Nghién ci2u Già d ì n h va Giói
Sg 1 - 2 0 1 6
(
b'i
Mói lièn he giura càc yeu to nhàn khàu hoc - xà hói va tà vong tré em duòli 1 tuoi à Vièt Nam
Tran Quy Long
Vièn Nghièn cim Già dinh va Giói
Tom tat: Muc tièu cùa nghién cùu nhàm xem xét nhflng yéu tè nhàn khàu hoc - xà hòi co mó'i lièn he vói tu vong tré em duói 1 tuoi ò Vièt Nam nhU th^ nào thóng qua viéc su dung sò liéu càp tinh/ thành pho cùa mot sò'cuòc Diéu tra quó'c già. Kè't qua phàn tieh cho thày tuó'i két hón trung bình làn dàu phu nfl càng cao, ty le biè't chtì cùa phu nù trèn 14 tuòì càng tàng thì ty le tu vong tre em duói 1 tuoi co xu hUÓng càng giàm. NgUdc lai, tong ty suàt sinh cùa phu nfl càng cao thì ty le tu vong tre em dUói 1 tuoi càng cao. Kè't qua phàn tich làm noi bàt nhu càu càn tàp trung dàu tu nhiéu hdn cho ngUÒi nghèo tiè'p càn vói càc dich vu y té' nhàm cài thién chà't lUòng cuòc sò'ng bòi vì co mói lién he giùa ty lé ho nghèo va ty lé tu vong tre em duói 1 tuoi. Cuoi cùng, ty le tré em duói 1 tuoi tu vong cao hdn ò nhiìng tinh co ty lé dàn toc thièu só'cao hdn. Dieu này co thè là do phong tue tàp quàn, niém tin dóng vai trò quan trong trong chàm sóc sue khòe tre em nói chung va tu vong tré em dUói 1 tuoi nói rièng.
TU khóa: Tre em; Tu vong tre em; IMR; Sue khòe tre em.
1. Dàt van de
Tu vong tré em duói 1 tuoi là chi so dàu ra va là mot Uong nhflng thuóc do dàc biét ve tìiùi hình chàm sóc sue khòe ò mot quòe già bòi vì tre em
62 Nghién cùU Già dinh va Gidi. Quyén 26, so 1, tr. 61-72
rat nhay càm vói eàe diéu kién ve sinh nghèo nàn, suy dinh duòng, hoàc thiéu su ehàm sóe sue khòe cùa cha me. Viéc giàm sÒ uè em duói 1 tuoi tu vong cùng thuòng dugc xem là càch hiéu qua nhàt de tàng tuoi thg bình quàn tu khi sinh. Do dò, nhihig hoat dóng cu thè chàm sóc sue khòe de giàm tu vong tre em se co tàc dung làu dai, dàn dén rùiimg kèt qua tòt hon ve dinh duòng, giào due va sue khòe sau này (Nhóm hành dóng chòng dói nghèo, 2002).
Dua trèn eàc sÓ liéu tu Nién giàm Thò'ng kè hàng nàm va nguón sÓ lièu eùa eàe euóc diéu tra quòc già ve dàn sÒ va nhà ò, bài vièt xem xét tình trang lù vong Uè em duói 1 tuoi ò Viét Nam khoàng hon 1 thàp ky u ò lai day, cùng nhu phàn tich mòi lièn he gifla eàc yéu tò nhàn khàu hgc - xà bòi va tu vong Uè em duói 1 tuoi ò Vièt Nam.
Ty le tu vong tré em duói 1 tuoi (IMR) dugc tinh dua trèn sò Uè em duói 1 tuoi tu vong Uèn 1000 tré em sinh song trong thòi ky nghién cùu, thuòng là mot nàm. Diéu uà bién dóng dàn sò va kè hoach hóa già dình thòi diém 1/4/2013 (ggi tàt là Diéu uà bién dóng dàn so') da uóc tinh IMR cho tàt cà 63 tinh/ thành phÒ, càc vùng dia 1^, thành thi va nóng thòn. De xàc dinh mòi lién he gifla càc yéu tó nhàn khàu - xà bòi va tu vong uè em duói 1 tuoi nghièn cùu su dung nguón sÓ liéu cùa Diéu tra bièn dóng dàn sò cùng vói Nièn giàm thóng ké nàm 2013 va Tóng diéu tra dàn sò va nhà ò Vièt Nam nàm 2009 de phàn tich. Nhung nguón sÒ lièu này eung càp thòng tin à eàp tinh/ thành phò ve càe chi tièu nhu; tuoi kè't hón trung bình làn dàu (SMAM) cùa phu nfl, tóng ty suàt sinh (TFR), ty lé bié't dgc bié't viét (bièt chù) cùa phu nfl tu 15 tuoi u ò lén, ty lé hg nghèo va ty lé dàn toc thiéu sò.
2. Thi^ trang tur vong tre em dirdi 1 tuoi ò Vièt Nam
Biéu dò 1 Uình bay tình hình tu vong uè em duòi 1 tuoi ò Vièt Nam tu nhflng nàm dàu thè ky XXI dé'n thòi diém Diéu Uà bièn dóng dàn sò nàm 2013. Tinh ehung eà nuóc, ty lé lù vong uè em duói 1 tuoi dà giàm tu 30%o nàm 2001 xuòng eòn 15,3%o vào nàm 2013.
Màe dù mùc tu vong uè em duói 1 tuÓi eùa Viét Nam dà eó su giàm dàn nhung vàn co su khàe biét khà lón gifla eàe tình/ thành phó'. Ty lé tu vong tré em duói 1 tuoi thàp nhàt là 8,l%o ò thành phÒ Ho Chi Minh va Dóng Nai. Ngugc lai, ò nhùng tinh nghèo hoàe co ty lé dàn toc thièu sÒ cu trù cao co ty suàt tu vong uè em duói 1 tuoi eao nhu: Lai Chàu (44%o), Dién Bién (35,5%o), Kon Tum (40%o), Ha Giang (35,3%o), Quàng Tri (33,5%o). Chènh lèeh ty lé tu vong uè em duói 1 tuoi gifla tình cao nhà't (Lai Chàu) va thàp nhàt (TP. Ho Chi Minh, Dóng Nai) là 5,43 làn.
35 30 25 20 15- 10 5
Tran Quy Long 63 Biéu do 1. Tur vong tré em duói 1 tuoi qua cac nam (%o)
30 24.8
21
™ 16 16 15 16 15.8 15.5 15.4 15.3 2001 2002 2003 2005 2006 2007 200S 2009 2010 2011 2012 2013
Il
Nguón: Tóng cuc Thòng kè. Nièn giàm Ihòng ké nàm 2001- 2003 va 2005- 2013.
CO su khàe biét rÒ ràng Uong ty lé tu vong tre em duói 1 luói ò gifla eàe vùng kinh té - xà hói cùa dal nuóc. Tày Nguyen, Trung du va mién nùi phia Bàc, va Bàc Trung bó va Duyèn hai Nam Trung bó là ba vùng co ty lé tu vong uè em duÓi 1 tuoi cao hon sò liéu tmng bình eùa quòc già, làn lugt là 26,l%o, 23,2%o va 17%o. Qua dò cho thày, nhflng khàc biét dàng kè ve tu vong uè em duói 1 tuoi phàn ành su eàeh biét gifla càe vùng ve mùe dò phàt uièn kinh t é - xà hói cflng nhu tiép càn phùc Igi xà bòi uong Iinh vue chàm sóc sue khòe tré em. Thém vào dò, màe dù Viét Nam dà dal Mue tiéu thién lùén ky Uong nò lue ve giàm mùe lù vong uè em duói 1 tuoi xuóng duói 16%o nhung thue su Nhà nuóe vàn eòn phài dàu tu nhiéu hon nfla cho càc vùng khó khan nhàm góp phàn nàng cao chat lugng song.
3. Mò'i lièn he giìta càc yeu to nhàn khau - xà hòi va tur vong tré em duói 1 tuoi
3.1. Tuój ké't hón làn dàu cùa phu nùr
Tuoi két hòn làn dàu là mot yé'u tÒ quan Ugng phàn ành khà nàng sinh hoc va chu trình sinh san cùa nguòi phu nù. Vièc smh con som thuòng dién ra khi co tuoi kèt hón làn dàu som va nó khóng nhflng ành huòng dèn sue khòe cùa nguòi me va uè em ma con làm cho thòi gian tham già vào qua trình sinh san cùa nguòi me kéo dai hon va do dò sò con sé nhiéu hon.
Nhtog bièn chùng uong qua uình mang thai va sinh con là nguyen nhàn gay tu vong 70.000 uuòng hgp mói nàm ò nguòi me uong dò tuoi 15-19 (UNICEF, 2009).
64 Nghièn curu Già dình va Oidi. Quyen 26, so 1, tr. 61-72
Biéu do 2. Mòi quan he gifla IMR va SMAM cùa phu nfl ò càp tình
y = -4,1894x+109,71 R^ = 0,3916
21 22 23 24 Tuoi két hón làn dau
• IMR Linear (Ih/R)
Nguón: Tàe già tinh loan tu Diéu Uà bién dòng dan so 2013.
TuÓi ké't hón trung bình làn dàu (SMAM-singulate mean age at mar- riage) dugc uòc lugng giàn tièp lù ly lé ehua tùng két hòn eùa càc nhóm luói tu 15-19 dèn 45-49. Nói càch khàc, SMAM là sò nàm song trung bình truóc khi két hòn làn dàu cùa nhùng nguòi két hón truóc tuoi 50 (Tóng cuc Thòng ké, 2011b). Bièu dÓ 2 minh hoa mòi quan he giùa SMAM cùa phu nù (dugc biéu dién uén uuc hoành, ky hiéu là x ò phuong trình) va IMR (duge biéu dién Uèn truc tung, ky hiéu là y ò phuong Uình) eùa càe tinh/
thành phò tu sò liéu Diéu tra bién dòng dàn sò nàm 2013. Co mòi quan he nghieh giùa hai bié'n sò này rat ró ràng. He sò hói quy cho bièt ràng, khi tàng 1 don vi ò SMAM cùa phu nfl sé làm giàm 4,1 diém phàn Uàm ò ty lé tu vong uè em duói 1 tuoi. He so R bình phuong eùa duòng tuyén tinh này là 0,39 nói lén su bièn thién trong IMR cùa càe tinh/ thành phÒ là khoàng 39% eó thè duge giài thich bang su bièn thién trong tuoi két hón làn dàu eùa phu nfl à eàe tình/ thành phó.
3.2. Tóng ty suàt sinh
Tóng ty suàt sinh (TFR) dugc hiéu là sò con sinh song bình quàn cùa mot nguòi phu nfl uong suó't cà cuóc dòi, nèu nguòi phu nfl dò trong suòt thòi ky sinh de man theo ty suàt sinh dàe trung theo tuoi nhu quan sàt duge trong 12 thàng truóe diéu tra.
Két qua phàn tich ò Bièu dò 3 cho thày, càc tinh eó TFR eao hon dóng thòi eó ty lé lù vong Uè em duói 1 tuoi eao hon. Dò dÒc cùa duòng hói quy cho bièt khi tang 1 don vj cùa TFR sé làm tàng khoàng 17 don vi cùa IMR.
Tran Quy Long Biéu do 3. Mó'i quan he giùa IMR va TFR ò càp tinh
| 6 0
"E 40
•i 30
^ 2 0 o Z. 0
y=16,69x-18, R' = 0,3768
• t i —
1 l i * * T
T
1,7 1,9 2,1 2,3 2,5
Tóng ty suàt sinh
• IMR Linear (IMR)
Nguón: Tàc già tinh toàn tu Diéu tra bié'n dóng dàn sd 2013.
Trèn biéu dÓ, diém giao thàp nhàt giùa hai chi tiéu là eùa thành phÒ Ho Chi Minh vói TFR là 1,68 va IMR là 8,l%o.
Tu kèt qua phàn tich mó'i lién he giùa long ty suàt sinh vói ty lé tu vong tre em duói 1 tuoi ò eàp tình eho thày ràng, khi già dình càng dóng con thì khà nàng dàu tu eho viéc ehàm sóe sue khòe, nuòi duòng Uè em càng han che va do dò góp phàn làm cho nguy eo lù vong cùa tré em eao hon.
3.3. Diéu kién kinh té
Biéu do 4 thè hièn mó'i quan he rat ró ràng khi eàc tinh/ thành phò eó ty iè ho nghèo eao hon thì eó ty lé Uè em duói 1 tuoi tu vong eao hon. He sò hói quy thè hién mói quan he giùa hai yèu tó là cu tang mói 1% ty lé ho nghèo se dàn dè'n tàng 0,7 dièm phàn tram cùa IMR ò eà'p tình. Diém ngoài eùng cùa uuc hoành thè hién ly le ho nghèo cao va luong ùng vói ty lé lù vong u è em duói 1 tuoi cao là eùa eàe tinh Lai Chàu, Dién Bièn, va Ha Giang. Két qua này làm nói bàt nhu càu càn tàp Uung nhiéu hon cho nguòi nghèo tièp eàn vói eàe dich vu y té nhàm cài thièn chà't lugng cuóc song, tu dò giàm ty lé lù vong uè em.
Két qua phàn u'eh hoàn toàn phù hgp vói nhàn xét tu mot nghièn cùu ty lé tu vong bà me va tré em gàn day ràng, tu nàm 1992/1993 dà tÓn tai mot mùc dò uung bmh ve su ehènh léch Uong tì lé tu vong so sinh ò tré em Vièt Nam thièn ve eó Igi eho nhimg phu nfl giàu eó va con cùa ho (UNICEF, 2008).
Ó6 Nghièn cùu Già dinh va Gidi. Quyen 26, so 1, tr. 61-72
Bièu dò 4. Mòi quan he giùa IMR va nghèo ò càp tinh
? 5 0 n
~ 4 0 i 30 Ì 2 0 i
^ 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Ty léhònghèo(%)
• IWR Unear(IIVR)
Nguón: Tàc già tinh toàn tu Diéu tra bién dòng dan sÓ 2013.
* y = 0.7213x+7.8335 R^ = 0,6928
3.4. Trình dò hoc và'n cùa phu nfl
Mot trong nhflng yé'u tò eùa nguòi me lién quan dèn hoat dóng chàm sóc sue khòe cho uè em dugc nhìn nhàn ò hàu hé't càe nghièn eùu là hge vàn va kién thùc eùa nguòi me. Phu nfl co hge vàn thàp thuòng khóng hiéu hoàc hiéu bièt rat it ve nhung rùi ro khi sinh con va nhflng vàn de sùc khòe khàc, chàng han tìm càch dèn bè thòng y té hoàc thuòng thuyè't trong già dình ve viée chàm sóe kip thòi de eó thè cùu mang song cùa nguòi me va dùa con sinh ra. Mòi nàm di hge eùa nguòi me tuong ùng vói tì lé giàm 5- 10% uong mùc dò tu vong eùa Uè em duói nàm tuoi (UNFPA, 2005).
Ngoài viée day liìi thòi diém sinh con, nguòi me dugc giào due co nhiéu khà nàng dàm bào mién dich cho con, biè't nhiéu thóng lin hon ve che dò dinh duòng va su dung eàe bièn phàp eó thai de giàn khoàng càch giùa eàc làn sinh. Con cài cùa hg duge nuói duòng vói che dò dinh duòng tót hon va co ty le song eao hon (UNICEF, 2009).
Mòi quan he gifla ty lé bié't dgc, bièt viét (biè't chfl) cùa phu nfl lù 15 tuoi u ò lén va ty lé tu vong uè em duói 1 luói ò càp tình/ thành phò dugc mmh hga ò Bièu do 5. Theo kèt qua phàn tich, ty lé biét chfl cùa phu nfl trèn 14 tuoi cùa càc tinh/ thành phó eàng tàng thì ty lé tu vong Uè em duói 1 tuoi co xu huóng càng giàm. Diém giao ngoài cùng gifla true hoành va truc mng là cùa thành phò Ho Chi Mmh, day là dia phucmg eó ty lé phu nù tu 15 tuoi trò lèn bièt chfl cao nhàt cà nuóe. 97,6% va co ty le lù vong uè em duói 1 luói thàp nhàt, 8,l%o. Ngugc lai, dièm giao cao nhàt là eùa linh Lai Chàu, tình này eó ty lé phu nfl 15 tuoi u ò lén bièt chfl thàp nhàt
r°]
| 4 0 j i30 -1
Iè tu vong o o i- 0 !
Tran Quy Long Biéu do 5. Mói quan he gifla IMR va t j Iè biét chfl cùa phu nù >=15 tuoi ò càp tình
y = -0 636x + 74.799 R^ = 0.5857
40 50 60 70 80 90 100 Ty té bié't chù
• BBBV-N&15+ Linear (BBBV-Nù 15+)
Nguón: Tàe già tinh toàn tir Diéu ira bié'n dóng dan so 2013.
eà nuóc, 49,6% nhung ty lé lù vong tré em duói 1 mói lai eao nhà't (44%o).
3.5. Thành phàn dàn toc
Nhiìng nguòi dàn tóe thiéu sÒ thuòng là nhflng nguòi nghèo nhàt Uong sò nhiìng nguòi nghèo. Hg thuòng khóng tièp càn dugc day dù vói nguón nuóc saeh va eàe nguón lue khàc, va eó thè bi day vào nhflng he sinh thài kém hoàc bi xuó'ng càp. So vói phàn dóng dàn sÒ Uong nuóe, nhóm nguòi này eó ty lé lù vong uè so sinh va bà me cao hon (UNFPA, 2005). Két qua eùa Tóng diéu tra dàn sÓ va nhà ò Vièt Nam nàm 2009 eho thà'y, eó su khàc biét rat rò ve ty lé tu vong Uè em dutì 1 tuoi giùa càc dàn tóe. Biéu dò 6 uình bay ty lé tu vong Uè em duói 1 tuoi phàn bÒ theo càc dàn tóe eó dàn SÓ mot trièu nguòi u à lèn. Ngoài dàn toc Kinh co ty lé lù vong tré em duói 1 tuoi ò mùc thàp nhàt (13%o), càc dàn toc khàe déu eao hon mùc Uung bình chung eùa eà nuóe.
Gifla càc nhóm dàn toc thièu so, ty lé lù vong Uè em duói 1 tuoi ò dàn toc Hmóng eao nhàt va eao gàn gap 3 làn so vói mùc chung eùa cà nuóc (46%o so vói 16%o). Cóng dóng nguòi Hmóng co quan diém cho ràng phu nfl thuòng de de va "màt dùa tré này ta se co dùa tré khàe - dò là bau vàt eùa Tròi". Nói chung nguòi Hmóng khóng sg dùa bé sinh ra hi chét bòi vì hg tin ràng day là su hién thàn cùa thàn imh (UNFPA, 2008). Quan dièm này là mot nguyen nhàn quan Ugng dàn dèn ty lé sinh va ty lé lù vong Uè em cao uong nhóm ngucri Hmóng. Qua dò cho thày, dóng con, nghèo dói,
68 Nghièn curu Già dJnh va Giói. Quyé^n 26, so 1, tr. 61-72
Bièu do 6. Tu vong tré em duói I tuoi chia theo mot so dàn toc (%o)
Kinh Tày Thai Mipòng Khmer Hmóng
Nguón: Tóng diéu tra dàn sò va nhà ò Vièt Nam nàm 2009.
hoc vàn thàp va tu vong uè em là cài vòng luàn quàn kìm ham su phàt trién cùa dóng bào dàn toc il nguòi nói chung va cùa dàn toc Hmóng nói riéng.
Màe dù dà eó rat nhièu chuong trình cùa chinh phù dugc thièt kè va thuc hièn de ho tra dóng bào càe dàn lòe thièu so nhung noi day vàn con là "lòi nghèo", "tùi nghèo" eùa eà nuóe (UNFPA, 2011).
3.6. Phàn tich da biéti ve cac yèu tò nhàn kh^u hgc - xà hòi ành huòng dèn ty lé tur vong tre em duói 1 tuoi
De xàc dinh càe dac dièm nhàn khàu hgc - xà bòi eó ành huòng nhu thè nào dé'n ty Iè tu vong uè em duói 1 tuoi ò eàp tình/ thành phÒ, nghièn cùu dà su dung phuong phàp phàn tieh hÓi quy da bié'n. Do sÓ lugng màu nhò va phàn bó khóng the hién là mot phàn phói chuàn vì thè càc bién sò dugc diéu chinh cho phù hgp bang hàm logarithm. SÓ lugng bié'n sÒ xem xét dugc dua tàng dàn vào eàe mò hình. O mó hình cuòi eùng (mó hình 5) cà 6 bié'n sò déu dugc phàn tich.
Ké't qua ò Bang 1 cho thà'y ràng, ò nhflng tinh eó tóng ty suàt sinh cao hon thì ty lé tu vong Uè em duói 1 tuoi cflng tàng lèn. Trong khi dò, ly lé phu nfl tu 15 tuoi UÒ lén bièt chfl cùa eàe tinh càng tàng thì ty lé tu vong uè em duòi 1 tuoi càng giàm.
Tàc dòng cùa hai bièn sÒ ty lé dàn toc thièu sÓ va ty lé bó nghèo dò'i vói ty lé tu vong tré em duói 1 tuoi mang linh chat dóng bién va eó ^ nghTa thòng kè. NghTa là ty le dàn toc thiéu sò va ty lé ho nghèo càng cao thì ty lé uè em duói 1 tuoi tu vong eàng cao. Kèt qua phàn U'ch cùng gcri y ràng, eùng eó nhflng dàe trung nhàn khàu hge - xà boi nhu nhau nhung Ùiu vuc
TrSn Quy Long Bang 1. Mò hình hói quy ve tàc dòng cùa càc yé'u tÒ nhàn khàu hoc -
xà hói dòi vói ty le tu vong tre em duói 1 tuoi ò càp tinh/thành phò Mó bình
SMAM cùa phu aù (logarithm) TFR
Ty le bìét chit cùa phu aS >= 15 tuoi Ty lé dào toc tbiéu so (logarithm) Ty lé ho Dghèo (logarithm) Khu vuc dia ly
Dong bing song Hong (nhóm so sanh) Mién nói phi'a \Àc
TningbO Tày Nguyen Dòng Nam 130 DéngbÉngsòng Gru Long Adj-R=
I -.225«"
0,44
2 3 -.I70"» -.095»"
.641"« .566"«
-.016"»
0,63 0,70 4
-.038 .508»"
-.010"
.059"*
. 0 7 2 "
0,79 S
-.014 .268»*
- 0 1 4 « "
. 0 3 5 "
. 0 6 1 "
0 .076 .020 . 3 0 3 "
-.173 - . 2 0 1 "
0,85
Nguón: Tàc già tinh toàn tu Diéu tra bièn dòng dan sÓ 2013 va Tóng diéu ua dàn so va nhà ò Viet Nam nàm 2009.
Tày Nguyen co ty lé tu vong uè em duói 1 tuoi cao hon so vói dóng bang song Hong. Kèt qua này mot làn nfla khàng dinh, Tày Nguyen là khu vuc càn dugc chù y nhàt uong cóng tàc chàm sóe sùc khòe tré em nói ehung va giàm ty lé tré em duòi 1 tuoi lù vong nói rièng.
4. Thào luan va ket luàn
Màe dù tu vong uè em duói 1 tuoi ò Viét Nam dà giàm dàn uong nhùng thàp ky qua va co ty lé tuong dòi thàp nhung Diéu uà bièn dóng dàn so nàm 2013 cho thày vàn co su khàc biét gifla eàc tinh/ thành phÒ. Kèt qua phàn lich khàng dinh eó mó'i quan he chat ehè gifla mot sò yéu tÓ nhàn khàu hge - xà bòi vói ty lé lù vong uè em duói 1 tuoi.
TÓng ty suàt sinh cùa phu nù eó m^i quan he tiéu cuc vói ty lé tu vong uè em duói 1 tuoi ò càp lìiùi/ thành phÒ cùa Viét Nam. Vièc eó it hon nhflng làn smh con khóng chù dinh truóc co thè tao diéu kién cho càc bà me tham già vào lue lugng lao dòng, giùp cho càc eàp vg ehóng dat duge quy mó già dình mong muÒn. Do vày, viéc tièp tue thuc hién càc chuong uình ké hoach hóa già dình ò càc vùng co TFR eao là rat eàn thiét de góp
70 Nghièn cùu Già dinh va Gioì. Quyen 26, so 1, tr. 61-72 phàn giàm thièu ty Iè tu vong uè duói 1 tuoi.
Su nghèo khó gàn Uén vói ty lé tu vong uè em duói 1 tuoi ò Viét Nam.
Phàn tieh eùa Nhóm hành dóng ehÓng dòi nghèo (2002) cho biè't, viéc giàm nghèo khó ò Vièt Nam eó khà nàng mang lai kè't qua khà quan Uong viéc giàm ty lé tu vong ò uè em duòi 1 tuoi. Vi thè, viée dal càc muc tiéu ve ty lé tu vong tré em dutì 1 tuoi ò Viét Nam se phu thuòc chù yèu vào tièn bò Uong viéc giàm nghèo dói va khà nàng cùa Chinh phù uong viéc mò ròng dich vu va chat lucmg dich vu y tè ò càe vùng nóng thón va vùng sàu, vùng xa.
Hge vàn eùa phu nfl là mot chi bào quan trgng qua dò co thè du doàn duge trién vgng song eùa Uè em. Nhiéu nghièn cùu cho thày giào due eùa nguòi me là thuóc do tuong dói ón dinh va là yèu tÓ kinh tè - xà hói co khà nàng lón nhàt trong dy doàn tình Uang sùc khòe cùa uè em. Nghién cùu cùa John C. Caldwell cho bié't, Uong toàn bò sÒ liéu eùa thè giói thù ba duong thòi, eó su tàc dóng dàng ké vào mùe chèt cùa tre em là tu hge vé&i bò me va phàn nhiéu ành huòng này vugt qua viée kiém soàt dòi vói thu nhàp (John C. Caldwell, 1994).
Thuc hién thàp ky bié't chù cùa Lièn hgp quÒe (2003-2012), eóng dóng quó'c tèda nhàii manh phuong dién xà hòi cùa vièc bié't chfl va còng nhàn ràng "tao ra eàc mói truòng va xà bòi biét ehù là mot diéu kièn càn thiét de dat càe mue lièu ve xóa nghèo khó, giàm ty lé tu vong Uè em, han che già tàng dàn sò, dat bình dàng giói va bào dàm phàt trièn ben vùng, hòa bình va dan chù" (United Nations, 2001). Du àn Thién nién ky cùa Lièn hgp quó'c cflng nhàn manh ràng, giào due trung hgc co sò hoàc cao hon cho phu nù là mot yèu tò mang u'nh chién lugc va diéu này sé mang lai
"hiéu qua lón nhàt cho viée Uao quyén eho phu nfl". Giào due mang lai hièu qua cho nfl giói nhiéu hon nam giói vì phu nfl co hge sé tàng euòng su dung càc dich vu sue khòe bà me va ké hoach hóa già dình, dÓng thòi thay dói thài dò cùa hg dói vói càc liù lue (UNFPA, 2005). Ty lé bièt chù cùa Viét Nam dà dugc nàng lén rò rèt va khóng eó su chènh léch nhiéu ve giói Uong viée huòng thu thành qua cùa giào due. Tuy nhièn, vàn eó su chènh léch ve uìiùi dò hgc vàn dal dugc giiia eàe vùng trong nuóc va gifla càc tàng lóp giàu, nghèo uong xà hói. Dòi vói nguòi dàn toc thièu sÒ, vSm de khóng biét tièng phó thóng vàn eòn là mot UÒ ngai eho viéc nàng eao Uình dò hgc vàn eùa phu nfl va han ehè phàn nào khà nang ehàm sóc sùc khòe cho uè em.
Kèt qua phàn tich eung càp nhiing bang ehùng khàng dinh mói quan bé chat che gifla yéu tò dàn toc va tu vong Uè em duói 1 tuoi. Phong tue tàp quàn, niém tin cùa nguòi dàn toc thièu sÒ dóng vai Uò quan Ugng Uong
Tran Quy Long 71 chàm sóc sùc khòe Uè em nói chung va tu vong uè em duòi 1 tuoi nói rièng. Vi du, theo quan niém cùa nguòi Thài va nguòi Hmóng, néu co nhflng trièu chùng/ và'n de nhu tai bièn san khoa, sinh con di tàt xày ra là do "ma dù nhàp vào bung me", "hón via dùa uè khóng hgp vói hón via eùa me". Nhflng quan niém này eó thè khié'n hg chàm tré trong quyé't djnh tìm kièm dieh vu y té'. Thàm chi co uuòng hgp tai bièn nàng, hg de cho phu nfl mang thai, uè so sinh tu vong ma khóng chay ehua vì cho ràng "tròi bàt vay" (UNFPA, 2010). Co thè nói, su khàc biét vàn tièp tue tón tai Uong ty Iè tu vong tré em duói 1 tuoi giùa nguòi Kinh va nguòi dàn toc thièu sò.
Viét Nam eó mot mang luói ehàm sóe y tè ròng khàp vói mot dói ngfl nhàn vién y tè dóng dào va càc chuong trình y té eóng eòng duge tÓ chùe tòt. Tuy nhièn, mùc dò tiè'p eàn va chà't lugng dich vu ò càc vùng nghèo va vùng xa xói vàn gap nhflng càn Uò do dò viéc chàm sóc sue khoe eho tre em Uong nhùng vùng này vàn con nhflng han che nhàt dinh. Nhflng dich vu eung càp eho nguòi nghèo thuòng khóng dal tièu chuàn, va thài dò phàn biét dò'i xù cùng nhu trình dò diéu tri kém co thè khièn nhiìng nguòi nghèo khóng quay lai su dung eàc djch vu dò nfla (UNFPA, 2005). Do vày, truóc bèi eàn phài uu tién cài thién mang lutì va co sò chàm sóc sùc khòe ban dàu nói chung va chàm sóc sùc khòe bà me tré em nói rièng (bao gÓm cà thiét bi va nhàn lue eó chuyèn món thich hgp) ò khu vue nóng thón, nhàt là dòi vói vùng sàu, vùng xa, vì chàm sóc sue khòe sinh san là yèu tÓ quan trgng nhàt Uong càc yèu tò quyé't djnh mùc dò ché't uè em va tang tuoi thg uung bình U'nh tu lue sinh (Tóng cuc Thòng ké. 2011a).
Trèn phuong dién quÒe già, nhiìng nò lue nhàm nàng cao ty le chara sóe sue khòe Uè em giai doan thai san va giai doan nuòi duòng, dàc biét dói vói uè em dàn toc thièu sò, ò vùng sàu vùng xa... chàc chàn se góp phàn ha thàp ty le lù vong Uè em ò Viét Nam. Hai nhóm phu nfl nghèo va phu nù co uình dò giào due thàp khòng chi it co hòi huòng thu càc dich vu eham sóc sùc khòe sinh san va chàm sóc sùc khòe uè em ma hg cflng Il nhu càu hon nèn con cài cùa eó nhiéu khà nàng bi ehèt yèu hon. Do dò, càe boat dòng truyén thòng eàn phài tién hành co Ugng dièm va phù hgp ve vàn hóa de làm thay dói thói quen nhàm già tàng nhu càu ve càc dich vu chàm sóc sue khòe cho tré em (Nhóm hành dòng chòng dói nghèo, 2002). Càn eung càp cho cóng dóng nhùng thóng lin day dù, ho trg cho càc già dình va nguòi ehàm sóe tré em nhùng phuong thùc xù ly dùng lue va kip thòi (Tran QuJ Long, 2009). DÓng thcn, eàe dich vu va eàe chuong Uình thóng tin, giào due va truyén thóng phài duge eoi là muc tièu uu tièn chiiih, va càc chuong trình này càn dugc thìè't kémól càch hflu hiéu nhàm huóng phu nfl co uình dò hgc vSa thàp hoàe khóng eó hgc vàh càc vùng khó khan."
72 Nghièn curu Già dinh va Giói. Quyén 26, so 1, tr. 61-72 Tài lièu trich dàn
Gary Stanley Becker. 1991. A Treatise on the Family-Enlarged Edition. Harvard University Press, Cambridge, MA.
John C. Caldwell. 1994. "NhQng nhàn tò' xa hòi va vàn hóa ành huòng mùc chét ò càc nuóc dang phàt trién". John Knodel, Pham Bich San, Peter Donaldson va Charles Hirschman (Chù bièn). Tuyén làp càc cóng trinh chgn Igc trong dàn so hgc xà hòi. Nxb. Khoa hgc xa bòi. Ha Nói.
Ngàn hàng Thè giói. 2007. Bào cào phàt trién thè gìói 2007: Phài trién va the he kécàn. Nxb. Vàn hóa Thòng tin. Ha Nói.
Nhóm hành dóng chòng dói nghèo. 2002. Cài thién tình trgng sùc khòe va giàm bài nhùng bai binh dang. Bào cào chung cùa càc nhà lai irg. Ha Nói.
Tóng cuc Thòng ké. 2011a. Tdng diéu ira dàn so'va nhà àVìèt Nam nàm 2009- Mùc sinh va mùc chè't àVìél Nam: Thuc trgng. xu huóng va nhùng khàc bièt.
Tóng cuc Thòng ké va Quy dàn sò Lién hgp quòc lai Vièt Nam. Ha Nói.
Tóng cuc Thòng kè. 20ìlh. Tong diéu tra dàn so va nhà ò Viét Nam nàm 2009:
Cau truc tuoi-giói tinh va lình trgng hón nhàn cùa dàn só'Viél Nam. Tóng cuc thòng kè va Quy Dàn sò Lién hgp quòc tai Viét Nam. Ha Nói.
Tóng cuc Thóng ké. 2013. Dié'u ira bié'n dóng dàn so va Ké hoach hóa già dinh thòi diém 11412013: Càc két qua chù yéu. Ha Nói.
Tóng cuc Thò'ng kè. Nièn giàm thò'ng kè 2001. 2002, 2003 va 2005 dén 2013.
Nxb. Thòng kè. Ha Nói.
Tran Quy Long. 2009. "Hành vi chàm sóc sùc khoè cho tré em trong già dình hién nay". Tgp chi Nghién cùu Già dình va Giài, sò 1, U. 67-79.
UNFPA. 2005. Tình trgng dàn so thè giói 2005 - Lòi hùa ve còng bang, bình dang giói, si(c khòe sinh san va càc Muc tiéu Phàt trien Thién nién ky.
UNFPA. 2008. Sùc khòe sinh san cùa dóng bào Hmòng linh Ha Giang - Nghién cùu nhàn hgc y té. Nxb.Y hgc. Ha Nói.
UNFPA. 2010. Nghièn cùu ve sùc khòe sinh san lai Viét Nam: Bào cào rà soàt càc nghièn cùu sùc khòe sinh san cho dong bào dàn toc it nguòi tu nàm 2000 dén 2007.
UNFPA. 2011. Càc dàn toc àVièI Nam: Phàn tich càc chi tiéu chinh lùTong diéu tra dàn sò'và nhà ónàm 2009. Quy Dàn so Lién hOp quóe lai Viét Nam. Ha Nói.
UNICEF. 2008. Cóng bang y té ò Viét Nam: Phàn tich thuc trgng làp trung vào tu vong bà me va tré em. Ha Nói.
UNICEF. 2009. The State oflhe World's Children 2009: Maternal and Newborn Health. New York.
United Nations. 2001. United Nations Literacy Decade: education for ali (A/RES/56/116). 88tìi plenary meetùig.
