Nghieân cöùu nhaèm xaùc ñònh tæ leä maéc nhieãm khuaån hoâ haáp caáp (ARI) ôû treû em soáng ôû nhöõng hoä gia ñình söû duïng naêng löôïng sinh khoái vaø tæ leä naøy cuûa treû soáng ôû nhöõng hoä gia ñình chæ söû duïng ga hoùa loûng, töø ñoù tìm hieåu nhöõng taùc ñoäng cuûa khoùi töø ñoát sinh khoái tôùi ARI ôû treû em. 100 hoä gia ñình coù söû duïng beáp ga ôû thò traán Sao Ñoû vaø 100 hoä gia ñình söû duïng beáp ñun sinh khoái ôû xaõ Vaân An coù treû töø 1 tôùi 4 tuoåi, ñaõ ñöôïc löïa choïn moät caùch ngaãu nhieân töø danh saùch hoä gia ñình ôû 2 ñòa phöông. Trong 211 treû (52% nam, 48% nöõ) tham gia trong ñieàu tra naøy, coù 64,5% (n=138) bò maéc ARI trong voøng 6 thaùng qua. Coù 27% soá treû bò vieâm ñöôøng hoâ haáp döôùi vaø 7,6% maéc ARI vôùi trieäu chöùng ruùt loõm loàng ngöïc. Tæ leä maéc ARI ôû nhoùm treû phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái töø quaù trình ñun naáu ôû gia ñình laø 60.1% vaø tæ leä naøy ôû treû ôû gia ñình chæ söû duïng beáp ga laø 72% (pRR=0.54; 95% CI: 0.25-1.17). Nghieân cöùu ñaõ cho thaáy treû em ôû Chí Linh coù tæ leä maéc vieâm nhieãm hoâ haáp caáp cao vaø ôû möùc ñoä traàm troïng.
Tuy nhieân, do côõ maãu nhoû, nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän treân ñòa baøn heïp, nghieân cöùu ñaõ chöa tìm thaáy moái lieân quan coù yù nghóa giöõa ARI vaø phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái.
Töø khoùa: Nhieãm khuaån hoâ haáp caáp, treû em, khoùi sinh khoái, oâ nhieãm khoâng khí trong nhaø, ARI, chaát ñoát raén.
Childhood Acute Respiratory Infections and Domestic Biomass Burning in Chi Linh district
(Hai Duong province, Vietnam)
Pham Cong Tuan(*)
The study aims to compare the prevalence of ARIs in children living in households using biomass as cooking fuel and in children living in households using liquidised petroleum gas, which is considered as clean cooking fuel, in order to identify the impact of smoke from domestic biomass burning on ARIs of children. The mothers or caregivers from 205 households having randomly selected 1-4 year old children were interviewed about their children respiratory health and exposure situation. Of 211 children (52% male and 48% female) participating in this study, 64.5% were reported to have ARI in the previous 6 months. The prevalence of ARI in male is not significantly different from it in female.
Regarding the severity of ARIs, 27% of children have developed lower respiratory tract infections and 7.6% of children have been reported having ARIs with chest indrawing, which could indicate severe pneumonia. The prevalence of ARIs in children exposed to biomass (60.1%) is not significant
Nhieãm khuaån hoâ haáp caáp ôû treû em vaø khoùi töø beáp ñun sinh khoái hoä gia ñình ôû huyeän
Chí Linh - tænh Haûi Döông
Phaïm Coâng Tuaán (*)
1. Ñaët vaán ñeà
ÔÛ Vieät Nam, moät ñieàu tra cuûa Vieän Naêng löôïng naêm 2001 cho thaáy, öôùc tính coù hôn 70 phaàn traêm caùc hoä gia ñình ôû Vieät Nam söû duïng caùc chaát ñoát raén ñeå ñun naáu [2]. Haøng chuïc trieäu phuï nöõ vaø treû em haèng ngaøy phaûi phôi nhieãm vôùi khoâng khí trong nhaø bò oâ nhieãm naëng do khoùi töø caùc beáp ñun sinh khoái.
Khoùi phaùt sinh töø caùc beáp ñun sinh khoái ngoaøi hôi nöôùc vaø CO2, coøn coù theå phaùt sinh ra nhieàu CO, buïi hoâ haáp, caùc nitô oâxít vaø nhieàu chaát coù theå gaây ñoäc haïi gen nhö formandehit, benzen vaø caùc chaát höõu cô bay hôi [8]. Nhieàu nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän ôû nhieàu khu vöïc khaùc nhau treân theá giôùi ñeàu cho thaáy noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm ôû khoâng khí trong nhaø ôû nhöõng nhaø söû duïng beáp ñun sinh khoái ñeàu vöôït qua caùc tieâu chuaån khoâng khí xung quanh töø 20 tôùi 60 laàn [8][10]. Ví duï, trong moät nghieân cöùu ôû AÁn Ñoä, noàng ñoä khoái löôïng buïi lô löûng trung bình leân tôùi 3300 μg/m3trong khi quy chuaån veà noàng ñoä buïi trung bình moät giôø trong khoâng khí laø 200 μg/m3. Ngoaøi ra noàng ñoä CO, benzen vaø nhieàu chaát ñoäc khaùc ñeàu cao hôn quy chuaån [9].
Nhieàu nghieân cöùu chæ ra moái lieân quan chaët cheõ giöõa phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái vaø nhieàu vaán ñeà söùc khoûe. Trong baùo caùo “Nhöõng nguy cô söùc khoûe toaøn caàu” Toå chöùc Y teá theá giôùi ñaõ xeáp phôi nhieãm vôùi khoùi töø sinh khoái vaø than ñaù laø moät trong 10 nguy cô haøng ñaàu veà töû vong vaø gaùnh naëng beänh taät. Trong ñoù nhieãm khuaån hoâ haáp caáp ôû treû em vaø beänh phoåi taéc ngheõn maõn tính ôû phuï nöõ treân 30 tuoåi laø hai beänh ñoùng goùp haøng ñaàu cho gaùnh naëng beänh taät vaø töû vong gaây ra do khoùi töø chaát ñoát raén [14].
Smith vaø coäng söï (naêm 2000) ñaõ chæ ra raèng treû em coù phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái coù nguy cô maéc
ARI cao hôn ôû treû em khoâng phôi nhieãm 2 laàn [9].
Gaàn ñaây, moät baùo caùo toång quan vaø phaân tích beta töø keát quaû cuûa 24 nghieân cöùu khaùc cuûa Dherani vaø coäng söï (naêm 2008) ñaõ cho thaáy nguy cô maéc vieâm phoåi cuûa nhöõng treû coù phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái cao hôn 1,8 laàn so vôùi treû khoâng phôi nhieãm [6].
ARI laø nguyeân nhaân gaây töû vong haøng ñaàu ôû treû em taïi Vieät Nam, laø nguyeân nhaân gaây ra 12% soá tröôøng hôïp töû vong ôû treû em döôùi 5 tuoåi [1][13][16].
Nghieân cöùu ñieàu tra caùc nhoùm chæ soá söùc khoûe (MICS) Vieät Nam vaø Ñieàu tra daân soá cho thaáy tæ leä nhieãm ARI ôû treû em Vieät Nam laàn löôït laø 9,3% vaø 19,5%[11][12]. Trong khi ñoù, caùc nghieân cöùu ôû Ba Vì vaø Baéc Kaïn vôùi ñònh nghóa laø treû coù trieäu chöùng ho, soát trong voøng 6 thaùng qua, cho thaáy tæ leä ARI laø 31,5%, 32% vaø 40,2%[3][4][6].
ÔÛ Vieät Nam, maëc duø chöa coù nghieân cöùu naøo veà chuû ñeà naøy ñöôïc thöïc hieän, nhöng caùc öôùc löôïng cho thaáy, phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái laø moät trong nhöõng nguy cô ñoùng goùp lôùn vaøo tæ leä maéc ARI cao ôû treû em. Toå chöùc Y teá theá giôùi ñaõ öôùc löôïng raèng haèng naêm ôû Vieät Nam coù 2.620 treû em döôùi naêm tuoåi töû vong do ARI laø coù nguyeân nhaân töø phôi nhieãm vôùi khoùi töø caùc chaát ñoát raén [15]. Vôùi tæ leä söû duïng sinh khoái cho ñun naáu coøn raát cao ôû Vieät Nam, caùc baèng chöùng veà nhöõng moái lieân quan giöõa söû duïng sinh khoái cho ñun naáu vaø caùc haäu quaû söùc khoûe leân con ngöôøi, ñaëc bieät laø treû em laø raát caàn thieát.
Muïc tieâu nghieân cöùu laø xaùc ñònh tæ leä cuûa ARI ôû treû em soáng ôû nhöõng hoä gia ñình söû duïng sinh naêng löôïng sinh khoái vaø tæ leä naøy cuûa treû soáng ôû nhöõng hoä gia ñình chæ söû duïng ga hoùa loûng, töø ñoù tìm hieåu nhöõng taùc ñoäng cuûa khoùi töø ñoát sinh khoái tôùi ARI ôû treû em.
different from the prevalence of ARIs in children who were not exposed to biomass (72%) (pRR=0.54;
95% CI: 0.25-1.17).
Key words: Acute respiratory infections, children, smoke from biomass burning indoor air pollution.
Taùc giaû:
(*) Ths. Phaïm Coâng Tuaán . Giaûng vieân, Boä moân Veä sinh lao ñoäng - Beänh ngheà nghieäp.Tröôøng Ñaïi Hoïc Y teá Coâng coäng - 138, Giaûng Voõ, Quaän Ba Ñình, Haø Noäi. Ñieän thoaïi: 04 2662322. Email: [email protected]
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
2.1. Thieát keá nghieân cöùu vaø ñoái töôïng nghieân cöùu
Nghieân cöùu caét ngang phaân tích ñöôïc tieán haønh treân ñoái töôïng treû em töø 1 tôùi 4 tuoåi taïi 2 xaõ/thò traán Vaên An vaø Sao Ñoû thuoäc huyeän Chí Linh, tænh Haûi Döông. Nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh töø thaùng 5 ñeán thaùng 8 naêm 2010.
2.2. Côõ maãu vaø phöông phaùp choïn maãu Côõ maãu ñöôïc tính toaùn döïa vaøo coâng thöùc tính côõ maãu so saùnh hai tæ leä.
Vôùi α= 0.05, ta coù Z =1.96; d=0.15; P1 laø 25%
vaø P2 laø 35% (Tæ leä ñöôïc öôùc löôïng döïa theo nghieân cöùu cuûa Nguyeãn Thaéng vaø Nguyeãn Quyønh Hoa ôû Ba Vì [3][6]), ta coù n tính ñöôïc laø 71 cho moãi nhoùm, coäng vôùi tæ leä töø choái, vaäy côõ maãu ñöôïc öôùc löôïng laø 200 hoä gia ñình, moãi moät xaõ laø 100 hoä.
Caùc ñoái töôïng ñöôïc choïn maãu theo phöông phaùp choïn maãu cuïm phaân taàng, thò traán Sao Ñoû ñaõ ñöôïc choïn ngaãu nhieân töø 4 phöôøng noäi thaønh vaø xaõ Vaân An ñaõ ñöôïc choïn töø 7 xaõ ngoaïi thaønh töø phöông phaùp boác thaêm ngaãu nhieân. 100 hoä gia ñình coù treû töø 1 tôùi 4 tuoåi vaø coù söû duïng beáp ga ôû thò traán Sao Ñoû vaø 100 hoä gia ñình coù treû töø 1 tôùi 4 tuoåi vaø söû duïng beáp ñun sinh khoái ôû xaõ Vaân An, ñaõ ñöôïc löïa choïn moät caùch ngaãu nhieân töø danh saùch hoä gia ñình ôû 2 ñòa phöông.
2.3. Coâng cuï vaø kyõ thuaät thu thaäp thoâng tin Baø meï hoaëc ngöôøi chaêm soùc chính cuûa nhöõng ñöùa treû trong caùc hoä gia ñình naøy seõ ñöôïc phoûng vaán veà caùc trieäu chöùng veà beänh hoâ haáp ôû treû, söï phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái, caùc thoâng tin veà caùc yeáu toá lieân quan vaø caùc yeáu toá nhieãu tieàm taøng baèng boä caâu hoûi ñöôïc thieát keá saün. Boä caâu hoûi ñöôïc thöû nghieäm treân 10 baø meï ôû Huyeän Ñoâng Anh, Haø Noäi tröôùc khi ñöa vaøo aùp duïng.
2.4. Xöû lyù vaø phaân tích soá lieäu
Soá lieäu thu thaäp ñöôïc laøm saïch vaø nhaäp vaøo maùy tính baèng phaàn meàm Epidata 3.0. Phaàn meàm thoáng keâ Stata 8.0 ñöôïc söû duïng trong phaân tích soá lieäu.
Ñoái vôùi thoáng keâ moâ taû tyû leä phaàn traêm cuûa caùc bieán soá nghieân cöùu ñöôïc tính toaùn. Phaân tích Khi bình
phöông ñöôïc söû duïng trong caùc phaân tích moái lieân quan giöõa tình traïng söùc khoûe vaø phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái vôùi möùc yù nghóa thoáng keâ söû duïng trong thoáng keâ phaân tích laø p<0.05
3. Keát quaû nghieân cöùu
Trong 211 treû (52% nam, 48% nöõ) tham gia trong ñieàu tra naøy, coù 64,5% (n=138) bò maéc ARI trong voøng 6 thaùng qua. Khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa giöõa tæ leä ARI ôû treû nam vaø treû nöõ. Khoâng tìm thaáy söï khaùc bieät veà tæ leä maéc ARI ôû treû em noâng thoân vaø thaønh thò
Veà söï traàm troïng cuûa ARI, coù 27% soá treû bò vieâm ñöôøng hoâ haáp döôùi vaø 7,6% maéc ARI vôùi trieäu chöùng ruùt loõm loàng ngöïc, cho thaáy chuùng coù theå bò vieâm phoåi naëng.
Hôn 90% soá treû maéc ARI ñöôïc tieáp caän vôùi caùc dòch vuï y teá, trong ñoù 18,1% soá treû maéc ARI phaûi nhaäp vieän ñieàu trò noäi truù, coù nghóa laø cöù 9 ñöùa treû ôû Chí Linh coù 1 treû phaûi nhaäp vieän trong 6 thaùng qua do ARI.
Coù hôn 40% soá hoä gia ñình söû duïng nhieàu hôn moät loaïi nhieân lieäu ñun naáu. Vieäc ñun naáu chuû yeáu ñöôïc thöïc hieän trong nhaø, tuy nhieân chæ coù moät soá hoä gia ñình coù söû duïng oáng khoùi (24,8%) hoaëc quaït huùt khoùi (9,7%). Hôn 80% soá treû ñöôïc giöõ ôû gaàn beáp khi coâng vieäc ñun naáu xaûy ra.
Tæ leä nhieãm ARI ôû treû maéc hen suyeãn cao hôn so vôùi tæ leä naøy ôû nhoùm khoâng hen suyeãn. Tuy vaäy, chæ coù hôn 10% soá baø meï bieát ñöôïc con mình maéc hen suyeãn.
Bieåu ñoà 1. Tæ leä maéc ARI cuûa treû em ôû Chí Linh theo giôùi vaø ñòa baøn nghieân cöùu
(So saùnh tæ leä maéc ARI giöõa nam vaø nöõ; p>0,05 test χ2)
(So saùnh tæ leä ARI giöõa treû em noâng thoân (Vaên An) vaø thaønh thò (Sao Ñoû), p>0,05 test χ2)
Tæ leä maéc ARI ôû nhoùm treû phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái töø quaù trình ñun naáu ôû gia ñình laø 60.1%
vaø tæ leä naøy ôû treû ôû gia ñình chæ söû duïng beáp ga laø 72%. Khoâng coù söï khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ giöõa tæ leä ARI cuûa treû phôi nhieãm vaø khoâng phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái (pRR=0.54; 95% CI: 0.25-1.17).
4. Baøn luaän
Keát quaû töø nghieân cöùu ñaõ cho thaáy tæ leä ARI cao ôû treû em döôùi 5 tuoåi Chí Linh, cao hôn so vôùi caùc nghieân cöùu ôû Vieät Nam ñaõ trieån khai trong caùc naêm gaàn ñaây.
Nghieân cöùu naøy cho tæ leä nhieãm ARI laø 64,5%, trong khi nghieân cöùu vôùi ñònh nghóa truôøng hôïp töông töï cuûa Nguyeãn Quyønh Hoa (2010) vaø cuûa Nguyeãn Thaéng (2006) ñeàu cho keát quaû laø khoaûng 30% [3][6]. Tuy nhieân, tæ leä ARI naëng (ARI keøm vôùi thôû nhanh, vaø ruùt loõm loàng ngöïc) töông töï vôùi caùc nghieân cöùu khaùc. Tæ leä cao cuûa ARI cuûa treû em döôùi 5 tuoåi ôû ñaây cuõng cho thaáy tính nghieâm troïng cuûa vaán ñeà.
Maéc beänh hen suyeãn ñaõ laøm taêng nguy cô phaùt trieån ARI ôû treû em. Tuy vaäy vieäc quaûn lyù hen suyeãn ôû treû em ôû Chí Linh coøn haïn cheá.
Keát quaû nghieân cöùu coøn cho thaáy coù moät tæ leä lôùn caùc hoä gia ñình söû duïng nhieàu loaïi nhieân lieäu ñeå ñun naáu. Trong ñoù phoå bieán nhaát laø keát hôïp söû duïng khí ga vaø cuûi do söï tieän duïng cuûa ga vaø reû tieàn cuûa cuûi.
Ñieàu naøy seõ thuaän lôïi cho vieäc vaän ñoäng caùc hoä gia ñình chuyeån sang söû duïng ga hoaøn toaøn cho ñun naáu khi hoï nhaän thöùc ñöôïc caùc taùc haïi cuûa vieäc söû duïng beáp cuûi.
Nghieân cöùu ñaõ khoâng keát luaän ñöôïc moái lieân
quan giöõa ARI vaø söï phôi nhieãm vôùi khoùi sinh khoái, maëc daàu nhöõng söï lieân quan naøy ñaõ ñöôïc keát luaän ôû nhieàu nghieân cöùu vôùi thieát keá toát hôn. Côõ maãu nhoû cuûa nghieân cöùu coù theå laø moät nguyeân nhaân giaûi thích keát quaû naøy. Beân caïnh ñoù, vieäc nhieàu hoä gia ñình söû duïng nhieàu loaïi nhieân lieäu ñun naáu khaùc nhau khieán cho hôn 30% soá treû khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc tình traïng phôi nhieãm sinh khoái. Ñieàu naøy laøm cho côõ maãu caøng nhoû hôn. Côõ maãu nhoû cuûa nghieân cöùu laøm cho keát quaû nghieân cöùu thu ñöôïc khoù phaân tích vaø so saùnh.
Nghieân cöùu naøy xaùc ñònh tình traïng nhieãm khuaån hoâ haáp baèng caùch hoûi caùc trieäu chöùng hoâ haáp cuûa treû trong 6 thaùng vöøa qua. Phöông phaùp ño löôøng chuû quan naøy, coäng vôùi thôøi gian nhôù laïi daøi coù theå aûnh höôûng ñeán keát quaû nghieân cöùu. Thoâng thöôøng, vôùi caùc thoâng tin veà söùc khoûe, thôøi gian nhôù laïi laø 2 tuaàn ñöôïc khuyeán khích söû duïng.
Nghieân cöùu ñaõ cho thaáy treû em ôû Chí Linh coù tæ leä maéc vieâm nhieãm hoâ haáp caáp cao vaø ôû möùc ñoä traàm troïng. Nghieân cöùu chöa tìm thaáy moái lieân quan coù yù nghóa giöõa ARI vaø khoùi sinh khoái. Tuy vaäy, caùc keát quaû toång quan cho thaáy khoùi sinh khoái vaãn laø moät nguy cô tieàm taøng vôùi söï phaùt trieån ARI ôû treû em. Caùc hoä gia ñình söû duïng keát hôïp caùc loaïi nhieân lieäu, tuy nhieân nhaø beáp chöa ñöôïc thieát keá ñeå thoaùt caùc khí oâ nhieãm ra ngoaøi nhaø.
Ñeå baûo veä söùc khoûe cho chính caùc thaønh vieân trong hoä gia ñình, ñaëc bieät laø treû em caùc bieän phaùp kieåm soaùt oâ nhieãm khoùi sinh khoái caàn ñöôïc trieån khai, bao goàm vieäc chuyeån sang söû duïng nhieân lieäu saïch nhö ga, ñieän hoaëc daàu hoûa vaø söû duïng coâng ngheä biogas. Caùc bieän phaùp nhaèm phaùt hieän caùc nguy cô phaùt trieån ARI vaø bieän phaùp phoøng choáng giaûm tæ leä ARI cuûa treû em Chí Linh caàn ñöôïc caùc cô quan y teá trieån khai. Cuoái cuøng, caùc nghieân cöùu tieáp theo veà chuû ñeà naøy caàn löu yù söû duïng thôøi gian nhôù laïi ngaén hôn, côõ maãu lôùn hôn vaø coù phöông phaùp ño löôøng beänh khaùch quan ñeå coù chaát löôïng thoâng tin cao hôn.
Lôøi caûm ôn
Nghieân cöùu naøy ñöôïc söï hoã trôï cuûa CHILILAB - Tröôøng ÑH Y teá Coâng coäng vaø caùc giaûng vieân töø tröôøng Ñaïi hoïc Birmingham, Vöông quoác Anh.
Bieåu ñoà 2. Tæ leä söû duïng caùc phöông tieän thoâng khoùi ra khoûi beáp
Taøi lieäu tham khaûo
Tieáng Vieät
1. Boä Y teá (2010). Caùc beänh maéc cao nhaát. Boä Y teá 2. Nguyeãn Quang Khaûi (2007). Nhöõng vaán ñeà phaùt trieån naêng löôïng sinh khoái taïi Vieät Nam. Vieän nghieân cöùu phaùt trieån.
3. Nguyeãn Thaéng (2006). Vieâm nhieãm hoâ haáp caáp ôû treû em döôùi 5 tuoåi trong ñôït dòch cuùm gia caàm. Haø Noäi: Vieän nghieân cöùu chính saùch y teá.
4. Mai Anh Tuaán (2008). Thöïc traïng vaø moät soá yeáu toá nguy cô nhieãm khuaån hoâ haáp caáp ôû treû em döôùi 5 tuoåi ôû Baéc Kaïn.
Thaùi Nguyeân: Thai Nguyen Learning Center.
Tieáng Anh
5. Dherani, M., Pope, D., Mascarenhas, M., Smith, K.R., Weber, M. and Bruce, N. (2008) 'Indoor air pollution from unprocessed solid fuel use and pneumonia risk in children aged under five years: a systematic review and meta- analysis', Bulletin of the World Health Organization , p.
86(5):390-398.
6. Nguyeãn Quyønh Hoa, et al. (2010). Decreased Streptococcus pneumonia susceptibility to oral antibiotics among children in rural Vietnam: a community study, BMC Infectious Diseases, pp. 10 (85): 1-11.
7. Rehfuess, E. (2006). Fuel for life : household energy and health, Genava: World Health Organization.
8. Smith, K.R., Mehta, S. and Maeusezahl-Feuz, M. (2004).
'Indoor air pollution from household use of solid fuels', in Ezzati, M., Lopez, A.D., Rodgers, A. and Murray, C.J.L.
Comparative quantification of health risks: global and regional burden of disease attributable to selected major risk factors., Geneva: World Health Organization.
9. Smith, Kirk R., et al. (2000). Green house implication of household stoves: An analysis for India. Annual Review of Environment and Resources, tr. 25:741-763.
10. Smith, K.R., Samet, J.M., Romieu, I. and Bruce, N.
(2000). Indoor air pollution in developing countries and acute lower respiratory infections in children, Thorax: An International Jounal of Respiratory Medicine, p. 55 (6): 518- 532.
11. Unicef (2004). Vietnam Multiple Indicator Cluster Survey. Hanoi : Unicef Vietnam.
12. VN-CPFV (2003). Vietnam Demographic and Health Survey 2002. Calverton, Maryland, USA : Committee for Population, Family and Children and ORC Macro, 2003.
13. WHO (2009) Acute Respiratory Infections (Update September 2009), [Online], Available:
http://www.who.int/vaccine_research/diseases/ari/en/index .html [8 November 2011].
14. WHO (2009). Global health risks-Mortality and burden of disease attributable to selected major risks. Geneva : World Health Organization.
15. WHO (2007). Indoor Air Pollution: National Burden of Disease Estimates, Geneva: World Health Organization.
16. WHO (2006). Mortality Country Fact Sheet 2006, Geneva: World Health Organization.
