Nghidn cuu lupng hoa gia tri kinh t^
su dung nuoc tren the gioi
Nguy&DOcI^
Nguy&iAnlliinh
TVuong Dai hpc Kinh te. Dai hpc Quoc gia Ha NOi
Sdi Viet Id kit qua nghien ciiu cua di tdi: "Nghidn cuu ddnh gid an ninh nguon nuac phuc vu xdy dung quy hogch tdi nguyin nu6c: dp dt^ng thir nghidm trin luu uuc song Dong Nai (BBKH. 12/16-20)"
Hon hai thdp ky da qua kd til khi cdng ddng thd gidi thdng qua 4 nguygn tde hudng ddn quan ly tdng hpp tai nguydn nude. Thd gidi da thay ddi nhidu kd ttr thang 1 ndm 1992 vd btre tranh vd tdi nguyen nude, dac bigt vd nhu edu khai thdc sii dyng nude edn Ihay ddi vd bidn chuyen mgnh mg hon. Nhin nhdn lgi qua trinh nghidn ciiu xac dinh gid Iri kinh td sii dyng nude cda cdc nude trgn the gidi qua cae giai dogn truoc va sau nam 1992 cd thg rdt ra mdt sd kinh nghigm eho Vigt Nam.
1. Nhom cac nghien cihi phuong phap fllnh gia nude - cac mo hinh ly thuyet
1.1. Nghien cmi dinh gid kinh td nude - Bgi hpc Harvard, Hoa Ky
Nam 1998, nhdm 3 tae gid Peter Philips Rogers, Ramesh Bhatia vd Annette Huber thude Phdng Khoa hpc ling dyng, Dgi hpc Harvard, Hoa Ky da thye hign mdt nghign ctru dinh gia kinh td nude. Nghign eiiu ndy da da tap tmng trinh bdy ede nguydn tde chung vd cac phuong phdp ude linh chi phi vd gid tri nude eho cdc ngdnh dung nude bao gdm:
(i) Tdng ehi phi: Chi phi cung cdp ddy dti bao gdm ede chi phi lign quan ddn vide cung edp nude eho cdc ddi Itrpng diing nude md khdng cdn xem xet mdt trong hai ydu td bgn ngodi.
(ii) Chi phi O&M ( v ^ hanh vd qudn ly): Cdc chi phi cd lign quan ddn boat ddng hdng ngay cua hg thdng eung cdp. Chi phi didn hinh bao gdm nude mua nguyen lieu, dign eho bom, lao ddng, chi phi sira chda vat ligu va dau vao eho viec qudn ly vd hogt ddng luu trir, phdn phdi vd siia ehua tgi cac cdc nhd mdy.
(iii) Chi phi vdn: Bao gdm ehi phi lieu hao vdn (chi phi khdu hao) va ehi phi lai sudt lign quan ddn hd chiia, nha mdy xu Iy, vdn chuydn vd phan phdi he thdng.
(iv) Tdng ehi phi kinh te: Chi phi kinh td ddy du, la tdng eua loan bd ehi phi eung cdp, chi phi Hgn quan ddn vige su dung thay thd cung lupng tai nguydn nude vd cdc ydu td ngodi ap ddt Idn ngudi khdc cOa mpt don vj eu the.
(v) Chi phi CO hdi: Chi phi co hdi, chi phi ndy dd cap ddn thye td Id do nude lieu hao.
(vi) Cde tde ddng kinh td ngoai lai: Cdc ydu td ngoai kinh td, la ngudn tdi nguygn khdng bgn, Id lupng nude dupe khdng tdn lai ben viing.
Hinh 1. Ngnyin t^c chnng cna chi phi nairc
rangchlphi Tangchlphi
Nguon: Peter Rogers et, al, 1998
1.2. Nghign cuu gia tri kinh td ciia tai nguygn nude trong ndng nghiep (FAO)
Nam 2004, FAO da tidn hdnh m&t Nghien eiiu lodn dien ve dinh gia kinh td tdi nguygn nude trong viee phdn bd nude cho cde ngdnh ndng nghigp, trong dd bao gdm ed ddnh gid theo muc dich phan tieh chi phi Ipi ieh (eost-benefit) tde ddng cua ede ngdnh dung nude cho viee su dyng tai nguygn nude. Gid tri kinh^' dupe xde djnh bdi ede tde ddng de'n lpi ieh j dupe dua ra bdi ede tae dpng tdng hpp eua nu vdi eae nganh dung nude khde nhau.
in Kiiin te h x£yBB|
n u d ^ ^ l
^ Tt CHAU A -
NGHIEN CUU
RESEARCH
Theo nghign eiiu, nude cd gia tri kinh lg hen mdi phuong phdp ude tinh GTKTSDN (Renzetti, 2002) vd la don vi bpng lupng hoae khdi lupng ed xu hudng tuong nhOng Udn dd dd sau dd, vao ede nam 2005 Young da ddi thap. Phan phdi nude can mpt ehi phi eao trgn eho xudt ban cudn saeh vdi txfa dd "Xde dinh gid hi rndt don vi m3 nude. Nghign ciru eung nhdn mgnh kinh Id su dyng nude: cdc khdi nidm va phuong phdp"
tam quan trpng eua vige xde dinh gia hi bign (margin- va ddn 2014, eiing vdi Loomis da edp nhgi, bd sung vd al value) trong su dung nude. xudt bdn Idn 2 cudn sdeh nay.
1.3. Cac nghien cmi khac Adelsman, H.R.; Bloomgren, P.A. (1987) da Ugn Gibbons (1986) da mdta cae phirong phdp dinh gid hdnh nghien eihi vd gid hi kinh td eiia nude d nude khd ehi tidl trong ede muc dieh sii dyng khde Minnesota, Hoa Ky. Dd don gidn hda vige djnh gid, nhau bao gdm ed dd thj, tudi, cdng nghiep, pha lodng nhdm tde gid tap bung vao cae muc dich sdn xudt ehdt thai, giai tri, giao thdng thiiy va thuy dien. Tde gia
ban vd phuong phdp ude lupng va da tdm tdt mdt khdi lupng Idn tai lieu dupe edng bd cung nhu chua tiing cdng bd dd'i vdi ede gia tri va nhu edu vg nude trong cdc linh vuc khdc nhau. Tae gid cho rang "Nghign eiiu
kinh te vd vui choi giai tri. Gid tri san xudt kinh td dupe xae dinh bang edeh sir dung ddu vdo - ddu ra vd trtnh md hinh tuydn tinh dg ddnh gid tde ddng kinh td eua vide hgn ehd ngudn eung cdp nude vd cac edng nghe san xudt. Gid tri gidi tri dupe phdn thdnh gid tri thj nay cung cdp bdng chung manh me ve nhung thidu InKmg va phi thj irudng. Phuong phdp sii dyng de sdt cda mdt quan nigm tmyen thdng gid dinh rdng sd
dyng nude gidn tigp Id nhgy cam vdi gid vd uu tign bao dam hon tdt ca cdc mye dieh sii dyng true tidp".
Mareouiller, D.W. (1999) cho rang cdch tdt nhdt dg xde dinh con ngudi dinh gid nude nhu thg ndo Id xde dinh ngudi ta sii dyng nude thd ndo. Cde gid hi sir dyng ditpc tdeh ra thdnh sii dyng trye tidp va gia tri ehue nang sinh thai (gid tri sii dung nude gidn ligp).
Cae gid tri chuc nang sinh thai bao gdm kigm sodt lii, tham thau cacbon, Itru tni nude, tmng hda chat thdi vd sy da dgng sinh thdi. Tde gia phan loai cac gia tri phi su dung bao gdm cac gia tri lua ehpn trong tuong lai, gia tri tdn tai va gia In kd thila. Lpi ieh lu ede loai thude trong tuong lai, ngudn gen tiem ndng vd ede tiiy chpn gidi tri la nhiing vi du cua cdc gid tri lya ehpn Irong
ddnh gid gid tri vui choi gidi tri bang each sii dung cac cude didu tra dd cdp tdi vi$c sdn sdng chi hd WTP (Willing To Pay) eho ede chuydn vui choi gidi tri vd chi phi hang ndm cua sd lupng khdch du lieh dupe mdi phdng vdn ve gidi tri lign quan nude.
Gid tri cua nude bong cde mye dieh sii dyng khdc nhau tai luu vye San Juan va Rio Grande cila New Mexico da dupe nhdm tac gid gdm Thomas, J.W.;
Huffman, R.E.; Grace, CT nghidn eiiu nam 1962. Cdc tae gia xde dinh higu qud kinh td nude cda ede mg hinh khdc nhau ddi vdi vige sii dyng nude trong cdc ligu bang. Tae ddng vao san phdm qude gia dupe ude linh cho cae nhu cdu sii dyng ndng nghiep, dd thi va edng nghigp va gidi tri.
Kulshreshlha, S.N.; Brown, W.J (1990) dd tidn hanh tuong lai. Gia tri tdn lgi ehi don gidn Id lay dupe tir sy nghign ciiu gid tri kinh td eua nude tudi. Nghien eiiu bdi Idng khi bidt rdng mdt ngudn tai nguyen cdn tdn
tgi. Gid tri luu tmyen Id Ipi ich nhan dupe lu sy chuydn giao lpi ieh tu thg hg hign tai eho ede thg he tuong lai.
Garrod, G.; Willis, K.G (1999) dd tign hdnh nghign ethi gia tri kinh tg eiia mdi trudng vd da dua ra mdt sd ky thuat ddnh gid moi trudng thong qua ky thuat danh gia bpe Id sd thich va the hien sd thich ciia eae ehii thg mdi trudng tu dd ehi ra gia thi Irudng vd do ludng ehi phi ciia vige dinh gia. Cde phuong phap chi phi du lich
cho thdy gid tri cua nude cho cde mye dich sii dung khae nhau can thidl phai dupe xet tdi trong tdt cd cac tinh hudng ma eae eo ehe phan bd ngudn nude dupe thiet lap hoae noi ed mau thudn hong vide sir dung nude. Trong nghign ciiu ndy, GTKTSDN trong ludi ndng nghigp da dupe ude tinh bdng each sd dyng khai niem vg thang du nha sdn xuat.
Courant, P.N.; Porter, R.C (1981) dd tidn hdnh nghign cuu chi phi ngan ngira va chi phi d nhidm dg (TCM), gia hudng thy (HPM), danh gia ngdu nhign xem xgt mdi quan he giua sy sdn sdng ehi trd (WTP) CVM vd sy lua ehpn rdi rae da dupe dg cap va su dyng eho ehdt lupng mdi trudng va chi phi ngan ngiia - cd trong nghign eiru nay. Cde tde gid eung trinh bdy mdt nghia Id, cdc ehi phi eua cdc bien phdp dupe Ihyc hidn sd vf du ve each md cac phuong phap djnh gid da hong nd lye phdng, ehdng d nhiem nude. Nghien cdu dupe dp dung dd'i vdi nhu cdu gidi tri, cdnh quan, da da sir dung cdc md hinh gid dinh giua eae khu vuc vdi dgng sinh hpe, ehal lupng nude, va cac gia tri lpi ieh miic dd khae nhau ve chdt lupng mdi trudng hay cdn mdi trudng dem lai.
2. Nhom cac nghien ciiu ve fllnh gia nuvc - cac mo hinh thuc nghiem
Nhdm tae gid Young, R.A.; Gray, S L. (1972) da tien hdnh nghien euu vg gid Iri kinh tg eiia nude vdi viee dua ra cde khdi niem va phuong phap ude tinh thuc nghiem, ddy eung duoe xem Id mpE trong nhimg nghien ciru day du nhat cdc khia canh khdi nigm va
78
gpi la phuong phdp CM.
Steinnes, D.N (1992) trong mdt nghign cuu ve do ludng gia tri kinh tg cua chat lupng nude da cho rdng:
viee dinh gia chat luong nude la su khd khan cho cdc nha kinh td khi su dung phuong phdp HPM nhung cd the gidi quydt dupe nhigu van de vg phuong phap ludn va thue lien vdn ed hong cde nghien eiru tmde day. Tuy nhign, kgl qua eho thay gid hi kinh te gan vdi y nghia khoa hoe nhidu hon ma khd dinh luong trong thye tg vg
do ludng chat lupng nude. Dieu nay dat ra cau hoi co ban la ldm thd nao ede nha kinh td va cac nha khoa hpc tu nhien cd thd lam viee cung nhau de xay dyng chinh saeh cong lien quan dgn ehdt lupng nude.
3. Nhom cac nghien cihi luong hoa GTKTSDN trong nang nghiep, cong nghiep va thuy san
3.1. Nghien cmi lupng hoa GTKTSDN trong nong nghigp
Bonnie G. Colby (1986) da su dung phuong phap thang du tigu diing (Consumer Surplus) xae dinh GTK- TSDN nong nghigp dg nghien cuu ude tinh gia tri eua nude. Colby eho rdng nhigu quyg't dinh ciia nha nude va tu nhan vg viec su dung nude, phan bd va qudn ly Ihudng dua tren cdc menh lenh hanh chinh ma thidu xem xel gia tn ciia nude trong eae loai hinh su dung nude tir dd thao luan ve khai niem kinh te nude thidt yeu, phac thao va so sanh thi tmdng su dung va phi thi trudng sir dung dd ude tinh gia tri nude va ddnh gia viee ap dung ede phuong phap dinh gid nude su dung trong thdnh phd va eong nghiep d midn Tdy Hoa Ky.
Nam 2010, mpt bao eao kha tdng quat ve xac dinh GTKTSDN theo cae cung lanh thd, qude gia va khu vue dupe de trinh len FAO bdi nhdm tae gia Bmc e Aylw a rd el, al. Nghien cuu da tdng hop su dung eae phuong phap gia thi tnrdng, tiep ean hdm san xuat, gia ea hudng thu, lieu diing dam bao, gia tn ngau nhien de tidn hanh nghien ciiu ve gid tri kinh td nude su dung cho nong nghiep, sinh hoat, cdng nghiep vdi ten goi "Mot bien soan todn eau vd nghien ciru kinh tg va gia cd thi trudng". Nghign eiru da lam ro cac gid tn kinh td cua cac nude trong viee sir dung nude eho ede ddi tupng:
nong nghiep, cong nghiep va sinh hoat. Nhtmg gia tri nay ed thg hd trp trong viec lap kd hogch su dung nude, ehia se va ebuyen giao lpi ich giua cac ddi tupng sir dung nude. Bao eao da chi ra rdng: xet tren quy md loan cau, GTKTSDN cho ndng nghiep bien ddi tu 0,01 — 0,148 $/m3, trung binh la 0,075 $/m3 (tinh theo HPM), tir 0,012 — 2,012 $/m3, tmng binh 0,242 $/m3 (tinh theo phuong phap PFA), theo phuong phap CM la 0,015
$/m3 va theo phuong phdp MP la 0,166 $/m3. Xet rieng khu vuc Chau A se la 0, 017 — 2,012 $/m3, tmng binh la 0,308 $/m3 (theo phuong phap PFA).
Nieuwoudt; GR Baekeberg (2011) da su dung phuong phap dinh gia gian tiep de xac dinh GTKTSDN nong nghiep trong nghien cuu vg cac thu tuc duoc ap dung eho mo hinh sir dung nude: nghien cuu hoat dpng, phan tich kinh td, phdn tieh dau vao ddu ra, phan tieh kha nang chi tra (Willing to pay — WTP) va khung khai niem vd thi trudng nude. Nganh sir dung ehii ydu la nong nghiep, lam nghiep, cde dd thi (tieu thu sinh hoat) va mdi trudng. Gia tn nude ude tinh trong eae nghign eiiu khac bigt dang ke giua cae nganh cung nhu giua va trong cac luu vuc sdng. Hdu het cac nghien ciiu tap Imng vao nong nghiep dupe tudi tieu la nganh su dung quan trong ve lupng nude, san xudt thuc pham va
dau tu vdn, phan tieh ddu vao dau ra cho tii.i\ • ,. . nghiep Nam Phi la mot nganh su dung nude kem Im'ii qua ve GTKTSDN dupe tgo ra tren mot don vi ciia nuoc Nghien cuu ehi ra rdng, nude dung trong cdng nghiep va sinh hoat ed gia tri cao do vay cdn bao dam luon cap du, ngupc lai, ndng nghiep doi hoi khdi lupng Idn nude eho san xudt luong thuc.
3.2. Nghien cuu lupng hoa GTKTSDN trong cdng nghiep
Tumovsky (1969) da sir dung mdt phuong phdp binh phuong don nguyen nho nhat de xac dinh GTK- TSDN edng nghiep thong qua nghien ciru phan tich du lieu tu 19 thi tran d bang Massachusetts eho giai doan 1962-1965. LTdc tinh bien ddi cua gia dao dpng tir khodng -0,5 de'n -0,8 $/m3. Tuong tu, Rees (1969) da nghign ciru thu dupe mpt tap hop ral chi tidt vd dd lieu tir mpt mdu Idn la eae doanh nghigp sdn xuat d D6ng Nam nude Anh. Rees cho biet phan ung bien ddi gia trong mpt so nganh cong nghiep khae nhau, tu khoang -1,0 den mue cao la -6,7 $/m3.
Mittelhammer va nnk (2000) da su dung phuong phap hdi quy xac djnh GTKTSDN eong nghiep thdng qua Iy thuyet thdng ke va img dung cae vdn dd suy luan tu nhung quan sat thye Id ve sd lupng tieu thu va chi phi nude eung vdi cac dii lieu tren cac bien sd gtai tich khdc.
Hua Wang vd Somik Lall (1995) da da sir dung phuong phap tiep can ham san xudt bien de xac dinh GTKTSDN cho nganh cong nghigp Tmng Qudc, ham san xuat bien duoc xay dyng dua trgn du lieu cd dupe tu 2000 eo sd san xuat cong nghiep ma trong dd, nude eiing vdi vdn ban dau, nhan e6ng lao dpng, nguyen vat lieu, nang luong la eae ddu vao de xac lap ham sdn xudt. Ddng thai nghign eiiu nay cung xac dinh mo hinh bien ddi gia nude theo nhu cdu nude su dung cho cae nganh san xuat cong nghiep khac nhau. Ket qud nghien ciru da eho thdy gia In sdn xuat bien la bien doi theo tung ddi tuong san xuat cong nghiep, timg nganh san xuat cong nghiep.
Clifford Russell (1970) da sir dung phuong phap phan tich de xac dinh GTKTSDN eong nghiep qua nghien ciru vg gia tn su dung nude gian tie'p thong qua phdt trien ung dung ddu tign eiia ehuong trinh lap trinh toan hpc ddi voi nhu cdu nude cong nghiep
Stone va Whitlington (1984) da sir dung phuong phap tiep can ham chi phi trong xac djnh GTKTSDN cdng nghiep trong nghien ciru nhu cdu nude eong nghigp clio cac nha may dien chay bdng hoi nude gia djnh cho khu vuc song Vistula d Ba Lan.
3.3. Nghien ciiu lupng hda GTKTSDN trong thiiy san Co rat it cae nghien eiru luong hoa GTKTSDN rieng biet ddi vdi ngdnh thiiy san d tren the gidi vd trong nude, cae thao luan ve phuong phdp, each liep can cung con kha khigm tdn va hdu nhu chua dupe quan
lam chii y. ; Xem tiep trang 64
„ „ . „ . . ™,„.„ou..= , . „ . . . „ , . o , . , 79