Quan ly cua chu srf hffu doi \6i tap doan:
Nhin tijf viec
xac dinh muc tieu va
cac "nhiem vu dac biet"
ThS. NQaviN TH! LGYEN
Vi6n NghiSn ci^u Quan ly kinh te Trung i/dng
Hilu qua ho^t dOng cua c^c t$p doan kinh td'nha n\i6c (TDKTNN) chtfa ttfdng xiTng vdi ngudn life cua Nha nifdc dSu tif. M^c du hSu hdt c^c TDKTNN diu kinh doanh co lai, nhifhg mdrc lai khdng cao va co xu hifdng giam din, th3m chi co tdp doan thua 1§. MOt trong nhffng nguydn nhSn dif^c d l cSp nhilu la do ngoai nhilm vu kinh doanh, cac TDKTNN con phai thifc hiOn nhilu nhidm vu chinh tri • xa hOi, nhilm vu cdng ich khac (gpi chung la nhiOm vii dac bilt). Bai vid't nay se xem xet viOc quan ly cua chu sd hifu (CSH) nha mfdc nhin tif goc dd xac dinh cua ''nhidm vu dac biOt" theo thdng 10 qud'c td' va kinh nghiOm mOt sd' nifdc; so sanh vdi trifdng hdp cac TDKTNN d ViOt Nam va d l xuS't mpt sd' kid'n nghi ban diu.
Xac dinh muc tidu va "nhidm vu dac bidt": Thdng 10 qud'c td' va kinh nghidm mOt sd* nifdc
Sd hfl^ nha nffdc thffdng dffdc dac tnftig bdi nhttng muc tidu khdng ro rang, phffc tap hoae mau thuln nhau va doanh nghiOp nha nffdc (DNNN) la cdng cu quan trpng de CSH nha nffdc dat dffdc cac muc tieu cua minh.
Theo do, cac DNNN cung thffdng phdi dd'i mat vdi tinh trang cd qud nhilu muc tilu boat dOng vd cdc muc tidu nay thdm chf mau thuan nhau. Do dd, viOe xdc dinh rd rang muc tieu Id mOt trong nhffng bffdc quan trpng dd nang cao hilu qua quan ly cda CSH nha nffdc.
Theo thdng 10, Chinh phd xdc dinh muc tieu tdng the cda sd httu nhd nffdc; tren cd sd do xdc djnh nganh nghi, linh vffc tid'p tuc duy tri sd bffti; xdc dinh muc tieu cu the cda tffng doanh nghidp sd hffu nhd nffdc theo linh vffc, ngdnh nghe doanh nghiOp boat ^dOng.
Dieu nay cung dffdc hlu het cdc nffdc trdn the gidi van dung thffc
biOn. Vi du, d Latvia, theo quy dinh phdp luat, sd hffu nhd nffdc tham gia vao nhffng ngdnh, ITnh vffc ma thj trtfdng khdng dam bao dffdc ldi ich cho cOng ddng; vdo nhffng ngdnh dOc quyen tff nhien;
cdc nganh quan trpng cd tinh chidn Iffdc ddi vdi nin kinh te'; nhffng
nganh, ITnh vffc mdi; nhffng ngdnh ddi hdi tieu ehuan chd't Iffdng cao nha't.. Theo dd, DNNN d Latvia boat dOng trong cdc nganh chinh sau: ndng Iffdng, vien thdng, lam nghiep, van tai, bat dOng san, y te' vd mOt sd nganh, ITnh vffc khdc tuy tffng giai doan cu the.
.4
-f.iGian khoan ngoai khoi cua T§p doan Dau khi Vift Nam
Economy and Forecast Review [ 2 7 1
TAI cd cXu NEN KINH TS
6 Na Uy, sd hffu nhd nffdc dffdc coi la phffdng thffc quan trpng d l duy tri tru sd chinh vd cdc boat dOng nghien cffu cda cdc cdng ty cd tim cd vd ddm bdo ngudn Itfc tff nhidn cda qudc gia dffpc sff dung cd hiOu qud, ddc biOt Id ITnh vffc ndng Iffdng, vd cac khodn thu tff sff dung cdc ngudn li/c dd dffdc sff dung cho sff phdt tridn cda todn xa hOi- Sd hffu nhd nffdc cung la phffdng tiOn quan trpng d l dat dffdc cdc miic tilu lien quan dl'n chinh trj khac, nhff: phdt trien cd sd ha ting, dffdng sd, san bay. truyin tdi diln vd cac chinh sach nganh, viing, chinh sach vdn hda, y td. Trin cd sd dd, Chfnh phd Na Uy dat ra nhffng ky vpng nhd't djnh ddi vdi doanh nghi|p sd hihi, dd la tao ra ldi nhudn. tao ra cda cai cho xa hpi, phdt trien cdng nghiip, tao vile lam vd thffc hien cac trdch nhi|m xa hpi vd tidn hanh phan loai doanh nghiip sd hifu nhd nffdc thdnh bdn nhdm tuy thuOc vao muc tieu cda CSH nha nffdc, dd la: (i) Cdng ty vdi cac muc tieu thffdng mai/kinh te; (ii) Cdng ty vdi cdc muc tidu thffdng mai/kinh te' va ddm bao chffc nang tru sd chinh d Na Uy (de duy tri boat dOng); (iii) Cdng ty vdi cdc muc tidu thffdng mai/
kinh te vd cdc muc tidu eu the, xac djnh khac; vd (iv) Cdng ty vdi cdc muc tidu chinh sdeh ngdnh.
6 cdc nffdc OECD, sd hi?u nhd nffdc tdn tai trong ngdnh, ITnh vffc bao gdm sdn xuat/chil't xuat va phan phdi nhttng ngudn ndng Iffdng chinh (ndng Iffdng thuy diOn, diu, khf va than), hi thdng bifu chfnh, viln thdng, hO thdng giao thdng chfnh (dffdng sit vd hdng khdng). O Hungary, nhd nffdc diu tff vdn vao cdc ngdnh nhff didn life
vd khf, giao thdng v^n tdi, viln thdng, nhttng ngdnh cd bdn...
Nhff vay, muc tidu tdng thi cda CSH nhd nffdc vd myc tidu hoat ddng ctia doanh nghiOp sd hffu nhd nffdc cung khd da dang d cdc nffdc. Ben canh myc tidu kinh tc. sd hffu nhd nffdc d hlu hdt cac nffdc diu ddt ra nhttng muc tilu, nhiOm vu chfnh tri xd hOi hay cdn gpi Id nhttng "nhilm vu ddc biOt". VSfn dl md hlu hdt cdc nffdc diu quan tdm dd id xdc dinh cac muc tilu, nhi|m vu ndy nhff thd ndo vd ldm thd ndo d l ddnh gia, do Iffdng dff^c.
Thffc te, d hiu hdt cdc nffdc, ben canh muc tilu kinh doanh, vi^c diu tff thdnh Idp doanh nghiip sd httu nhd nffdc mOt phin d l thffc hi|n cdc trdch nhi|m, nhi|m vu ddc biOt vi muc tilu xa hOi vd chfnh sdeh cdng, md cdc nhilm vu nay khdng thi thffc hiOn dffa trin cd sd kinh doanh thffdng mai thdng thffdng. Mdi nffdc cd dieu kiOn kinh te, xd hOi, mdi trffdng phdp ly ridng nin mdi nffdc cung dffa ra nhffng djnh nghTa hay khdi niOm ridng ve "nhiOm vu ddc biOt"
Thdng thffdng, difa theo khdi nidm thd'ng nhd't, CSH nhd nffdc ydu clu cdc doanh nghiOp sd hifu nhd nffdc tff xdc djnh cdc nhiOm vu ddc bidt md minh dang thffc hiOn; xdc djnh chi phi thi/c te thffc hien cdc nhiOm vu dd (theo mOt phffdng phdp thd'ng nhd't, thffdng do CSH nhd nffdc xay dffng, nhim trdnh tinh trang khdng nha't qudn trong ddnh gid, do Iffdng hiOu qud thffc hiOn cdc nhiOm vu ndy giffa cdc doanh nghiOp).
Theo khuydn nghi cda OECD, nhffng nhiOm vu ndy ndn dff(?c ludt hda bode thi che'hda vdo cdc quy djnh phdp lu§t vd cdng khai
nhffng nhiOm vu ndy (cd vl nOi dung nhiOm vu, cdc khodn chi phi phdt sinh cin dff(?c hodn lai vd bat ky nhffng khodn hd trp tdi chfnh ndo tff chfnh phd bao gdm cd bdo lanh lln nhdn trffc tidp tff ngan sdeh nhd nffdc). Cdc djch vu cdng vd cdc nhiOm vu ddc biOt thffdng cd dnh hffdng ldn ddn hi|u qui hoat ddng cda cdc doanh nghi|p, vd chi phi thffc hiOn nhffng nhi|m vu ndy thffdng cao vd thffdng khdng dl ddng nhdn bidt nin vile cdng khai nhffng thdng tin lien quan cung Id cdeh cho phlp ngffdi dan, cdc chd the liln quan cd thd theo ddi, ddnh gid ve chat Iffpng, chi phf phdt sinh cung nhff ngdn sdeh bdi hodn cho nhffng nhiOm vu dd.
De thffc hien cdc nhilm vu ddc biOt ndy, nhilu nffdc (ddc bilt Id cdc nffdc EU, Hdn Qudc.) dp dung hinh thffc cam ket thffc biOn djch vu dac bilt ky kdt giffa DNNN vd mOt bO tffdng ffng trong mOt thdi gian nhat djnh (thffdng Id ba ndm). Cam ket quy djnh rd mOt sd ydu clu nhat djnh ddi vdi viOc thffc hiOn cdc nhidm vu ndy nhff cdc ddc trifng chfnh, chat Iffdng cda dich vu, chi tilu vl gid thdnh trin mOt ddn vj... Trong cam ket cung quy djnh rd, trong qua trinh doanh nghiOp nhan kinh phi tff nha nffdc de thffc hidn cdc nhiOm vu ddc biOt md cd thffc biOn cdc boat dOng khdc cdng thdi diem thi phai bach todn theo tai khodn ridng de phan dinh rd hoat dOng, chi phi va doanh thu lidn quan, ciing nhff cdc phffdng phdp xdc djnh va phan bd chf phi, doanh thu.
Qua tdng hdp tff thdng 10 qudc te vd kinh nghiOm mOt sd nffdc, viOc xdc dinh nhiOm vu ddc biOt thffdng cd nhffng bffdc nhff Sd dd
Sd DO: CAC BCf6C CHiNH XAC DINH D|NH NHIfM Vy D^C B!$T
Th6^ng nhl^t khdi ni6m ve
"nliiem vu ddc biet"
Xdc dinh nhifng nhifm vu ddc
bift dang thtfc hifn
Cong khai cdc ldi Ich ddc bift hode
h§ trd tdi chinh
Ddnh gid chi phi ciHa
"nhifm vu ddc bift"
Gidm sdt niiifm vu ddc bift
Ddnh gid nhifng niiif m vu
dang thifc hifn
> '
Quydt dinh cd chd cCp tdi chinh
28 1 Kinh t^va Dif bdo
- * l Jfljy
cdc bffdc chinh xdc djnh nhilm vii ddc biet.
"NhiOm vu d^c biOt" dd'i vdi t|ip doan kinh td' nha nifdc d ViOt Nam - NhCfng vdfn d l d§t ra va giai phap thao gd
Ngay tff diu nhffng ndm 90 cda thd ky trffdc khi dl ra chd trffdng hinh thdnh mOt sd td chffc kinh te ldn, Nghj quye't HOi nghj Trung ffdng Ddng lln thff bdy Khod VII da xdc djnh muc tidu la nham ''tich tu, tap trung cao ve vd'n, du siic cgnh tranh trin thi trudng thi gidi", muc tieu nay xud't phdt tff chd trffdng xdc dinh kinh te' nha nffdc giff vai trd chd dao, trong dd cdc td chffc kinh te ldn (TDKTNN va tdng cdng ty nha nffdc) Id ndng cdt cda kinh te nhd nffdc.
Nghj djnh sd 101/2009/ND-CP da quy djnh ro v l muc tieu, yeu clu thf diem thdnh lap TDKTNN la: Tap trung diu tff va huy dOng cdc ngudn Iffc hinh thdnh nhdm cdng ty cd quy md ldn trong cac nganh, ITnh vffc then chd't, cin phdt tridn, nang cao khd nang canh tranh va hOi nhap kinh td qud'c te'; Giff vai trd dam bao cde can dd'i ldn trong nin kinh td qud'c dan, ffng dung cdng nghO cao, tao dOng Iffc phdt trien cho cac nganh, ITnh vffc khac va toan bO nin kinh te; Thuc day lien ket trong chuoi gid tri gia tang, phdt tridn cae thdnh phin kinh td khdc;
Tang cffdng qudn ly, gidm sdt cd hieu qud ddi vdi vdn, tai sdn nhd nffdc diu tff tai cdc doanh nghiOp trong tap dodn; Tao cd sd de tidp tuc hoan thiOn cd che' chinh sach phdp luat vl tdp doan kinh td.
Ngoai ra, Dilu 10 td chffc vd boat dOng cda mdi cdng ty me trong TDKTNN deu dffa ra ba muc tidu boat dOng la: (i) kinh doanh cd lai, bao toan vd phdt trien vdn CSH diu tff tai cdng ty me tap doan va vdn cda cdng ty me tap doan diu tff tai cdc doanh nghiep khdc, hoan thanh cdc nhiem vu khdc do CSH giao; (ii) tdi da hod hieu qua boat dOng cda todn tap doan; va (iii) muc tieu ridng theo nganh, ITnh vffc boat dOng cda tffng tdp doan.
Khai thcic than ciJa T3p dodn C5ng nghiOp Than - Khoang sin Vi^t Nam
Nhff vay, ngodi nhiOm vu kinh doanh, cdc TDKTNN cdn phdi thffc hiOn cdc nhidm vu chinh sdeh ngdnh vd cdc nhiOm vu khdc do CSH giao. Thffc te, thdi gian qua, cdc TDKTNN da tham gia thffc hiOn nhieu nhiem vu chinh trj, xa hOi, cdng ich dffdc giao, cu the:
Tham gia nhiem vu ddm bdo cdn doi ldn nen kinh ti: Hlu bet cac TDKTNN boat dOng trong cdc ngdnh, linh vffc then chdt, cin phdt tridn, ndng cao nang life canh tranh va hOi nhap kinh td' qudc td.
MOt sd tap doan da chi phdi dffdc ngdnh, ITnh vffc boat dOng, ddm bdo can ddi cho ndn kinh te' (vi du: Tap dodn Cdng nghiOp Than Khoang sdn Viet Nam da dam bdo cung ffng dd than cho nhu clu cda cdc nha mdy nhidt dien, nha may xi mdng, thep, phdn bdn, gid'y biOn cd va nhu clu chat dot cda nhdn dan; Tap dodn DiOn life Viet Nam cd ban da dap ffng dffdc nhu clu diOn cho phdt trien kinh td va ddi sdng nhan ddn; Tap dodn Diu khi Vidt Nam da cung ffng cdc sdn phim xang, diu, phdn dam... gdp phin ddng ke trong cdng tdc binh dn thj trffdng trong nffdc theo hai phffdng diOn ddm bdo ngudn cung vd binh dn gid...).
Tham gia cdc hogt ddng an sinh xd hdi, ddm bdo quoc phdng an ninh: Nhilu TDKTNN trong cdc ngdnh diOn life, diu khi, khai thdc khodng sdn... khdng chi tdp trung vao cdc boat dOng kinh doanh ma cdn tich cffc tham gia giff gin an ninh, trat tff, qud'c phong khu vffc bidn gidi, hai ddo;
trong phd xanh dd't trdng, ddi trpc; xod ddi, gidm nghdo, din dn ddp nghia, xdy dffng nhd tinh nghTa, trffdng hpc cho nhffng vung khd khan (thtfc hidn Nghj quye't 30a/2008/NQ-CP cda Chinh phd vl chffdng trinh "Hd trd cdc huyOn ngheo gidm ngheo nhanh vd bin vffng ", mdi tap dodn da giup dd 2- 3 huyen ngheo trong cdng tdc xda nha dot ndt, xay difng trffdng hpc, trang thie't bj y te', xdy dffng tram y te,...); md rOng pham vi boat dOng, tich cifc thffc hien nhiem VII diu tff vdo vung sau, vung xa, vung dac biet khd khan cd khd ndng sinh ldi thd'p de tao cdng dn viOc lam vd chuyen djch cd ca'u kinh te cho ngffdi dan. TDKTNN trong ngdnh bifu chfnh vidn thdng ludn duy tri vd dam bdo cung cap cdc djch vu bffu chinh cdng ich, diOn thoai cd djnh vung xa; dam bdo thdng tin lien lac cho qudc phdng, an ninh khi dffdc ylu clu.
Mang Iffdi diOn qudc gia do Tap dodn Dien life quan ly cd bdn da klo vl hlu het cdc lanh thd hdnh chinh cd'p xa trong cd nffdc. Cdc ddn vj thuOc Tap dodn Diu khi Id nhffng doanh nghidp hang diu trong cdng tdc an sinh xa hOi vdi hang trdm ty ddng mdi nam. Tap dodn Ddt may ViOt Nam thffc hien nhilu hoat dOng cd hiOu qua kinh doanh tha'p nhiftig thie't yeu de hd trd phdt triln ngdnh dlt, may nhff duy tri gidng bdng, hoat dOng dao tao chuyin nganh...
Thuc hiin cdc nhiim vu chinh tri, cdng ich khdc: Tai cdc thdi diem cin thidt phai thtfc thi
Economy and Forecast Review [ 2 9
^
Al cd cXu N^N KINH Tt
chinh sdeh dn djnh kinh td' vT md, ddi phd vdi nhffng bidn ddng thj trffdng, gid cd, kilm chd lam phdt, cdc TDKTNN, tdng cdng ty nhd nffdc kinh doanh trong ITnh vffc xdng, diu, sit thdp, diln, than, vien thdng, hda chd't, giay.
phan bdn vd cdc mdt hdng thidt ydu khdc trd thdnh nhttng chd the tidn phong cIt gidm diu tff, chi tilu, khdng tang gid bdn sdn pham, djch vu khi Nhd nffdc yeu clu. bdn ngoai te cho ngdn hdng khi cd ngudn thu...
Tuy nhien, chinh nhffng nhilm vu ddc bidt ndy dang Id vd'n de gay nhilu tranh cdi hiOn nay, nha't Id khi liln quan dl'n hiOu qud boat dOng cda cdc TDKTNN. Nhilu tdp dodn cho rang, trong thdi gian qua, do phdi chia se ngudn life do thffc biln cd nhiOm vu kinh doanh lan nhiOm vu ddc bilt nay nin rat khd dd cho TDKTNN cd thd boat dOng hidu qui theo nghTa la nhffng doanh nghiOp lam dn kinh te'. Bdn canh dd, nhffng nhiOm vu dac biOt ndy cung da tao cd d l cho mOt sd TDKTNN biOn minh cho sff kem hiOu qud cda minh.
Thffc td', viOc xdc dfnh nhiem vu dac bift cung nhff cd che giao, trien khai thffc iiidn cung nhff vide tfnh todn chi phi de bii dip cung cdn nhilu van d l ddt ra, cu the :
ThU: nhd't, khung phdp ludt hien hdnh da quy dinh cdc tidu chf xdc dinh sdn pham, djch vu cdng ich vd danh muc cdc sdn pham, djch vu cdng ich (theo Nghi djnh 31/26o5/ND-CP, la sdn pham, dich vu thidt yeu ddi vdi ddi song kinh te xa hOi cda dat nffdc, cOng ddng ddn cff cda mOt khu vffc lanh thd bode bdo ddm
qud'c phdng, an ninh; viOc sdn xua't vd cung ffng sdn phim, dich vu ndy theo cd chd thj trffdng khd cd khd ndng bd dip chi phf; vd dffpc cd quan nhd nffdc cd thim quyin ddt hdng, giao kd ho^ch, dd'u thlu theo gid ho$c phf do Nhd nffdc quy dinh). Tuy nhidn, cac quy djnh ndy chffa bao qudt hdt dffpc cdc nhiOm vu ddc bi|t thifc te md cdc TDKTNN phdi thffc biln trong thdi gian qua.
Thii hai, trong Dilu 10 cda td't ca cdc cdng ty m? cdc TDKTNN deu quy djnh cdc cdng ty me TDKTNN thffc hi|n cdc nhi}m vu khdc do CSH giao. Quy dinh mOt cdeh chung chung nhff vay vdi tat cd cdc TDKTNN de din ddn tdy tiOn trong vi|c giao nhilm vu cho TDKTNN.
Thd: ba, thieu can cff phdp ly hay cam kit thffc hiOn nhilm vu ddc biet giffa cdc TDKTNN vdi CSH nhd nffdc. Do dd, khdng ro ban chat, mffc dO cung nhff chat Iffdng ylu clu cda nhidm vu ddc biet dffdc giao, ndn khdng cd cd sd de ddnh gid hidu qud thffc biln cdc nhiOm vu dd.
Thd! tu, cho dd'n nay chffa cd cd chd tdeh bach chi phf, phffdng thffc Iffdng hda ehi phf dd bd dip hode ddnh gid kd't qud thffc hiOn, nhffng tdc dOng den hiOu qud hoat dOng cda TDKTNN.
Thii ndm, thieu cd chd cdng khai, minh bach trong viOc giao nhilm vu ciing nhff xdc djnh chi phf phdt sinh, cd chd' vd hinh thffc bd dip kinh phf dan dd'n nhffng cdeh hilu khdc nhau vl kd't qud
thtfc biln cde nhiOm vu dffdc giao.
Xu^t phdt tff thifc te trdn, xin d l xud't m0t sd'gidi phdp ban ddu nhff sau:
Mdt Id, cin djnh vj ro cdc
"nhilm vu ddc bi|t", md cdc TDKTNN phdi thffc hiOn, kinh phi vd thdi gian thffc hi|n. Nhttng nhilm vu ndy cin dffdc quy dinh rd rdng va cdng khai, minh bach dd cOng ddng doanh nghidp, thj trffdng va ngffdi dan cd thi ddnli gid dffpc tfnh "xdc ddng" vd tfnh
"hpp 1^ " cda cdc nhiOm vu ndy.
Hai Id, can cd nhffng cam ket giffa TDKTNN vd cdc chd thi sd hffu nhd nffdc (dffdi binh thffc hdp ddng bode biln bdn ghi nhd...) ve vi|c thffc hi|n nhffng nhiem vu ddc bi|t, trong dd xdc dinh rd tieu chuin, chl^t Iffdng cin dat dffdc, ndng sud't bode gid thdnh ddn vj...
ldm cd sd de so sdnh, ddnh gid.
Ba Id, nghiin cffu bach toan tdeh bach gitta chi phi, doanh thu tff thffc hidn cdc nhiOm vu dac biOt vdi cdc nhidm vu khdc, Idm cd sd de tfnh todn, ddnh gid hilu qud thffc hiOn nhilm vu dac bilt cung nhff boat dOng chung cua t|ip dodn. 6 nhieu nffdc, muc tilu hiOu qud kinh tl^cQng dffdc dat ra dd'i vdi cdc DNNN Id sau khi loai bd nhifng chi phf phdt sinh hen quan dd'n thffc hiOn cdc nhiOm vu d$c biOt.
Bdn Id, cin ed 10 trinh tdeh cdc boat dOng nhim rhxfc biOn cdc nhiOm vu djc biOt vdi boat dOng kinh doanh, tao sff canh tranh binh ding cho cde TDKTNN.a
TATTJfUITHAMKHAo
1. Australian Industry Commission (1994), Community Service Obligations: Some definitional, costing and fiinding isues
2. BO Kd hoach va Dau tff (2011), Bdo cdo tdng kit vi vi^c thi diem thdnh Idp tgp dodn kinh tinhd nUdc, Ha NOi, ngay 9 thdng 11 ndm 2011
3. Juris Puce (2011), Policy for Effective Management of State owned enterprises In Latvia, Presentation at High Level Meeting of the State Owned Authorities, 5-6/9/2011 tai Slovenia
4. OECD (2005), Corporate governance of state owned enterprises: A survey of OECD countries, OECD Publishing
5. Norwegian Ministry of Trade and Industry (2009), The Government's Ownership Policy 2008
Kinh tg' vd DiT bdo