phạm minh kiên với tiểu thuyết lịch sử

PH M MINH KIÊN V I TI U THUY T L CH S

Nguy n Công Lý

Trư ng Đ i h c Khoa h c Xã h i & Nhân văn, ĐHQG-HCM

TÓM T T: Trên cơ s gi i thi u văn nghi p c a Ph m Minh Kiên cùng phân tích nh ng ti u thuy t c a ông, bài vi t kh*ng ñnh Ph m Minh Kiên là nhà văn có s trư ng v ti u thuy t l ch s , ñã có nh ng ñóng góp ñáng k cho văn h c Nam b nói riêng, cho văn h c Vi t Nam nói chung, h"i n a ñ u th k XX.

T khóa: Ph m Minh Kiên, ti u thuy t l ch s .

I. Hi n chưa rõ quê quán, năm sinh và m t c a Ph m Minh Kiên. Ch& bi t ngoài bút danh Ph m Minh Kiên, ông còn ký tên Tu n Anh và Dương Tu n Anh. Có th Dương Tu n Anh là tên th t c a ông. V quê quán, nhi u tài li u, trong ñó có T ñi n văn h c (b m i) cho bi t Ph m Minh Kiên quê g c mi n Trung, ông xu t thân là tu sĩ Ph t giáo, sau ñó vào Sài Gòn gia nh p làng văn làng báo t! nh"ng năm 20 c a th k XX.

Ông c ng tác thư ng xuyên các báo Nông c mín ñàm, Đông Pháp th i báo, L c t+nh tân văn, Nam kỳ kinh t báo … trong các m#c T do di n ñàn, Văn uy n, Xã lu n … v i nhi u bài vi t có phong cách, t o d u n riêng và ñã t!ng là tr bút t Nông c mín ñàm trong hai năm 1923 – 1924 r'i ch bút c a t báo này t!

s 123, ngày 26 tháng 8 ñ n s cu i 133, ngày 04 tháng 10 năm 1924; ch bút t báo Nh t tân (lúc ông Lê Thành Tư ng sáng l p, hi n chưa rõ th i ñi m c# th ). M t s ti u thuy t c a ông trư c khi xu t b$n thành sách thư ng ñã ñư c cho ñăng nhi u kỳ trên các t báo v!a nêu.

II. Ngoài công vi c làm báo, Ph m Minh Kiên còn vi t nhi u ti u thuy t ph$n ánh hi n th c xã h i Nam B . Ông ñã ñ l i cho văn xuôi Qu c ng" giai ño n này t t c$ 20 tác ph%m l n nh như sau (1):

1. Hi u nghĩa v,n hai, luân lý ti u thuy t, ñăng Nông c mín ñàm t! s 28 (20 – 10 – 1922) ñ n s 58 (19 – 5 – 1923). Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn, 1923, 58 trang.

2. Mư i lăm năm lưu l c (Dương Tu n Anh t thu t), gia ñình luân lý c$i lương ti u thuy t, ñăng Nông c mín ñàm t! s 8 (21 – 6 – 1922) ñ n s 27 (13 – 10 – 1922). Nhà in J.

Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn, 1923, 95 trang.

3. Ai l-i l m, kim th i ti u thuy t, ñăng Nông c mín ñàm t! s 122 (19 – 8 – 1924) ñ n s 133 (04 – 11 – 1924). Tác ph%m chưa k t thúc; Réveil Saigonnais, Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn, 1926, 32 trang.

4. Hai mươi năm lao l c, ti u thuy t, 2 cu n, xu t b$n 1924 và 1927, Sài Gòn, 183 trang.

5. Ân oán vì tình, ti u thuy t, Nhà in Xưa Nay, Sài Gòn, 1925, 56 tr.

6. Duyên ph n l. làng (Hà C nh L c năm ngày t thu t), Nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn, 1925, 32 trang.

7. Bí m t phi thư ng, trinh thám ti u thuy t, Nhà in Xưa Nay, Sài Gòn, 1925, 30 trang.

8. Cái rương bí m t, trinh thám ti u thuy t, Nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn, 1925, 44 trang.

9. Tình duyên x o ng , ti u thuy t, Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, 1925 và 1931, 120 trang.

10. Vì nư c hoa rơi, ti u thuy t l ch s (vi t v m t ph# n" Trung Hoa tham gia cách m ng Tân H i 1911), Nhà in Xưa Nay, Sài Gòn, 1926, 83 trang.

11. Vi t Nam anh ki t (Vì nghĩa li u mình), ti u thuy t dã s , Imprimé Duy Xuân, Sa Đéc, 1926; Nhà in Xưa Nay, Sài Gòn, tái b$n, 1927;

Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, tái b$n, 1928; Nhà in Th ch Th M u, Sài Gòn, tái b$n, 1929, 154 trang.

12. B$c thư tình, ái tình ti u thuy t, Du Centre xb, Sài Gòn, 1927.

13. Bèo tan mây hi p, ái tình ti u thuy t, Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, 1928, 65 trang.

14. Vi t Nam Lý trung hưng (Vi t Nam Lý Thư ng Ki t), ti u thuy t l ch s , Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn, 1929; Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, tái b$n, 1932, 405 trang.

15. Lý B/ng phi, ti u thuy t l ch s Trung Qu c (d ch), Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn, 1930.

16. Lê tri u Lý th (S tích Lý Công U&n), ti u thuy t dã s , Imprimé Nguy n Văn Vi t,

Sài Gòn, 1931; Tín Đ c thư xã, tái b$n, 02 cu n, 250 tr.

17. Thói ñ i ñen b c, Tình nghĩa ñ i thay, ti u thuy t, Nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn, 1931; Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn, tái b$n, 1931, 111 trang.

18. M t ño n s u tình, truy n ng n, Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, 1931.

19. Ti n Lê v n m t, ti u thuy t l ch s , Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, 1932, 05 cu n, 200 trang.

20. Tr n Hưng Đ o, ti u thuy t l ch s , Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, 1933, 07 cu n, 212 trang.

III. M t ñ(c ñi m mà ngư i ñ c d nh n th y văn xuôi Qu c ng" Nam b h'i ñ u th k XX là có nhi u nhà văn l y c$m h ng t!

l ch s nư c nhà ñ làm ñ tài sáng tác. Đi u này có nguyên nhân riêng c a nó, mà nguyên nhân ch y u là xu t phát t! lòng yêu nư c, t hào dân t c c a m t b ph n trí th c Tây h c không tìm ñư c l i thoát lúc b y gi trong hoàn c$nh nư c m t dân nô l . H khai thác ñ tài l ch s có l là nh m c) vũ qu c dân ñ'ng bào tinh th n v!a nêu. Nhà văn Ph m Minh Kiên là m t trong s nh"ng cây bút y. So v i nhi u nhà văn cùng th i vi t ti u thuy t l y ñ tài t! l ch s thì có th nói ngòi bút c a Ph m Minh Kiên chưa b ng Tân Dân T , Nguy n Chánh S t, dù hai nhà văn này vi t ti u thuy t l ch s không nhi u, nhưng ch t lư ng và tư duy ngh thu t c a h thì vư t tr i hơn Ph m Minh Kiên. Tân Dân T vi t Gi t máu chung tình (1925); Gia Long t&u qu c (1930); Hoàng T C nh như Tây (1931); Gia Long ph c qu c (1932), còn Nguy n Chánh S t thì có Vi t Nam Lê Thái T (1929) và m t lo t ti u thuy t l ch

s d ch t! văn h c Trung Qu c như Chung Vô Di m; Tam Qu c chí; Ngũ h bình Tây; Càn Long du Giang Nam v.v.. Tuy v y, ti u thuy t l ch s c a Ph m Minh Kiên cũng có vài ñóng góp riêng cho văn xuôi Nam b b y gi . L y ñ tài t! l ch s v i nh"ng t m gương anh hùng hào ki t, các nhà văn nh m ñ c p ñ n chuy n xã h i ñương th i. Nh c l i l ch s , dư ng như các nhà văn mu n nh n nh v i qu c dân ñ'ng bào là ñ!ng bao gi quên c i ngu'n dân t c;

ñ!ng quên quá kh hào hùng oanh li t cùng truy n th ng chi n ñ u ch ng ngo i xâm anh dũng c a t) tiên, t! ñó khơi g i cho ngư i ñ c lòng t hào dân t c, lòng yêu nư c cũng như khích l tinh th n chi n ñ u ch ng th c dân.

M(t khác, như nhi u nhà nghiên c u ñã th ng nh t, s dĩ lúc này có phong trào vi t ti u thuy t l ch s l y t! hi n th c nư c nhà cũng là m t cách ñ ph$n ng l i hi n tư ng d ch và cho xu t b$n ' t ti u thuy t Trung Qu c lúc b y gi . Đây là m t s ph$n ng ñáng quý, th m ñ2m tinh th n dân t c, mà nhi u nhà văn t!ng than r ng “…s tích nư c Tàu thì làu thông còn anh hùng hào ki t trong nư c thì ng&n ngơ không bi t.” (Tân Dân T , Gi t máu chung tình); “Vi t Nam cũng có s , há l i không có truy n hay sao? 0y v y, m t b truy n An Nam ví d u không giúp vui cho ñ c gi ñư(c thì cũng biên chép m t ño n s tích c a mình, làm như th tư ng có l1 không ph i là m t vi c làm vô ích”. (H' Bi u Chánh, N%ng gánh cang thư ng). Ti u thuy t mang c$m h ng l ch s c a Ph m Minh Kiên cũng không ngoài m#c ñích trên. Chính Ph m Minh Kiên ñã vi t trong l i t a tác ph%m Lê tri u Lý th

như sau: “…tôi th y ngư i mình hay ñem nh ng truy n Tàu ra mà di n k ch r"i hè nhau mà phong t%ng ngư i, cho nên tôi mu n t+ c p coi truy n mình ñem ra hát có b/ng h hay không (…) tôi mong cho ngư i mình hãy xem truy n sách thu c v qu c s c a mình, cho rõ các ñ ng danh nhân trong nư c”. Còn trong l i t a ti u thuy t Ti n Lê v n m t, nhà văn nói thêm: “B y lâu ngư i mình m i mê truy n Tàu h/ng mua h/ng ñ c là vì trong nư c mình chưa có sách các v ti n nhơn. Nay B2c, Trung, Nam ñ u có ngư i vi t v y thì ngư i mình cũng nên mua ñ c, cho bi t cái vi c nên hư, t t x u và n3o tà ñư ng chánh c a mình”.

Như trên có nói qua, ban ñ u, trư c khi vi t văn, Ph m Minh Kiên là m t nhà báo v i bút danh là Tu n Anh, thư ng vi t m#c T do di n dàn, Văn uy n, Xã lu n trên các t Nông c mín ñàm, Đông Pháp th i báo, L c t+nh tân văn, Nam kỳ kinh t báo... 4 ñó, Ph m Minh Kiên thi tho$ng cho ñăng thơ c a ông m i sáng tác, ho(c gi i thi u tác ph%m m i, tác gi$ m i.

Riêng v i tư cách là m t nhà văn, th i gian ñ u, ông vi t ti u thuy t xã h i v i ñ tài ái tình, luân lý, gia ñình ñ chuy n t$i ñ o lý nhân nghĩa ñ i, ca ng i tình nghĩa thu chung ñ làm gương cho ngư i ñ i noi theo. Nhìn chung, nh"ng ti u thuy t trên mang m#c ñích giáo hu n luân thư ng ñ o lý rõ nét mà ngư i ñ c có th d dàng nh n ra qua nhan ñ các tác ph%m như Hi u nghĩa v,n hai, Ân oán vì tình, Tình duyên x o ng , Bèo tan mây hi p, Duyên ph n l. làng, M t ño n s u tình… C t truy n, k t c u vài tác ph%m trên còn có v. l ng l.o, r i r c, thi u m ch l c, có khi quá ñơn gi$n, nói

chung là chưa ñư c nhà văn d#ng công; còn gi ng k thì m c m c, ít h p d2n, v i nhi u câu văn bi n ng2u. V sau, ông còn th bút vi t ti u thuy t trinh thám như Cái rương bí m t, Bí m t phi thư ng tuy cũng có vài tình ti t ly kỳ, gay c n, g i s tò mò, làm cho ngư i ñ c h'i h p theo dõi câu chuy n nhưng nhìn chung có th nói là không m y thành công cho l m, b i chưa mang nét riêng c a nhà văn. Ph$i ñ i ñ n lúc ông khai thác t! hi n th c l ch s nư c nhà ñ làm ñ tài cho nhi u cu n ti u thuy t c a mình thì tên tu)i c a ông m i ñư c nhi u ngư i ñ c chú ý v i m t lo t tác ph%m (theo th t th i gian xu t b$n) như Vì nư c hoa rơi, Vi t Nam anh ki t, Vi t Nam Lý trung hưng, Lê tri u Lý th , Ti n Lê v n m t, Tr n Hưng Đ o, Lý B/ng phi (ti u thuy t d ch)…Như v y, chưa nói ñnh tính, ch& riêng v ñnh lư ng, Ph m Minh Kiên ñã vi t ñ n 07 ti u thuy t l ch s v i g n m t ngàn trang in thì ñó là m t con s không nh c a m t ñ i c m bút vi t văn! Đ tài l ch s trong ti u thuy t c a Ph m Minh Kiên ñư c nhà văn chia làm hai lo i: dã s và l ch s .

Trong 07 ti u thuy t mang c$m h ng l ch s , l y ñ tài t! hi n th c l ch s , Ph m Minh Kiên ñã cho xu t b$n hai tác ph%m v ñ tài l ch s Trung Qu c (m t vi t, m t d ch) và năm tác ph%m v i ñ tài l ch s Vi t Nam vào th i ñ i Lý - Tr n (c# th là các tri u ñ i Ti n Lê (981- 1009), Lý (1009-1225), Tr n (1225-1400), m y năm ñ u ch ng gi(c Minh xâm lư c (1407- 1427) v i nh"ng chi n công oanh li t, b$o v ch quy n dân t c. Hai tác ph%m có ñ tài t!

l ch s Trung Qu c là Vì nư c hoa rơi và Lý B/ng Phi.

Vì nư c hoa rơi là cu n ti u thuy t l y ñ tài l ch s Trung Qu c trong cu c cách m ng Tân H i 1911 nh m ng i ca t m gương ti t li t vì nư c hy sinh c a m t cô gái Trung Hoa tên là T ng Ki u Nga, sách do nhà in Xưa Nay, Sài Gòn xu t b$n năm 1926 v i 83 trang. T ng Ki u Nga là m t cô gái tân h c con quan T ng Đình Phan ñã t! ch c v hưu. Nàng thư ng ñem nh"ng s h c c a mình mà ñăng ñàn di n thuy t kêu g i qu c dân làm cách m ng, ph b ch ñ phong ki n; thành l p h i N" lưu, ñ cao vai trò c a n" gi i ñ i v i qu c gia xã t c.

Ki u Nga b L Châu (m t cô gái trà tr n vào h i N" lưu) c u k t v i tên m t thám Đ* Thành Khôn mưu h i; sau ñư c Đoàn Th Vân, m t cô gái văn võ song toàn, c p ti n, b n c a nàng gi$i c u, minh oan cho. Nh"ng năm tháng h c hành nhà trư ng tân h c, nàng cùng Lương Y n Sơ yêu nhau. Nhưng Y n Sơ l i là con ñ i quan trong tri u nhà Thanh, ông này theo chân ñ qu c ñ h i dân h i nư c. Nghe l i nàng, Y n Sơ ñã khuyên cha nhưng ông ch+ng nh"ng h'i tâm mà còn ñánh ñu)i Y n Sơ ra kh i nhà.

Chàng ñư c Ki u Nga và gia ñình nàng giúp ñ5 ti n b c sang Nh t, M/ du h c th c hi n nguy n v ng c a Ki u Nga là s tr v c u nư c giúp dân. M t l n trong bu)i di n thuy t kêu g i qu c dân, Ki u Nga ñã hy sinh vì bom trái pháo do b n x u ném vào ñ h i nàng.

Trư c lúc ra ñi, Ki u Nga tr i trăng v i Th Vân, nh thay mình n i nghĩa v i Y n Sơ.

Còn tác ph%m Lý B/ng phi cũng là cu n ti u thuy t l ch s v i b i c$nh x$y ra vào ñ i nhà T ng (Đây là m t cu n ti u thuy t chương h'i c a văn h c Trung Qu c ñư c Ph m Minh

Kiên d ch ra Ti ng Vi t ch" Qu c ng". Sách do nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn n hành năm 1930). Vì không có văn b$n g c nên không rõ tác gi$ c a nguyên tác là ai, nhưng Lý B ng phi là nhân v t l ch s m t th i n)i danh trong thâm cung vương tri u phong ki n nhà T ng, ñư c nhà vua s ng ái, chính ñi u này l i là “cái ñinh, cái gai” dư i con m t c a cha con Bàng Thái sư và Bàng Quý phi. Tên Thái sư cùng Quý phi gian ác này tìm ñ m i cách ñ h i B ng phi, k c$ không ch!a nh"ng th ño n ñê ti n và b t nhân nh t. Bàng Quý phi b hư thai, s có t i v i nhà vua nên gi" kín, cùng cha âm mưu ñ i khi B ng phi sinh ñ. thì b t tr m con và ñánh tráo vào ñó m t con mèo, r'i vu cho B ng phi sinh ra quái thai. B ng phi b h i v i n*i oan khó lòng r a n*i, may mà tr i cao có m t, cu i cùng nàng ñư c quan Ph doãn Khai Phong là Bao Ch ng (Bao Công) x án, minh oan. Nhân v t l ch s này ñư c văn h c ngày y kh c ho chân dung r'i ñư c ñi n $nh hi n ñ i Trung Qu c hôm nay l y làm ñ tài ñ vi t k ch b$n d ng phim v i nh"ng tình ti t ly kỳ, éo le, lôi cu n, h'i h p, h p d2n hàng tri u trái tim ngư i xem.

Năm tác ph%m ti u thuy t l ch s và dã s l y t! hi n th c l ch s Vi t Nam là: Vi t Nam anh ki t (Vì nghĩa li u mình), ti u thuy t dã s , Imprimé Duy Xuân, Sa Đéc, 1926; Nhà in Xưa Nay, Sài Gòn, tái b$n, 1927; Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, tái b$n, 1928; Nhà in Th ch Th M u, Sài Gòn, tái b$n, 1929, 154 trang. Vi t Nam Lý trung hưng (Vi t Nam Lý Thư ng Ki t), ti u thuy t l ch s , Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn, 1929; Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, tái b$n,

1932, 405 trang. Lê tri u Lý th (S tích Lý Công U&n), ti u thuy t dã s , Imprimé Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn, 1931; Tín Đ c thư xã, tái b$n, 02 cu n, 250 trang. Ti n Lê v n m t, ti u thuy t l ch s , Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, 1932, 05 cu n, 200 trang. Tr n Hưng Đ o, ti u thuy t l ch s , Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, 1933, 07 cu n, 212 trang. Qua nh"ng ti u thuy t trên, Ph m Minh Kiên không ch& giúp ngư i ñ c hi u sâu, hi u rõ hơn v m t th i ñ i l ch s cách chúng ta t! b$y trăm ñ n c$ nghìn năm mà còn ñã làm s ng d y l ch s m t th i oai hùng c a dân t c, t! ñó khơi g i cho ngư i ñ c lòng yêu nư c, lòng căm thù gi(c ngo i xâm cư p nư c, t hào v truy n th ng anh hùng c a dân t c, v i m#c ñích sâu xa là góp thêm ti ng nói nh m c) vũ qu c dân ñ'ng bào nói chung, nhân dân Nam b nói riêng vùng lên ch ng th c dân Pháp lúc b y gi . Và ñó cũng là cách

“ph bi n qu c s , khai dân trí, ch n dân khí”

như tác gi$ công trình Đa chí văn hoá thành ph H" Chí Minh ñã kh+ng ñnh (t p 2, trang 317). Có l theo nhà văn, ñó cũng là cách l y vi c xưa ñ nói vi c nay, t c tinh th n “ôn c tri tân” như hôm nay chúng ta thư ng nói.

Vi t Nam anh ki t (Vì nghĩa li u mình) là m t cu n ti u thuy t dã s vi t theo hình th c chương h'i g'm 15 h'i, v i b i c$nh hi n th c l ch s lúc gi(c Minh l y c phù Tr n di t H', sai Trương Ph# sang xâm lư c nư c ta. Chuy n x$y ra vào năm 1416. Tác ph%m ng i ca tinh th n nghĩa hi p, yêu nư c, căm thù gi(c c a nh"ng chàng trai cô gái Đ i Vi t trong nh"ng tháng năm ch ng gi(c Minh xâm lư c. Đó là nh"ng t m gương v nh"ng anh hùng hào ki t

và nh"ng n" lưu anh thư như Lý Ph#ng Tiên, H' Ng c Sương, Tr nh K Siêu, Nguy n L Minh, Vân Lôi, Võ Hùng Sanh, Th Lan.

Trư c c$nh nư c m t nhà tan, nh"ng thanh niên nam n" ưu tú y ñã t p h p l c lư ng kh i nghĩa ch ng ngo i xâm. Tr$i qua nhi u sóng gió, nhi u th t b i cũng như l p nhi u chi n công, cu i cùng t t c$ ñ u ñem quân v ph#c v# dư i ng n c nghĩa c a Lê L i. Kháng chi n ch ng Minh th ng l i, v ch'ng Ph#ng Tiên - Ng c Sương và K Siêu - L Minh ñoàn t#; còn Hùng Sanh thì k t duyên cùng Th Lan.

T t c$ ñư c Lê L i phong quan tư c và s ng h nh phúc bên nhau.

Vi t Nam Lý trung hưng (Vi t Nam Lý Thư ng Ki t) là cu n ti u thuy t l ch s chương h'i g'm 24 h'i, t p trung ng i ca ngư i anh hùng Lý Thư ng Ki t. Đư c chi u c a thiên t nhà Lý c u hi n, Lý Thư ng Ki t t! giã gia ñình v kinh. Trên ñư ng v ñ ñô, Lý Thư ng Ki t k t nghĩa v i Tr nh Hoài B$o, H'i Kỳ; g(p con quan Ng s Trương H u Mô là Trương B t Nhã th l c cha mà cùng ñ'ng b n c hi p dân lành nên b Lý Thư ng Ki t ñánh b i. Quan Ng s bênh con, sai con r là Đ ñ c Tr nh Thi t Hùng gi$ làm thư ng dân, v kinh ng thí ñ thi ñ u v i Lý Thư ng Ki t.

Không ng h n b chàng trai h Lý gi t ch t.

Vua Lý Nhân Tông bi t chuy n, r t gi n Thi t Hùng, phong Lý Thư ng Ki t làm Đ ñ c thay h n. Ng s h Trương tìm cách h i Lý Thư ng Ki t b ng cách cho lính mai ph#c gi t chàng khi chàng t! kinh v quê thu x p vi c nhà, nh ngư i ñi săn c u giúp nên chàng thoát n n. Đ n nhà, chàng m i bi t là m- b gi(c

Chiêm Thành sát h i, còn v là Tr n Th T Loan và con gái là Lý Hoàng Anh b chúng b t, sau ñó hai m- con tr n thoát, r'i v vì ki t s c mà ch t, còn con gái thì b b t ñưa v nư c Chiêm. Lo vi c tang ma xong, v!a tr l i kinh ñô, Lý Thư ng Ki t ph$i nh n l nh h t ng quân lương ra quan $i n p cho nguyên soái nhà T ng là Tôn Ch n. Trương H u Mô v i âm mưu c ý tr nãi th i gian, c u k t v i b n cư p ñ làm hao t)n quân lương nh m mư n tay c a Tôn Ch n di t tr! Lý Thư ng Ki t, nhưng nh Th!a tư ng Lý Đ o Thành ch& b$o nên Lý Thư ng Ki t ñã ñ phòng, cu i cùng ñư c bình an, trong khi ñó tay chân c a Ng s h Trương thì b h i. Trương Ng s l i ti p t#c âm mưu cùng Binh b Thư ng thư Tô B u Thanh ñ tri t h Lý Thư ng Ki t, vi c b i l , Tô Thư ng thư b cách ch c. Tri u ñình nhà T ng sau nhi u l n yêu sách v i ta, cu i cùng chúng cũng t b c l dã tâm xâm lư c nư c ta.

Trư c tình hình ñó, vua Lý Nhân Tông c Lý Thư ng Ki t làm Đ i Nguyên soái th ng lĩnh toàn quân chinh ph t B c qu c phá tan ý ñ' xâm lư c c a chúng, r'i th+ng ti n kéo ñ i binh sang t n nư c h , ñánh h mư i thành t! Qu Châu ñ n Ung Châu, làm cho vua quan nhà T ng ph$i xin c u hoà. Sau khi ph t B c qu c xong, Lý Thư ng Ki t nh n l nh tri u ñình mang quân bình Chiêm Thành. S là Lý Giác, m t tên quan tri u Lý làm ph$n, liên k t v i Chiêm ñánh phá biên gi i phía Nam, trong tr n chinh ph t này Đ i Nguyên soái tiêu di t tư ng Chiêm là B'ng Đ t Sa, b t s ng Lý Giác. Th!a th ng, Lý Thư ng Ki t ti n vào ñ t Chiêm, h ñư c ba cha con ñ i th n nư c Chiêm là Ch

Đ t Du Na, nh th mà ngư i anh hùng g(p l i con gái Lý Hoàng Anh (nay là ti u thư Ch Đ t Quyên Quyên, con nuôi Ch Đ t Du Na). Vua Chiêm n p c ng ph%m ng c ngà châu báu xin hàng. Chi n th ng nư c Chiêm, tri u ñình ta m i bi t Ng s Trương H u Mô cùng Lý Giác âm mưu v i vua Chiêm Thành ñ xâm lư c nư c ta. Cu i cùng nh"ng tên ph$n qu c b tru di. T! ñó nhà Lý hưng th nh và tên tu)i Lý Thư ng Ki t r5 ràng muôn thu .

Lê tri u Lý th (S tích Lý Công U&n) là b ti u thuy t dã s chương h'i g'm 31 h'i, 02 cu n. Tác ph%m vi t v s tích ngư i m ñ u vương tri u nhà Lý, t! lúc m i sinh ra cho ñ n khi làm quan dư i tri u Ti n Lê r'i ñư c qu n th n tôn vinh lên ngôi vua. Nhà văn ñã d a vào s cũ mà xây d ng nên hình tư ng m t ngư i anh hùng, m t danh nhân văn hoá ñ'ng th i là v minh quân c a dân t c. Lý Công U%n là con c a Lý Kỳ Xuân và Ph m Cúc Hoa; Kỳ Xuân là m t nông dân nghèo khó, Cúc Hoa là cô gái m' côi làm công qu$, s ng nương t a chùa Tiêu Sơn. Cúc Hoa yêu Kỳ Xuân, nàng có mang, hai ngư i b hoà thư ng tr# trì ñu)i ra kh i chùa. Sau, Kỳ Xuân b b nh ch t; Cúc Hoa ñ n kỳ sinh n , ki t s c cũng giã t! cu c s ng. Hoà thư ng chùa T! Phong thương tình nh các ni cô nuôi ñ a bé và ñ(t tên là Ho ng Trí. Lên tám, Ho ng Trí ñư c g i cho sư V n H nh chùa Tiêu Sơn ñ h c thêm ch" nghĩa;

mư i m t tu)i l i ñư c sư Khánh Vân chùa C) Pháp truy n võ ngh và ñ)i tên thành Lý Công U%n. Thu nh , Lý Công U%n n)i ti ng thông minh, di n m o tu n tú, khí phách hơn ngư i, t!ng gi t con xà vương nên c$ làng bái ph#c

g i là “ti u anh hùng”. Sau khi sư Khánh Vân viên t ch, Lý Công U%n b t ñ u hành hi p giang h', k t giao hào ki t, tr! gian di t cư p, ñem l i yên bình cho bá tính, cũng vì th mà b n gian ác nhi u l n vu oan hãm h i chàng.

Nh gi t c p, gi$i c u cho ñ i quan Đào Cam M c mà Lý ñư c v này ti n c , ñư c vua Lê Đ i Hành tin dùng, l p nhi u công tr ng: phá gi(c; ñánh cư p; bình ñnh các ch ñ ng sơn tr i mi n núi. B n ñ i gian th n tri u ñình như Tôn Đình Lư ng, Tr nh H'ng, Bàng Thi t H), B ch Phùng Hưng, âm mưu b t cóc công chúa dâng cho chúa ñ ng Thiên Oai, nh m t o th l c v i nhà vua. Vua Lê tri u Lý Công U%n ñi gi$i c u công chúa, tiêu di t chúa ñ ng Thiên Oai cùng 49 ñ ng ch khác. Nhà vua m ti c khao quân, gã công chúa cho chàng nhưng chàng tâu v i vua là ñã có v hi n quê t!

thu hàn vi. Cu i cùng, nhà vua ñ ng ra ch trì hôn l cho chàng, phân ngôi th b c và h s ng h nh phúc bên nhau. Khi Lê Đ i Hành băng, Long Vi t n i ngôi ch!ng b$y tháng thì b Long Đĩnh soán ngôi. H n hoang dâm vô ñ , b o ngư c nên tri u ñình ph tru t, tôn vinh Lý Công U%n lên ngôi, m ra m t th i kỳ m i cho ñ t nư c Đ i Vi t. Đây là ph n ñ u c a b Ti n Lê v n m t.

Ti n Lê v n m t là cu n ti u thuy t l ch s chương h'i g'm 17 h'i, 05 cu n, tác ph%m vi t ti p ti u thuy t Lê tri u Lý th . T! khi soán ngôi, Lê Long Đĩnh hoang dâm vô ñ , mê ñ m Tr nh vương phi, l i nghe gian th n xúi gi#c, h n làm nhi u tàn b o khi n cho Thái h u bu'n r u mà m t; h n còn giam Hoàng h u vào ng#c t i, b c t quan Thư ng thư Hoàng Gia T nh,

khi n cho con gái ông là Hoàng Nguy t Mai ph$i tr n ch y tìm ch n %n thân. Tr$i qua nhi u hi m nguy: rơi xu ng v c, b b n cư p ép làm v , b cháu v quan Ng s toan cư5ng hi p, b con trai quan Tr n th B ch M u Hùng b t cóc

…, cu i cùng Nguy t Mai ñư c chàng trai hào ki t Lê Ph#ng Hi u gi$i c u r'i chàng h t ng và g i hai cô trò Nguy t Mai - Tr n Loan tá túc Quán Âm t . Ph#ng Hi u lên ñư ng vào Di n Châu ra m t Lý Công U%n, nhưng không g(p vì Nguyên soái ñã v tri u. Lê Ph#ng Hi u tr l i thăm Nguy t Mai. Trên ñư ng ñi, Ph#ng Hi u c u ñư c Hoàng h u Như Hoa cùng cha con cai ng#c Đào Nh r'i ñưa h v Thái Nguyên. Sau ñó, Ph#ng Hi u k t nghĩa v i Như Khuê, hai ngư i cùng v Tràng An, g(p b n cư p B ch Khưu Hoanh, h ñánh h g#c chúng; l i c u ñư c nhi u ph# n" b có ch'ng b quan ña phương b t v tri u ñình. Còn Lý Công U%n trên ñư ng v tri u, g(p cha con Tr nh T n, Tr nh Vu h ng hách, Tr nh Vu b chàng ñ p ch t, Tr nh vương phi tâu l i v i Lê Long Đĩnh nh m h i Công U%n. Trư c m(t vua, chàng rút thi t b$ng ñnh ñ p Tr nh T n.

B*ng có tin c p báo gi(c Chiêm chi m ñánh biên gi i phía Nam, Lê Long Đĩnh bèn ra l nh cho Lý Nguyên soái tr l i Di n Châu ch ng gi(c. Trong khi y Nguy t Mai cũng không yên thân nơi nương náu, chùa b gi(c cư p, ch t Nguy t Mai ly tán, b l!a bán cho nhà bá h , suýt b ông ta cư5ng hi p, may nh bà bá h thương tình nên g i nàng nhà ngư i bà con là Lý M nh Quân, m t v quan Ng s ñã v hưu.

V Tràng An, Lê Ph#ng Hi u lo nghĩ nhi u v vi c di t gian tr! n nh, c u nư c c u dân. B n

Tr nh T n, Tri u Di d# d* Long Đĩnh phê chi u như ng ngôi, nhưng vi c b i l , t chi u b Ph#ng Hi u l y m t. Long Đĩnh băng, b n gian th n h p các quan, bu c h tôn Tr nh T n lên ngôi. Ph#ng Hi u cùng các b n Như Khuê, Tr n Anh xông vào tri u, tiêu di t b n Th ch Đình Oai, quét s ch b n Tr nh T n, Tri u Di, B t Du Kha cùng ñ'ng ñ$ng. Sư V n H nh cùng ñ i quan Đào Cam M c cũng v!a v tri u, cùng lúc y Lý Công U%n t! Di n Châu cũng mang quân v t i, tri u th n h i h p, tôn vinh Lý Công U%n lên ngôi thiên t . Sau ñó, Ph#ng Hi u - Nguy t Mai, Như Khuê - Đ ng Vân sánh duyên, h nh phúc bên nhau.

Tr n Hưng Đ o cũng là cu n ti u thuy t l ch s chương h'i, g'm18 h'i, 07 cu n. Tác ph%m k l i nh"ng chi n công hi n hách oai hùng c a quân dân ñ i Tr n ba l n ch ng gi c Nguyên Mông xâm lư c (1258, 1285, 1288), mà nhân v t trung tâm, tiêu bi u cho tinh th n yêu nư c, căm thù gi(c, ngoan cư ng ch ng ngo i xâm y là Hưng Đ o ñ i vương Tr n Qu c Tu n. Bên c nh hình tư ng ngư i anh hùng Tr n Hưng Đ o, tác ph%m còn kh c h a nh"ng chân dung các v anh hùng khác như các v Hoàng ñ anh minh: Tr n Thánh Tông, Tr n Nhân Tông;

Thái sư Tr n Th Đ ; Ng s Lý B ch Đình;

các v ñ i tư ng quân như Tr n Quang Kh$i;

các v tư ng quân Tr n Bình Tr ng, Ph m Ngũ Lão, năm v tư ng tuỳ tùng như Y t Kiêu, Dã Tư ng, Cao Man, Đ i Hành, Nguy n Đa Lô;

nh"ng n" ki t như Ng c Quyên (con nuôi Tr n Hưng Đ o, gi$ trai, c m quân ch ng gi(c, t!ng gi$i vây cho tư ng quân Ph m Ngũ Lão); N"

Th ch nương nương v.v.. Đó là nh"ng nhân v t

ñ i di n cho chính nghĩa c a dân t c, là nh"ng ngư i con anh hùng c a ñ t Vi t. H mãi mãi là ni m t hào, là t m gương ng i sáng ñ th h cháu con muôn ñ i noi theo. V phía nhân v t ph$n di n, tác ph%m cũng không quên kh c ho hình $nh m t vài quý t c tông th t nhà Tr n âm mưu bán nư c c u vinh, s3n sàng làm tay sai cho gi(c như Tr n Di Ái, Tr n Ích T c;

nh"ng tư ng gi(c xâm lư c h ng hách như Thái t Thoát Hoan, T$ Th!a tư ng Ng t Sanh Tư Gia, H"u Th!a tư ng Ô Gia Na ; bên c nh các quan ñ i phu, các ñ i tư ng, thư ng tư ng như Lý H ng, Lý Quán, Xích Tu T , Toa Đô, Ô Mã Nhi, Ng t Lương Cáp, Ô Lan C p Đ t, Ng t Gi$ Báo, A Lý v.v.. Nh"ng nhân v t ph$n di n y xu t hi n trong nh"ng th i ñi m c# th , tuy nhà văn ch& gi i thi u qua nhưng ngư i ñ c v2n nh n rõ tính cách, tâm ña, mưu mô c a chúng.

Trên ñây, chúng tôi gi i thi u n i dung nh"ng ti u thuy t l ch s c a Ph m Minh Kiên.

Đi u mu n lưu ý là cũng như m t vài nhà văn Nam b h'i ñ u th k XX, Ph m Minh Kiên ñã trình bày quan ni m c a mình v sáng tác, nh t là v ti u thuy t. Ông cho r ng ti u thuy t là ph$i ph$n ánh hi n th c cu c s ng. Trong m t bài vi t trao ñ)i cùng nhà văn H' Bi u Chánh v vi c vi t ti u thuy t v i nhan ñ

“Gi i ch- tư ng l m” ñăng trên t Đông Pháp th i báo s 468, ngày 06 tháng 8 năm 1926, ông vi t: “ch+ bày b nh ng chuy n thư ng có hàng ngày, ch ch*ng h ñ%t chuy n d kỳ, còn ñi u văn thì ch+ dùng ti ng ngư i ta thư ng nói, không ch u dùng ti ng phù ba, h ng ngư i nào nói theo gi ng n y…”. Như v y, theo

Ph m Minh Kiên vi t ti u thuy t là ph$i t$ th t mà nhà văn g i là “chơn t ”, có như th m i

“c m hoá ñư(c công chúng”. Trong l i t a tác ph%m Ti n Lê v n m t (Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, 1932), Ph m Minh Kiên còn cho r ng:

“Nhà c m vi t mu n theo vi c t t x u nên hư mà vi t ra thành sách, thành truy n thì không nên xu hư ng bên nào, ph i c$ cái ñư ng m c ngay mà th*ng t i thì m i có th ch+ rõ hai ñư ng chánh tà cho ñ i v y!”.

T! quan ni m trên, Ph m Minh Kiên không ng n ng i d a vào l ch s v i nh"ng s vi c có th t trong l ch s , nh"ng ngư i anh hùng hào ki t mà s sách nêu danh ñ kh c ho chân dung nh"ng ngư i anh hùng c a dân t c. L i t a tác ph%m Lê tri u Lý th, Ph m Minh Kiên tuyên b rõ: “Tôi vi t b truy n Lê tri u Lý th này c t ch+ rút trong m y th$ s , như là

“Vi t Nam s lư(c”, “Đ i Vi t s ký”, “Đ i Nam th c l c ti n biên”, “Nam H i d nhân”,

“Lư(c biên dã s ”. Trong các s y, th y s tích ly kỳ c a ông Lý Công U&n ch*ng khác nào như ông Tri u Khuôn D4n bên Tàu. Mà Tri u Khuôn D4n ngư i ta ñã có ñem ra thêu thùa bày v1, s2p ñ%t nên truy n, nên tu"ng r t dài, ñ bia danh nêu giá, còn Lý Công U&n nhà ta thì chôn ch%t hòm qu c s ”. Vi c mà Ph m Minh Kiên cho r ng “ñem ra thêu thùa, bày v1, s2p ñ%t nên truy n, nên tu"ng” ph$i chăng chính là vi c nhà văn hư c u khi xây d ng hình tư ng nhân v t l ch s , làm cho nhân v t ñó hi n lên s ng ñ ng và chân th c trên trang văn và trong lòng ngư i ñ c? Nh th , ngư i ñ c hôm nay hi u rõ vì sao nh"ng nhân v t trong các ti u thuy t c a ông v!a g n

v i chính s l i v!a g n v i cu c s ng ñ i thư ng. Đó là Lý Công U%n (Lê Tri u Lý th ), Lý Ph#ng Tiên (Vi t Nam anh ki t), Lê Ph#ng Hi u (Ti n Lê v n m t), Lý Thư ng Ki t (Vi t Nam Lý trung hưng), Tr n Hưng Đ o (Tr n Hưng Đ o). T t c$ ñ u là nh"ng con ngư i bình thư ng mà vĩ ñ i, bình thư ng như bao nhiêu con ngư i bình thư ng khác trong cu c s ng ñ i thư ng v i nh"ng di n m o, hành ñ ng, tính cách, tâm tư tình c$m r t riêng, nhưng h còn có nh"ng chi n công hi n hách, nh"ng kỳ tích c u dân c u nư c oai hùng. 4 ñây cái vĩ ñ i, cao c$ g n bó thi t thân v i cái bình thư ng, gi$n d ñ t o nên tính cách nh"ng ngư i con ưu tú c a ñ t Vi t.

Trư c h t, h là nh"ng b c trư ng phu, nh"ng ñ ng anh hùng s3n sàng x$ thân th nghĩa, quên mình vì dân vì nư c. Lý Công U%n khi còn là m t thanh niên tr. tu)i v i chí tang b'ng h' th&, luôn giao du t h$i, tìm ngư i hào ki t ñ khuôn phò xã t c, v i khát v ng l p công lưu danh h u th . Lúc này, chàng luôn ñ(t hai ch" công danh lên trên m i vi c khác.

Chàng là m t v tư ng văn võ song toàn, tinh thông binh pháp mưu lư c. Cách bày binh b tr n c a Lý Công U%n th t bi n x$o l thư ng, hi u rõ thiên th i ña l i, bi t ngư i bi t ta, tuỳ cơ ng phó. Nh th mà chàng ñã l p nhi u chi n công l n, làm cho nh"ng k. thù l i h i như b n L* Trí Vi n, Ti t Phi H'ng, n" tư ng Chàm Đ(ng Hoa, Chúa ñ ng Thiên Oai ph$i b tiêu di t, giúp cho tri u ñình yên )n, nhân dân ñư c an cư. Vì lòng yêu nư c thương dân, ư c mong khuôn phò xã t c mà chàng c g ng kìm nén tình c$m cá nhân riêng tư ñ th c hi n chí

l n: “Chàng bi t mình và Võ Xuân Ki u có duyên tình v i nhau, nhưng v4n ñ trong b ng mà không nói ra cho Xuân Ki u bi t, vì s(

duyên tóc tơ nó ràng bu c bư c ñư ng hào ki t trư(ng phu” (Lê tri u Lý th ).

Ho(c ngư i anh hùng Lý Thư ng Ki t trong Vi t Nam Lý trung hưng v i ñ u s2t, gan ñ"ng, oai phong l2m li t, mưu trí dũng c$m khi c m quân xông tr n, lúc bày binh b tr n, v y mà chàng cũng ph$i dòng châu l ch trư c c$nh m- b gi(c sát h i, v con b gi(c b t. Lý Thư ng Ki t luôn tâm ni m: “b n ph n làm trai là ph i k vai gánh vác non sông, ph i ra tay nưng (nâng) ñ. xã t2c, ph i làm sao cho tên tu i l4y l#ng, cho r. ràng cha m,, ph i thương nư c m n dân, nưng (nâng) thành ñ.

v t”. Vì th mà chàng ñã c g ng kìm nén n*i ñau c a cá nhân ñ hoàn thành nhi m v# nhà vua giao phó. Cũng nh lý tư ng sáng ng i chính nghĩa mà chàng trai tr. h Lý ñã vư t qua bao nhiêu s bi n, bao nhiêu tai ương do nh"ng th l c h c ám t o nên ñ hãm h i chàng. Cu i cùng, cái chính nghĩa, cái lương thi n chi n th ng; cái phi nghĩa, cái h c ám b t lương cũng b v ch tr n trư c thanh thiên b ch nh t. V i chi n công phá T ng bình Chiêm, Lý Thư ng Ki t ñã góp ph n ñem l i s thanh bình cho ñ t nư c trong su t hai trăm năm dư i vương tri u nhà Lý, ñ'ng th i ñã v ch tr n b n ph$n dân, c u k t v i gi(c, bán nư c c u vinh như b n Lý Giác, Ng s Trương H u Mô…

Đ c nh"ng trang văn miêu t$ Nguyên soái Lý Thư ng Ki t t p dư t th tr n trư c khi xu t binh chinh ph t nhà T ng v i các tr n Bát môn, tr n Trư ng xà, tr n C u long, r'i tr n Ngũ

h)…, ngư i ñ c c$m th y các tr n chi n y như hi n hi n trư c m t mình và càng t hào v tài thao lư c c a v anh hùng dân t c. Hay như ñ c các h'i vi t v nh"ng chi n công c a ngư i anh hùng khi vâng m nh vua ñem binh chinh ph t B c qu c các tr n ñánh t i sông Tây giang, giao chi n trên b dư i nư c (h'i 16), ñánh Qu Châu (h'i 17), giao chi n v i tư ng gi(c là Phi Hùng Tiên và Nguyên soái T n Phúc L i (h'i 19), chi m Ung Châu (h'i 21) v.v.. ngư i ñ c c$m th y h$ hê và t hào v ngư i anh hùng mưu trí dũng li t ñ y tài năng này. Chưa h t, nh"ng h'i cu i c a ti u thuy t, ngư i ñ c m t l n n"a g(p l i tài d#ng binh c a Lý Nguyên soái trong cu c bình Chiêm, hàng ph#c ñư c tri u ñình Chiêm Thành; ñ'ng th i v ch m(t b n quan l i tri u ñình nhà Lý bán nư c c u vinh như b n Lý Giác, Ng s Trương H u Mô (h'i 22, h'i 23).

Chính vì th mà nhà văn vi t ti u thuy t l ch s n)i ti ng lúc b y gi là Tân Dân T khi ñ c ti u thuy t Vi t Nam Lý trung hưng c a Ph m Minh Kiên, ông ñã t!ng so sánh tài năng và công tr ng c a Lý Thư ng Ki t ch+ng kém gì Quan Công, Ti t Nhơn Quý, Đch Thanh bên Trung Qu c. Tân Dân T vi t: “Nay tôi xem b ti u thuy t c a ông Ph m Minh Kiên nhan hi u là ‘Vi t Nam Lý trung hưng’, th y Lý Thư ng Ki t là m t danh tư ng c a nư c ta trong ñ i nhà Lý, khi ñánh Trung Qu c, lúc ñu i Chiêm Thành, th t là chinh Nam ph t B2c, ch ng v ng sơn hà, d,p lo n phò nguy, vun b"i T qu c. Cái công nghi p Lý Thư ng Ki t nào có kém gì Đch Thanh ñ i T ng, Nhơn Quý ñ i Đư ng, Quan Công ñ i Hán bên Trung

Qu c… Vì v y, qu c s ta cho Lý Thư ng Ki t là m t tư ng “võ công ñ nh t” trong tri u Lý th ” (L i gi i thi u tác ph%m, trang 2). Còn Nguy n Chánh S t trong L i bàn tác ph&m in trang 1 cu n ti u thuy t này (b$n in năm 1929) cũng ñã h t l i tán dương vi c làm c a Ph m Minh Kiên là ñã ghi l i công lao s nghi p c a danh tư ng Lý Thư ng Ki t.

Ngư i ñ c không th nào quên hình tư ng ngư i anh hùng Hưng Đ o ñ i vương Tr n Qu c Tu n v i lòng căm thù gi(c ñ n n*i quên ăn, không ng , tìm k sách tiêu di t quân gi(c gi$i phóng quê hương. T m lòng y c a Ti t ch Qu c công Hưng Đ o vương ñư c Ph m Minh Kiên ghi l i trong b ti u thuy t Tr n Hưng Đ o. Hình tư ng ngư i anh hùng th hi n rõ nh t là nh"ng h'i vi t v chi n công c a Hưng Đ o qua m y l n giao chi n v i Thoát Hoan. Nh"ng tr n chi n ñ y th ng l i v.

vang y như hi n hi n trư c m t ngư i ñ c qua tài ngh k chuy n c a nhà văn.

Bên c nh nh"ng ngư i anh hùng cái th , trong các tác ph%m, ngư i ñ c còn b t g(p nh"ng trang dũng sĩ như Lý Ph#ng Tiên, Tr nh K Siêu, Lê Ph#ng Hi u… Nh"ng con ngư i y v i c t cách c ng c i, khí phách kiên cư ng, s3n sàng vì nghĩa quên thân, ra tay c u giúp k. th cô, g(p ho n n n, tr! kh b n gian tà hãm h i ngư i lương thi n. Tuy v y, có lúc h cũng m m lòng. Ch+ng h n, Lý Ph#ng Tiên trong Vi t Nam anh ki t th t c ng c i, kiên cư ng là th nhưng cũng t!ng bu'n bã, s u não, mơ tư ng trong h'n m ng khi nghĩ ñ n bóng hình Ng c Sương, ngư i yêu c a chàng.

Ho(c chàng Tr nh K Siêu vũ dũng, mưu lư c,

gan d , dũng c$m là th , s3n sàng x$ thân xông vào nơi ch n c a gi(c ñ c u ñ'ng chí, v y mà chàng ta cũng ghen tuông nghi ng gi n h n ích k , ñu)i v là Nguy n L Minh ra kh i nhà ch& vì L Minh hay chuy n trò v i Vân Lôi.

Nh"ng ngư i con ưu tú c a dân t c còn là nh"ng cô gái, nh"ng ph# n" ti t li t, kiên trinh như Nguy n L Minh, H' Ng c Sương, Tr nh Th Lan trong Vi t Nam anh ki t; Hoàng L Ti t, công chúa Liên Hoa trong Lê tri u Lý th , Lý Vân Ki u trong Vi t Nam Lý trung hưng, Ng c Quyên trong Tr n Hưng Đ o…mà nhân dân không th nào quên. Nguy n L Minh b tư ng gi(c b t, nàng ñã bình tĩnh, gi$ v thu n theo l i d# d* ngon ng t c a chúng, ñ ch th i cơ. Nh th , tên tư ng gi(c không ñ phòng, nàng ñã dùng gươm k t li u ñ i h n.

Sau này, nàng ñư c ch'ng là Tr nh K Siêu truy n d y võ ngh thì b$n lĩnh c a nàng càng b c l rõ hơn. Nàng cùng Ng c Sương không qu$n ng i ñư ng xa khó khăn gian kh), dũng c$m vư t m i hi m nguy, c u c u Võ Hùng Sanh d2n nghĩa quân cư p pháp trư ng gi$i c u K Siêu và Ph#ng Tiên. Hay như Tr nh Th Lan (Vi t Nam anh ki t), Hoàng L Ti t (Lê tri u Lý th ) l p sơn tr i, chiêu t p n" quân, tr'ng ngô khoai ñ có cái ăn mà yên tâm luy n t p võ ngh , ch ñ i th i cơ ñánh ñu)i k. thù, c u dân c u nư c. Còn Lý Vân Ki u trong Vi t Nam Lý trung hưng vì nuôi chí báo thù mà cam ch u ñ tư ng gi(c là Châu H$i Đnh dày vò thân xác. Khi nghe tin Nguyên soái Lý Thư ng Ki t ñem quân ñ n thì nàng cùng nh"ng ngư i tâm phúc chu c rư u cho tên Đnh say, r'i ñ t kho lương, m c a thành cho ñ i quân c a Lý

Thư ng Ki t vào thành. Ng c Quyên trong ti u thuy t Tr n Hưng Đ o cũng v y, dù là gái, l i là con nuôi c a Hưng Đ o ñ i vương nhưng vì lòng yêu nư c, căm thù gi(c, nàng ñã t p luy n võ ngh , gi$ trai, cư5i ng a c m quân ch ng gi(c, làm cho b n Nguyên Mông cư p nư c m t phen khi p vía. Chính nàng ñã t!ng xông vào ñ5 l y ñư ng gươm c a tên tư ng gi(c Nguyên Mông mà gi$i vây cho tư ng quân Ph m Ngũ Lão. Nghĩa c cao ñ-p trên ñã khi n cho tư ng quân h Ph m luôn kh c ghi trong tâm kh$m.

Bên c nh nh"ng b c trư ng phu anh tu n, nh"ng trang n" ki t anh thư, nh"ng con ngư i ñ i di n cho chính nghĩa như v!a nêu thì nhà văn Ph m Minh Kiên không quên kh c ho hình $nh nh"ng nhân v t ph$n di n. B n chúng là nh"ng k. xâm lư c cư p nư c, là b n gi(c tàn sát dân lành, là nh"ng tên quý t c quan l i c u k t v i gi(c ñ bán nư c c u vinh. Chúng là n*i nh#c muôn ñ i c a l ch s dân t c! B n chúng là Trương Ph#, Đoàn Tho i, Đoàn Oai trong Vi t Nam anh ki t; là v ch'ng tư ng gi(c L* Trí Vi n và Ti t Phi H'ng, n" tư ng Chàm Đ(ng Hoa và chúa ñ ng Thiên Oai; b n quan l i trong tri u c u k t v i gi(c ñ c u vinh như Ng s Tôn Đình Lư ng, b n Tr nh H'ng, Bàng Thi t H) trong Lê tri u Lý th ; b n Tr nh T n, Tri u Di, Th ch Đình Oai, B t Du Kha trong Ti n Lê v n m t; b n quý t c nhà Tr n bán nư c như Tr n Di Ái, Tr n Ích T c…, b n cư p nư c như Thoát Hoan, Toa Đô, Ô Mã Nhi, Ng t Sanh Tư Gia, Ô Gia Na v.v.. trong ti u thuy t Tr n Hưng Đ o. Nh"ng nhân v t ph$n di n trên tuy ch& ñư c nhà văn gi i thi u

qua nhưng ngư i ñ c v2n nh n ra b$n ch t, chân tư ng c a chúng m t cách rõ nét.

Đi u c n lưu ý là nh"ng ti u thuy t trên ñư c Ph m Minh Kiên vi t theo hình th c chương h'i nên khi miêu t$ ngo i hình, di n m o, tính cách nhân v t, nhà văn không thoát kh i cách miêu t$ mang tính ư c l thư ng g(p trong truy n thơ Nôm hay ch u $nh hư ng t! ti u thuy t chương h'i Trung Qu c. Ch+ng h n, ñây là di n m o ngư i anh hùng Lý Thư ng Ki t: “ñ u ñ i huỳnh khôi, mình m%c áo giáp, chơn mang võ hài, lưng ñeo h ki m, di n m o khôi ngô, ñư ng ñư ng oai võ ch*ng khác như thiên th n giáng th ”(Vi t Nam Lý trung hưng). Còn ñây là Ti n Thanh trong Lê tri u Lý th : “…ñ u qu n khăn ñen, qu n ñen, giày ñen, m%c áo tr ch ng c. Tư ng m o d d/n, hai m2t l n b/ng tr$ng gà, râu bá hàm, mày d ng ngư(c, nư c da ñen xam xám”. Đó là miêu t$

ngo i hình, còn v tính cách thì thư ng ñư c nhà văn th hi n qua hành ñ ng và l i nói c a nhân v t. Đây chính là ñ(c trưng ngh thu t xây d ng nhân v t c a ti u thuy t chương h'i.

Gi ng như nhi u nhà văn vi t ti u thuy t l ch s b y gi , các nhân v t chính di n thư ng ñư c coi là nh"ng con ngư i sáng ng i chính nghĩa t! l i nói cho ñ n hành ñ ng. 4 Ph m Minh Kiên cũng v y, nh"ng ñ ng anh hùng như Lý Công U%n, Lý Thư ng Ki t, Tr n Qu c Tu n v.v.., nh"ng trang n" ki t như Lý Vân Ki u, Nguy n L Minh, H' Ng c Sương, Liên Hoa công chúa, Ng c Quyên v.v.. ñ u ñư c nhà văn chú ý ng i ca, ñ cao hành ñ ng nghĩa dũng, tính cách gan d anh hùng, ph%m giá sáng trong c a h v i dân v i nư c; l i nói c a

h th t ra là l i vàng ng c, có ý nghĩa, th hi n t m lòng trung trinh ñ i v i ñ t nư c. Riêng v i các nhân v t ph$n di n như nh"ng tên tư ng gi(c, nh"ng tên quan l i bán nư c c u vinh ... thì nhà văn không ng n ng i phơi bày tính cách ch& c n qua m t vài l i nói, vài hành ñ ng c a chúng.

Thông thư ng, ti u thuy t chương h'i, các nhà văn r t ít khi ñi sâu th hi n tâm lý nhân v t, nhưng trong m t s ti u thuy t l ch s c a mình, vi c này l i ñư c Ph m Minh Kiên bư c ñ u chú ý. Ch+ng h n trong tác ph%m Vi t Nam Lý trung hưng, nhà văn ñã miêu t$ tâm lý ngư i anh hùng Lý Thư ng Ki t qua ño n ñ c tho i n i tâm, lúc chàng t! kinh ñô tr l i nhà, g(p c$nh nhà b quân gi(c tàn phá, m- b gi(c gi t, v và con gái b gi(c b t, không bi t ra sao.

Lúc này, do chưa rõ ng n ngu'n, ñ ng trư c c$nh tang thương c a gia ñình, chàng nghĩ ng i, nghi ng vơ v%n…; Hay như ño n ñ c tho i c a Y n Sơ trong tác ph%m Vì nư c hoa rơi khi chàng nghĩ v ngư i cha c a mình và nghĩ v l i c a Ki u Nga nói v i chàng nên khuyên cha t! b quan trư ng. Tâm tr ng c a chàng lúc này ñang gi ng xé gi"a hai ng$, m t ñ ng là ngư i mình yêu v i l i nói chính nghĩa, m t ñ ng là ông thân sinh kh c khe, l i theo ngo i bang h i nư c. Chính nh"ng ño n ñ c tho i này giúp cho ngư i ñ c hi u rõ hơn v nhân v t, h là nh"ng con ngư i v!a bình thư ng l i v!a vĩ ñ i. Dù nh"ng ño n ñ c tho i n i tâm y trong ti u thuy t c a Ph m Minh Kiên chưa nhi u.

Do ch u $nh hư ng ti u thuy t l ch s chương h'i Trung Qu c nên k t c u các ti u

thuy t l ch s c a Ph m Minh Kiên ñư c s p x p theo m ch th+ng, trình t ñơn tuy n, t c vi c gì x$y ra trư c thì k trư c; x$y ra sau thì k sau. Trong s vi c, s ki n y nhân v t s xu t hi n v i dáng v., l i nói, hành ñ ng c#

th . Tuy nhiên, ngư i ñ c còn b t g(p ñó ñây trong m t vài tác ph%m, Ph m Minh Kiên c g ng tìm tòi th nghi m m t k t c u m ch vòng, theo di n bi n tâm lý, v i s s p x p quá kh và hi n t i ñan cài vào nhau, ít nhi u t o s chú ý, lôi cu n ñ c gi$ mà tác ph%m Vì nư c hoa rơi là m t ví d# cho s th nghi m c a nhà văn v l i k t c u này. T t c$ ñư c Ph m Minh Kiên k l i b ng m t ngôn ng" m c m c, gi$n d ñ m ch t Nam b .

Tóm l i, ch n giai ño n l ch s t! th k th X cho ñ n nh"ng năm ñ u th k XV ñ ph$n ánh và tái hi n l i l ch s là Ph m Minh Kiên có lý do và ý ñ' ngh thu t riêng, b i ñây là m t th i ñ i l ch s hào hùng nh t c a dân t c ta trong chi n tranh v qu c: phá T ng, bình Chiêm, di t Nguyên Mông, ñánh gi(c Minh xâm lư c. S c m nh Đ i Vi t, hào khí Đông A ñã th hi n r t rõ qua nh"ng chi n công c a

th i ñ i mà m*i con dân Vi t Nam qua bao th h không th nào quên.

V i th lo i ti u thuy t l ch s , cùng v i các nhà văn h'i ñ u th k , Ph m Minh Kiên ít nhi u cũng có vài ñóng góp cho văn xuôi Qu c ng" Nam b . Tuy có ch u $nh hư ng truy n thơ Nôm và ti u thuy t l ch s chương h'i c) ñi n Trung Qu c khi k chuy n, khi xây d ng nhân v t nhưng Ph m Minh Kiên cũng t o ñư c d u n riêng như có chú ý kh c ho tâm lý nhân v t qua ñ c tho i n i tâm; ho(c th nghi m ki u k t c u không theo trình t tuy n tính như thư ng g(p mà l s d#ng ki u k t c u tâm lý, ñan xen gi"a quá kh và hi n t i, làm cho câu chuy n h p d2n hơn. Cu i cùng qua nh"ng cu n ti u thuy t l ch s này, ngư i ñ c hi u rõ và trân tr ng t m lòng c a nhà văn ñ i v i dân t c. Đó là ni m t hào v nh"ng trang anh hùng hào ki t c a dân t c, t! ñó khơi g i lòng yêu nư c, lòng căm thù gi(c trong hoàn c$nh ñ t nư c b th c dân xâm chi m, giúp cho ngư i ñ c có thêm s c m nh vùng d y ñánh ñu)i k. thù cư p nư c khi có cơ h i.

HISTORICAL NOVELS OF PHAM MINH KIEN

Nguyen Cong Ly

University of Social Sciences and Humanities, VNU-HCM

ABSTRACT: Based on the introduction of Pham Minh Kien’s literary career, together with the analysis of his novels, this paper affirms that Pham Minh Kien is a historical novel writer, and that he has made significant contributions to the Southern literature in particular and to Vietnamese literature in general at the first half of the twentieth century.

Keywords: Pham Minh Kiên, historical novels.

TÀI LI U THAM KH O

[1]. Đoàn Lê Giang (biên so n), T ng thư m c nghiên c$u Văn h c Qu c ng Nam b cu i th k XIX – n a ñ u th k XX, trang 40 (2004).

[2]. Nh"ng ti u thuy t l ch s c a Ph m Minh Kiên có nêu m#c Văn nghi p.

[3]. Tân Dân T , Gi t máu chung tình, Sài Gòn, (1925).

[4]. H' Bi u Chánh, N%ng gánh cang thư ng, Sài Gòn.

[5]. Ph m Minh Kiên, l i T a Lê tri u Lý th, nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn, (1931).

[6]. Ph m Minh Kiên, l i T a Ti n Lê v n m t, Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, (1932).

[7]. Tr n Văn Giàu, Tr n B ch Đ ng (ch biên), Đa chí văn hoá thành ph H" Chí

Minh, t p 2, Nxb TP. HCM, tr.317 (1998).

[8]. Ph m Minh Kiên, Gi i ch- tư ng l m, Đông Pháp th i báo, s 468, ngày 06 tháng 8 năm 1926.

[9]. Ph m Minh Kiên, l i T a Ti n Lê v n m t, Tín Đ c thư xã, Sài Gòn, (1932).

[10]. Ph m Minh Kiên, L i t a Lê tri u Lý th, nhà in J. Nguy n Văn Vi t, Sài Gòn, (1931).

[11]. Tân Dân T , L i gi i thi u “Vi t Nam Lý trung hưng” c a Ph m Minh Kiên, Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn, trang 2 (1929).

[12]. Nguy n Chánh S t, L i bàn tác ph%m

“Vi t Nam Lý trung hưng” c a Ph m Minh Kiên, Nhà in Đ c Lưu Phương, Sài Gòn, trang 1 (1929).