. Tieu chi vi ky thuat diin dat quyet dinh qudn ly hdnh chinh nhd nUdc
Su dgc lap tucfng doi ve ngi dung cua quyet dinh qudn ly hdnh chinh nhd nude
Mdi quyet dinh QLHCNN la mot bp phan ca'u thanh ciia he tho'ng cac quye't dinh, co su anh hUdng lan nhau trong mpt chiing mUc nhat dinh, vUa cd sU dpc lap trong sU tdn tai va phat huy gia tri cua chung.
TrUdc het hay xem xet quyet dinh QLHCNN vdi tu each la mot vSn ban. Van ban, ba't ke la loai van ban gi, theo ngdn
'"' Jean Jacques Rousseau (1992). Ban ve khe'Udc xd hoi, Nxb Thanh pho'Ho Chi Mmh, tr.90.
NHAN LUC KHOA Hpc XA Kfil Q ]
NHIJNG VAN DE LY LUAN VE TINH HOP LY...
ngii hpc van ban, "la san pham cua ldi ndi hoan chinh""", trong do co su thong nha't ve nghia va co gia tri giao tie'p. Su thong nha't ve nghia cua van ban the hien ci sU thong nha't ve chu de cua no. Tii van de ly luan mang tinh cha't chung ve van ban do cho tha'y moi quye't dinh QLHCNN chi vdi tu each la mpt van ban da k h i n g dinh co tinh dpc lap ve npi dung. Mpt each trUc tie'p, trong quan ly hanh chinh nha nudc, su tac dpng (quan ly) cila chu the quan ly tai doi tupng chiu su quan ly la mpt qua trmh diln ra thudng xuyen, lien tuc the hien dudi nhieu hinh thilc khac nhau ma chii ye'u bing viec ban hanh cac quye't dinh QLHCNN. M6i quye't dinh chiia dung mpt tac dpng cua chu the quan ly doi vdi doi tupng chiu sU quan ly. Tac dong do (npi dung cua quye't dinh) phu thupc vao chii the quan ly, do! tupng chiu su quan ly, nhiem vu, yeu cau, muc dich, hoan canh quan ly. Khi nhiing ye'u to do thay ddi thi can c6 tac dpng (quye't dinh QLHCNN) phii hop hdn.
Cac quye't dinh QLHCNN nay, tiiy theo d6 14 quye't dinh quy pham hay ca biet, co moi hen he nhi't dinh vdi nhau nhung m6i quye't dinh deu co tinh dpc lap tuong doi do dupc ban h i n h bdi chu the xac dinh, co gia tri tac dpng doi vdi ddi tupng xac dinh, nham hudng tdi nhiem vu, muc tieu nha't dinh, trong nhiing dieu kien, hoan canh quan ly cu the. Sd dt sii dpc lap cua quyet dinh QLHCNN chi mang tinh tUdng doi la do tinh thdng nha't va lien tuc c i a quan ly lam cho khong co mpt tac dong (quye't dinh QLHCNN) nao tach hiet hoan toan khoi cac tac dpng khac (quye't dinh QLHCNN va quye't dinh phap luat noi
chung), ke ca cac quye't dinh QLHCNN ca biet dudc ap dung mpt lan.
-Sit dgc lap titang dot cua ngi dung quyet dinh QLHCNN the hien:
Mot la, mdi quye't dinh QLHCNN chi dupc dung de giai quye't mpt vfa de hoSc mpt nhom va'n de co hen quan mat thie't vdi nhau.
Xet dudi goc dp ngon ngii hpc vSn ban, day chinh la tieu chi tho'ng nha't v l nghia cua van ban. Khi quyet dinh QLHCNN chi tap trung giai quydt mpt van de hoac mot nhom v f a de hen quan mat thiet vdi nhau thi kha nang bao dam ve mat ky thuat van ban tuong ddi Idn. Do la: khong kh6 k h f a trong viec tao ra bdcuc vfa ban chSt che, thdng nha't, t h u f a ldi trong viec trien khai cac phan, cac muc, cac y cila van ban;
d l dang tao sU hen ket toan vSn ban do npi dung van ban dupc dinh vi bdi hoJn canh quan ly cu the va thong qua viec lap iai thudng xuyen cac til khda.
X(St dudi goc dp quan ly thi cd nhieu chu the qufa ly khac nhau cung tac dpng vio ddi sdng xa hpi ma moi chu the cd mpt tham quydn nha't dinh. Gidi han thSm quyen c i a moi chu the quan ly dudc xac dinh bdi pham vi vS miic dp cua vfa de cac chu the do CO quyfa gi^i quye't nen c6 sii gidi han ve npi dung c i a quydt dinh 14 phu hpp vdi su phan cdng, phan cap trong qufa ly hanh chinh nha nudc.
Sau xa hdn niia, npi dung cua quydt dmh QLHCNN la su cu thd hda chinh sach phap luat c i a nha nudc ddi vdi tiing linh viic, tiing vfa d l quJn ly. Neu mpt
Q ] NHiNlUC KHOA H9C XAHOI
J»», Tran Ngo« Them (dich), Nxb.Giao d„c H» No,.
sii-jns
NGUYEN MINH PHU quyet dinh giai quye't qua nhieu van de
hay giai quyet nhiing va'n de khac nhau thi viec the hien chinh sach phap luat cua nha nudc trong quyet dinh se khd dam bao tinh nha't quan. Mat khac, nhiing va'n de khac nhau ta't nhien hi chi phd'i bdi nhQng yeu td tu nhien, xa hpi, quan ly khac nhau, ne'u dUdc dat trong cung mot van ban cd the xay ra tinh trang nhUng quy dinh ve va'n de nay da trd nen ldi thdi, lac hau trong khi nhUng quy dinh ve va'n de khac lai con nguyen gia tri thUc tien.
Hai Id, mdi quye't dinh QLHCNN giai quyet va'n de cf mUc dp dii de khong de xay ra tinh trang phai dung nhieu quyet dinh de giai quyet mpt va'n de. Ta't nhien, khong dat ra yeu cau mdi quye't dinh phai giai quyet tron ven mpt va'n de nao do mpt each tuyet do'i; bdi Ie, trong phan Idn cac trUdng hdp npi dung cua quyet dinh ve nhUng linh vUc quan ly dudng nhu tdn tai vinh cdu. Vi du, quan ly ve giao thong, quan Iy ve giao due, vd thanh tra... nen khdng the co mot quyet dinh giai quyet du chi mpt va'n de ludn phu hdp vdi hnh vUc quan Iy dd trong ca qua trinh tdn tai nhU vdy.
Dam bao sU dpc lap tUdng dd'i ve npi dung cua mdi quyet dinh QLHCNN la can thie't nham giai quye't "dUt diem" cac vu viec cu the, tao sU tho'ng nha't trong quan 'y. &6p phan dam bao chat lUdng ciia quye't dinh do xac dinh dUdc ranh gidi cua nd vdi cac quye't dinh phap luat khac. Su dpc lap tUdng dd'i ve npi dung quyet dinh QLHCNN cung bao ham ca sU an khdp vdi cac quyet dinh phap luat khac.
Tieu chi vi ngon nga trong quyet dinh QLHCNN
Sd dung ngdn ngU hdp ly trong quyet sti 9-2015
dinh anh hUdng trUc tiep tdi viec thUc hien quyet dinh ma no cdn co gia tri rang bupc trach nhiem, han che sU tuy tien ciia cac cd quan, cong chUc nha nUdc trong sii dung quyen luc nha nUdc de dam bao hieu luc cua quyet dinh QLHCNN. Ngon ngii la va'n de thupc ve ky thuat trong xay dUng van ban nhUng khong the phu nhdn vai tro dac biet quan trpng cua no do'i vdi cha't lUdng, hieu qua va hieu lUc dieu chinh cua quye dinh QLHCNN.
Ngon ngd dUdc s\l dung trong quye't dinh QLHCNN dUdc quy dinh bdi mdi trUcJng giao tie'p. Mdi trUdng giao tie'p trong quan ly hanh chinh nha nUdc la hoat dpng cong quyen, do vay, ngon ngU trong quyet dinh QLHCNN phai dam bao dUdc cac yeu to' sau:
Ngon nga trong quyet dinh QLHCNN phdi trang trgng, nghiem tdc, khdch quan
Day la thuoc tinh can thie't ciia quyet dinh bdi ngon ngd trong quyet dinh phap luat ndi chung la npi dung quyet dinh co gia tri bat buoc thi hanh doi vdi cac do'i tUdng cd hen quan. Ngon ngii thieu trang trong, nghiem tuc va khong khach quan dl lam cho ngUdi dpc co tam ly coi thUdng, anh huSng tieu cUc tdi viec thuc hien quyet dinh.
Ngon ngu trong quyet dinh QLHCNN phdi chinh xac
Day ia thupc tinh ra't quan trpng ciia quye't dinh QLHCNN. Neu ngon ngU dUdc sii dung chua'n xac thi va'n de do'i tUdng chiu sU quan ly tiep nhan dupc cd kha nang tning vdi va'n de chu the quan ly mudn the hien. Dd la trang thai de phat huy gia tri cao nha't cua quyet dinh QLHCNN vdi tU each la phUdng tien quan ly. Ngon ngd dUdc su dung cang thieu NKAN LUC KHOA HOC XAHOI Q
NHtJNG VAN DE LY LUAN VE TINH HOP LY...
chinh xac bao nhieu thi khofag each giiia va'n de do'i tudng chiu sU qufa ly tidp nhfa dupc va vfa de chu the qufa ly muo'n the hien cang each xa bay nhieu. PGS. Bui Khac Vien da nhan dinh; "Khong co linh vuc nao cua ddi sd'ng xa hpi ma sii dien dat khong chinh xac, sU khong fa khdp giiia ngii va y, gifla ngudi vidt va ngUdi dpc lai cd the gay ra hau qua tai hai nhu trong linh vUc hanh chinh, phap luat"'^^'.
Do do, yeu cau v l tinh chinh xac cua ngon ngU c i a quydt dinh QLHCNN la dilu khong ai p h i nhfa. Tuy nhien, lam the nao de ngon ngii dam bao dupc tinh chinh xac lai la va'n d l khong ddn gifa.
Chang han ve viec dung t i , c6 y kien cho rang, de ngon ngii dam bao dupc tinh chinh xac thi khong dupc dung tii da nghia vi viec dfag til da nghia co the lam ma't tinh chinh xac, tao ra nhiing each hieu khong thdng nha't ve quyet dinh"".
Ngon nga trong quydt dinh QLHCNN chi dupc phep tao ra mpt each hieu duy nha't cho ta't ca mpi ngUdi
Ngon nga trong quye't dmh QLHCNN cdn di hieu
Muc dich c i a yeu cfa nay la giup cho ngudi dpc dl tiep thu npi dung quyet dinh, thuan Ipi cho viec thuc hien quyet dinh.
Montesquieu khang dinh 'Phong each thao luat phai ngfa gpn, ro rang... phong each cac dao luat phai gian di"i™. De quydt dinh QLHCNN d l hidu, cac cau ngfa dudc khuydn khich su dung. Mpt sd ky thuat dac thu nhu vien dfa, ky thuat trinh bay so le cung gop phfa tich cue vao viec lam cho quydt dinh d i hieu, chinh xac"*.
Yen ciu vd tinh di hidu cua ngon ngii CO muc dich tao thuan Ipi cho viec hidu va Q NHiNLVC KHOA HOC XAHOI
thuc hien phap luat, mpi chu the khi doc quyet dinh ddu hieu va thUc hien nhu nhau theo y dd c i a n h a q u f a ly.
2.3. Tieu chi ve tinh kip thdi ciia viec ban hdnh quyet dinh qudn ly hdnh chinh nhd nude ditde the hien nhit sau:
Kip thdi trong viec the che' hoa quan diem, chinh sdch ciia Nhd nUdc
Khi xem xet mdi quan he giiia phap luat va chinh tri, ly l u f a chung v l nha Nudc va phap luat cho r f a g , phap luat do kinh te quyet dinh nhUng phap luat khong true tidp p h a n a n h cac yen cfa cua kinh td ma thong qua chinh tri. Phap luat vita la bien phap, phUdng tien de thilc hien chinh tri c i a giai ca'p cam quyln, viia la hinh t h i e bieu hien c i a chinh tri, ghi n h a n yeu cau, npi dung chinh tri cua giai ca'p cam quyln. Dudng ldi chinh tri dinh hudng cho hoat dpng xay diing phap luat, dinh hudng npi dung phap luat. Thi khi do phap luat la su the che hoa quan diem, chinh sach cua n h a nudc. Vi le do, cd nhOng va'n de neu chi xU vd mde do van dpng, thay ddi c i a ddi sdng xa hpi thi nhu cau thay ddi su didu chinh phap luat chua dat ra n h u n g do quan diem chi'nh sach c i a nha nUdc thay ddi ma xua't hien nhu cau dilu chinh mdi. Ta't nhien, mot chinh p h i phai co chinh sach viing chac.
' " ' B i n Khic V.el (1998), Ki thudi od ngdn ngU soan thao udn bdn qudn ly nhd nitdc, Nxb. Khoa hoc xa h*6i.
Ha Noi, tr.88.
'"^ Xem Trucfng Dai hoc Luat Hk Noi (2007), Gido IrinJt ky Ihual xay dung udn Mn. Nxb. The gidi. Ha Noi, tr.57.
' Montesquieu (1996), Tinh thin phdp ludi, Nxb.
Giao due. Ha Noi, tr.209-210
"•' Xem: Da an VIE/94/003 ISng cucing nang luc phap luat tai Viet Nam (1998). Quy trinh soan lltdo van ban quy pham phdp ludi. Ky ySa id an, Ha N6i, tr.l34, 137, 138.
Sii 1-2015
NGUYEN MINH PHU Tuy nhien, mdt chi'nh sach khdng tu ban
than nd thUc hien dUdc. Phai bao dam rang, mpt du luan giai thich dii rd nhiing nguyen t i c chung ciia nd thanh nhiJng yeu cau, ngan ca'm va cho phep dUdc quy dinh trong luat'^^'.
Neu phap luat khong kip thdi the che hda quan diem, chinh sach cua Nha nUdc thanh cac quy pham phap luat thi d mUc dp ddn gian cd the lam cham trd qua trinh thUc hien cac nhiem vu, muc dich Nha nudc dat ra trong quan ly, d mUc dp nghiem trong co the lam sai lech dinh hudng chinh tri trong quan ly hanh chinh nha nUdc, quan Iy xa hpi. Vdi tu each la coiig cu dieu chinh trUc tiep, chi tiet cac qua trinh xa hpi, quyet dinh QLHCNN phai the che hda kip thdi quan diem, chinh sach cua Nha nudc. Chang han, sU thay ddi nhan thUc cua Dang ve con dUdng di len chii nghia xa hpi d Viet Nam dan de'n su thay ddi chinh sach phap luat ve kinh te. Su thay doi ve chinh sach nay lai d&n den viec ban hang hang loat quye't dinh lap phap va quye't dinh QLHCNN trong linh vUc kinh te cd npi dung khac mpt each can ban so vdi cac quyet dinh trUdc day lam cho nen kinh te nUdc ta vUa thoat khdi tinh trang suy thoai, khiing hoang keo dai trong nhieu nam, vUa giii vUng dinh hudng xa hpi chu nghia.
Kip thdi trong viec saa ddi, ban hdnh quye't dinh QLHCNN do sU xuat hien cua cdc quy pham mdi
Phap luat vdi tinh each la mot he tho'ng chUa dung nhQng mdi quan he tac dpng qua lai, rang budc giUa cdc bp phan ca'u thanh (cac quy pham, cac che dinh, cac
nganh Iuat va cac van ban quy pham phap luat) vdi nhau. Su tdn tai cua mpt bp phan nao do trong he tho'ng phap luat ed the la nham dam bao thUc hien hoac dUdc bao dam thuc hien bang nhUng bo phan khac, hoac eung vdi nhUng bp phan khac cua phap luat tac dpng theo nhiing each thUc, nhiing mUc dp khac nhau vao cung nhUng quan he, nhiing hnh vUc xa hoi nha't dinh.
Su thay ddi d mpt bd phan phap luat thUdng keo theo sU thay ddi tUdng dUdng d nhiing bp phan khae. Su xua't hien cac quy pham mdi cdng cd the phat sinh nhu cau ban hanh quye't dinh QLHCNN mdi siia ddi cac quye't dinh hien ed d nhUng linh vuc hen quan. Neu khdng kip thdi dang ling nhu cau nay se anh hudng den tinh ddng bp cua he thdng phap luat lam giam hieu luc, hieu qua dieu chinh cua ca he thd'ng phap luat ndi chung va cua tUng quyet dinh noi rieng.
Hien nay, tinh ddng bp cua he thdng phap luat khdng chi dUdc xem xet trong gidi ban phap luat qudc gia ma con md rpng trong mdi quan he giUa phap luat qudc gia vdi luat qudc te. Trong xu the hda nhap, da dang hda, da phUdng hoa cac quan he quo'c te, Viet Nam ky ke't nhieu dieu Udc quo'c te da phUdng va song phUdng, cac dieu udc quo'c te nay tac dpng manh me tdi phap luat Viet Nam. Neu khdng kip thdi noi luat hoa eac dieu Udc qudc te thi tien trinh hoi nhap quo'c te se bi anh hUdng lam mat di nhieu cd hpi phat trien mpi mat eho dat nu6c.
"^ Xem: Ann Seidman, Robert Seidman, Nalin Abeysekere (2004), Xem xe't dU dn ludt. Cam nang cho cdc nha lap phdp. Nxb, Chfnh tri quoc gia. Ha Noi, tr.25.
NHAN LUC KHOA HOC XA Hdi Q ]
NHCTNG VAN DE LY LUAN VE TINH HOP LY...
Kip thdi trong viec eu the hoa, chi tiet hoa luat. phdp lenh
Luat, phap lenh la loai van ban quy pham phap luat co hieu lUc phap ly cao dUdc dimg de dilu chinh cac quan he xa hoi cd ban, quan trong. Vi nhilu ly do khac nhau luat, phap lenh khung van ton tai, nha't la d Viet Nam hien nay khi ma moi qua trinh xa hoi (bat nguon t i kinh te) deu dang trong qua trinh hinh thanh va phat trien vdi rat nhilu bie'n doi. Cac luat, phap lenh khung chi thuc su di vao ddi song, phat huy hieu luc khi duac cu the hoa, chi tiet hoa bang cac quylt dinh QLHCNN. Thuc te cho tha'y r i n g , nhilu luat, phap lenh da co hieu lUc phap ly nhung do chua co cac quyet dinh QLHCNN chi tiet hoa nen vSn chua co hieu luc thuc te, cac quan he xa hoi duoc luat, phap lenh dieu chinh vSn d tinh trang cho phap luat. Neu khong kip thdi cu the hoa, chi tiet hda luat, phap lenh thi khong chi lam cham qua trinh dUa luat, phap lenh vao cuoc song ma cdn gay ra nhflng hau qua tai hai do cac quan he xa hoi CO ban, quan trong khong duoc dilu chinh dung ddn, kip thdi.
Kip thdi trong viec gidi quydt cdc vdn di cu thi, cdc tinh hudng bat thitdng, khdn cap phdt sinh trong qudn ly
Quyet dinh QLHCNN khong chi duoc ban hanh d l giai quyet nhiing va'n d l co tinh chat thudng xuyen hoac tSn tai trong mot khoang thdi gian kha dai ma cdn duoc ban hanh d l giai quyet nhiing va'n de cu the phat sinh trong qua trinh quan ly Cac van de cu t h i xay ra doi vdi cac doi tudng CO the, trong dilu kien, hoan canh xac Q HHiNLUt KHOA HOC XAHOI
dinh nen viec giai quyet cac va'n de do phai dua tren nhQng can cd thuc te xac dang, lien quan den quyln va nghia vu cila cac to chiic, ca n h a n cu the. Ne'u khong kip thdi ban h a n h quyet dinh de giai quyet thi viec co the thieu chinh xac, anh huong den quyln va loi ich cua cac doi tUflng cd hen quan, y nghia kinh te, xa hoi, t u tudng ciia quye't dinh bi suy giam.
Do'i vdi cac tinh huo'ng ba't thudng, kha'n ca'p lai cang can tdi sU phan dng n h a n h nhay ciia chii the quan ly. Trong trudng hop nay, sU cham t r i co the dSt doi tuong chiu sU quan ly vao tinh trang vo hudng, lung tiing do khong biet phai xi sU nhu the nao la phu hop hoac co the gay ra nhijng thiet hai nha't dinh do khong ngan ngtra kip thdi kha nang gay hau qua ba't loi do tinh huo'ng dd gay ra.
Chang han, chSm t r i trong viec ban hanh quylt dinh QLHCNN ve cao bi$n phap can thiet de phong, cho'ng hoac cdu trfl thien tai cd the de xay r a thiet hai ve ngudi, tai san - nhiing thiet hai co the da tranh dUOc hoac giam bdt neu ban hanh quyet dinh kip thdi.
Ke't l u a n
Nhu vay, gia tri thuc te cila q'uyet dinh QLHCNN khong chi phu thuoc vao noi dung, ky thuat bilu dat cila quylt dinh ma cdn phu thuoc vao thdi diem quyet dinh duoc ban hanh.
De bao dam hieu luc, hieu qua ciia quan ly, thi moi quylt dinh quan ly hanh chinh nha nudc khong chi phai bao dam tinh hop phap v l noi dung va hinh thdc, ma cdn phai bao dam tinh hop ly v l ndi dung va hinh thilc cua quye't dinh.
s i 1-2013
NGUYEN MINH PHU Trong hoat dong quan ly hanh chinh
nha nudc, ton tai thuc te la cac quyet dinh QLHCNN dUde ban hanh diing tham quyln ve noi dtmg va hinh thiic ciing nhu cac thil tuc phap luat quy dinh, cd noi dung hop phap. Song, khi thuc hien tren thuc te lai gap khong it nhiing kho khan, hieu qua dieu chinh tha'p, nhilu quyet dinh mdi ban h a n h chua lau da phai sfia do'i, bo' sung hoac bai bd lam anh hudng tdi su 6'n dinh va tinh tho'ng nha't cua he thong phap luat, gay tam ly khong to't cho cac cd quan, to' chUc va ca nhan. Dieu do ndi len r i n g , de quyet dinh QLHCNN thuc sU la cong cu, phUdng tien hiiu hieu thi tinh hop phdp khong thoi la chua du, gia tri thuc te cua quyet dinh QLHCNN phu thuoc vao mde do hdp ly cila noi dung, each thilc the hien cac quy dinh va thdi diem ban hanh quylt dinh. Mac dii yeu cau dam bao tinh hdp ly cUa quyet dinh QLHCNN la h i t siic c & thiet, nhung tieu chuan de danh gia tinh hop ly cua quyet dinh lai tudng doi trilu tUflng, viec xac dinh hau qua do quyet dinh ba't hdp ly gay ra do vay ciing ra't khd khan. Chinh vi vay, ma phap luat kho cd the cd nhiing quy dinh chi tiet v l vaii d l xac dinh, xu ly cac quylt dinh ba't hop ly hay truy cflu trach nhiem doi vdi cac nhan, to' chiic ban hanh quyet dinh ba't hdp ly. Do dd, day chinh la mot trong nhflng nguyen nhan quan trong khiln cho yeu cau dam bao tinh hpp ly nhilu khi da khong dUdc coi trong nhu mflc can thie't. De giai quye't va'n d l nay duong nhien khong chi ditog lai d sU nhan dien quyet dinh QLHCNN hdp ly, ma y nghia hdn la lam the nao de quyet dinh QLHCNN dam bao tinh hop ly S6>-201S
thong qua qua trinh thtic hien cac hoat dong cu the trong xay dung, ban hanh va td chflc thue hien quylt dinh.
TAI LIEU THAM KHAO 1. Nguyin Nhu Y (chU bien,1995), TU dien tieng Viet thong dung, Nxb. Giao diic.
Ha Noi.
2. Jean - Claudericci (2002), Nligp mdn ludt hoc, Tran Quang Hieu dich, Nxb. Van hoa - Thong tin, Ha Noi.
3. Le Dmh Chan (1971), Lugt Hien phdp vd ede c/iedinh chinh tri, Nxb. Sai Gon.
4. Bertrand Russell (1972), Quyin lite, Nguyin Vuong Chaii, Dam Xuan CSn (dich).
Nxb. Hien dai Sai Gon.
5. Martine Lombard, Gilles Dumont (2007), Phap luat hanh chinh cua Cdng hda Phap, Nxb. Tu phap. Ha Noi.
6. X.X. A-lech-xay-ep (1986), Phdp lugt trong cuoc sdng eia chiing ta, Dong anh Quang dich, Nxb. Phap ly. Ha Noi.
7. Jean Jacques Rousseau (1992), Bdn vi khe Udc xd hdi, Nxb. Thanh pho'Ho Chi Minh.
8. Olga Ivanovna Moskalskaja (1996), Ngd phdp vdn bdn. Tran Ngoc Them (dich), Nxb. Gido due. Ha Noi.
9. Bili Khac Viet (1998), Ki thuat vd ngon nga soan thao vdn bdn qudn ly nhd nude, Nxb. Khoa hoc xa hoi. Ha Npi.
10. TrUdng dai hpc Luat Ha Npi (2007), Gido trinh ky thuat xay difng vdn bdn, Nxb. The gidi, Ha Npi.
11. Montesquieu (1996;, Tinh than phap ludt, Nxb. Giao due. Ha Npi.
12. Ann Seidman, Robert Seidman, Nahn Abeysekere (2004), Xem xet dtt dn luat: Cdm nang cho cdc nhd lap phdp, Nxb. Chinh tri quo'c gia. Ha Npi.
NHiN LUC KHOA HOC XAH6I Q
