C S D NG DANH T R NG CH U T NH N T TRONG M T S TRU N NG N C A NHÀ N NGU N C NG HOAN
Ng Th K mKhánh
Khoa Ng v n Khoa h c x h i Email: [email protected] Ngày nh n bài: 24/4/2020
Ngày PB ánh giá: 22/6/2020 Ngày duy t ng: 06/6/2020
TÓMT T Khi nghi n c u ng n ng trong giao ti p, v n u ti n c quan t m t i ch nh là v n chi u v t. B i nó là d u hi u móc n i u ti n gi a ng n ng và ng c nh. Trong các ph ơng th c c d ng chi u v t th chi u v t b ng danh t ri ng là ph ơng th c chi u v t l t ng nh t. V v y, trong bài báo này, chúng t i s ti n hành t m hi u vi c nhà v n Nguy n C ng Hoan s d ng các danh t ri ng chi u v t nh n v t trong các truy n ng n c a ng. Ph n t ch, ánh giá các danh t ri ng này tr n c ba b nh di n: ng pháp, ng ngh a và ng d ng t ó th y c giá tr c ng nh d ng ngh thu t c a nhà v n.
T khóa chi u v t, danh t ri ng, nh n v t, quy chi u, s ch ,t n, t t n.
USING PROPER NOUNS TO REFERENCE CHARACTERS IN SOME SHORT STORIESB NGU EN CONG HOAN
ABSTRACT When researching language in use, the rst subject to consider is reference. Because it s the rst connection between language and context. In the methods of reference, using proper nouns is the most e ective. So, in this article, we will analyse and appreciate the way writer Nguyen Cong Hoan uses proper nouns for referring characters in his short stories. We will consider these proper nouns in three aspects:
grammatical structure, semantics, and pragmatics to realize their values and the intention of the writer.
K words character, proper nouns, reference, name …
1. T V N
M i nh n v t u là nh ng a con tinh th n c a các nhà v n. Vi c x y d ng nh n v t nh th nào, l a ch n t n ra sao ch c h n u có nh ng d ng nh t nh, nh t là v i Nguy n C ng Hoan m t nhà v n hi n th c ph phán ti u bi u trong n n v n xu i Vi t Nam hi n i u th k XX.
ng sáng tác nhi u truy n ng n, m t s truy n ng n ti u bi u c a ng c gi i thi u trong các ch ơng tr nh Ng v n t b c ph th ng n cao ng, i h c.
V i vi c t m hi u vi c s d ng danh t ri ng (còn g i là t n ri ng) chi u
v t nh n v t trong m t s truy n ng n c a nhà v n Nguy n C ng Hoan xét tr n c ba b nh di n: ng pháp, ng ngh a và ng d ng, chúng t i c g ng ch ra nh ng ngh a, nh ng d ng ngh thu t c a nhà v n trong vi c t t n cho nh n v t có th th y ph n nào cái t m, cái tài, quan i m và phong cách ngh thu t c a ng.
2.CƠ S L THU T
Chi u v t (theo cách g i c a tác gi H u Ch u) là thu t ng xu t phát t thu t ng Reference trong ti ng Anh (mà tác gi Di p Quang Ban, Nguy n Thi n Giáp g i là qu chi u; tác gi Cao Xu n
H o g i là s ch ). Trong bài báo này, chúng t i ch p nh n và tu n theo cách g i c a H u Ch u- cách g i xu t phát t góc ng ngh a - ng d ng.
Theo ó, có th hi u Thu t ng chi u v t ư c d ng ch cái cách nh chúng mà ngư i nói phát m ra m t bi u th c ng n ng v i hi v ng r ng bi u th c ó s giúp cho ngư inghec a anh ta su ra ư c m tcách úng ncái th cth nào, c tính nào, quan h nào, s ki n nào anh ta ang nói n 3, 193 .
C ng theo H u Ch u, có ba ph ơng th c chi u v t l n, ó là: d ng danh t ri ng, d ng bi u th c mi u t và d ng ch xu t. Do i t ng c a bài báo, chúng t i ch t p trung gi i thi u v ph ơng th c chi u v t d ng danh t ri ng.
Danh t ri ng (hay còn g i là t n ri ng) là t n t cho t ng cá th s v t. V v y, danh t ri ng có t nh t ơng ng cá th khác v i danh t chung có t nh t ơng ng lo i. C ng v t nh ch t cá th c a m nh mà danh t ri ng mang nh ng ch c n ng nh t nh. Ch c n ng cơ b n c a danh t ri ng là ch cá th s v t úng v i ph m tr c a cá th c g i b ng danh t ri ng ó. Ngoài ra, danh t ri ng còn có ch c n ng x ng h và ch c n ng thu c ng - t c c d ng c tr ng cho m t c i m, m t ph m ch t, m t thu c t nh nào ó. Do ph m vi bi u th c a danh t ri ng trong bài vi t ch gi i h n i t ng con ng i, n n t y chúng t i s s d ng thu t ng t n ri ng.
t và s d ng t n ri ng là m t hành vi x h i, nó ph i ph h p v i thói quen v n hóa c a m t x h i nh t nh. Tóm l i, có th coi d ng t n ri ng là ph ơng th c chi u v tl t ng nh t b i t nh t ơng ng chi u v t cá th . Vi c tr ng t n ri ng
d d n n s mơ h v ngh a chi u v t song n u bi t d ng úng cách, linh ho t, nó l i t o n n s a d ng trong vi c g i t n i t ng, s v t, mang nh ng giá tr tu t nh t nh. V th , d ng t n ri ng là ph ơng th c chi u v t ph bi n trong i s ng hàng ngày c ng nh trong v n h c, ng th i nó c ng là cơ s l gi i các ph ơng th c chi u v t khác.
3.K TQU NGHIÊNC U
Chúng t i ti n hành kh o sát 74 truy n ng n trong cu n “Ngu n C ng Hoan tru n ng n ch n l c - NXB V n h c, 2005 , thu c k t qu nh sau: có 52/74 truy n nhà v n d ng t n ri ng chi u v t nh n v t. Trong ó có 142 t n ri ng v i s l t d ng là 1346 l n.
- X ttr n bnhd nng pháp chúng t i nh n th y, nhà v n Nguy n C ng Hoan d ng c t n ri ng n c ngoài và t n ri ng Vi t Nam chi u v t nh n v t. Trong ó, s t n ri ng ng i n c ngoài ch chi m 7,04% (10/142). C th là các t n ri ng sau: Bourguignon, Madron, Robert (Th là m nó i t ), Hito, Touta, Toyama (Chi ntranh), Jean (Lại tru ncon mèo), Monto, Thi u Hoa (Thi uHoa), Samandji (Samandji).
Chi m t i 92,96% là t n ri ng ng i Vi t Nam v i s l ng là 132/142 t ng s t n ri ng c d ng. M t s nh n v t, ng d ng các ch cái g i t n nh : B, N (Báo hi u trảngh a m ); Th, Kh, ( ng ch báo ch ng b ng lòng) và X, Y, Z ( in ch c nghè) c ng c chúng t i x p vào lo i này v tác gi d ng ch xu t nh n v t là ng i Vi t Nam. Trong t n ri ng Vi t Nam, ch có 1/132 tr ng h p tác gi Nguy n C ng Hoan s d ng bút danh nó kh ng ph i t n th ng th ng, t n ch nh
c a nh n v t. ó là bút danh L ng M n T , c d ng ch nhà v n L V n T m trong hai truy n ng n Mánh khóe và Nh ntài. Còn l i 131/132 tr ng h p u là t n ch nh c a các nh n v t.
T n ri ng c a ng i Vi t Nam th ng bao g m ba y u t : h , t n m và t n ch nh. Theo tác gi L Bi n trong T lo i
ti ng Vi t hi n i có vi t: Theo truy n th ng Vi t Nam, con cái u mang h c a b (dòng h b n n i), c d ng n
nh, “cha truy n con n i , t i này qua i khác. V c u t o, h t n ch nh th c c a ng i Vi t, ng y , ph bi n và th ng th ng, g m ba b ph n c s p x p theo tr t t :
H - Ti ng m - T n V d : Nguy n V n An oàn Th i m
Khác v i tr t t : T n H nhi u ng n ng ch u u. 1, 32 Kh o sát 74 truy n ng n c a nhà v n
Nguy n C ng Hoan, chúng t i thu c k t qu sau:
B ng 1.C u t o c a t n r ng ư cnhà v nNgu n C ng Hoans d ng ch u
v tnh n v ttrong các tru nng n.
T uchí
T n r ng S
lư ng T l (%)
M t ph m u 2 1.5
M t m ti t 107 81.1
Hai m ti t 11 8.3
Ba m ti t 12 9.1
T ngs 132 100
Qua b ng tr n có th th y, t n ri ng có m t m ti t, ch bao g m t n ch nh chi m s l ng l n nh t v i 107 t n, chi m 81.1%.
i u này hoàn toàn d hi u và ph h p v i thói quen s d ng t n ri ng c a ng i Vi t:
th ng s d ng t n ch nh x ng h , giao ti p. Vi c s d ng t n ri ng có c u t o g m 2 m ti t có th g m ti ng m + t n ch nh ho c h + t n ch nh; và t n ri ng có c u t o 3 m ti t g m h + ti ng m + t n ch nh chi m t l g n t ơng ơng nhau v i 8.3% và 9.1%, th p hơn r t nhi u so v i t n ri ng có m t m ti t, ch nh nhau
n g n 10 l n.
Th p nh t là t n ri ng ch có m t ph m, ch chi m 1.5% t ng s t n ri ng c s d ng. Vi c s d ng t n ri ng m t cách khác th ng nh v y u hàm ch a nh ng d ng nh t nh c a nhà v n mà chúng t i s t m hi u ph n sau c a bài vi t.
N u nhà v n Nam Cao thi n v tài ng i n ng d n và tài ng i tr th c ti u t s n, th nhà v n Nguy n C ng Hoan l i a vào tác ph m c a m nh h u h t các t ng l p ng i trong x h i th c d n phong ki n.
T c ng nh n, n ng d n, ti u t s n n các t ng l p th ng l u và h l u trong x h i; t t ng l p quan l i, l nh tráng, c ng hào a ch th n qu - i di n cho x h i phong ki n c - n các c gái m i t n th i, các ng t y, bà m; t nh ng c u chuy n
t n c An Nam n nh ng c u chuy n n c ngoài… S phong phú v các ti u lo i t n ri ng c s d ng góp ph n quan tr ng trong vi c th hi n s a d ng trong th gi i nh n v t c ng nh ph n nào th y c thái c a nhà v n Nguy n C ng Hoan i v i các nh n v t c a m nh.
- X t tr n bnh d n ng ngha m c này, chúng t i ch xét ngh a trong t
i n c a các t n ri ng t n ng i Vi t Nam (132/142 t ng s t n ri ng c d ng), v các t n ri ng ng i n c ngoài là nh ng danh t vay m n, c nhà v n s d ng nh m m c ch ch y u là g i t n, ph n bi t gi a nh n v t này v i nh n v t khác mà t mang ngh a và th hi n c a tác gi nh các t n ri ng ng i Vi t Nam.
Các nhà nghi n c u cho r ng, t n ng i Vi t Nam b t u có t th k th II tr c c ng nguy n và càng ngày càng a d ng hơn. i v i ng i Vi t Nam, vi c t t n r t quan tr ng v m i cái t n g n ch t v i m i con ng i. T c ng có c u
“ em m t t t n . V th , ng i Vi t r t chú tr ng nl do và ngh a c a vi c t
t n. Có th c n c vào c i m gi i t nh, hoàn c nh gia nh, dòng h , qu h ơng, x h i và c c v ng c a ch nh b n th n ng i t t n g i g m vào cái t n ó.
T n ng i Vi t Nam ngoài ch c n ng ph n bi t ng i này v i ng i khác, nó còn có ch c n ng th m m n n c l a ch n khá k v m t ng m, ng ngh a.
Có l c ng xu t phát t ch nh quan ni m nh v y mà khi x y d ng nh n v t trong các truy n ng n c a m nh, nhà v n Nguy n C ng Hoan có s c n nh c trong vi c l a ch n t n cho nh n v t. Kh o sát m t s truy n ng n, chúng t i nh n th y các t n ri ng c nhà v n s d ng mang các ngh a c khái quát nh sau:
B ng 2. Phươngt nng nng ch u v tnh n v tlàt n r ng trongm t s tru nng n c aNgu n C ng Hoanx ttr n bnhd nng ngh a
STT T uchí
Ý ngh a S
lư ng T l ( ) 1 Ch s v t - Ch các loài hoa qu , th o m c 11 8,3
- Ch các loài ng v t 7 5,3
- Ch các v t 10 7,6
- Ch các hi n t ng thi n nhi n 7 5,3
- Ch th i gian, kh ng gian 9 6,8
- Ch các s v t khác 11 8,3
2 Ch hành ng 18 13,6
3 Ch t nh ch t - Ch c i m, t nh cách, ph m ch t 24 18,2
- Ch màu s c 5 3,8
- Ch các t nh ch t khác 5 3,8
4 Ch s m, s th t , s l ng 6 4,6
5 Ch ngh a c bi t, c áo 19 14,4
T ngs 132 100
Qua b ng tr n có th th y, t n ri ng mang ngh a ch c i m, t nh cách, ph m ch t nh n v t chi m s l ng l n nh t 24/132 tr ng h p, chi m 18,2%. C th là các t n g i nh : Chinh, Ch nh, D ng, H nh, Ngh a, Nh n, T m, Tuy t Anh, Thanh T , Tr , Trinh, Minh, M n, Ng n, Nh , T m,
Vi t S , V n, N ng, Th , Sang, Sáng, Di m, Móm, S t… Ngoài ra, nhà v n Nguy n C ng Hoan còn th ng s d ng các nhóm t n mang ngh a:
+ Ch các ngh a c bi t, c áo (14,4%): Hinh, K u, S n, M ch, S ng, Xi ng, L , Tr n, V , Nguy n, X, Y, Z , B,
N, Kh, Th, T , Ca. Vi c x y d ng nh ng cái t n ch là nh ng k hi u nh v y giúp nhà v n tránh c s ng ch m n m t s t ng l p trong x h i.
+ Ch hành ng (13,6%): Bái, C u, D , L m, Li u, Ph , T o, T u, Ti u, T ng, Nh n, Nu i, L p, Nghi, Sinh, Th ng, Th u, Thi t.
+ Ch các loài hoa, th o m c (8,3%):
Cam, ào, H i, Qu t, Th o, Ban, Hu , Lan, Mai, Trà, Ti u.
+ Ch các s v t khác (8,3%): B n, Ch ơng, Ng , Nguy n, Phi n, Qu , S c, Th , T nh.
+ Ch nh ng v t (7,6%): có c các t n nh n v t mang ngh a c a nh ng v t qu nh B o Sơn, B ch Ng c, Ng c, Xuy n và các t n nh n v t mang ngh a c a nh ng v t b nh d n nh C t, Kèo, L m, Kim, B nh, Thao.
Chi m t l t hơn là các t n ri ng mang ngh a:
+ Ch th i gian, kh ng gian (6,8%):
ch con giáp: D n, T , M i; ch can chi:
Qu ; ch m a: Xu n và Thu; ch h ng:
B c; ch th i gian: Canh.
+ Ch loài ng v t nói chung (5,3%):
g m c ng v t qu (B ch Nh n, Song Kh ) và nh ng con v t g n g i v i cu c s ng lao ng c a ng i d n th n qu (B ng, Cò, C c, Tr ch, S ng).
+ Ch các hi n t ng thi n nhi n (5,3%): Hà - s ng; Nguy t - tr ng; Minh Nguy t - tr ng sáng; Nh t - m t tr i;
Phong - gió; Tuy t; V n - m y.
+ Ch s m, s th t , s l ng : L c, Bách, Nh , Tam, T .
Th p nh t là các t n ri ng có ngh a ch màu s c (t Hán Vi t: H ng - h ng, Thanh - xanh, X ch - , L - en; t thu n Vi t nh : ) và ch các t nh ch t khác (H ơng,
An, X ng, B n, B i) u ch chi m 3,8%
tr n t ng s danh t ri ng c d ng.
N u xét tr n b nh di n ng ngh a, ngh a c a các danh t ri ng c t m hi u trong tr ng thái t nh, th xét tr n b nh di n ng d ng, ngh a c a các danh t ri ng này c t m hi u trong tr ng thái ng, g n v i y u t tác gi , th hi n quan i m, quan ni m c ng nh phong cách ngh thu t c a nhà v n.
- Xét tr n b nh di n ng d ng: V n h c là nh n h c. i t ng c a v n h c là con ng i, nh ng nh n v t kh ng ơn thu n là con ng i ngoài cu c s ng, mà là nh ng h nh t ng c kh c h a ph h p v i , m c ch sáng tác c a tác gi . T m hi u danh t ri ng ch nh n v t trong truy n ng n Nguy n C ng Hoan, chúng t i nh n th y nhà v n t t n nh n v t nh m th hi n nh ng d ng :
+ Th hi n hoàn c nh s ng, s ph n, cu c i nh n v t. Các danh t ri ng c nhà v n s d ng t t n cho các nh n v t, kh ng ch mang nh ng nét ngh a t ng minh, ngh a trong h th ng mà t trong b i c nh tác ph m, nó còn mang nh ng nét ngh a ng d ng c áo.
Có nh ng danh t ri ng ch c l n ng i c nh n th y ngay ph n nào hoàn c nh s ng c ng nh cu c i c a nh n v t nh (Qu nch ,Phành phạch), Qu t (Th ng Qu t và )…
Xét v m t ng ngh a, ơn thu n mang nét ngh a ch màu s c (màu ). Xét v m c th ng d ng, y là cái t n khá ph bi n trong cu c s ng c a ng i Vi t th i tr c, nó th ng c t cho nh ng a tr gái nh , i cho nhà giàu. Do ó, cái t n kh ng ch mang ngh a ch màu s c (màu ) nh ngh a trong t i n, mà nó còn là hi n th n cho m t cu c i y v t v , kh c c i v i m t a tr còn t
tu i.Con con- m t con bé “m i m i hai, m i ba tu i u , ban ngày b con cho ch , làm các c ng vi c b p núc, ban m khi con ch ng , th th c qu t cho bà ch ng su t m t i sáng (trong truy nPhành Phạch). D bà ch có làm sai, nh ng nó c ng là ng i ph i ch u cơn th nh n t ng ch (trong truy nQu nch ).
Hơn n a, trong quan ni m và t duy c a ng i Vi t Nam và Trung Qu c, màu th ng là màu t ng tr ng cho s may m n, y , sung túc. Ch ng th mà nh ng ngày vui tr ng i, nh ng ngày l t t ng i ta th ng d ng s c . Vi c d ng cái t n mang ngh a t t p nh v y g i t n cho m t nh n v t có cu c i v t v , kh ng h may m n và sung túc t o n n s i l p có ch . T ó, c ng v i toàn b di n bi n c a n i dung c u chuy n, nhà v n th hi n s xót th ơng và ng c m s u s c i v i s ph n và cu c i nh n v t, c ng nh thái b t b nh i v i x h i ơng th i.
+ Th hi n ph m ch t, t nh cách c a nh n v t. “Cái t n nói l n t nh cách . T m hi u nh ng t n ri ng c nhà v n Nguy n C ng Hoan s d ng ch xu t nh n v t, chúng t i nh n th y có nh ng cái t n có kh n ng bi u t r t cao nh ng c i m tnh cách, ph m ch t c a nh n v t.
H n kh ng ph i ng u nhi n mà nhà v n l i t t n cho nh n v t c a m nh là Nguy t và Phong trong truy n ng n O n tà ro n ch xu t hai nh n v t nam và n trong truy n. Nh n v t n là c Nguy t, ng i t nh c a c nhi u n n i ngay ch nh b n th n c c ng kh ng xác nh n i u là cha a con c ang mang trong b ng.
Và Phong là m t trong s nh ng anh ng i t nh ó. Nguy t và Phong v n là hai t v n có ngu n g c Hán Vi t, Nguy t ngh a là tr ng, Phong ngh a là gió. Theo quan ni m c a ng i Vi t Nam, khi Phong - Nguy t (tr ng - gió) i c nh nhau ng i
ta nhau th ng li n t ng n nh ng m i quan h t nh c m v ng tr m, b t ch nh.
+ Th hi n thái , t nh c m, t t ng, quan i m c a tác gi i v i cu c i, v i con ng i và v i x h i nói chung. M i nhà v n l n u có cái nh n ri ng i v i cu c i, v i con ng i. Cu c i i v i Nguy n C ng Hoan nh m t s n kh u hài kch, m t t n trò nh nh ng. D i con m t ng, c th gi i nh ang di n trò. Nh n u ng c ng th y c nh gi d i, l a b p, nh n u c ng th y nh ng b t c ng ngang trái. ng c c l c v ch tr n b m t x u xa c a x h i th c d n. ng th ng tay ph phán, k ch nh ng k giàu có, quy n l c mà b t nh n, b t ngh a. ng m a mai, gi u nh i nh ng cái l l ng, k ch c m. ng th i, ng c ng b c l ni m xót th ơng và c m th ng s u s c i v i nh ng ng i nghèo kh .
X y d ng nh n v t là m t ph ơng ti n h nh th c nhà v n có th g i g m nh ng quan i m, thái i v i con ng i và cu c i trong x h i ơng th i. T m hi u h th ng t n nh n v t trong truy n ng n c a Nguy n C ng Hoan, chúng t i nh n th y, t n các nh n v t c a ng có kh n ng th hi n r t rõ thái , t nh c m, t t ng, quan i m c a ng i v i con ng i, cu c i và x h i nói chung.
Trong hai truy n ng n Mánh khóe và Nh n tài, nhà v n g i m t v n s ang c l ng x tr n các báo nh m t nh n tài m i n i b ng cái t n T m, L V n T m.
T m y có th hi u là b nh th ng, t m th ng. Ý ngh a cái t n i l p h n v i nh ng g ng i ta ang tung h , ca ng i v anh ta, góp ph n th hi n s m a mai c a nhà v n i v i m t b ph n nh ng k b t tài háo danh th i b y gi .
Nh ng cái t n nh B ch Nh n, Song Kh , M ng L , B ch Ng c… c nhà
v n li t k ra m t lo t trong truy n ng n C K u gái t n th i th hi n r t rõ thái m a mai, gi u nh i i v i nh ng c gái h c òi theo l i m i, h c òi t cái t n. Ng i c nh n th y ngay s i ch i gi a m t cái t n ch Hán bay b ng B ch Nh n v i cái t n qu k ch “Ca u s c K u, r i nh n ra m t ti ng c i chua xót c a nhà v n cho thói h c òi r m.
+ Th hi n phong cách ngh thu t c a nhà v n. M i nhà v n có quan ni m ngh thu t khác nhau v con ng i và v cu c i. Ch nh quan ni m này chi ph i cách x y d ng nh n v t nói chung và cách t t n cho nh n v t nói ri ng. Nhà v n Nguy n C ng Hoan thành c ng nh t khi vi t v t ng l p quan l i, l nh tráng. V là truy n ng n trào phúng, h ng vào kch các t ng l p x h i n n các nh n v t kh ng nh t thi t ph i có t n rõ ràng. Do ó, t n t i trong truy n ng n c a ng ki u t n nh n v t ch là nh ng k hi u ch cái:
X, Y, Z, Th, Kh, T , Ca… Cách d ng này v a tránh ng ch m n nh ng i t ng trong th c t v a th hi n ngh thu t trong vi c s d ng ng n t c a nhà v n trào phúng b c th y trong n n v n h c hi n th c Vi t Nam 1930 - 1945, v i c m h ng ph phán m nh li t và s u s c i v i hi n th c x h i ơng th i.
4.K TLU N
D a tr n b n ch t th ng h p c a ng n ng , chúng t i ti n hành th ng k , ph n lo i, ánh giá các t n ri ng c nhà v n Nguy n C ng Hoan s d ng chi u v t các nh n v t - nh ng a con tinh th n c a mnh. Vi c s d ng t n ri ng là b c u ti n nhà v n a nh n v t c a ng n v i c gi , n n các t n ri ng c s d ng ph n nào mang nh ng ngh a nh t nh.
V i 142 t n ri ng c s d ng, chúng
u mang nh ng nét ngh a t ng minh v a quen thu c v i t c l t t n c a ng i Vi t Nam nh ng c ng v a có nh ng nét c áo. Ph n nào th hi n c i m nh n v t, c ng nh thái , t nh c m c a nhà v n. Trong kh n ng có th , chúng t i c g ng l a ch n ph n t ch, mi u t nh ng tr ng h p ti u bi u nh t góp ph n làm n i b t cái t m cái tài c a nhà v n Nguy n C ng Hoan - m t nhà v n xu t hi n s m và có nh ng óng góp to l n cho n n v n xu i qu c ng còn non tr .
TÀI LI UTHAM KH O
1. L Bi n (1999) -T loạiti ng i thi n ại, NXB Giáo d c, Hà N i.
2. Nguy n Tài C n (1975) -T loạidanh t trong ti ng i thi n ại, NXB Khoa h c x h i, Hà N i.
3. H u Ch u (2003) -C s ng d ng h c t p1, NXB i h c S ph m, Hà N i.
4. George Yule (2003) -D ngh c, NXB i h c Qu c gia Hà N i.
5. L Th c H nh (2007) - Ngu n C ng Hoanv tác gia và tác ph m, NXB Giáo d c, Hà N i.
6. L Trung Hoa (1992) -H vàt nngư i i tNam, NXB Khoa h c x h i, Hà N i.
7. Hoàng Ph (ch bi n), V Xu n L ơng, Hoàng Th Tuy n Linh, Ph m Th Th y, ào Th Minh Thu, ng Thanh Hòa (2007) - T
i nti ng i t, NXB à N ng, à N ng.
NG LI UKH O S T
8. Ngu n C ng Hoan tru n ng n ch n l c- NXB V n h c, 2005.
