28 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 1.2014, Soá 30 (30)
Ñaëc ñieåm töû vong vaø chaán thöông do thaûm hoïa töï nhieân taïi Vieät Nam
töø naêm 2000 ñeán naêm 2012
Haø Vaên Nhö1, Ngoâ Thò Dieän2
Nghieân cöùu naøy phaân tích soá lieäu töû vong vaø chaán thöông ñöôïc löu tröõ taïi Ban chæ ñaïo Phoøng choáng luït baõo Trung öông nhaèm moâ taû moät soá ñaëc ñieåm dòch teã hoïc cuûa töû vong vaø chaán thöông do thaûm hoïa töï nhieân trong giai ñoaïn 2000-2012. Keát quaû: töø 2000 ñeán 2012, 4.765 ngöôøi töû vong vaø 7.812 ngöôøi chaán thöông trong caùc thaûm hoïa töï nhieân ñöôïc baùo caùo. Luõ luït laø loaïi thaûm hoïa gaây töû vong nhieàu nhaát (59,4%), tieáp ñeán laø töû vong do baõo (21,1%) vaø do luõ queùt laø 11,5%. Hai khu vöïc coù tyû leä töû vong cao nhaát laø khu vöïc ñoàng baèng soâng Cöûu Long (34,0%) vaø khu vöïc mieàn Trung (23,4%). Trong 321 tröôøng hôïp töû vong (6,7% toång soá töû vong) coù thoâng tin chi tieát, nam chieám tyû leä 69,7%. Hai nhoùm coù tyû leä töû vong cao nhaát laø nhoùm 15 – 24 tuoåi (20,7%) vaø nhoùm treân 55 tuoåi (19,5%). Ba nguyeân nhaân töû vong haøng ñaàu goàm: ñuoái nöôùc (68%), chaán thöông (14,4%) vaø bò ñaát ñaù vuøi laáp (12,4%).
Hoaøn caûnh töû vong chuû yeáu laø khi naïn nhaân ñi qua vuøng nöôùc luõ (34,8%). Cô sôû döõ lieäu hieän coù cuûa Ban chæ ñaïo Phoøng choáng luït baõo Trung öông khoâng coù ñuû thoâng tin chi tieát veà dòch teã hoïc töû vong, maëc duø töø naêm 2009 baùo caùo ñaõ coù nhieàu thoâng tin hôn. Vì vaäy, coâng taùc thoáng keâ baùo caùo thieät haïi veà ngöôøi noùi chung vaø töû vong, chaán thöông noùi rieâng caàn ñöôïc taêng cöôøng ñeå coù cô sôû xaây döïng vaø trieån khai caùc bieän phaùp nhaèm giaûm thieåu töû vong do thaûm hoïa töï nhieân taïi Vieät Nam.
Töø khoùa: töû vong, chaán thöông, thaûm hoïa tö nhieân, luõ luït.
Characteristics of natural disaster-related death and injury in Viet Nam from 2000 to 2012
Ha Van Nhu1, Ngo Thi Dien2
This study analyzed data included in the database of the Central Committee for Flood and Storm Control (CCFSC) to describe some epidemiological characteristics of natural disaster-related deaths and injuries during the period between 2000 and 2012 in Viet Nam. Findings: from 2000-2012, natural disasters caused 4,765 deaths and 7,812 injuries. Flood-related deaths accounted for 59.4%;
storm-related deaths accounted for 21.1%; flash flood caused 11.5% and other natural disaster caused 7.7% of the total deaths. Mekong Delta region contributed 34.0% of the total number of deaths, followed by the South Central region with 23.4%. Among 321 deaths with demographical characteristics, males accounted for 69.7%. Regarding the age group feature, 20.7% of the deaths were in the age group of 15-24 years and 19.5% were in the age group of above 55 years. Common
●Ngaøy nhaän baøi: 4.11.2013 ●Ngaøy phaûn bieän: 15.11.2013 ●Ngaøy chænh söûa: 5.12.2013 ●Ngaøy ñöôïc chaáp nhaän ñaêng: 20.12.2013
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 1.2014, Soá 30 (30) 29 circumstances of deaths include: sailing through flooded areas (20.7%) and collecting assets in the flooded water (13.3%). Current database on natural-related deaths in Viet Nam does not provide sufficient information to have a complete picture on epidemiological characteristics of the deaths and injuries. The study findings suggest that it is necessary to improve the recording and reporting system in Viet Nam on death and injury in particular, and health consequences of natural disasters in general.
Key words: death, natural disaster, flood, Vietnam.
Taùc giaû:
(1) TS. Haø Vaên Nhö - Tröôûng boä moân Phoøng choáng thaûm hoïa - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng Email: [email protected]
(2) CN. Ngoâ Thò Dieän, Plan, Vietnam
1. Ñaët vaán ñeà
Soá lieäu thoáng keâ cuûa Trung taâm nghieân cöùu dòch teã hoïc thaûm hoïa cuûa Ñaïi hoïc Louvain (CRED), Vöông quoác Bæ cho thaáy, trong giai ñoaïn 2002- 2012, trung bình moãi naêm coù 380 thaûm hoïa töï nhieân (THTN) ñöôïc baùo caùo vôùi 106.890 ngöôøi töû vong vaø hôn 245 trieäu ngöôøi bò aûnh höôûng. Vieät Nam laø moät trong 10 nöôùc coù soá THTN vaø soá ngöôøi bò aûnh höôûng bôûi THTN nhieàu nhaát treân theá giôùi [9]. Moãi naêm caû nöôùc coù haøng traêm ngöôøi töû vong vaø haøng nghìn ngöôøi khaùc bò thöông do caùc THTN. Trong boái caûnh bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu, caùc THTN ñöôïc döï baùo seõ taêng caû veà taàn suaát vaø cöôøng ñoä. Baõo, luõ luït, luõ queùt, loác, saït lôû ñaát laø nhöõng THTN thöôøng xuyeân xaûy ra vaø gaây thieät haïi lôùn veà ngöôøi vaø kinh teá cuûa Vieät Nam. Theo nhaän ñònh cuûa Ban chæ ñaïo phoøng choáng luït baõo trung öông (BCÑ PCLBTW), phaïm vi vaø möùc ñoä cuûa caùc THTN ngaøy caøng lôùn vaø khoù döï ñoaùn [1]. Maëc duø haàu heát caùc söï kieän THTN ñeàu ñöôïc ghi laïi, tuy nhieân chöa coù baùo caùo naøo veà ñaëc ñieåm dòch teã hoïc cuûa caùc tröôøng hôïp töû vong (THTV) vaø chaán thöông lieân quan ñeán caùc thaûm hoïa naøy treân phaïm vi caû nöôùc ñöôïc coâng boá. Vì vaäy, nghieân cöùu naøy ñöôïc thöïc hieän nhaèm moâ taû ñaëc ñieåm dòch teã hoïc chaán thöông vaø töû vong do THTN taïi Vieät Nam töø naêm 2000 ñeán naêm 2012. Keát quaû nghieân cöùu seõ cung caáp nhöõng thoâng tin veà ñaëc ñieåm dòch teã hoïc nhöõng tröôøng hôïp töû vong vaø chaán thöông lieân quan ñeán caùc söï kieän THTN, ñoàng thôøi
cuõng seõ laø cô sôû cho vieäc hình thaønh vaø trieån khai caùc nghieân cöùu saâu hôn veà lónh vöïc naøy. Ngoaøi ra, nghieân cöùu naøy cuõng seõ chæ ra nhöõng haïn cheá cuûa cô sôû döõ lieäu saün coù vaø ñeà xuaát khuyeán nghò phuø hôïp nhaèm khaéc phuïc nhöõng haïn cheá veà cô sôû soá lieäu dòch teã hoïc THTN taïi Vieät Nam.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Giôùi thieäu toùm taét heä thoáng baùo caùo veà thieân tai taïi Vieät Nam: Theo qui ñònh cuûa BCÑ PCLBTW, taát caû caùc söï kieän THTN (hay coøn goïi laø thieân tai) ñeàu phaûi ñöôïc baùo caùo veà BCÑ PCLBTW. Baùo caùo ñöôïc Ban chæ huy PCLB vaø Tìm kieám cöùu naïn (TKCN) caùc tænh toång hôïp töø caùc baùo caùo cuûa caùc huyeän thaønh moät baùo caùo chung cho tænh roài göûi veà trung öông töøng ngaøy vaø khi keát thuùc moät söï kieän THTN. Töø naêm 2012, maãu baùo caùo ñaõ ñöôïc boå sung ñeå thu thaäp ñöôïc nhieàu thoâng tin hôn ñaõ ñöôïc aùp duïng. Tuy nhieân, trong thöïc teá caùc baùo caùo thöôøng khoâng ñaày ñuû thoâng tin theo qui ñònh vaø chöa thoáng nhaát giöõa caùc baùo caùo.
Ñoái töôïng nghieân cöùu laø toaøn boä tröôøng hôïp töû vong vaø chaán thöông xaûy ra trong caùc thaûm hoïa töï nhieân, ñöôïc caùc tænh baùo caùo veà Ban chæ ñaïo PCLBTW trong thôøi gian töø naêm 2000 ñeán heát 2012.
Trong thöïc teá, maëc duø soá löôïng töû vong vaø chaán thöông ñöôïc baùo caùo thöôøng xuyeân, thoâng tin chi tieát hôn veà töû vong chæ ñöôïc baùo caùo töø naêm 2009 nhöng cuõng khoâng ñaày ñuû, do ñoù nhoùm nghieân cöùu ñaõ coá gaéng thu thaäp thoâng tin chi tieát cuûa nhöõng Keywords
30 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 1.2014, Soá 30 (30) THTN taïi moät soá tænh coù soá löôïng töû vong lôùn ñeå ñöa vaøo phaân tích.
Soá lieäu ñöôïc nhaäp vaøo phaàn meàm Epidata 3.1, sau ñoù chuyeån sang phaàn meàm SPSS 16.0 ñeå phaân tích. Caùc pheùp tính thoáng keâ moâ taû thoâng thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå tính taàn suaát, tyû leä phaàn traêm. Caùc baûng, bieåu ñoà vaø baûn ñoà dòch teã ñöôïc söû duïng ñeå trình baøy keát quaû nghieân cöùu.
3. Keát quaû
3.1. Tình hình töû vong vaø chaán thöông taïi Vieät Nam töø naêm 2000 ñeán naêm 2012 Phaân boá töû vong vaø chaán thöông theo naêm Soá lieäu baùo caùo trong giai ñoaïn 2000 ñeán 2012 cho thaáy soá ngöôøi töû vong do THTN coù xu höôùng giaûm töø naêm 2000 ñeán naêm 2003, sau ñoù taêng nheï vaø ít thay ñoåi töø naêm 2004 ñeán naêm 2012. Trong khi ñoù, soá ngöôøi bò thöông giai ñoaïn naøy khoâng coù xu höôùng roõ raøng, cao nhaát vaøo naêm 2006 (vôùi 2.351 ngöôøi) vaø thaáp nhaát vaøo naêm 2004 (268 ngöôøi, Bieåu ñoà 1).
Phaân boá töû vong theo loaïi thaûm hoïa vaø theo naêm
Keát quaû phaân tích soá lieäu töû vong theo loaïi thaûm hoïa töø naêm 2000 ñeán naêm 2009 (do moät soá baùo caùo trong giai ñoaïn 2010-2012 coù moät soá thoâng tin chöa ñöôïc xaùc ñònh roõ neân khoâng ñöa vaøo phaân tích naøy) cho thaáy töû vong luõ luït vaø baõo coù xu höôùng khoâng oån ñònh nhaát trong 4 nhoùm thaûm hoïa chính taïi Vieät Nam. Soá töû vong do luõ luït giaûm maïnh töø naêm 2000 ñeán naêm 2004 (töø 560 xuoáng coøn 68), nhöõng naêm sau khoâng coù xu höôùng roõ. Trong khi ñoù, soá ngöôøi töû vong do luõ queùt vaø loác coù ít thay ñoåi qua caùc naêm (Bieåu ñoà 2).
Phaân boá töû vong theo loaïi thaûm hoïa
Bieåu ñoà 3 cho thaáy: luõ luït laø nguyeân nhaân chính gaây töû vong cho 59,4% toång soá töû vong, ñöùng thöù 2 vaø 3 laàn löôït laø baõo vaø luõ queùt vôùi 21,1% vaø 11,5%.
Bieåu ñoà 1. Dieãn bieán töû vong vaø chaán thöông do thaûm hoïa töï nhieân taïi Vieät Nam, 2000 - 2012
Bieåu ñoà 2. Phaân boá töû vong theo caùc nhoùm thaûm hoïa chính
Bieåu ñoà 3. Phaân boá töû vong theo loaïi thaûm hoïa töï nhieân taïi Vieät Nam, 2000 - 2012
Hình 1. Baûn ñoà phaân boá töû vong theo tænh/ thaønh Vieät Nam, 2000 - 2012
3.2. Moät soá ñaëc ñieåm dòch teã hoïc töû vong do thaûm hoïa töï nhieân
Moät soá thoâng tin chi tieát veà caùc THTV do THTN trong cô sôû döõ lieäu cuûa Ban chæ ñaïo PCLBTÖ chæ baét ñaàu coù töø naêm 2009. Tuy nhieân, nhöõng thoâng tin naøy khoâng ñöôïc ghi nhaän ñaày ñuû trong taát caû caùc tröôøng hôïp töû vong ñöôïc baùo caùo do ñoù trong toång soá 1.189 THTV trong giai ñoaïn 2009-2012, coù 321 tröôøng hôïp (27% toång soá töû vong töø 2009-2012 vaø 6,7% soá töû vong töø 2000-2012) ñöôïc baùo caùo veà moät soá thoâng tin caù nhaân vaø hoaøn caûnh töû vong.
Baûng 1 cho thaáy khoâng coù tröôøng hôïp naøo trong soá 321 tröôøng hôïp töû vong coù ñaày ñuû 5 nhoùm thoâng tin. Nhoùm nguyeân nhaân töû vong coù ôû 95% tröôøng hôïp; hoaøn caûnh töû vong chæ coù ôû 42,1% tröôøng hôïp.
76,6% coù thoâng tin veà tuoåi vaø 94,1% coù thoâng tin veà giôùi. Trong 302 tröôøng hôïp coù thoâng tin veà giôùi, nam chieám 69,7%.
Baûng 2 cho thaáy trong 246 tröôøng hôïp coù thoâng
tin veà tuoåi, tyû leä töû vong cao nhaát thuoäc nhoùm tuoåi 15-24 (20,7%); tieáp ñeán laø nhoùm treân 55 (19,5%).
Nhoùm döôùi 5 tuoåi coù tyû leä töû vong thaáp nhaát (5,7%).
Ñòa ñieåm, nguyeân nhaân vaø hoaøn caûnh töû vong Veà ñòa ñieåm töû vong: 62,2% töû vong xaûy ra treân soâng/suoái/ao hoà vaø 16,8% taïi nhaø. Ba hoaøn caûnh töû vong haøng ñaàu goàm: ñi qua vuøng nöôùc luõ (34,8%);
cheøo thuyeàn qua vuøng nöôùc luõ (20,7%) vaø thu nhaët taøi saûn bò troâi laø 13,3% toång soá töû vong. Ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân töû vong chính vôùi 68,0%, thöù 2 laø chaán thöông (do caây ñoå vaøo ngöôøi, tai naïn giao thoâng vaø ngaõ) chieám 14,4% vaø thöù 3 laø bò ñaát ñaù vuøi laáp: 12,4% (Baûng 3).
4. Baøn luaän
4.1. Soá löôïng vaø xu höôùng töû vong
Trong giai ñoaïn 2000-2012 coù 4.765 ngöôøi töû vong (trung bình 367 ngöôøi/naêm), thaáp hôn so vôùi soá töû vong trung bình trong giai ñoaïn 1950-1997 (500 ngöôøi/naêm), theo baùo caùo nghieân cöùu cuûa Fumihiko Imamura vaø Ñaëng Vaên Toá [10]. Soá töû vong trung bình haøng naêm trong nghieân cöùu naøy thaáp hôn coù theå moät phaàn laø do coâng taùc döï baùo vaø phoøng choáng THTN ñöôïc thöïc hieän hieäu quaû hôn.
Thöïc teá nhöõng naêm gaàn ñaây, Chính phuû ñaõ ñaàu tö nhieàu vaøo vieäc naâng cao ñoä chính xaùc cuûa döï baùo, Baûng 1. Nhoùm thoâng tin ñöôïc baùo caùo cuûa 321
tröôøng hôïp töû vong
Baûng 2. Phaân boá töû vong theo nhoùm tuoåi (n=246)
Baûng 3. Phaân boá töû vong theo ñòa ñieåm, hoaøn caûnh vaø nguyeân nhaân
32 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 1.2014, Soá 30 (30) cuøng vôùi vieäc kieân quyeát baét buoäc di dôøi ngöôøi daân trong vuøng coù nguy cô cao ñeán nôi an toaøn tröôùc khi baõo luït xaûy ra. Ví duï, cuoäc di daân lôùn nhaát trong lòch söû phoøng choáng baõo luït taïi Vieät Nam ñöôc thöïc hieän tröôùc côn baõo lôùn (côn baõo soá 6, ngaøy 27/9/2005) kòp thôøi ñaõ laøm giaûm toái ña thieät haïi veà ngöôøi. Maëc duø soá löôïng töû vong ñöôïc ghi nhaän cao nhaát vaøo naêm 2000 (762 ngöôøi), sau ñoù giaûm daàn cho tôùi naêm 2004, roài laïi taêng nheï töø naêm 2005 ñeán nhöõng naêm sau, nhöng nhìn chung soá löôïng töû vong trong giai ñoaïn naøy chöa cho thaáy xu höôùng taêng giaûm roõ reät.
Coù theå thôøi gian nghieân cöùu chöa ñuû daøi ñeå coù theå cho thaáy roõ xu höôùng töû vong do THTN taïi Vieät Nam. Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa CRED trong giai ñoaïn 1900-2003, soá ngöôøi töû vong coù xu höôùng giaûm, trong khi soá ngöôøi bò aûnh höôûng taêng. Xu höôùng giaûm soá ngöôøi töû vong do THTN cuõng ñöôïc cho raèng do coâng taùc chuaån bò ñaùp öùng toát vôùi THTN vaø nhôø nhöõng tieán boä khoa hoïc kyõ thuaât trong coâng taùc caûnh baùo, döï baùo vaø nhöõng giaûi phaùp phoøng vaø giaûm nheï thieät haïi do thaûm hoïa.
4.2. Tình hình chaán thöông
Toång soá 7.812 ngöôøi bò thöông ñöôïc baùo caùo trong giai ñoaïn naøy (trung bình 600 ngöôøi/naêm). Soá ngöôøi chaán thöông ñöôïc baùo caùo cao nhaát vaøo naêm 2006 (2351 ngöôøi) sau ñoù laø naêm 2009 (1390 ngöôøi). Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy soá ngöôøi chaán thöông khaùc nhau lôùn giöõa caùc naêm vaø chöa cho thaáy roõ khuynh höôùng taêng hay giaûm theo thôøi gian.
Söï khaùc nhau lôùn veà soá löôïng chaán thöông giöõa caùc naêm tuøy thuoäc vaøo söï xuaát hieän cuûa nhöõng THTN lôùn, ñaëc bieät laø luït vaø baõo, ví duï: baõo soá 6, ngaøy 1/10/2005 vaø baõo baõo soá 9/2009 vaø luõ luït, luõ queùt gaây thieät haïi lôùn ñaõ xaûy ra ôû nhieàu nôi. Moät löu yù laø maëc duø coù qui ñònh baùo caùo soá ngöôøi bò chaán thöông nhöng höôùng daãn, qui ñònh cuï theå vieäc ghi cheùp, thoáng keâ chöa thoáng nhaát neân soá lieäu baùo caùo coù theå chöa chính xaùc vaø thöôøng laø baùo caùo döôùi möùc. Nghieân cöùu cho thaáy, trong cô sôû döõ lieäu cuûa Ban chæ ñaïo PCLBTÖ hieän nay chæ coù soá löôïng ngöôøi bò chaán thöông maø khoâng coù baát kyø thoâng tin naøo khaùc lieân quan ñeán caùc tröôøng hôïp chaán thöông (tuoåi, giôùi, loaïi chaán thöông, hoaøn caûnh chaán thöông,…) do ñoù vieäc phaân tích saâu hôn khoâng thöïc hieän ñöôïc. Ñaây laø moät haïn cheá cuûa nghieân cöùu vaø thöïc teá naøy cuõng cho thaáy nhu caàu taêng cöôøng cô sôû döõ lieäu veà töû vong vaø chaán thöông laø caàn thieát.
Trong töông lai, höôùng daãn vaø qui ñònh cuï theå hôn veà thoáng keâ, baùo caùo ngöôøi bò chaán thöông trong
caùc thaûm hoïa töï nhieân caàn ñöôïc xaây döïng vaø thöïc hieän nhaèm coù soá lieäu ñaày ñuû hôn veà tình hình chaán thöông.
4.3. Phaân boá töû vong theo loaïi THTN
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy 59,4% töû vong lieân quan ñeán luõ luït. Keát quaû naøy cuõng töông töï vôùi keát quaû nghieân cöùu cuûa Noji cho thaáy töû vong do luõ luït chieám hôn 50% [11]. Tyû leä töû vong lieân quan ñeán baõo ñöùng thöù hai sau luõ luït (chieám 21,1%). Keát quaû nghieân cöùu cuûa Fumihiko Imamura trong giai ñoaïn 1953 - 1991 taïi Vieät Nam cho thaáy baõo laø loaïi hình thaûm hoïa coù soá löôïng nhieàu nhaát trong caùc loaïi THTN vaø töû vong do baõo chieám hôn 80% toång soá töû vong do thieân tai [10]. Tuy nhieân 10 naêm gaàn ñaây töø naêm 2000 - 2009, tyû leä töû vong do baõo chæ baèng gaàn moät nöûa so vôùi luõ luït. Moät nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng naøy ñaõ ñöôïc ñeà caäp treân ñaây laø keát quaû cuûa coâng taùc phoøng choáng luït baõo, do ngöôøi daân khu vöïc thöôøng xuyeân coù baõo ñaõ ñöôïc cung caáp kieán thöùc vaø hoã trôï trong coâng taùc phoøng vaø choáng baõo cuõng nhö caùc heä thoáng caûnh baùo baõo sôùm cuõng giuùp cho vieäc haïn cheá soá ngöôøi töû vong. Nguyeân nhaân thöù hai ñaùng chuù yù laø chaát löôïng thoáng keâ, baùo caùo. Do ñaëc ñieåm luõ luït thöôøng ñi keøm theo sau baõo, do ñoù vieäc xaùc ñònh moät tröôøng hôïp töû vong do baõo hay do luõ luït ñoâi khi khoâng roõ raøng (do chöa coù qui ñònh) neân vieäc phaân loaïi bò truøng laép, keát quaû laø moät soá THTV do baõo laïi ñöôïc baùo caùo laø do luõ luït vaø ngöôïc laïi. Luõ queùt laø thaûm hoïa gaây töû vong thöù 3 vôùi 11,5%
toång soá naïn nhaân töû vong. Töông töï nhö nghieân cöùu cuûa Haø Vaên Nhö [3], luõ queùt thöôøng phaân boá chuû yeáu ôû caùc tænh mieàn nuùi, ñaëc bieät laø caùc tænh Taây Baéc Boä vaø Ñoâng Baéc Boä. Loác toá laø loaïi THTN phoå bieán thöù 4 ôû Vieät Nam. Tuy nhieân, soá löôïng ngöôøi töû vong do loác chæ chieám 5,5% vaø phaân boá raûi raùc ôû caùc tænh nhöng taäp trung vaø phoå bieán ôû caùc vuøng coù ñòa hình laø ñoài nuùi nhö caùc vuøng nuùi phía baéc, caùc tænh khu vöïc mieàn Trung vaø khu vöïc ÑBSCL. Loác toá thöôøng xaûy ra vaøo muøa heø, ñaëc bieät ôû khu vöïc mieàn Baéc vaø Trung boä thöôøng xaûy ra loác toá nhieàu hôn khu vöïc Nam boä [4].
4.4. Moät soá ñaëc ñieåm dòch teã hoïc cuûa töû vong 321 tröôøng hôïp (2009-2012)
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy, thoâng tin lieân quan ñeán ñaëc ñieåm nhaân khaåu hoïc vaø moät soá ñaëc ñieåm dòch teã hoïc khaùc cuûa caùc tröôøng hôïp töû vong trong giai ñoaïn naøy khoâng ñöôïc baùo caùo ñaày ñuû. Chæ coù 27% trong soá 1.189 THTV töø 2009-2012 hay 6,7%
trong soá 4.765 THTV trong gia ñoaïn 2000-2012 ñöôïc baùo caùo moät soá thoâng tin chi tieát (Baûng 1).
Veà giôùi tính: phaân tích 321 tröôøng hôïp töû vong thu thaäp ñöôïc thoâng tin chi tieát cho thaáy, chæ coù 302 ñoái töôïng coù thoâng tin veà giôùi tính, trong ñoù nam chieám 69,7%. Tyû leä naøy gaàn töông ñöông tyû leä ñöôïc coâng boá bôûi Trung taâm khí töôïng thuûy vaên Hoa Kyø giai ñoaïn 1995 - 2000 (63% nam) vaø vôùi keát quaû nghieân cöùu cuûa Gerry F.G veà töû vong do luõ luït ôû Australia töø naêm 1997 - 2008 [8]. Tyû leä töû vong cao ôû nam coù theå ñöôïc giaûi thích do söï khaùc bieät veà giôùi.
Nam giôùi thöôøng coù nhöõng haønh vi nguy cô cao hôn trong khi xaûy ra thieân tai nhö di chuyeån qua vuøng luõ, tham gia coâng taùc cöùu hoä vaø thu nhaët taøi saûn bò luõ cuoán troâi [6], [8].
Veà tuoåi: nhoùm tuoåi coù tyû leä töû vong cao nhaát laø nhoùm 15 - 24 tuoåi (20,7%), tieáp ñeán laø nhoùm treân 55 tuoåi (19,5%). Vieäc nhaän ñònh tyû leä töû vong theo nhoùm tuoåi trong nghieân cöùu naøy nhieàu khaû naêng khoâng noùi leân chính xaùc veà tyû leä töû vong theo giôùi trong caû nöôùc vì soá löôïng ñöôïc phaân tích raát nhoû (6,7% toång soá töû vong) do ñoù caàn taêng cöôøng coâng taùc thoáng keâ baùo caùo ñeå coù ñaày ñuû thoâng tin hôn, giuùp naâng cao ñoä tin caäy cuûa keát quaû phaân tích.
Nguyeân nhaân vaø hoaøn caûnh töû vong: nghieân cöùu naøy cho thaáy nguyeân nhaân töû vong do ñuoái nöôùc chieám 68%. Hoaøn caûnh töû vong goàm: khi ñi qua vuøng nöôùc luõ (34,8%) vaø trong khi ñang cheøo thuyeàn qua khu vöïc luõ (20,7%) vaø haàu heát töû vong xaûy ra treân soâng/ suoái (62,2%). Keát quaû naøy töông töï keát quaû nghieân cöùu cuûa Coaste [6] vôùi tyû leä ñuoái nöôùc ôû nhöõng naïn nhaân töû vong vôùi 67,6% vaø nghieân cöùu cuûa Chou vaø coäng söï cho thaáy ñuoái nöôùc laø nguyeân nhaân gaây ra töû vong chính (60,3%), tieáp theo laø saït lôû ñaát vaø suïp ñoå caáu truùc haï taàng [7].
Nghieân cöùu cuõng chæ ra nguyeân nhaân thöù 2 sau ñuoái nöôùc laø chaán thöông vôùi 14,4%, caùc chaán thöông chuû yeáu do ngaõ, tröôït chaân hoaëc caây, nhaø ñoå vaøo ngöôøi. Caùc nguyeân nhaân naøy thöôøng xaûy ra sau söï kieän thaûm hoïa khi ngöôøi daân doïn deïp ñoáng ñoå naùt taïi nhaø, cô quan hoaëc thu nhaët taøi saûn sau luõ. Tai naïn giao thoâng ñöôïc ghi nhaän raát ít trong nghieân cöùu naøy maëc duø trong moät soá nghieân cöùu cuûa French vaø coäng
söï cho bieát coù 42% [5] vaø nghieân cöùu cuûa Mooney laø 49% tai naïn giao thoâng laø nguyeân nhaân chính daãn ñeán töû vong trong luõ luït. Söï khaùc bieät naøy laø do ñaëc thuø cuûa töøng loaïi thaûm hoïa vaø thoùi quen di chuyeån cuûa ngöôøi daân ñòa phöông. Trong khi ña phaàn caùc naïn nhaân trong khu vöïc baõo/luõ thöôøng di chuyeån baèng taøu, thuyeàn, chæ coù moät soá ít ngöôøi di chuyeån trong vuøng luõ baèng caùc phöông tieän giao thoâng neân tyû leä tai naïn giao thoâng trong nghieân cöùu naøy laø khoâng ñaùng keå.
Nhö ñaõ ñeà caäp treân ñaây, haïn cheá chính cuûa nghieân cöùu naøy laø soá löôïng thoâng tin dòch teã hoïc trong baùo caùo saün coù khoâng ñaày ñuû. Vieäc naøy aûnh höôûng lôùn ñeán keát quaû phaân tích ñeå tìm xu höôùng töû vong, chaán thöông vaø ñaëc bieät laø ñaëc ñieåm dòch teã hoïc cuûa töû vong vaø chaán thöông do THTN taïi Vieät Nam. Keát quaû nghieân cöùu naøy cho thaáy nhu caàu xaây döïng cô sôû döõ lieäu toát hôn veà töû vong vaø chaán thöông noùi rieâng hay haäu quaû söùc khoûe noùi chung cuûa thaûm hoïa töï nhieân taïi Vieät Nam laø caàn thieát.
Toùm laïi, trong giai ñoaïn 2000 ñeán 2012, thaûm hoïa töï nhieân taïi Vieät Nam ñaõ laøm 4.765 ngöôøi töû vong vaø 7.812 ngöôøi chaán thöông. Töû vong do luõ luït chieám 59,4%, tieáp ñeán laø do baõo 21,1% vaø do luõ queùt laø 11,5%. Ñaëc ñieåm nhaân khaåu hoïc vaø nhöõng thoâng tin chi tieát veà caùc tröôøng hôïp töû vong trong cô sôû döõ lieäu hieän coù raát haïn cheá. Chæ coù 321/1.198 (27%) THTV töø naêm 2009 ñeán 2012 coù moät soá thoâng tin lieân quan dòch teã hoïc ñöôïc baùo caùo. Trong ñoù, tyû leä töû vong ôû nam chieám 64,9%; nhoùm tuoåi töû vong cao nhaát laø 15-24 (20,7%) vaø treân 55 laø 19,5%.
Nguyeân nhaân töû vong chính laø ñuoái nöôùc (68%) vaø chaán thöông (14,4%). Hoaøn caûnh töû vong chuû yeáu laø khi naïn nhaân ñang cheøo thuyeàn qua vuøng nöôùc luõ (34,8%) vaø thu nhaët taøi saûn bò troâi (13,3%). Do nghieân cöùu naøy söû duïng soá lieäu toång hôïp coù saün neân coù nhieàu haïn cheá, ñaëc bieät laø thieáu caùc thoâng tin chi tieát veà naïn nhaân töû vong do thieân tai nhö: ngheà nghieäp, giôùi, hoaøn caûnh töû vong, tình traïng söùc khoûe tröôùc khi töû vong… Ñeå khaéc phuïc nhöõng haïn cheá naøy, vieäc xaây döïng vaø thöïc hieän quy ñònh baùo caùo thoâng tin veà naïn nhaân töû vong theo bieåu maãu thoáng nhaát caàn ñöôïc thöïc hieän.
34 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 1.2014, Soá 30 (30) Taøi lieäu tham khaûo
Tieáng Vieät
1. CECI (2011), "Toång quan veà quaûn lyù ruûi ro thieân tai ôû vuøng cao Vieät Nam", trong JANI, chuû bieân, Caùc baøi hoïc kinh nghieäm vaø ñieån hình veà quaûn lyù ruûi ro thieân tai döïa vaøo coäng ñoàng ôû vuøng cao Vieät Nam, Nhaø xuaát baûn Haø Noäi, Haø Noäi, tr. 7 - 10.
2. Haø Vaên Nhö (2011), "Moät soá ñaëc ñieåm dòch teã hoïc luõ queùt taïi Vieät Nam trong giai ñoaïn 1989 - 2008", Y hoïc thöïc haønh.
21(21), tr. 32-35.
3. Haø Vaên Nhö (2011), "Toång quan veà ñaëc ñieåm dòch teã hoïc, nguyeân nhaân vaø hoaøn caûnh töû vong lieân quan tôù luõ luït treân theá giôùi", Y hoïc thöïc haønh. 8(778), tr. 65-68.
4. Trung taâm khí töôïng thuûy vaên Quoác Gia (2013), Toá, Loác, Voøi roàng, truy caäp ngaøy 05/06/2013-2013, taïi trang web http://www.nchmf.gov.vn/web/vi-
VN/71/74/246/Default.aspx.
Tieáng Anh
5. Chou YJ, Huang N, Lee CH, Tsai SL, Chen SL, Chang HJ
(2004), "Who is at risk of death in an earthquake?", American Journal of Epidemiology. 160(7), pp. 688-695.
6. Coaste, L (1999), "Flood fatacilities in Australia, 1788 - 1996", Australian Geographer. 30(3), pp. 391 - 408.
7. Debby Guha-Sapir, Femke Vos, Regina Below, Sylvain Ponserre (2012), Annual Disaster Statistical review 2011:
The number and trends, Editors, Brussels: CRED.
8. Disasters, Center for Research on Epidemiology of (2005), "Thrirty years of natural disasters 1997- 2003: The numbers".
9. EK, Noji (1991), "Crit Care Clin", Natural disasters, pp.
271 - 292.
10. French J., Ing. R , Von Allmen S., Wood R (1983),
"Mortality from flash flood: a review of the national weather service reports, 1969 - 1981", Public Health Rep.
98(6), pp. 584 - 588.
11. Fumihiko Imamura, Dang Van To (1997), Flood and Typhoon Disasters in Viet Nam in the Half Century since 1950, Editors, Kluwer Academic, Netherlands, pp. 71-87.
