NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TÔ
ẢNH HƯỞNG TỚI GIÁ ĐồNG THẾ GIỚI
• vũ DIỆP ANH - PHÍ MẠNH CƯỜNG
TÓM TẮT:
Đồnglà kim loại màucó giá trị, được sử dụng rộngrãi trong nhiều lĩnhvựccủa đời sống. Sự biến động củagiá đồng có thể ảnhhưởng đến nhiều ngànhkhác nhau.Chính vìvậy, việc theo dõi giá đồng vànắmbắtđược các nhân tố ảnhhưởng tới giá đồng đã thu hút được sự quantâm củanhiều nhàđầu tư,các doanh nghiệp có liên quan cũngnhưcácnhà khoa học. Bài báo này sử dụngphươngpháp phân tích hồiquy bình phương nhỏ nhấtđểnghiên cứuảnh hưởngcủa 5 nhân tố (gồm: giá nhôm thếgiới, xuất khẩu đồng củaChilê, tỷ giá của đồng peso Chile, giá dầu thế giới và đạidịchCovid-19)tớigiá đồng thếgiới.Với các số liệuđược thu thập theo tháng từtháng 2/2003 đến tháng 1/2022, kết quả nghiên cứuchothấy tỷ giá của đồng peso Chile không ảnh hưởng đếngiá đồng thếgiới, trong khi 4 nhântố còn lại đều có môi quan hệ tỷ lệ thuận với giá đồng thế giới.
Từ khóa: giá đồngthế giới,các nhân tốảnh hưởng tới giáđồng thế giới, phân tích hồi quy.
1. Đặt vấnđề
Với tổng giá trị giao dịch đạt 61,8 tỷ USD trong năm 2020, đồng tạo nên thị trường hàng hóa kim loạilớnthứ ba thế giới sauquặngsắt và nhôm xét về mặt giá trị. Là kim loại màu cótính dẻo, dẫn điện, dẫnnhiệt và chống ăn mòn tốtnên đồng được sử dụng rộng rãi trongnhiều lĩnh vực của đời sông trên thế giới xét cả về khôilượng và mục đích sử dụng. Với khả năng dẫn điện cao, đồngđược sửdụngđể sản xuấtcác bo mạchđiện tử, lõi dây điện, chất bán dẫn, điện cực, kết nối điệntử, Ống chân không, máy tuabin điện,...Nhờ khả năng chống ăn mòn và tính diệt khuẩn nên đồng được sử dụng làm ôngdẫn nước, nhiên liệu hay các dung dịchquan trọng. Trong kiếntrúc và
thiêt kê nội, ngoại thất, đồng được dùnglàmcắc chi tiết trang trí trong các tòa nhà, làm khóa, tay nắm cửa, vòi nước,... Đồng còn được sử dụng để sảnxuâtcác dây chuyền thủy lực, bulong, ốcvít, khớp nốiren, bánh răng,... Theo sốliệu thống kê, ứng dụng của đồngtrong việc chế tạocácthiết bị chiếm 32%, trong xâydựng chiếm 28%, trong cơ sở hạ tầng chiếm 16%, trong giao thông vận tải chiếm 16% và trong công nghiệp chiếm 12%
trong toàn bộ lượngđồng được sử dụng [5]. Trong khi đó,giá đồng trên thê giớicó nhiều biến động trong những năm qua. Nắm bắt được xu hướng biên động của giá đồng thế giới và các nhân tô' ảnh hưởng tới giá đồng thế giới có thểgiúp các doanh nghiệp có liên quan tới đồngđiều chỉnh kế
82
SÔ'18-Tháng 7/2022
hoạch sản xuất một cách hiệu quả, tính toán chính xácchi phí và lợi nhuận, cácnhà đầutư có cơ sở đưa ra quyết định đúng đắn trong các lĩnh vựcđầu tưcó liên quantới đồng.
Tại ViệtNam, hiện chưa có công trình nghiên định lượng bằng tiếng Việt nào về các nhân tố ảnh hưởng tới giá đồng. Các tài liệu liên quan đến đồng ở ViệtNam rất ít, chủ yếu là các báo cáo nghiên cứu thị trường kim loại của sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam, một số công ty nghiên cứu thị trường [8, 14]. Nộidung chính của các báo cáo là những phân tích diễn biến thị trường kim loại,trong đó có đồng của thế giớivà Việt Nam.
Mặc dù có đề cập đến giá đồng thếgiới nhưng các dựbáo về giá đồng trong các nghiên cứunày đều tham khảo dữ liệu từcác sỡ giao dịch hàng hóa thế giới.
Hiện nay, chúng tôi đã tìm thấy một số công trình nghiên cứu của các học giả nước ngoài về giáđồng. Kriechbaumer và cộng sự đã dựbáogiá kim loại, trong đó có đồng,bằngmô hình wavelet- ARIMA dựa trên chính dữ liệu quá khứ của giá kim loại thế giới [11], Kết quả nghiên cứu cho thấy mô hình được đềxuấtcó thể dự báogiá đồng trước 1 tháng chính xác hơn so với mô hình ARIMA truyềnthống. Với số liệuvề giá đồngthế giới trong giai đoạn tháng 1/2006 đến tháng
1/2018, Astudiliovà cộng sự đã sử dụng mô hình hồiquy véctơhỗ trợ để dự báo giá đồng thếgiới.
Các tác giả đã chỉ ra mô hình hồi quy véctơ hỗ trợ cóthể dự báotốt giá đồngthếgiớitrước 5 và 10 ngày với sai số dự báo thấp (RMSE < 2,2%) [1], Zhang và cộng sựứngdụngmộtsố môhìnhtrítuệ nhân tạo để dựbáogiá đồng. Dựa tronbộ số liệu thu thập được trong giaiđoạntừ tháng 1/1990 đến tháng 12/2019 chocác biến số giá đồng, giá một sốkim loại khác, giá khí tự nhiên vàtỷ giá đồng tiền của mộtsố nướcsản xuất đồng nhiều nhất thế giới, kết quả nghiên cứu chỉ ra mô hình mạng nơron truyền thẳng nhiều lớp là phù hợp nhất để dựbáo giá đồng với sai sốdựbáotháp nhất [17], Tương tự, Zhang và các cộng sự đã chỉ ra mô hình mạng nơronELM là môhình dựbáo giá đồng với độ chínhxáccao nhấtdưới tác độngcủacác biến độc lập là giá dầu, giá quặng sắt, giá vàng, giá bạc, giá khí tự nhiên và tỷ giá hối đoái của các đồng tiền của Chilê, úc,TrungQuốc và Peru[16],
Tổng quan nghiên cứu cho thấy các nghiên cứu về giá đồng thế giới hiện nay chưa xem xét đếnảnh hưởng của đại dịch Covid-19 và các nhân tố liên quan đến cung, cầu đồng, vốn là những thông tinquan trọngảnh hưởng đến giá đồng. Các dữ liệu nghiên cứu về các biến số ảnh hưởng tới giá đồng chưa đượccập nhật đến hiện tại. Đê’ bổ sungcho cácnghiên cứu về giá đồng thế giới, bài báo này sử dụng phương pháp bình phương nhỏ nhất để nghiên cứu ảnh hưởng của giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, tỷ giá của đồng peso Chile, giá dầu thế giớivà đạidịch Covid-19 tới giá đồng thế giớidựa trên các số liệu đượcthu thậptheotháng từtháng 2/2003đến tháng 1/2022.
2. Phương phápnghiêncứu 2.1. Mô hình nghiên cứu
Giá cả hàng hóa chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố khác nhau như giá trị của hànghóa, giá trị sử dụng của hànghóa,tiền tệ, các yếu tốtác động đến cung, cầu,quanhệ cung cầu, tác độngcủacác chính sách kinh tế [12], Khi xéttới giá quốc tế của hàng hóa, bên cạnh những nhân tố nêu trên còn phải chú ý đến các nhân tố như cước phí vận tải quốc tế, tỷgiá hốiđoái,điềukiệntự nhiên.
Trêncơ sởlý luận về sự hìnhthành giá cả, các nhân tố ảnh hưởng tới giá cả, tổng quan nghiên cứu về các nhântố ảnh hưởng tới giá cả và căn cứ vào khả năng thu thậpdữ liệu cầnthiết cho nghiên cứu, bài báo xây dựng mô hình kinh tế lượng đê phân tíchảnh hưởng của giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, tỷ giá của đồng pesoChile, giá dầu thế giới vàđại dịch Covid-19 tới giá đồng thế giớinhư sau:
Cu ị — Pị 4- /?2 * AI ị 4- /3j * EXị 4- p_f * RR.
+ /3ị * Oilị + f3ỹ * Covid + Uị Trong đó:
- Biếnphụ thuộc là giá đồng thếgiới (Cu).Kết quả phân tích định lượng sẽ cho biết cácbiến độc lập tác động nhưthế nào tới biến này.
- Biến độc lập:
+ Giá nhôm thế giới (AI): Biến này được lựa chọn vì nhôm được coi là hàng hóa thay thếcho đồng. Do đó, sự thay đổi của giá nhôm sẽ ảnh hưởng tới cầu đốì với đồng, từ đó ảnh hưởng tới giá đồng. Khigiá nhôm tăng lên, cầu đốìvới đồng sẽ tănglên, kéo theo sự giatăng của giá đồng và ngược lại.
SỐ 18
-Tháng 7/2022 83
+ Xuất khẩu đồng của Chile (EX): là biến đại diện cho cungđồngthế giới. Vớikim ngạch xuất khẩu đồng đạt 21,4 tỷ USD, chiếm 34,6% tổng kim ngạch xuất khẩu đồng trên toàn thếgiớivào năm 2020, Chilê hiện là nước xuất khẩu đồng nhiều nhátthế giới. Do đó, sự thay đổi của biến này sẽ ảnh hưởng đến giá đồngthế giới. Theo lý thuyếtkinh tế,khi xuất khẩu đồng của Chilê tăng lên, giá đồngthế giới sẽ giảm xuống.
+ Tỷ giá của đồng peso Chile (ER):Tỷ giá này được hiểu là 1 đồng peso Chile tương đương với bao nhiêu đôla Mỹ. Trong nhiều năm qua, Chilê là nước xuất khẩu đồng nhiều nhấttrên thế giới nêngiá trị của đồng pesoChile cóthể ảnh hưởng tới giá đồng thế giới. Tỷ giá tăng lên đồng nghĩa với việc đồng peso Chile mạnh lên, khi đó giá đồng xuất khẩu của Chilê cũng như giá đồng thế giới sẽtrởnên đắt hơn và ngượclại.
+ Giá dầu thế giới (Oil): Quá trình khai thác quặng đồng và luyện đồng cần sử dụng nhiều nănglượng. Theo sô' liệu thốngkê của ICICI, chi phí năng lượng chiếm tới 30% trong chi phí khai thác quặng đồng và chiếm tới 50% trong chi phí nung chảy và luyện đồng [6]. Chính vì vậy, sự gia tăng giá dầu sẽ kéo theo sự gia tăng trong giá đồng.
+ Covid-I9: Trong 2 năm qua, do ảnh hưởng của đạidịch Covid-19, khắpnơi trênthê giới thực hiện lệnh phong tỏa nên nhiều nhà máy, mỏ quặng trênthế giới phải đóng cửa, ảnh hưởng đến hoạtđộng sản xuất và khaithác, hoạt động vận tải quốc tế bị gián đoạn, thương mại quốc tế suy giảm, nềnkinh tếthế giới đãphải đôi mặt với suy thoái. Theo đó, đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng đến cung, cầu đô'i với đồngvà có thể ảnh hưởng đến giá đồngthế giới.
2.2. Dữliệu nghiên cứu
Mục tiêu của bài báolà nghiên cứu ảnh hưởng của 5 nhân tố, bao gồm giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, tỷ giá của đồng pesoChilê, giá dầu thế giới và đại dịch Covid-19 tới giá đồng thế giới. Các sô' liệu theo tháng về giá đồng thê' giới và 5 nhân tô' này được thu thập cho giai đoạn từ tháng 2/2003 đến tháng 1/2022. Giá đồng thê' giới, giá nhôm thê' giới và giá dầu thê'giới được tham khảo từ Index Mundi [7], xuất khẩu đồng của Chilê đượcthu thập từ Investing [9] vàtỷ giá
của đồng peso Chileđược tham khảo từ Currency converter [2], Biếngiả Covid-19 nhận giá trị bằng 0đối với những thángtrước tháng 3/2020 và nhận giá trị bằng 1 đối với những tháng sau tháng 3/2020. Tổng sô' quan sát trong mẫu nghiên cứu này là228 quan sát.
3. Kết quả phân tích
Bàibáo sửdụngphươngpháp bìnhphươngnhỏ nhất để phântíchcác sô' liệu thu thập được thông qua phầnmềmEViews. Kết quả phân tíchhồi quy bằng phương pháp bìnhphương nhỏ nhất được thể hiệntrong Bảng 1 và Bảng 2.
• Kiểm định đa cộng tuyến
Đê’ kiểm định mô hình có khuyết tật đa cộng tuyến giữa các biến độc lập trong mô hình hay không, tác giả sửdụng ma trậnhệ sô'tương quan giữa cácbiến trong mô hình.Mô hình sẽ có hiện tượng đa cộng tuyến nếu hệ sô' tương quan cặp giữa các biến độc lập lớn hơn 0,8[3, 10, 13].
Sô' liệu trong Bảng 1 cho thấy hệ sô' tươngquan cặp giữacác biến độc lậpđều nhỏ hơn 0,8. Các kếtquả phân tíchnày chứng minh rằng giữa các biến độc lập trong mô hình không cómốiquan hệ đa cộng tuyến.
• Độ phù hợp của hàm hồi quy
Độ phù hợp của hàm hồi quy được thể hiện thông qua hệ sô' xác định R2. Hàm hồi quy xây dựngđược là phù hợp nếu R2 > 0,7.
Kết quả phân tích ởBảng 2 cho thấy hệ sô' xác định của hàmhồi quy được đề xuất trong bàibáo này là R2 = 0,914. Điều đó cho thấy các biến độc lập trong mô hình giúp giải thích 91.4% sự biến động của giá đồng thế giới. Hàm hồi quy xây dựng được cóđộ phù hợp cao.
Để kiểm tra xemkết quả này có đáng tin cậy không, tác giả thực hiện kiểm định Fisher. Kết quả kiểmđịnh Fisherđược thể hiện qua thông kê F = 472,319 với Prob(F-statistic) ở Bảng 2 cho thấy thông kê F có ý nghĩa về mặt thống kê ở mức ý nghĩa 0,001. Như vậy, hàm hồi quy xây dựng đượclà phù hợp, các biến độc lậptrongmô hình có tác động tới biến phụ thuộc là giá đồng thế giới.
• Kêt quả phân tích hồi quy
Với kết quả phân tích trong Bảng 2, hàm hồi quy mẫu về các nhân tô' ảnh hưởng tới giá đồng thê'giới có thể viết như sau:
84
SỐ 18-Tháng 7/2022
Bảng 1. Kết quả phântích tương quan
Cu AL EX ER Oil Covid
Cu 1
AI 0,70646 1
EX 0,91796 0,59725 1
ER 0,36514 0,44271 0,25946 1
Oil 0,75365 0,54302 0,67421 0,72128 1
Covid 0,30014 0,12016 0,30795 -0,5181 -0,1261 1
Nguồn: Kết quả phân tích của tác giả
Cùi = -565,0024 + 0,978 *Alị + 1,171 *EXị- 38639 *ER, + 22,418 * Oil ị + 888 * Covid
Phân tích hồi quy cho thấy một biến có tác động tới biếnphụ thuộc nếu kiểmđịnh t của biến đócó ýnghĩa về mặt thống kê với p-value <0,1.
Kếtquả phân tích hồi quy bằng phương pháp bình phương nhỏ nhất cho thấy các biến giá nhôm thế giới, xuất khẩu đồng của Chilê, giá dầu thế giới và sựxuấthiện của đạidịchCovid-19 đều có tác động tới giá đồng thế giới ỡ mức ý nghĩa 0,001. Trong khi đó, tỷ giá của đồng peso Chile
không ảnh hưởng tới giá đồng thế giói khi biến nàycó giá trị p-value - 0,8961 >0,1.
Mô hình hồiquy đa biến cho thấy có 4 nhân tố có mốìquanhệ tỷ lệ thuận với biến phụ thuộc do hệ sốhồi quy của các biến này đều dương. Điều đó cho thấy khi biếngiá nhômthế giới,xuấtkhẩu đồng của Chilê, giá dầu thế giới tăng lên và sự xuâ'thiện củađại dịchCovid-19, giá đồngthếgiới cũng tăng theo. Với hệ số hồi quy lớn nhất (888,0001), đại dịch Covid-19 có tác động mạnh nhất tới giá đồng thếgiới. Giá đồng thế giớikhi đại dịch Covid-19 lây lan trênthế giới cao hơnso
Bảng 2. Kết quả phần tích hồi quy bằng phương pháp bình phương nhỏ nhất
Biến phụ thuộc: Cu Kích thước mấu: 228
Biến Hệ số hổi quy Sai sô'chuẩn Thống kê t p-value
c
-565,0024 376,4736 -1,500776 0.1348AI 0,977829 0,133250 7,338300 0.0000*
EX 1,171031 0,071295 16,42506 0.8961
ER -38639,07 295657,3 -0,130689 0.0000*
Oil 22,41801 3,301253 6,790757 0.0000*
Covid 888,0001 185,3112 4,791941 0.0000*
Hệ sốxác định 0,914071763
Thống kê F 472,3189826
Prob(F-statistic) 0.000000 ★
* mức ý nghĩa 0,001
Nguồn: Kết quả phân tích của tác giả
SÔ'18
-Tháng 7/2022 85
với khi không có đại dịch này là 888 USD/MT.
Khi giá dầu thế giới tăng lên 1 USD/thùng, giá đồng thế giới sẽ tăng lên 22,418 USD/MT. Đồng thời, giáđồng thế giới sẽ tăng lênlần lượtlà 1,171 USD/MT và 0,9778 USD/MTkhi xuấtkhẩu đồng của Chilê tăng lên 1 triệu USD và giá nhôm thế giới tăng lên 1 USD/MT. Các biến giá nhôm thế giới, giá dầu thế giới và đại dịch Covid-19 tác động tới giáđồngthế giớitheo đúng phân tích của tác giả dựatrên lý thuyếtkinh tếtrongphần thảo luận về môhình nghiên cứu.
Ngược với lý thuyết kinh tế, xuất khẩu đồng của Chilê tăng lên làm giá đồng thế giới cũng tăngtheo. Điều này có thểdo đồng là tàinguyên thiên nhiên không tái tạo, việc khai thác đồng diễn ra trong điều kiện ngày càng xuống sâu và cung độ vận tải ngày càng tăng nên chi phí sản xuất đồng ngày càng cao hơn. Do đó, khi xuất khẩu đồng của Chilêtănglên,giá đồngcũng tăng theo. Các nhà xuất khẩu đồng của Chilê sẽ phải
bánđồng với mức giá cao hơn, làm giá đồngthế giới tănglên, để bù đắpchi phí sản xuất cho việc khai thácthêmđồng.
4. Kết luận
Dựa trên cơ sở lý luậnvề sự hình thành giá cả, cácnhân tố ảnh hưởngtới giá cả vàkhoảng trống nghiên cứu trên cơ sở tổng quan nghiên cứu về các nhân tô'ảnh hưởng tới giá cả, tác giả đã đề xuất mô hình nghiêncứuảnh hưởng của5 nhân tô' tới giá đồng thê giới. Với mẫu nghiên cứu gồm 228quan sát về cácbiến đượcthu thập theo tháng từ tháng 2/2003 đến tháng 1/2022, phân tích hồi quy theo phương pháp bình phương nhỏ nhâ't cho thấy mô hình đượcđề xuấttrong nghiên cứu này cóđộ phù hợp cao. Sự gia tăng trong giá nhôm thế giới, xuâ'tkhẩu đồngcủa Chilê, giá dầu thế giới và sự xuất hiện của đại dịch Covid-19 làm giá đồngthế giới tăngtheo. Mặc dùlànước xuất khẩu đồnglớn nhâ't thế giới nhưng tỷ giá của đồng peso Chile khôngảnh hưởng tới giá đồng thế giới■
TÀI LIỆUTHAM KHẢO:
1. Astudilio, G., Carrasco, R., Campusano, C.F., Chacon, M. (2020). Copper price prediction using support vector regression technique. MDPI.
2. Currency converter, <https://fxtop.com/>
3. Franke, G.R., (2010). Multicollinearity. Part2. Marketing Research, . wiem02066.
https://doi.org/10.1002/9781444316568
4. FredEconomicData, <https;//frecl.stlơuỉsfed.org/set"Ìes/IPN331 lAZRSs*
5. Government of Canada, <
>
https://www.nrcan.gc.ca/our-natural-resources/minerals-mining/minerals-metals- facts/copper-facts/20506
6. ICICI, <http://www.icicidirect.com/knowledge-center/article/what-determines-the-prices-of-copper>
7. Index Mundi, <https://www.indexmundi.com/>
8. Investplus (2020). Bản tin thị trường hàng hóa: Nhóm hàng kim loại ngày 05/10/2020. Investplus.
9. Investing, <https://www.investing.com/economic-calendar/chilean-copper-exports-(usd)-1345>
10. Katz, M.H. (2006). Multivariable analysis: A practical guide for clinicians, 2nd edition. Cambridge.
11. Kriechbaumer, T., Angus, A., Parsons, D., Casado, M.R. (2014). An improved wavelet-ARIMA approach for forecasting metal prices. Resources Policy, 39, 32-41.
12. Nguyễn Văn Dần và Trần Xuân Hải. (2012). Giáo trình Cơ sở hình thành giá cả. Nhà xuất bản Tài chính.
13. Shrestha, N. (2020). Detecting multicollinearity in regression analysis. American Jounal of Applied Mathematics and Statistics, 8 (2), 39-42.
86
SÔ'18-Tháng 7/2022
14. Sở Giao dịchhàng hóaViệt Nam(2020).Bản tin kim loại ngày 21/08/2020. sở Giao dịch hàng hóa ViệtNam.
15. TradingEconomics,<https://tradingeconomics.com/>.
16. Zhang, H., Nguyen, H., Bui, X.N., Pradhan, B., Mai, N.L., Vu, D.A. (2021). Proposing two novel hybird intelligencemodels for forecasting copper price based on extreme learning machine and meta-heuristic algorithms.Resources Ploicy,73.
17. Zhang, H., Nguyen, H., Vu, D.A., Bui, X.N., Pradhan. B. (2021). Forecasting monthly copper price: A comparative study ofvarious machine learning-based methods.Resources Ploicy, 73.
Ngày nhận bài: 7/5/2022
Ngày phản biện đánh giávà sửa chữa: 5/6/2022 Ngày chấpnhận đăng bài: 15/6/2022
Thông tin tác giả:
1.TS. VŨ DIỆP ANH 2. ThS. PHÍMẠNH CƯỜNG
Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh Trường Đại học Mỏ -Địa chất
A STUDY OF FACTORS AFFECTING THE GLOBAL COPPER PRICE
• PhD.
VU DIEPANH• MA.
PHI MANH CUONGFaculty of Economics and Business Administration Hanoi University of Mining and Geology
ABSTRACT:
Copper is a valuable non-ferrous metal which is widely used in various industries. The fluctuations ofcopperprice can affect thedevelopment of any econnomy.Therefore, monitoring copper price and understanding the factors affecting the copper price have attracted a lot of attention of copper-related companies, investors, andscholars. Inthis paper, theordinary least square regression method is used to analyze the impact offive factors, including the global aluminum price, Chile’s iron-ore exports, the exchange rate of Chilean peso,the global oil price and the COVID-19 pandemic, on theglobal copper price. With themonthly data collected from February 2003 to January 2022, the analysis resultsshow that the exchange rate of theChilean peso does notaffecttheglobalcopperprice while the otherfour factors are positivelyrelatedto the global copper price.
Keywords:global copper price, factors affecting theglobal copper price, regression analysis.
So 18
