Vii Due Nghiéu / Tgp chi Khoa hgc Xà hgi va Nhàn vàn, Tgp 3. So 3 (2017) 276-291
quan dén danh tu, danh ngù va trung tàm cùa danh ngft, bòi vì danh ngft là mgt loai ngù dogn phy kèt (hypotaetìc phrase) có thành tó trung tàm (thành tó chinh) là danh tu va càc thành tò phu dàng truóc (ben trai), dàng sau (ben phài) tnmg tàm, dupc tè chùc theo nhftng nguyen tàc nhàt dinh. Chinh bàn chat ngft phàp, ngft nghTa cùa danh tu trung tàm dièu phòi su hién di^n, hoat dóng cùa càc tìiành tó phu cùa chùng.
].2.1. Trong ngón ngft nào ciing vày, tu loai danh tu gòm nhiìng tìéu loai khàc iihau.
Mòi tièu loai vón eó nhiìng dàc dièm ngft phàp, ngft nghìa khàc nhau nèn sé dem dén cho toàn bp ngft dogn ma danh tu thugc tiéu loai dò làm trung tàm (danh ngft) nhftng dàc dièm khóng gióng nhau.
Trong Vipt ngft hgc, danh tu tùng dugc nhàn dién va phàn loai theo nhftng tìéu ehi khàc nhau thành nhiìng tìéu loai khàc nhau nhu: Danh tu biét logi va danh tu khòng biét logi (Emeneau M.B., 1951), danh tu trùu tuong va danh tu cu thè (phi trùu tugng), danh tu chung va danh tu riéng, danh tu dém dupc va danh tu khòng dèm dugc, danh tu chi xuàt dugc va danh tu khóng ehi xuàt dugc, danh tu tròng nghìa va danh tu dù nghìa, danh tu dan vi va danh tu khóP. Tuy nhièn, trong so càc tièu chi phàn logi do, tìèu chi dói làp dèm dugc (countable)-ft^ó«g dém duge (uncountable), dan vi (coimtable/unit)- khói (mass noun), cìmg vói kèt qua phàn logì tuong ùng: Danh tu dém dugc (D [+
dém dugc]), danh tu khóng dém duae (D [-
^ Vf dy, xem: Tnrong Vinh K^ 1883 (theo Cao Xuàn H?o 1980,1988); T i l n Trpng Kun va cpng sir (1949); Cadiere.
L 1958; Le v a n hi 1968; Truong Vàn Chinh, Nguyln Hién Le 1963; Nguyln Kim Thàn 1963, 1969; Nguyln Tài c à n 1975a, 1975b, Hryen Taii KaH (Nguyen Tài càn), 1976, BucTpOB H.C, HrycH Taii KaH CTaHKeBHi H.B.(Bustrov. LS., Nguyen Tài Càn, Stankevich N.V), 1975; Le Cgn va cpng su 1983; Diep Quang Ban va cpng s\f 1991; Cao Xuàn H?o: 1980, 1986, 1988, 1992, 1998, 1999; Ha Le: 1992; Hoàng Dùng va c$ng su 2004; Dmh VSn Due: 1986, 2010; Dipp Quang Ban: 2005; Vii Due Nghi?u. 2001, 2006 ..
dém dupc]), danh tu don vf (DDV), danh tu khói (DK) là nhftng tiéu chi va kèt qua phàn logi có nhiéu uu thè, càn dugc quan tàm hàng dàu^ va thyc té là dà duge nhièu nguòi quan tàm su dyng.
1.2.2. Vè trung tàm cùa danh ngù Nhu trén chùng tòi dà trình bay, danh ngft là mot loai ngft doan phy kèt nèn khi nhàn dipn va mièu tà, phàn tìch càu truc ciia chùng, vipc xàc dinh thành tò chinh (thành
Bém àugc-Khóng dém dupc là thupc tinh ngft phàp quan trpng trong nghiÈn cita cùa ngtì p h ^ hoc vè danh tìi (Cao Xuàn Hao: 1980), dà du^c su dyng tu làu rihu Irong càc cSng trinh nghiÉn cùu cùa N. Chomsky (1965), U.
Wemreich (1966), PeUetier (1979), Allan (1980)...
D [+ dém dupc] là danh tij có khà nàng Irvc tièp ket hpp vói nhBng t* eó hàm nghTa sÓ nhu: Mpt, hai. nhùng, càc, mày, mói, mgi, tùng ... Ngugc lai vói khà nàng ky, là thupc tinh tigiì phàp cùa D [- dém duoc] Neu phàn I09Ì theo tiéu chi [ ± dém dupc ] ta sS có hai I091 danh tu.
D [+ dém dupc], vi d^: (mpt, hai, tùng, mòi,,.) dòng, dàm, phen, Ihàng, gigt ...
D [- dém dupe], vi du: (m6t, hai, tùng, m5i ) sua.
mau. dàt, dà, già, nude ...
Danh tir don vi (EffiV) là nhthig danh tu khòng bièu thi chùng loai su v^t, ma chi ra m$t vàt lin, có kich thiràc nào dò, dèng thòl dugc phàn )ap vè hinh thuc, có thè phàn lupng hoà (chia phin ra) dupc. Vi tbé, nò bièu thj nghìa
"m$t d?i lupng" (de do dém), dàng thòi két hop dupc vói phàn lupng tu, phàn lugng ngit (chàng ban- nùa, mgt phan ba ...). V è mg! này, bàn chat ngiì phàp cùa nhiing tu nbu cài, con, chiéc, bue, can, tran, cuóc, gigi, miéng, hòn, tac. càn ... là m§t, mac dù viéc miéu tà su két hpp th\rc té gìtta chùng vói càc danh tir khàc dùng sau chùng là rat phùc isp.
N ^ r p c lai, danh ttr khói (DK) là danh tùt bièu thj chùng logi svr v^t, chi phàn làp vè m^t ngi dung (chat li^u), (vi dy: sua, dal, gió, nuóc, dao ...) va khòng the phàn lupng hoà dugc (vi dy, khóng thè nói • nùa cam), màc dù v&i eó khà nàng k à hpp vói càc tu ehi litgng khòng hàm nghTa sé nhu: nhièu, it, bao nhièu ... Lóp càc DK gòm hai lóp nhó hon^ là DK [+ dém dugc]), vi dy:
thày, con, nguòi, bóc sì, càu thù, vi^n, sinh vièn ,.. va DK [- dém dupc] nhu: Sua, dàt, gió, nuóc, dao, có ... Nhu vSy, két hpp hai tiéu chi phàn I09Ì: [± dém dupc] va [±
dgn vi] (Dv) ta sS có hai lóp lón: a) Danh tir dém dugc gèm: Càc DBV va càc DK [+ dèm dupc]; b) Danh tir khòng dém dupc chi gòm càc DK [-dém duoc]. Chi tièt hon vè eàe v ^ de này, xin xem. Cao Xuàn H?o (1980, 1986, 1988, 1992, 1998, 1999), Hoàng Dùng va egng sy (2004, 2008); Vù Due Nghifu: (2006,2014).
Vù Due Nghiéu / Tgp chi Khoa hgc Xà hgi va Nhàn vàn. Tgp 3, So 3 (2017) 2 76-291
tó tnmg tàm) có vai trò quan trpng mang tinh quyét dinh*.
Chùng tòi xàc dinh thành té chinh (trung tàm) cùa danh ngù theo càch xàc dinh thành tò chinh cùa ngù doan phy két vì danh ngft là mot logi ngft dogn phu kèt. Nguyen tàc dò, là; Khi hai tu có quan he phu két vói nhau, tu phy thuòc (có vai trò phu trong ngù doan) bao giò ciing de dàng thay thè dugc bang mot tu khàc có ehùc nàng tuong duong (mpt dai tu nhàn xung boàc mot tu nghi vàn). Tu chinh (trung tàm) là tu ma néu ta thay thè nò bang mot dai tu nhàn xung hogc mpt tu nghi vàn, thi tàt cà nhiìng tu phu thupc vào nò sé bi lupe bò theo (Jakhontov S.E., 1971)=.
* Tu còng trinh Studies in Vietnamese (Annamese) Grommar ciia Emeneau M.B., nàm 1951 dén nay, tàng c6 ba hiróng quan ni^m va phàn dinh thành lo trung tàm cùa danh ngir
Thli nhàt, phSn biét danh tà (noun-gòra nhùng tu nhu: mèo, tróu, qua, nuóc, th/t, sua . . . ) va logi tu (classifler-ghm nhùng tu nhu" cài, con. quyén, bue, ngói.
vùng, ean, nSi ), dong thòi cho ràng, trung tam danh ngfi phài là danh tu, con ìoai tu chi làm thànb tò phu (ehi loai). Vi dy, trong danh ngu con tràu, danh tu tràu là thành té chinh, con con là thành té phy ehi l o ^ , giéng nhu quyén (sach), ngói (nhà), can (mua)... Day là quan mem cùa khà nhièu nhà nghièn cùu Viet ngù.
Thù hai, trung tàm danh ngiì góm hai thành té, logi t£t (nhu tu con trén day), là tnmg tàm vè rait ngii phàp, va danh tu (nhu: tu tràu trén day), là mang tàm vè nijt ti*
vyng, ngtì nghTa (Nguyen Tài Càn: 1975a Ir. 292-293; va trình bay day dù trong 1975b).
Thù ha, "chinh logi tà mói là trung tàm, con danh tu ò sau chi là thành té pbu" cùa danh ngft. (Nguyln Tài c à n : 1975a, tr. 292-293 va 1976). Cài ggi là loai tu, ehinh là danh tu dan vi; va ehfiih nò mói là tnmg làm cùa danh ngù; eòn nhùng danh tìs (nhu tu tràu trèn day) là thành to phvi, có y nghTa chi l o ^ , làm dmh ngO h ^ dinh cho danh tir trung tàm con
' Jakhonlov S.E, viét: "Trong hai tu có quan he phy két vói nhau, tu phy thu$c bao giò ciJng de d ^ g thay thè hon bang mpt tu khàc có chùc nàng tuong duong (vi dfl nhu m^t dai tu nhàn xung hay m^t tu nghi van) Néu ta cùng theo càch dò ma thay the t è chinh [tii tiung làm] bang tu khàc, thi bugc phài dòng thòi lugc bó tat cà càc tu phy thupc vào n ò " (tr.249-250).. ' T u ma có thè tbay thè dugc bang mpt tu nghi vàn tbl sé khóng thè là tu chinh" (tr.250) [Nguyen vàn (tiéng Nga). Hs òeyx cjioe. nadtuHeuHbix oÒHO odpysoMy, saeucmtoe aiosa eceiòa neeie
v è phucfng càch làm vipc theo nguyen tàe này, Nguyen Tài Càn cùng có mpt phSt biéu trong còng trình vièt bang tìéng Nga y'i càc càu trùc kièu "Danh tu dan vi do luòti^
+ danh tu" dàng trong tàp càc cóng trinh nghièn eùu Viét ngft àn hành tgi Moskva nàm 1976 (tr.163-170). Dói vói vipc m dinh thành tó chinh trong_ mot danh ngfi (é thiéu) nhu con tràu chàng han (góm iai thành tò, thành tò con thuòng dupc coi là logi tu, là thành tò phy, thành tò tràu là c/onA tu, thuòng dugc coi là thành tò chinh), òng viét: "Danh tu dùng sau logi tu có the (tóng de tra lòi càu hói có tu nghi vòn-gi ? - nào ? Vi du: Con gì ? - Con tràu. Òng nào ? - Ói^
hièu tnròng. Rò ràng, càc tu nghi vàn gi, nào trong eàu hói thyc hién dùng cài chik nàng cùa tu tra lài che chùng. Vi d^: Àn gi?
An coin (gì cùng nhu ccfm, là bó ngù cho dóng tu èli). Sàch gì? Sàch toàn (gì cùng nhu toàn là dinh ngù cho danh tu sàchf (1976: 166)*.
Tinh chat va cuong vi "chinh-phv",
"trung tàm-phy" ò day phài dugc xét vS m^t quan hp ngft phàp, thài dò ngft phàp cùa càc thành tó tham già vào càu truc ngù phàp. Vi vày, theo nguyen tàc néu trén, Nguyen Tài Càn xàc dinh eàe càu trùc "Danh tu chi dati
I (uanpuMep, HUVHUI u eonpocumeabmuM CJIOBOM) ECHUMI
ce samicsuifue om neeo aiMo [axoHTOB. 1971, cTp. 249-250]. Pnamim aioeoit ue&yòem ctumamboi ma, Komopoe MOMem fiwffls saMeneno sonpocumejibHbiM CBOBOM {CE. fIxOHmos Ì97I, cmp- 250)1
' Nguyen vàn: CyafecmeumejibUbie, cocmonuiue nacv Kitaccu^uKamopa Mozym ucnoiihaoeambCM KOK omeem m Bonpùc, tìbipasiceHHbiù npu noMOUfU eonpacumeJibHW cjioe gi 'imo moKoù ' u nào 'KOKOÙ ', HanpuMep' Con ^' (...)-Con tràu (,..); Òng nào? (..,)-Óng hi?u truùng (.J H3eecmH0, imo eonpocumejibHbie aiaea gi u nào i BonpocumenbHbix npedìioM:eHusìx ebinojmaiom my *o 4tyi«ciuio, tmo u cioea, aiyaicaufue ameemoMU HO NW HonpuMep: Àn gi'-Àn cerni (gì KOK U cam- dononuenv Ksna^ojiy Sn 'ecmbj, Sàch gì? - Sàch toàn ... (gi «w.
loia-anpedeJieHue K cyufecmeumeabHoMy sàch 'KHtizii [HiycH Tafi Kan 1976, cTp.166].
Vù Due Nghiéu / Top chi Khoa hgc Xà hgi va Nhàn vàn, Tgp 3, So 3 (2017) 2 76-291
n do luóng + Danh ti^' có thè dupe chia :hành bòn loai;
(1) mgt càn-mgt dàn (2) mot càn thft-mót dàn tràu (3) mot eon-mgt nguòi
(4) mot con tràu-mót nguòi bgn (1976;
:163-170); dòng thòi phàn tich va khàng dinh tràng, trong eàe eàu trùc dò, càc "loai t u "
tnhu: Dàn, con ehinh là danh tu (danh t u don vj); ràng: ""Trong mói càu trùc dò, danh tu tcó y nghìa dan vi do luòng mói là tu chinh;
tue là trong càc càu truc "logi tu + danh 'tu" thi logi tu chù khòng phài danh tic, mói là thành tò chinh"' (tr.l67). Mot trong .nhiìng ly do quan trong de óng xù ly n h u vày là vì: "Càc kièu càu trùc dò tuy có khàc nhau nhung vàn eó khà nhièu diém chung.
^ruóe hét, cà danh tu eó y nghìa do luòng Jan logi tu dèu biéu thi nhùng dan vi kich thuòc; va chinh vì thè, chùng dèu có thè truc tiép kèt hgp dugc vói luang tu (néu khóng eó lugng tu dàng truóc chùng, thi sy vàng mgt ày nhàt quàn có nghìa là 'mgt', là càch biéu thi SÓ don"" (p:.l64).
T u khoàng 1980 trò di, Cao Xuàn Hgo (1980, 1988, 1992, 1999) va khòng it nhà , nghièn cùu khàc dà hét sue tàn dòng va
chùng minh khàng djnh thém t u tuòng vè bàn chat danh tu don vi cùa càc "logi t u " va
Nguyen van; Fopasòo noaiedoeamenbHee, HO naiu assonò, Ksanu^utiupoeamb ysasaHHbie lembipe KOHcmpy/aiuu oduHOKoeo, esumali, imo eKaoicdoù U3 HUX sjiaBHoe ejiaea - amo cyufecmeumejibHoe co sHOHeHueM eduuifbi uapEHua, m. e tino e KoncmpyKijuu
"ìaiaccu<puKamap+cyufecmgume.<ibHoe" sjiaeHbiM cjioeoM nejutemcR KjiaecutpuKamop. a ne cyufecmeumejibHoe"
(Hryen TaH Kau, 1976, CTp.167).
' Nguyen van: HecMompx na pasjiwiue smwc KOHcmpyKuuii. y HUX ecmt u HCMOJIO oSufeao Ba-nepebix, Kau cyufecmeumejibHoe co sHomuCM Mepu, maK u KJiaccuipuKamopbi o6omaiaiom eduHuijbi uiinepeHnR, u UMCHHO a cesi3u e 3muM OHU cnoco6nbi HenocpedcmeeHHO coHemambcn e HUcaumaibHbLMu (COMÒ omcymemBue 1UCJlllmellbllo^o nepeò HUMU maio
lucJiumejibHOjuy "oduu" e moM eubii
cnocoBoM sbipaJiceHU/i eduHcmeeHHoeo lucjia). (HryeH Tafi Kan, 1976, CTp 164).
chinh chùng-eàe danh tu dan vi, mai là thành tò trung tàm cùa danh ngù tiéng Viét.
Chùng tói tiép cgn trung tàm danh ngft theo quan nièm va eàch xàc dinh này.
2. K è t qua k h à o sàt
Trèn co so phàn dinh càc tièu logi danh tu, xàc dinh thành tó trung tàm danh ngft ...
néu trén day, chùng tói khào sàt càc nguón ngft liéu va buóc dàu thày mot so diém di biét ò trung tàm danh ngft so vói hién nay n h u sau.
2.1. Dièm di biét t h ù nhàt: Danh lù khói [- dém dtrgc] tryc tiép két hgp vai luang ngù hàm nghìa so dàng truòc, tgo nèn danh ngù
"khóng binh thuòng".
Càc D K [- dèm dupc] dò vòn có ehùc nàng làm dinh ngft han dinh dà "nhày v à o "
vi trì trung tàm eùa danh ngù va dóng vai cùa thành tò trung tàm. Ò mot phucmg dipn khàc, ta ciing có thè coi hipn tugng này n h u mot su "khuyèt thiéu" danh tu don vi làm thành tó trung tàm khi tao làp danh ngft. M ó hinb cùa càc danh ngft này là; Lugng ngù hàm nghìa so + DK [- dém dugc]. Vi du:
- Trong vàn bàn Phgt thuyét dai bào phy màu àn trong kinh (viét tàt: Phàt thuyét):
Ngàn dòng vay trong long, muón dao ngàp trong long [ I l a ] ' . . .
' Trong bài vièt này, con so trong dàu DgoSc vuóng là sé trang hoàc càu chùa ngù liéu dupc din. Càc chù viét t&t' PTr. Ba bài phù dòi Tran (CtrLd. Cu tran lac dao); Pth.
Phgt thuyét dgi bào phif mau an trpng kình; KhL Khóa hu lye; Ndp Nam dugc quóc ngi^phù; Qàtt. Quóc àm Ihi tgp; HD. flóng Ehrc quéc àm thi tgp (TOm. TTiién dja món; PCm. Phong cành món; NhN. Nhàn ngam chupham tgp); CoChh. Có chàu hgnh; CoChl. Có chàu lye; TkML, Truyèn lei mgn lyc, Pgi. Phép giàng tàm ngày . , . ; Ls.Lfch su nuóc Annam, TdRhod. Tu dièn Annam-Lusitan- Latinh (Tu dién Vi?t-Bó Dào Nha-Latinh); ChN. Chi Nam nggc àm giài nghTa, TTiN. ITiién Nam ngù tyc Thu 17-18. Tha tu the ki XVIl-XVIII; Pigneau T^r v/ Annam-Latinh;
ThtBH. Thién tóng bàn hgnh; TK Truyèn Kièu; Sss. Sàch sé sang chép càc vi^c; Taberd, Nam Vi$t Duang hi4p tv vi (TV Vf Annam-Latinh); Theu, Ngùphàp Theuret; DNqatv.
Vù Due Nghiéu / Tgp chiKhoa hgc Xà hói va Nhàn vàn, Tàp 3. So 3 (2017) 276-291
- Trong Truyèn là mgn lyc (khoàng cuòi thè ki XVI-dàu thè ki XVII): Trèn song bàt hai càu dai uóc ngàn du buóc [q2.43a], trén dai de mgt tha tuyét eù [q2.1b], bui ben Dóng ben Tày hai mó ò day vgy [q4.53b], ha hay vì duomg thòi rùt mot long vày thay [q3.69a]...
- Trong Lieh su nuóc Annam cùa B.
Thién (thè ki XVII): Mot ào Casa này [167], mot bàn dgc [168], de ra mgt bao eó mgt tram tnrng [149], có mot vua [151], mot rùa vàng [151], mot ào long ngan [151], mot giéng sàu [152], mgt quan cà [154], mot
&TÌngbò giiìa dàng [176] ...
- Trong Sàch so sang chép càc viéc cùa P. Binh (dàu thè ki XIX): Nàm, ba long dà irùng [576], (có khi cùng 30 dòng) mgt trùng [135], han hai ehyc gà [549], hai vua ày éiéu có long tham, mot vua thi ... mgt vua thi ... [137], gap nhau mot nùì à giùa bièn [60]...
- Cuòi thè ki XIX, dàu thè ki XX, trong Chuyén di Bac ky nàm At Hgi 1876 ciia Tnrong Vinh Ky, Thày Lazaro Phièn cùa Nguyen Trpng Quàn, Dgi Nam quòc ngù cùa Nguyen Vàn San, Hoàng Thién bàt phu hào tàm nhan cùa Nguyen Chành Sàt, Tò Tàm cùa Hoàng Ngpc Phàeh, Giàc mòng lón cùa Tàn Dà..., dù hpa bièm, hién tugng nhu trèn day cà bièt vàn con sót Igi. Vi dy: TÓ Tàm càm mot dà tràng xem [46-47].
Nèu ta coi càc danh ngft có DK [- dém duge] trye tiép két hgp vói lugng ngft hàm nghìa so dàng truóc nhu néu trèn là hipn tugng danh ngù "thièu" danh tu don vi làm trung tara thi ben canh hipn tugng này, Igi có hipn tugng dùng "tihùa" danh tu don vi ó vi tri trung tàm. Day là truòng hgp hiém, chùng tòi chi g^p mgt làn trong bàn giài àm Phàt thuyét: Uóng tai tàm hòc tu dàu gigt
Dgi Nam qudc àm (y v/; DNQN. £>gi Nam quéc ngù;
TtTD. Tuyén tgp Tàn Dà; TT, Té Tàm; VNTD. Vièt Nam Hedién; q. quyén; vb. vSn bàn; e càu; b. bài.
sita ng [8b]. Trong danh ngù vira này, ngoài phàn don vi do luòng phùc hgp tàm hgc tu dàu lai con danh tu dem vi gigt. Hai (ngì doan) danh tu don vi; Tàm hòc tu déu vi gigt di lièn nhau truóc DK [- dèm dupc] làm dinh ngù hgn dinh chi logi sua, là liòng binh thuòng.
(pièu này khàc vói hièn tupng tao làn danh ngù, tuy it gap, góm mot danh tìi diJn vi kèt hpp vói danh ngù dà có san danh (il dem vi con dugc có dinh hóa thành ngfl efi dinh, dùng làm bò phàn de tao nén tèn ggi- danh ngft lón hon. Vi dy, danh ngù ngirài con chèo trong trong vàn bàn Chi Nam Jfgpc i àm giài nghìa: Thùy thù là ngu&i con c ^ [140]; hogc nhftng datih ngft nhu dùa con dòi, dùa con hàu, thàng con ó, nguòi m hàt, thàng kè càp ...vè sau này).
2.2. Diém di biét thù hai: Danh tu khói [- ; dém dugc] chi logi "nhày vào" vi tri (nfligj tàm, dóng thòi két hgp vói dinh ngù tryc cì\\ j (thugc tièu logi dinh ngù chi dinh-indexicd adjuncts) ó phia sau de ehi cà thè; phk truóc có hogc khòng két hgp vói lugng n^
hàm nghìa so. Mó hình cùa càc danh n^
này duae thè hièn là: (±) lugTig ngù h^
nghìa SÓ + DK [- dém duae] + dinh ngù tn/t chi.
Ve nguyen tàe, danh ngft eó càu tnic
"DK [- dém duge] + dinh ngù tryc ehi " là danh ngft chi chiing logi hogc phgm tnì, khòng chi cà thè. Khì biéu thj eà thè m diing danh ngft eó càu trùc nhu thè, là khòn|
chuàn muc. Vi du, ta ehi e,ó thè nói: Thitéjì (de nàu sót vang thi ngon), nuóc này (chiét tàm giài thòi)... nhung, de bièu hi?"
"mièng/càn thit ày", "thùng/chgu nuóc này"
... thi khóng thè nói: * Thit ày, * nude nò) .. .Trong eàe nguón ngft lièu dugc khào séL chùng tói thu thgp dugc nhùng danh ngfl có eàu trùc DK [- dèm dugc] + d}nh ngir tn/c chi nbu sau:
- Vàn bàn giài àm Phàt thuyét: Có m^l tòa nùì, nùi ày có ba dàng... nùì ày luf
va Due Nghiéu / Top chi Khoa hoc Xà hpi va Nhàn vàn, Tàp 3. Sé 3 (2017) 276-291
Ijhen lo [lOb], chày vào trong miéng con tré ày [lOb], bao nhièu Bò tàt ày [5a], Byt mói lay nàm thè dèn dàt, tg le xuang khó ày [7a], long Byt trong sgeh qua hèt trong hoa sen ày [46b].
- Vàn bàn Khóa hu lue: Thuó khói ày ra [68b].
- Vàn bàn Lieh su nuóc Annam: Me lièn dì ggi quan ày vào [150], quan ày lién hòi ràng [150], doan lien lèn cuòi ngya sàt ày [150], ma vua ày xày thành ò huyén Dóng Ngàn [151], cài nìa ngày tnróc cho vuót ày [151], vào giet vua ày [154], vua ày song bay muoi tuoi [155], có ai dành dugc gigc ày thi Bà lày làm chóng [154], mgt ào Cà sa này [167], ai ma dành dugc ràn ày thi vua cho làm quan [176].
- Vàn bàn Truyèn kì mgn lue: Con Dào duge tha ày [ql.66a], hai con gài ày then hoa khan rang [ql.62a], con gài ày sa [ql.35a], hàng thiy hai con gài dòi ngày [ql.óla], con tré này hp Nhi, tén là Khanh, [ql.35b], con tré kia àt hay vàn ru [q2.21a], xày thày hai con gài tré [q2.1b] xày thày con gài dep bòi thòn Dòng ma ra [ql. 33a], con tré ày ràng [q4.5a].
- Càc vàn bàn thu tu thè ki XVII-XVIII:
Quan ày có phàn róng hon va yèu sy dao nùa [vbl], quan ày càt nghìa ràng [vb6], song le quan ày sai mot nguòi linh [vbll], lày chuóc dói tra quàn linh ày ma tròn [vb6], dà làm thu ày trong kè chg [vb6].
- Vàn bàn Sàch so sang chép càc vi^c:
Màt hét cùa cài ày [79], làm sàch ày, cùng nhiéu sàch khàc tiéng nuóc Annam [139], ma thu ay thi phù cho Bordote [210], vì tha (== bài tha) ày nói phgm [13], gap nhau mot nùi ó giùa bién ... ma thày nùi ày ... thi lai dàt tèn nùi ày là tén nguòi ... ma ó giùa thi mpc lén nùi ày ... [60], quan ày hòi ràng [20], vua ay lièn thuòng nià ban cho nhièu eùa cài [80], hai vua ày dièu có long tham, mot vua thi [137], song bè trèn ày chàng bièt ràng [208], òng phài di xem có ggp chi huy
ày chàng [86], me góa ày bay con song [207], con có mpt con (= dùa con) ày ò lai ma thòi... con ày thua ràng [114], eoi sóe day dò con tré ày [61].
Dàng chù y là chinh trong vàn bàn Sàch SÓ sang... này, tàc già cùng dà có nhftng phàn bipt va su dung danh ngù chi loai (pham trù) sy vgt va chi cà thè su vàt rat chinh xàc. Vi dy;
Tìm chim ày ma mua, song khi vua di vàng, thi dò 8 tién hay là mot q[uan] mgt cài [566], mùc nuóc man lén cho day eàe thiing, cùng làm mot dàu càu rùt, tbl nuòe ày giò ra ngpt [62], cùng nhu kè tróm lày dupe tràu nguòi ta, thi day thùng tràu ò trong tay nò, ma nò Igi phài xin phép chùa nhà thà tràu ày ru[184]...
Riéng ve tu con va eàe ngù co dinh con gài, con trai, con tré, me góa trong càc danh ngft nhu: Con gài ày sp [TkML. ql.35a], coi sóc day dò con tré ày [Sss.61], me góa ày bay con song [Sss.207] ..., chùng tói thày có vàn de càn phài dugc phàn tich tbém. Con vón là D [- dèm dupe] nhung có ±é diing nhu D [+ dém dugc] khi so chi 'eon'-dói tugng dugc gpi tèn, dugc coi là dói tugng có quan he già dinh, quan he quyèn thupc vói mot dòi tupng khàc. (De xàc dinh quan he già dmh, quan he quyén thupc dò, ta phài luòn luón dua vào ngù cành giao tièp rat cy thè). Nói "cha me nuòi con bang tròi bMig bé", "con trai, con gài, óng ày có dù cà"
hoàc: ^''Con trai sinh ra ma muón chung có vg, con gài sinh ra ma muón chung eó chóng" [TkML.ql. 72b] ... (con ò day chi logi, chi pham trù, [- dém dugc]), khàc hàn vói càch nói: "Chi ày nuòi cà hai con", "bà ày có mot con trai, hai con gài" hoàc: Vó nuói hai con dén chung nén nguòi [TkML.ql.32a], sinh hai con trai [TkML.q2. 31aT] ... {con ò day chi cà thè, chi don vi, [+ dém dugc]).
Vù Due Nghiéu / Tgp chi Khoa hpc Xà hpi va Nhàn vàn, Tgp 3, So 3 (2017) 2 76-291
Chinh vi thè, ta khòng nói:
* óng ày ggi tùng con dén bào càch làm àn.
* Bà thucmg nhàt con thù hai.
* Con ày rat thuang bò m?.
* Hg rat thuang m^ góa ày ... ; ma phài nói: Óng ày ggi timg [nguòi, dùa, thàng] con dèn bào càch làm àn. Bà thuang nhàt [nguòi, dùa, thàng] con thù hai. [nguòi, dùa, thàng] con ày rat thuang bò me. Hg rat thuang [nguòi, bà] me góa ày.
Rò ràng là càc danh ngft ma à dò, càc danh tu [- dém duge] nhày vào vi tri tnmg tàm và/boàc dóng thòi kèt bpp vói dinh ngft truc chi ó phia sau de bièu thi eà thè su vàt déu dugc coi là khóng chuàn muc. Trong càc nguón ngft lièu chùng tói khào sàt, khòng phài là hiém nhùng danh ngù nhu vgy. Vi dy; Hai con gài ày then hoa khan ràng [TkML.ql.62a], con gài ày sa [TldVIL.ql.35a], hàng thày hai con gài dòi ngày [TkML.ql .61a], con tré này hg NM tèn là Khanh, [TkML.ql.35b], con tré kia àt hay VMi ru [TkML.q2.21a], xày thay hai con gài tré [q2.1b], xày thày con gài dep bòi thòn Dòng ma ra [ q l . 33a], con tré ày rang [TkML.q4.5a], Vua chàng có trai, thi nuói mot con de ngày sau lèn tri [Ls.l55], con có mpt con ày Ó lai ma thòi, thi D.C.J. hòi ràng ... nào là nhftng kè cào mày ó dàu, có ai phgt mày hay khòng.... con ày thua ràng [Sss.114]...
T u mot càch nhìn khàc, có thè thày ly do cùa vàn de là su "khuyèt thièu " danh tu dem vi làm trung tàm danh ngù.
2.3. Dièm di bièt thù ha; Hai danh tu don vi: Cài, con làm trung tàm trong nhiéu danh ngù kèt hgp vai D [+ dóng vgt] hogc D [- dóng vàt] "nguge" hàn so vói hién nay.
Tinh chat " n g u g e " dò thè hi^n ó hai logi danh ngft có càu trùc; Cài + D [+ dgng vgt]
va con + D [- dóng vàt].
Ò day, chùng tòi chi tàp hgp nhftng datìi ngù xua eó càu trùc; Cài + D [+ dgng vgt]
va con + D [- dgng vàt] ma nay dà dòi khàc.
Vi dy, càu trùc cài rùa, con sàch ..., nay khòng dugc dùng (vì nay chi nói; Con rùa, quyén sàeh) thi cài rùa, con sàch ... se dugc tàp hgp; nguge lai, càc càu trùc nhu: Cài eg, cài kièn, con nuóc, con tràng ... hién nay vàn dugc hia giù trong ca dao, tye ng&, thành ngft, vàn dugc su dyng trong tiéng Viét hién dai dù it dù nhièu, thi khòng dupc tgp hpp. Kèt qua chùng tòi thu thàp dupc là n h u sau:
2.3.1. Danh ngft có c o / + D [+dgng vgt]
- Trong Khóa hu lue giài àm, (06 danh ngft): Cài ehim àc [24a], cài óe bé [24b], cài dai [25a], cài dora nhàng (dora dóm) [46b], cài b u o m b u ó m [62b], cài tur quy [67b].
- Trong Nam dugc quóc ngù phù, (13):
Cài dia [13b], cài b p hung [13b], cài sèi [13b], cài doi [13b], cài duòng lang [13b], cài chày [13b], cài ràn [13b], cài truc truc [14b], cài ba ba [ 14b], cài nàc né [14b], cài so long [15a], cài dip dip (bim bip)[15b], cài tè tè [15b].
- Trong Quòe àm thi tgp, (04): Cài quit che [b.79], cài vet [b.90], cài chim [b.i50], cài dò quyèn [b. 197],
- Hong Bue quòc àm thi tàp, (03 danh ngù); Cài ve ve [HD. "rom,b.7], cài de he [HD. TDm,b.44], cài cuóc [HD. TDm,b.46].
- Trong Chi Nam nggc àm giài nghìa, (55): Cài ba ba [204], cài bgng [204], eàibg hung [209], cài eày [205], cài chà (irà) khoàng [194], cài ehgch [201], cài chim cóng [192], cài chim mèi [160], cài epe [204], cài còng [205], cài cua [205], cài cua càng [206], cài (chim) cuóc [193], cài ciìu [206], cài da [205], cài dam [205], cài de [208], cài don [204], cài dori [200], cài dai vàng [241], cài dia [243], cài duòi u o i [197], cài già [205], cài gìàn [208], cài ginn [208], cài ha dÓ [209], cài hèn [204], cài luoa
Vù Due Nghipt / Tgp chi Khoa hpc Xà hgi va Nhàn vàn, Tgp 3. Sa 3 (2017) 2 76-291
[202], cài mai [204], cài raói [210], cài muòi [207], cài ngài [150], cài nggn [204], cài ngao [204], cài nhàng [207], cài nhóng [209], cài nhùc [209], cài óe nhòi [243], cài rét [209], cài rùa [209], cài ruòc [204], cài ruòi [210], cài sam [203], cài sàc [204], cài sén [209], cài so [203], cài sua [204], cài té tè [243], cài tò vò [243], cài tói tói (chim chia vói) [193], cài tóm vàng [205], cài trai [205], cài ve [208], cài yich [204], cài vit [193]. (Danh sàch này kiém kè trén vàn bàn do Tran Xuàn Ngpc Lan phièn ara, chù giài [1985]. Chùng tòi dà dòi chiéu vói bàn bàn do Hoàng Thi Ngg khào cùu, phièn àm, chù giài [2016], khóng thày eó khàc biét).
- Trong Truyèn ky mgn lue, (19): Cài tu qui [ql.36b], cài uyèn [ql.40a], cài vit [ql.40a], cài nhgn [ql.71a], cài oanh [ql.76b], cài dièp [ql.76b], cài ran [q2.34aT], cài chim [q2.62a], cài rùa [qS.lOb], cài hgc [q3.32a], cài thò [q3.38a], cài cào [q3.60a], cài vugn già [q3.60a], cài chuót [q3.65b], cài buóra [q4.3b], cài ngoan [q4.10b], cài dà [q4.10b], cài hoàng oanh [q4.43b], cài dóm [q4.44a].
- Trong Phàp giàng tàm ngày, (03): Cài sao [30], cài chim [70], cài sàu [239].
- Trong Lieh su nttac Annnam, (03): Cài rùa [151], cài cào [157], cài ràn [176].
- Trong Tu dièn Annam-Lusitan-Latinh, (26): Cài ba ba, cài blanh, cài bich, cài eàe (bó càc), cài eòe, cài dang, cài de, cài dèn (rèn), cài doi, cài dòng (nhóng), cài dia, cài dóm dóm, cài éch, cài gìàn, cài ha, cài hàu (hàu), cài hèn, cài lucra, cài lài (miài = san), cài mòi, cài sàu rpm, cài rum (cua nhò), cài mèi, cài sóc, cài ve, cài xién (~ én).
- Trong Thièn Nam ngù lue, (07): Cài bang [e.274], cài cào [c.7392], cài dièu [e.2831], cài giàn [c.5091], cài ràn xanh [c.2936], cài ong vàng [c.6819], cài truòng xà [c.5247].
- Cung oàn ngàm khùc, (01 danh ngft):
Càién[c.203].
-Hòphàp luàn, (01): Cài dcri [44a].
- Trong Sàch so sang chép càc viéc, (10):
Cài rùa [51], cài ba ba [51], cài èch [51], cài nbài [51], cài eòe [51], cài vjt [135], cài qug [208], cài ngao [558], cài hén [558], cài sào [566].
- Ngùphàp Theurel, (02): Cài ràn [122], cài sàu [122].
- Trong Dgi Nam quóc ngù, (75): Cài ba ba [319], cài bgng [218], cài bich hó [324], cài bp [332], cài bp chét [334], cài bp hung [324], cài bp ngua [330], cài buom buóm [328], cài cào cào [332], cài càp kè (càc kè) [309], cài cày [320], cài chacli [317], cài cà cuòng [327], cài chày [332], cài choi choi [297], cài ehuòn chuón [328], cài eòe [323], cài eòe [296], cài cu [295], cài con [321], cài cut cut [294], cài cuón chièu [333], cài da [318], cài dà long [319], cài dàu tràng [323], cài de [328], cài di [321], cài dia [331], cài doi [296], cài dpng (nbòng) [325], cài dói mói [324], cài éch [323], cài ènh uong [332], cài gà [296], cài giàn [328], cài giòi [332], cài ginn [332], cài hàu (hàu) [322], cài luon [311], cài mói [309], cài muòi [330], cài ngài [140], cài ngèng [294], cài noe npc [323], cài ong [326], cài rài cà [305], cài ràn [332], cài rèp [328], cài rép trong sàch [331], cài rét [332], cài ruòi [329], cài ruòi tràu [332], cài sam [321], cài sào [292], cài sàu dàu [331], cài so [321], cài sóc [305], cài sua [313], cài tàm [140], cài tàm dàt [331], cài té té [308], cài thàn [324], cài thàn làn [309], cài thiét linh [311], cài thièu thàn [330], cài thùy tran [316], cài tinh [296], cài trùng truc [320], cài tu khàu [322], cài ve [326], cài vit [295], cài vò [333], cài vò vò [332], cài xa eù [324], cài xéntóc [331].
- Trong Tuyén tgp Tàn Dà, (06); Cài oanh [159], cài oanh vàng [100], cài hgc
•néu / Tgp chiKhoa hgc Xà hòi va Nhàn vàn, Tàp 3. Sà 3 (2017) 276-291
[129], cài dièu [157], cài én [235], cài vàng anh [268].
- Trong Vièt Nam tu dién. (03): Cài chày, cài ghè, cài me.
2.3.2. Danh ngft có con + D [- dóng vgt]
- Cu tran Igc dgo phù (trong phù dòi Tran), (01 danh ngft): Con sàng [hói 9].
- Trong Quóc àm thi tàp, (03): Con leu [b.24], con am [b.28], con Chu dich [b.79].
- Hong Due quóc àm thi tàp, (01): Con móng (nguòi làm rupng) [HD. TDm,b.28].
- Trong Chi Nam nggc àm ..., (04); Con khoai [105], con màt eà tay [105], con cùe [140], conphim[179].
- Trong Co chàu lue, (01): Con tich tnrpng [e.7].
- Có chàu hanh, (01): Con tich truong [e.97].
- Trong Truyèn ky mgn lue, (02): Con bua [q.l-4b], con thu [q3.1 la].
- Trong Phép giàng tàm ngày, (01): Con sàch [258].
- Trong Thién Nam ngù lyc, (03); COD thiét bòng [e.373], con màe [c.2168], con gay trùc [c.5246].
- Trong Tu vi Annam Latinh, (02): Con cài, con vàc.
- Trong Sàch sé sang, (04): Con sàch [4], con gay hèo [169], con lieh [549], con ti v]
[591].
- Tu dièn Taberd, (04): Con vàc, con cài (cày cài con), con cài rò, con thuóc.
- Trong Dgi Nam Quàc àm ty vi, (03):
Con quan (eày ngang phù dàu dùu hai c^i cùa kinh), con thuóc (cày thuóc con), con vàc.
- Trong Dgi Nam quóc ngù, (02): Con còt (bira toc) [106], con xè (cài cua) [137].
SÓ lièu càc danh ngft dugc tó chùc vói danh tu trung tàm cài hogc con nèu ben ttÈn duge tóng hpp lai trong bang sau day:
TT
!
2 3 4 5 6 7 g 9 10 11
NGUÓN NGiTLIfU Ba bài phù dòi Tran Phàt thuyét. , Khóa hu lue Nam duoc quóc n ^ phù Quòc àm thi t^p Hong Due quóc àm thi tàp Chi Nam ngoc àm ... '"
Co chàu l^c Có chàu h?nh Truyénkì-m^nluc Phép Eiànfi tàm n g à y . . ,
THOl GIAN TKXIU TK XI-X!I
T K X I V T K X I V T K X V T K X V TK XVIII Cuòi TK XVI-dàu
XVII Oiòi TK XVI-dàu
xvn
Cuòi TK XVI-dàu XVII T K X V I I
CAUDr-tQvl 0 0 06 13 04 03 55 0 0 19 03
CON + or-Dv]
01 0 0 0 03 01 04 01 01 02 01
"* Vi^e xàc dinh nién d p cùa vàn bàn này có nhièu van de phùc tap Tran Xuàn Ngoc Lan (1985) cho ràng vàn bàn ra ite khoàng thè ki XVI-XVII. Ngó Due Thg IThóng Un mài nhét vè Chi Nam ngpc am-Ki yéu h^i thào quóc té vè chft N % Nhà jtuàt bàn Khoa hgc Xà hpi, 2006) xàc dinh vàn bàn ra m dàu thè ki XV. Le Vàn Quàn (1981 ) cho ^ g vàn bànpi|' ra dèi sau tbé ki XVI Hoàng Thj Ngp (Tu dièn song ngif Hàn Vi$t Chi Nam ngpc àm giài nghìa, Nhà xuàt bàn Vin b ^ 2016) xàc dinh vàn bàn nàv ra dòi vào nàm 1761, nhung bài nguón, so?n l^i tu vàn bàn Chi Nam phàm vifng ra dòi tCt m' khoàng CUÒI thè ki XlV-dàu thè ki XV. Vì nguón goc vàn bàn nhu v§v, nèn ta d i hiéu vi sao tu ngfi ùong Chi Nam tm àm rat có Chung tói ghi nién d^i thè ki XVUI (theo il kién mói nhàl ve vàn bàn này) khi v i n bàn dupc sofln l^i, viél i p "
màt chù Nòm, con thyc té tìr v i ^ g cùa vàn bàn thi phài eè hon, hi thài cùa Chi Nam pham vipt^. Do dang phàn tich vè n*
tfr vipig, ngù phàp nèn ebiing tSi vSn a | t Chi Nam ngpc àm giài n^hìo sau Quéc àm thi tgp. Hong Bue Quéc àm thi I^P S"
d i hmh dung vè màt tu v^ng. Dièu này khóng ành huòng gi dén van de chùng ta dang thào luàn ò day.
Vù Bue Nghiéu / Tgp chi Khoa hoc Xà hgi va Nhàn vàn. Tàp 3. So 3 (2017) 276-291
12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 2 7
Lieh su nuóc Annam TD. Annam-Lusitan-Latinh Thièn Nam ngù lue Thién tóng ban h^nh T h u t ù t h è k v X V I I - X V I l I T u VI Annam Latinh Cung oàn ngàm khùc Truyèn Kièu H Q phàp lu|n Sàch sé sang chép eac vièe Tur dién Taberd Ngii phàp Theurel Dai Nam quac am t\r vi Dai Nam quòc ngù Tuyén tàp Tàn Dà ViétNam t ^ d i é n
T K X V I ! T K X V n
Cuòi TK xvn TK x v m TK XVU-XVIII
T K X V n i TK XVIII TKXVIII TKXVIII Dàu TK XlX
TKXDC T K X I X TKXDC T K X K D à u T K X X
1931
03 26 07 0 0 0 01 0 01 10 0 02 0 75 06 03
0 0 03 0 0 02 0 0 0 04 04 0 03 02 0 0
{. Thào luàn va nhàin xét
3.L vè hién tugng "khuyèt thiéu" danh ù don vi làm trung tàm danh ngft va hién uong danh ngft eó DK [- dém dugc] + dinh ìgù truc chi de chi cà thè.
a) Dùng truóc hai hipn tugng này, nèu ta ày chuàn mue danh ngft ngay nay de dói
;hièu, thi phài nói ràng dò là nhùng danh igft dupc tó chùc khòng chuàn muc. Ngay
;à khi phàn tich, so sành vói càc ngft liéu :ùng thòi, ta cùng thày tinh chat khóng :huàn muc dò.
Trong khi D [+ dèm duge] bièu thi dói upng dugc phàn làp vè hinh thùc tón tgi cùa ló trong khóng gian, thòi gian (theo càch ihàn eàt thuc tai, càch c4u trùc hóa thè giói :ùa tiing ngón ngù), thi D [- dèm dugc] bièu hi dói tugng khòng dugc phàn làp vè hình bue tòn tgi trong khòng gian thòi gian, ma
>iéu tìù mot "khòi" àvtgc phàn bièt vói khói" khàc nhu nhirng pham trù, nhiìng
;hàt lièu khàc nhau. Chinh vì vgy, danh tu lem vi (là D [+ dèm dugc]) két hgp dugc vói ugng tu ò phia truóc, eòn DK [- dèm dugc]
hi khòng thè eó khà nàng ày. Vi dy, so jành;
] Mot gigt màu dàc [Pth. 1 Ob]
', > < * mot màu dàe
Nàm cài bành va hai con cà [Pgi. 184- 185] > < * nàm bành va hai cà
Mot con ngya sàt [Ls.l50]
X * mgt ngya sàt
Chép thùa mot bài tha [TkML.q2. 26a]
X * chép thùa mot tha ...
Cà D [+ dèm dugc] làn D [- dèm dugc]
dèu có khà nàng két hgp vói dai tu chi xuàt, nhung giiia hai két hgp này có mot khàc biét quan trgng. D [+ dém duge] kèt hgp vói dgi tu chi xuàt de ehi ra, de biéu thi mot cà thè su vàt, eòn D [- dém dugc] kèt hgp vói dai tu chi xuàt de chi ra, de bièu thi rapt chùng loai, mpt phgm trù su vgt. Vi du, so sành:
Mot dóng xuong khó này [Pth.7b]
-> * mpt xuang khó này
S\f òng vua ày dà phà Dòng D.C.J.
[Sss.137] -^ * su vwo 4)"3à phà Dòng D.C.J.
Di duói bàt nhùng con dà tràng [46]
-> * di duói bàt nhirng dà tràng ...
Vi thè, nhihig danh ngft có D [- dém dugc] 0 vi tri trung tàm két hgp vói dgi tu chi xuàt de chi mot cà thè ma chùng tòi dà nèu ben trèn déu là nhirng danh ngù dugc tao làp khóng phù hgp chuàn m^e; Quan ày lièn bòi ràng [Ls.l50], doan hén lèn cuòi ngya sàt ay [Ls.150], mgt ào Casa này [Ls.167], dành dugc ràn ày [Ls.l76]... con
Vù Dàc Nghiéu / Tgp chi Khoa hoc Xà hói va Nhàn vàn, Tgp 3, So 3 (2017) 2 76-291
Dào dupe tha ày [TkML.ql.66a], hai con gài ày then hoa khan ràng [TkML.ql.62a], con tré ày ràng [TkML.q4.5a]... lày chuóc dòi tra quàn linh ày ma tròn [tbulS.vbó], dà làm thu ày trong kè chp [thul8.vb6]... màt hét cùa cài ày [Sss.79], vì tha ày nói pham [Sss.13], ma thày nùì ày [Sss.60] hai vua ày diéu có long tham [Sss. 137]...
b) Trong càc nguòn ngù lièu dang xét, so danh ngù eó "day dù" danh tu don vj làm trung tàm va eàe danh ngft chuàn muc khàc là so lugng àp dào, phò bièn. Vi du: Mot gigt màu dgc [Pth.lOb], mot dòng xuang khó này [Pth.7b], lai dành mot cài thiét vgt sàt [Ls. 150], mot con róng vàng [Ls. 153], nhùng quan tàn sì ày lièn di lay vua chùa [Ls.l70], nhùng thày cà [Sss.8], nhihig ké vó Dgo [Sss.20], nhihig viéc ròi trong nuóe [Sss.lO], nhihig Idi chùng tòi nói [Sss.l3], mot dóa hoa lan nhó [TT.5], nhihig tiéng CUÒI dùa, nhihig càu tranh luàn [TT. 1 ] ...
Nhùng danh ngft "khuyèt thiéu" danh tu don VI làm trung tàm, danh ngù có DK [- dém dugc] + dinh ngù tryc chi dùng de chi eà thè sy vgt, ehi là so lupng rat it òi néu so sành vói SÓ lugng eàe danh ngù nói chung.
Day là nhftng tuong quan dinh lugng rat có y n ^ a : Càc danh ngft có tó chùc càu trùc chuàn myc dà phÓ bién, có so lugng àp dào gàn nhu tuyét dòi, trong khi nhùng danh ngù có tó chùc eàu trùc khóng dàp iing ehuàn muc dà eó thè dugc coi nhu lói, khòng xuàt hi^n vói tàn suàt cao, pham vi róng.
Tinh khóng chuàn muc eùa nhftng hién tugng nhu vùa nèu trèn day con thè hi$n ò chò; Chhih trong càc nguòn ngft lièu duge chùng tòi khào sàt, có khi trong mpt vàn bàn, thgm chi, ngay trong cùng mot càu ma hién dién hai danh ngft: Mot danh ngù eó danh tu dem vj làm trung tàm (de bào dàm cho nò có dinh ngft tryc ehi, biéu thi cà thè su vàt), là danh ngft ehuàn myc, va mot danh ngft "khuyèt thiéu" danh tu don vi làm trung tàm (khóng chuàn myc). So sành:
Thày mot dóng xuang khó > < But unii ... ta le xuang khó ày [Pth.6b-7a];
có mgt tóa nùì > < nùì ày có ba dàng,., nùi ày mot phen ló [Pth. 1 Oa-1 Ob] ;
dàt ày có cài ràn dù [Ls.l76] > < ai ma dành dugc ràn ày thi Vua cho làm quan [Ls.176];
gap cài rùa ngày truóc cho vuÓt àyX dung (dung?) mgtrùa vàng [Ls.l51];
chép thùa mot bài tha chung sau vày [TkML.q2. 26a], lày mot thù tha con Dào thùa gùi dua ra [TkML.ql. 65a], mgt tgp tho hg Thài cà làm [TkML.q4. 54a], de hai cau tha ràng [TkML.q3. 31a] > < con Dào du^ic tha ày [TkML.ql. 66a];
dành phà cài quan cùng bài còt nguài con gài ày [TkML.ql. 42b] > < con gài ày sa [TkML.ql. 35a], hai con gài ày then hoa khan ràng [TkML.ql. 62a];
thi mói mua dugc 12 cài trùng [Sss.582], 30 dóng mgt cài trùng [Sss.582] > < tràng gà ... có khi ciing 30 dòng mgt trùng [Sss. 135];
mua ... cìmg mot hai con gà [Sss.551] >
< phài mua han hai chifc gà [Sss.551].
S.2. vè hièn tugng danh tu don vi cài làm trung tàm danh ngù kèt hpp vói danh tu [+ dòng vàt] va con làm trung tàm danh ngB kèt hpp vói danh tu [- dóng vàt].
3.2.L Truóc hèt, ta eó thè thày ngay ràng, càc danh ngft có cài + D [+ dóng vàt]
va con + D [- dóng vàt] dugc ghi chép suol tu thòi tiéng Viét có, qua tiéng Vipt tnii^
dai dèn egn dgi (dàu thè ki XX), Dièu này cho thày, trong qua trinh làp thùc càc danh ngft tiéng Vièt, gòra eà l|p thùc càc 0 dièm va thài dp ngft phàp cùa hai tìr cài va con, hai tu này có su chóng làn vè pham vi va khà nàng kèt hgp ngft phàp, kèt hpp tà vyng.
Nhftng danh tu chi eòn trùng hoàc nhiing dóng vàt có kich thuóc nhó thuòng (khóng phài luòn luón) làm dinh ngft chi loai cho
Vù Due Nghiéu / Tgp chi Khoa hgc Xà hói va Nhàn vàn, Tgp 3, Sa 3 (2017) 276-291
cài. Vi du; Cài ba ba [ChN.204], cài eày [ChN.205], cài dóm nhàng [KhL.46b], cài sào [Sss.566], cài ehim [KhL.24a, QATT.b.l50], cài bg ngya [DNQN.330], cài buom buóm [DNQN.328], cài cào cào [DNQN.332], cài so |T)NQN.321], cài sóc
|T)NQN.305], cài sua [DNQN.313], cài tàm [DNQN.1401...
Nhihig danh tu chi dgng vàt lón hon thuòng làra dinh ngft chi loai cho con (vi du, trong Khóa hu lyc: Con cào, con cà, con ràn mòng xà, con chim co, con tu qui, con gà vàng, con buam buóm ...; trong Chi Nam nggc àm giài nghìa: Con cà, con chea, con lùa, con mang ...; trong Truyèn kì mgn lue:
Con én, con Ign, con muòng, con ngya, con thó, con cào, con ho, con li, con ong, con ngya, con la, con tuyén ...).
Tuy nhién, trong càc nguòn ngft liéu dupe khào sàt, so danh ngft eó cài + D [+
dóng vàt] nhiéu hon gap bòi so vói so danh ngft có con + D [- dpng vàt]. Tong hgp danh sàch càc danh ngù eó cài + D [+ dòng vàt]
va con + D [- dpng vàt] khào sàt dugc, khòng tinh càc tniòng hgp triòng nhau va tàn suàt cùa chiing, chùng tòi thu dugc hai con SÓ chénh Ipch nhau rat nhiéu (nhièu gap hon sàu làn): 158 danh ngft có càu trùc cài + D [+ dòng vàt] va 25 danh ngft có càu trùc con + D [-dóng vàt].
3.2.2. Ò day, trong cùng mgt nguón ngù liéu, ta cùng có thè gap nhihig "song thùc"
danh ngft ma thành tó trung tàm có thè là con /cài kèt hpp vói cìmg m0t danh tu khói chi dgng vgt. Trong càc nguón ngft liéu hiìu quan, chùng tói thu thàp dugc 19 "song tìnte" cài II con + D [+ dgng vàt] nhu thè.
Cu thè là":
Truyèn M mgn lue: ' ' Thién Nam ngù lite:
Chi Nam ngoc àm:
DgiNamQATV:
Ngùphàp Theurel:
Dgi Nam quòc ngù:
càithó[q3,38a]
cài cào [e .7392]
cài tò vò [tr.243]
cài kién cài kién cài sàu con ran.
càìcóc càigà cài giòi cài ngài cài ong cài oc cài sàu cài sóc
-coiithó[q3,63]
- con cào [e.7233]
- con vò vò [tr.207]
- con kién - con kièn, ' con sau
- cai ràn [va TkML.q2.34aT; Ls.176]
- con eòe - con gà - con giòi - eoo ngài - con ong - con oc - con sàu
- COD SÓC
ic tniòng hgp g ^ trong nhiing nguón ngiì li cài d?n (rf n) [TdRhod.]
cài babà [ChN 204]
cài cày [ChN.205]
cài dóm nhàng [KhL.46b]
cài sào [Sss.566]
cài chim [KhL.24a, Qàtt,b,150]
i|u khàc nhau nhu:
nh?n (din) [HpL.52al ba ba [Pigneau. DNqatv,]
cày [Pigneau ] dóm [TtTD. 124]
sào [TtTD. 90]
chim [TtTD.98]
VS Due Nghiéu / Tgp chi Khoa hgc Xà hói va Nhàn vàn, Tàp 3, So 3 (2017} 276-291
Tuyén tgp Tàn Dà: cài oanh [ 159]
càihac[129]
cài én [235]
3.2.3. Nhiìng diéu trinh bay trèn day cho thày, trong tièn trình phàt ttièn lieh su cùa Vipt ngù, qua trình làp thùc ve ngù phàp cho cài va con ò trung tàm danh ngft dà khién cho hai tu này phài phàn phòi Igi vói nhau vè khà nàng két hpp tft vung va kèt hgp ngiì phàp cùa chùng. Dèn cuoi thè ki XIX, ve màt so lugng, khà nàng kèt hgp cài + D [+
dpng vàt] vàn eòn khà nhièu, két hgp con + D [- dóng vàt] chi con lgi rat it (nhu dugc ghi nhgn trong Dgi Nam quóc ngù, 1899);
nhimg lién dò, sang dàu thè kì XX, tàt cà eàe vi tri cùa cài trong mò hình cài + D [+ d$ng vàt] dà phài hoàn toàn nhuòng lgi cho con.
-conoanh [124]
-conhac [105]
- con én [82]
Tuy nhién, hièn nay, mpt so danh agii xira nhu; "Cài eò, cài vge, cài nòng, em kién, cài tép ..." con sót lgi, vàn dupc lup gift, su dung trong ea dao hogc thành DgS, tue ngft; tu con vàn có thè biéu thi sy vàttót dpng vàt khi toàn bp danh ngft là mpt àn dy, có nghTa chuyén de biéu thi su vàt bàt dòng vàt dupe xera nhu dOng vàt (vi du; Con &.
con làn ...). Ba tu dièn tìèng Viét tiéu biài cho ba khoàng thòi gian: Dàu, gifta va cu6i thè ki XX ké ra duói day phàn ành rat rò diéu này.
NGUON NGU LIEU Viét Nam tu dièn 1931 Tu dién Vièt Nam 1958 Tùdién tiene Viét 1994
SO DANH NGU AN DU DUOC GHI NHAN CAI + D f + D v l
04 0 0
CON + D r- Dvl 07 08 21
4. Ket lugn
Tu nhiìng diéu trình bay ben trén, chùng tòi thày có thè di tói rapt vài két lugn nhu sau.
a. Dòi vói nghièn cùu danh ngft tiéng Viét, tiéu ehi: [± don vi], [± khòi] va [± dém dugc] de phàn dinh càc tièu logi danh tu là nhftng tiéu chi có thè àp d\mg hiìu hiéu, bào dàm tinh he thóng cao cho eàe phàn tfch, mièu tà eà danh ngù tiéng Viét hièn dai làn tiéng Viét có-càn dai, bòi vi vièc nghièn cùu danh ngft luón gàn lién vói nhiìng vàn de eùa danh tu.
b. Thi^e tè ngft liéu dugc khào sàt cho thày rò; So vói hién nay, ó vi tri trung tara danh ngft tìèng Viét thòi có-eàn dai có ba diém di bièt ehinh de thày nhàt là:
- Thù nhàt: Hipn tugng DK [- dèm dupc] nhày vào vi tri tnmg tàm, tnre tièp kèt hpp vói lugng ngft hàm nghìa so dàng tnióc, Thuc ra, day chinh là hièn tupng "khuyèl thiéu" danh tu don vi làm trung tàm danh ngù khién cho DK [- dèm dugc] le ra dùngj vi tri chuyén tràch làm dinh ngù han dinh, chi loai cho danh tu don vi (làm tnmg tSin danh ngù), dà "tién chièm" vi tri trung tlm.-
- Thù hai: Hién tugng DK [- dèm duoc], chi logi, dùng vào vi tri trung tàm, phia sau kèt hgp vói dinh ngù tnjc chi de biéu thi cà thè sif vàt. Hién tugng này thuc chat là vùa
"khuyèt thièu" danh tu don vi làm tning tara, vùa cho dinh ngù try:c ehi kèt hpp vm DK [- dém dugc] raà lgi nhàm muc dich bièu thi cà thè su vgt.
- Thù ba: Hièn tugng danh ngft có tnmg tara là danh tu don vi cài kèt hgp vói danh tu [+ dóng vgt] theo mó hinh cai + D [+
Vù Dite Nghiéu / Tgp chi Khoa hpc Xa hpi va Nhàn vàn, Tgp 3, Sé 3 (2017) 276-291 289
long vàt] va con két hgp vói danh tu [- dóng vàt] theo mó hình con + D [- dpng vàt].
Diém thù nhàt va thù hai trén day ngay , tu thòi eàe ngft liéu duge ghi chép dà eó thè ..coi là biéu hién eùa nhftng danh ngù duge .tgo làp khòng chuàn muc. (Dièu này thè hién ò so lugng it ói cùa chùng so vói so -lugng eó thè nói là àp dào tuyét dói va mùc .dò phò bièn cùa càc danh ngft ehuàn mtic khàc).
Il Dièm thù ba, tinh hình có hai khàe: Vào :tbòi ngù liéu dugc ghi ehép, nò vàn là anhftng biéu hién binh thuòng eùa càc danh
ngft dugc tao làp binh thuòng. Ta chi có thè nói dò là nhùng biéu hién khòng chuàn muc so vói tiéng Viét ngày nay ma thói.
Nhftng diém di biét quan sàt dugc va 'mièu tà, phàn tich néu trén chinh là nhiìng .bìèu hièn ciia qua trinh làp thùc vàn eòn -chua hoàn tàt (Igp thùc cho danh ngft nói chung, làp thùc vè thài dò ngft phàp, khà 'nàng, pham vi kèt hgp ngft phàp, ngft nghìa cùa càc tiéu logi danh tu trong danh ngù...).
So lugng it va giàm dàn cùa nhftng danh ngft dugc tao làp theo nhftng mò hmh càu - trùc nhu trèn day, so lugng rat it cùa nhiìng danh tu xuàt hién trong eàe danh ngft kièu :dó, nhiìng truòng hgp tó ehùc nuóc dói va song thùc danh ngft ... cùng chinh là nhftng .biéu hién rò ràng cùa càc qua trinh làp thùc
;dó: Su tranh chàp va lua chpn chuàn muc [danh ngù trong càc giai doan lieh su Viét ngft hiìu quan van chua hoàn toàn két thùe.
(Dàu thè ki XX, trong tièu thuyét Tò Tàm vàn con eó truòng hgp nuóc dói này: "Di duói bàt nhihig con dà tràng ... càm mot dà tràng xem [tr.46-47]).
Càc dièn bién eùa su dìèu ehinh, lua chgn trong qua trinh làp thùc danh ngft tìèng Viét ciing là nhiìng van de ma còng tàc nghièn cùu ngù phàp Hch su càn phài quan tàm.
Nguon ngft liéu dugc khào sàt 1. Chi Nam ngoc àm giài nghìa. Tran Xuàn Ngoc
Lan phién àm, chù giài. Nhà xuàt bàn Khoa hpc Xà hói. Ha Npi, 1985.
2. Chinh phìf ngàm khùc Trong sàch "Tóng tgp vàn hgc Viét Nam", tàp 13B. Nhà xuàt bàn Khoa hpc Xà hòi, Ha Nói, 1997.
3. Chuyén di Bàc Ky nàm Àt Hcrì 1876 Truong VìnhKy.
"bttp://vi.wikisource.org/w/index.php?titìe=Ch uyén_di_Bac_Ky nàin_Àt_Hai_1876&old
id=29918"
4. Có Chàu Phàp Vàn Phàt bàn hgnh ngir lyc.
Trong sàch Di vàn chùa Dàu. Nguyln Quang Hong chù bién. Nhà xuat bàn Khoa hpc XS h$i.
Ha Nói, 1997. (Gpi taf Có Chàu lyc).
5. Có Chàu Phgt bàn hgnh. Trong sàch Di vàn chìta Dàu. Nguyen Quang Hong chù bién. Nbà xuàt bàn Khoa hgc Xà hói. Ha Nói, 1997. (Gpi tàt; Có Chàu hgnh).
6. Cung oàn ngàm khùc Nguyen Già Thiéu.
(Nguyen Lòc khào dinh, gioì thi|u). Nhà xuàt bàn Vàn hpc. Ha Nói, 1986.
7. Dgi Nam quàc àm ty vf. Huinh Tinh Paulus Cùa. Saigon Imprimerie REY, CURIOL & Cie, 4, me d' Adran, 4.1895-1896.
8. Dgi Nam quóc ngir. Nguyln Yàn San, 1899.
(Là Minh Hàng khào, phién, djch, chù. Nhà xuàt bàn Dgi hpc Quóc già Ha Npi, 2013).
9. ftp phàp luàn Bàn phién àm chiì Quóc ngiì cùa Vién Hàn Nòm. Ha Npi.
10. Hong Due quóc àm thi tgp. Phgm trpng Dièm- Bùi Van Nguyen phièn àm, chù giài, gioì thièu. Nhà xuàt bàn Vàn hpc, 1982.
11. Khóa hu lue (Thién tóng khoà hu ngù lyc).
Tran Thài tóng. (Tran Trpng Duong khào cùu, phién chù). Nhà xuàt bàn Vàn hoc. Ha Nói, 2009.
12. Lfch su nuàe An nam. Trong sàch Lich su chù quéc ngù (Dò Quang Chình phién chuyén). Tu sàch Ra khoi, Sài gòn,1972. Nhà xuàt bàn Tón giào, 2008.
13. Lyc Vàn Tién. Nguyln Dinh Chièu. Nguòn:
http://vforum.vn/diendan/showthread.php7454 16-Doc-truyen- Luc-Van-Tien- Nguyen- Dinh- Chieu-ban-Quoc-Ngu-2082-cau-Fuil
Vù Bue Nghiéu / Tgp chi Khoa hgc Xà hói va Nhàn vàn, Tgp 3, So 3 (2017) 276-291
14. Nam dugc quóc ngù phù (Hong Nghìa giàc tu y thu) Bàn phién àm chiì Qufic ngO cita Vi^n Hàn Nòm. Ha Nói.
15. Nam Viét Duang hiép ty vj (Dictionarium Anamitico Latinum). Aj.L. Taberd, Nhà xuàt bàn Vàn bpc, Trung tàm nghièn cùu Quèc bpc.
16. Ngù phàp Theurel [Bàn dich lòi mò dàu Dictionarium Anamitico Latinum (1887) cùa Theurel, Trong sàch Ngùphàp tiéng Viét cùa Taberd 1838, tac già Nguyen Khàc Xuyén, Nhà xuàt bàn Thòi diém 1994].
17. Phgt thuyét phu màu dai bào àn trgng kinh.
(Hoàng Thi Ngp phièn àm, chù giài; Trong sàch Chù Nòm va tiéng Viét qua bàn giài àm Phàt thuyét phu màu dai bào àn trgng kinh.
Nhà xuat bàn Khoa hoc Xà hpi. Ha Nói, 2002).
18. Phép giàng tàm ngày cho ké muàn chiù phép rùa l^i ma vào dgo thành due chùa blài. A. de Rhodes. Tu sàch D^i két, 1993.
19. Phu thài Tran: Cu tran Igc dao phù, Bàc thù lam tuyén thành dao ca, Hoa yèn typhu;TtOTig sàch; Thien long bàn hgnh {Hoàng Thj Ngo khào cihi, pbìén àm, chù giài). Nhà xuàt bàn Vàn hpc, 2009, Chù Nóm (nguèn géc-céu tgo- dién bién). Dào Duy Anh. Nhà xuat bàn Khoa hpcXàhpi,HàNOi, 1975,
20. Quóc àm thi tgp. Nguyen Trai. Trong sàch Nguyen Trai toàn tàp. Dào Duy Anh phién àm, khào chù, Nhà xuat bàn. Khoa hpc Xà hòi, Ha N^i, 1976.
21. Sàch so sang chép càc vifc. Philiphé Binh.
Vién Dai hpc Dà Lgt xuàt bàn, 1968.
22. mày Lazaro Phién (1887). Nguyln Trpng Quàn, www.truvenviet.com/tmven-ngan/72- t/7104- thay-lazara-phien. Nguón: Giao Miia;
Ct.Ly cung càp ngày: 6 thàng 8 nàm 2005.
23. Thién Nam ngù lyc. (Nguyln Thi Làm khào cùu, smi tàm va bién soan. Nhà xuàt bàn Vàn hpc. Ha NOi, 2001)
24. Thièn long bàn hgnh. (Hoàng Thj Ngp khào cthi, phién àm, chù giài), Nhà xuàt bàn Vàn hoc, 2009.
25. Thu lù viét bang chù quÓc ngù thè ki XVIII.
Trong sàch Chù quoc ngù thè ky XVIII. Doàn Thién Thuàt sim tàm va chù bién. Nhà xuàt bàn Giào dgc. Ha Noi, 2008.
26. Tó Tàm. Hoàng Ngpc Phàch. Nhà xuàt bào Vàn nghp, Thành phó Hó Chi Mioh, 1988, 27. Truyèn ky mgn lyc giài àm. Nguyen QuaM
Hong phién àm, chù giài. Nhà xuat bàn Khta hpcXShOi,HàNÓi,2001,
28. Truyèn Kièu. Sàch Tu liéu Truyèn Kièu: Tkà tìm hiéu bàn sa thào Dogn truòng tàn thanh.
Tàc già Nguyln Tàì Càn. Nhà xuàt bàn Giào Dyc, 2008.
29. Tuyén tgp Tàn Dà. Nhà xuàt bàn Vàn hpc; Ha N0i,1986.
30. Tu dièn Annam-Lusitan-Latinh. (Dictionanvm Anmiamiticvm Lvsitanvm, et Lainvm epe) A.de. Rhodes. Nhà xuàt bàn Khoa hpc XS hòi.
Ha Nói, 799/.
'il. Tu dién tiéng Viét. Hoàng Phé chù bién, Nhà xuàt bàn Khoa hpc Xà hpi. Ha Nòi,1994.
32. Tu dién Viét Nam. Thanh Nghj. Nhà xuàt bàn Thòi thè. Sài gòn, 1958.
33. Ty vi An nam La tinh (Dictionnum Anamitico Latinum); Pigneau de Behaine. P.
(Hong Nhué Nguyen Khàc Xuyén djch va giói thièu), Nhà xuàt bàn Tré, 1999, 34. Viét Nam tu dién, Khai Tri Tién Die. Ha nói,
Imprimerie Trung Bàc TSn vàn. Màc Làm xuat bàn, 1931.
Tèi liéu trfch dan
Allan K., 1980 "Nouns and Countabilìty". lang.
56. No.3,541-557 pp.
Cadiere L., 1958, "Syntaxe de la langue Vietoamiene". EFEO, voi. XLII, Paris: Ecole Fran9aise d' Extrème Orient.
Cao Xuàn Hgo. 1980. "Hai loai danh tur cùa tieng Vièt". Trang 265-304 trong sàch "Tiéng Viét- may vàn de ngù àm, ngù phàp, ngù nghta".
1998. Ha Nói: Nhà xuàt bàn Giào Due.
Cao Xuàn Hgo. 1986. "Mpt sé biéu bìèn cùa càch nhìn Àu chàu dèi vói càu Uùc tiéng Vièt", Trang 225-264 trong sàch Tieng Viét-may vón de ngù àm, ngù phàp, ngù nghta. 1998. Ha Npi: Nhà xuàt bàn Giào Dgc.
Cao Xuàn Hgo. 1988. "Sy phàn biét don vi / khói trong tiéng Vipt va khài nìém "logi tu".
Trang 305-328 trong sàch Tiéng Viét-mày vón