KHOA HOC KINH T t VA QUAN i t NGANH MO
_|J]3
Dnc mm OUFING Hon vn TI€M mue ini NGUVCN QUANG CHI-KEM KHU VUC BAN VAI-BAN RAN, CAO B A N G
KS. N G U Y I N A N H T U A N - T o n g cue Dja chat vi Khoing san TS. L U O N G Q U A N G K H A N G - Trwdng Dai hgc Md-Dja chit
r
ong tac d i l u tra, danh gia quang chi-kem khu v u c Ban Vai-Ban Ran d u g c tidn hdnh ttr" ^ " ^ ndm 2007 va k i t thuc nam 2012 K i t qua didu tra da phat hign va danh gia d u g e 9 than qu$ng chi-kem c6 n g u i n g l c nhiet djch nhidt do t h i p ddn trung binh v a phan b l trong cac da t r i m tich carbonat xen t r i m tieh lue nguydn thugc he l i n g Na B d D l c6 nhtrng nhgn t h u c dung d i n va tgo ea s d khoa hgc phyc vy edng lac tham d d , khai thdc vd c h l bidn quang chi-kem khu vue Ban Val- Ban Ran, Cao B l n g thi vide nghien c u u lam sang 16 dae didm quang hda va t i l m nang tai nguyen qugng chi-kem trong khu v y e nghidn c u u ddng vai trd quan trpng va rdl d n t h i l t .
1. Dgc d i l m dja c h i t v a d a c d i l m c a c t h a n q u g n g c h i - k e m k h u v u c B a n V a i - B a n Ran
1.1. Dja tang
Tham gia vao c l u tnJc dja c h i t khu vye Ban Vai- Ban Ran bao gdm cae thanh tao tram tich carbonat xen luc nguyen d u g c x i p vao hg t i n g Na Bd
Hd t i n g Na Bo d u g c Mai T h i Truyen xac lap ndm 1997 vd g I m 3 tdp tir d u d i ldn tren n h u sau'
• T$p 1- thanh phdn thgch hoe ehii ydu da p h l l n thgch anh-mica xen it da p h i i n caleit-mica, dd vdl hoa hoa hat nhd, sang mau. d u tao phan Idp ddy d i n dgng k h l i , k i l n true vi hat b i l n tinh.
Ddy 470 m.
• Tip 2: thanh phdn g o m da vdl lai k i t tmh bj b l l n doi thgch anh hoa, dolomit hoa, trong da cd chifa cdc than qudng sulfur chi-kem xen da p h i l n calcit, dd phien caleit-mica. c l u tgo phdn ldp day d i n dgng khoi, k i l n Iriic hat b i l n tinh, trong da cd chira cdc thdn quang bant, t h i u kinh da hoa mau t r i n g Ddy 480 m.
•:• T$p 3: thdnh p h i n thgch hgc gom ehu y i u da philn thgch anh-mica, d u tgo phan p h i l n , da p h i l n calcit-phlpgpplt mdu xam vdng xen It da vdi hpa hpd sdng mdu, c i u tgp phdn Idp ddy. Day 580 m.
1.2. Magma xam nhgp
Trong khu v u e nghidn ciru ehi gap m o l sd khdi xam nhap nho d u a c x i p vao p h u c he Phia Bioe, phat t n l n dpc theo cae d u t gay v d i thanh p h i n gdm eae da granit biotit dang porfyr, granil biotil hat nhd, granit sang m l u .
1.3. Kien tao
Khu v y e Ban Vai-Ban Ran n l m gan d u t gay sdu phan ddi Trang Kim-Song Nang, phat t n l n theo p h u a n g Tdy B i c - O d n g N a m . Doe d u t gdy sau nay t h u d n g x u i t hign cac md chi-kem co qui md cdng nghiep. Trong khu v y e nghidn c u u phdt t r i l n cac he t h i n g dirt gay p h u a n g Tay B l e - O d n g Nam, Ddng Bdc-Tay Nam va a kinh t u y i n
•:• Hg thing ddt gay phwang Tay Bic-Ddng Nam. phat t n l n trong khu Na Vai Day la d u t gay Idn, phat t n l n dgc sdng B i c Ngiing, gay nen ddi dap v d rong hang tram met doe theo hai ben d i i t g i y . O u t gdy nay da d u a c ghi nhan trong bao cao k i t qua do ve ban d l dia c h i t ty Ig 1/50000 nhdm t d Bao Lgc cua Mai T h i Truyen v d i ten goi la dirt gay Sac Nga-Lting L i i m
• He thong dirt gay Ddng Bac-Tiy Nam. Trong khu vue nghidn c u u , he t h i n g dut gay p h u a n g Odng Bde-Tay Nam phat t n l n kha manh me, Cae dut gay x u l l hien sau qua trinh tao quang, lam phue tap hod cau true dia c h i t khu vuc, pha huy va lam dich c h u y i n eae than qudng Dpe theo eac d u l gay, cae da bj b l l n d l i va dap v d manh,
•:• He thing dirt gay a kinh tuyen' day la eac d u t gay nho nhung Iai eo s u lien quan trye t i l p d i n eae than quang chi-kem,
1.4. Die diem cic thin quang chi-kem K i t qua d i l u tra ddnh gia khu v y e Ban Vai-Ban Ran da xac dinh d u g c 9 thdn quang chi-kem, trong dd khu nam Ban Bd cd 7 than quang, khu Ban Val- Ban Ran CO 1 than qugng va khu Na Vdl cd 1 than qudng Cac than quang cht-kem cd dgng via, thanh phdn khoang vgt qugng d o n gian, c h i t l u g n g qudng dgt logi trung binh. Q u ^ n g chu y i u c6 ham l u g n g kem cao h a n hdm l u g n g chi
CONG NGHIEP MO SOS-201:; WM.
KHOA HOC KINH TE VA QUAN LY NGANH MO
• Khu nam Ban Bd: Cac thdn qugng chi-kem trcng khu Nam Ban Bd ed chidu dai 130-190m.
chilu day trung binh 4,56-7.52 m, than quang elm v l Ddng, Ddng Ble vdi gdc die thay d l i 35-45°
Than quang nlm trong da voi hgt nhd, bj dgp vd, thgch anh hod, dolomit hoa. Qudng cd d u tao xam tan, dai, mach nhd va vi mgeh; kiln true hat tha hinh, nira tu hinh vd tu hinh, kich thude tinh thd khoang 0,01-2 mm. Khoang vgt quang ehu yiu gIm sphalerit, galenit, pyrit, arsenopyrit, chalcopyrit, pyrotin. Khoang vdt mgeh chii yiu gdm calcit, barit, dolomit. thach anh. O mOt s l than quang, ranh gidi giifa than qudng va da vay quanh khdng rd rang, vigc phan chia ranh gidl thdn qugng va da vay quanh chu yiu dya vao k i t qua phan tich. Ham lugng trung binh: Pb=0,59-6,90 %, Zn=0,03-3,28 %, Pb+Zn=3,6-6,93 %, Ag=16-52,5
gfT, As=0,001-0,13 %, Cd=0,0037-0,0097 %.• Khu Ban Vai-Ban Ran: Trong khu nghien cuu phat hidn duoc 1 than quang chi-kem, than quang dgng v?a nlm g i n chinh hgp trong da vdi tai kit tinh bj thach anh hoa, dolpmit hPd. Than qugng kdo ddi 70m, day 2,25m, d m ve phia ddng bac vdi gdc die 20''-25''. Thanh phdn khodng vat qugng gdm:
galenil, sphalerit. pyrit, chalcopyrit; khoang vdl phi qugng chu yiu la calcit, thach anh vd dolomit Clu tgo quang chu ydu dang dai vd xam tan theo dai.
Qugng co kiln triic hat dang tha hinh, hat ty hinh, hat nCra ty hinh Ham lugng Pb+Zn=3,62 %, trong dd Pb=3,24 %, Zn=0,38 %.
• Khu Ni Vai- O khu Na Vai phat hidn 1 than quang va 2 than khoang hod Pb-Zn phan bd d phin thdp eua dia hinh ed dp cao tuyet ddi 350- 450m, cde than quang va_ khoang hoa nlm chinh hgp trong da vdi bj biln ddi thgch anh hoa, dolomit hoa, barit hoa va cd thd nlm 55 Z 20°. Cdc than qugng keo ddl tir 200-400m, chidu day trung binh khoang 1,35-5,5m. Quang cd d u tao dang xam tan, dang dai, kiln triic hat tu hinh, hat nira tu hinh, fiat tha hinh. Thanh phin khoang vat quang ehu yiu Id galenit, sphalerit, pynt, chalcopyrit;
khoang vgt phi quang chu yiu la calcit, dpipmit, thgch anh Hdm lugng Pb+Zn dgt 2,8-5,6 %.
2. Dac dilm quang hoa chi-kem khu vuc Ban Vai-Ban Ran
2.1. Thinh phin khoing vat quang
Tong hgp cac kit qua phan tich khoang tudng, thach hgc, nhiet bao thd... cho thiy thanh phan khoang vgt quang chi-kem trong khu vuc nghien cuu khdng phue tap. Cdc khoang vat qudng nguyen sinh ehii yiu la sphalerit, galenit, pyrit, arsenopyrit, chalcopyrit. Cdc khoang vat quang thir sinh Id angteslt, gatit, smitsonll, hydrogatlt..
• Pyrit (FeS2): la khoang vdt cd t i n s l xudt hign rit cao, gap d tdt ca cdc mau, vdi hdm lugng thay doi tu 3-38 %, phd biln ham lugng tif 10-20 %.
Pyrit CO dang hat ty hinh, nii'a ty hinh, tha hinh vdi kieh Ihudc cac hat ttf 0,01-1,5 mm, t i n tgi dudi dgng xam tan khdng d i u , hoac xam tdn dly kdo ddi djnh hudng mdt phuang.
<• Sphalerit (ZnS): la khodng vat rat phd bidn, ldn sd xuit hien ldn tdi 95 %, ham lugng sphalerit trong cae m i u khoang ludng thay d l i tir 3-40 %.
Sphalerit chu y i u tdn tai dgng hgt tha hinh vdi kich thudc tir 0,01-1,5mm, cd dang xam tan khdng deu hoac tao thanh dai kdo dai xen lln pyrit. Sphalerit ed quan hg dong sinh vdi galenit va cimg galenit thay thd gam mdn pyrit.
• Galenit (PbS): la khoang vat rdt phi biln ggp d t i t ca cac m l u , ham lugng thay ddi tir it ddn 10
%. Galenit ton tgi dang hat tha hinh vdl kich thudc hat khong ddu tir 0,01 -1,0mm, cd dang xam tan 11 ti thanh dam hat, xam tan d l y thanh mgeh hogc l^p dly khe nirt tgo vi mach trong n i n da. Galenit di eimg sphalerit va thay thd ggm mdn pyrit.
• Arsenopyrit (FeAsS): cd muc dO phd biln it han galenit, ham lugng trong mlu khodng tudng tif il din 3 %, pho biln la 1-2 %. Arsenopyrit c6 dgng hat tu hinh, kieh thudc hgt 0,05-1 mm, phdn b l rai rac trong ndn da xen l l n vd di cimg vdi pyrit, mdt sd hgt bj sphalerit gdm mdn thay thd.
Arsenopyrit c6 quan he ddng sinh vdl pyrit
• Chalcopyrit (CuFeS2): la khoang vat it pho biln, t i n sd xuat hign 25 %, ham lugng rdt it, ton tgi dang hat tha hinh vdi kich thudc tir 0,1-0,2 mm, ed dang xam tdn li ti trong khodng vat phi qugng va ed quan he dong sinh vdi galenit vd sphalerit.
Ngodi cac khoang vat tren, trong qugng cdn co mgt s l khoang vat r i t it p h i biln khac nhir burnonit, ddng xam, pyrotin, bulangerit.
2.2. Cau tgo, kiin true quing:
Quang sulfur chi-kem trong khu vyc nghien ciru CO d u tgo dan gian, cac kilu d u tao dugc ph^t hidn theo mCrc dO ttr p h i biln ddn it phd biln gIm:
d u tap xdm tdn, xam tan djnh hudng, xen lip, dai, mgeh, vi mach va l i p dly.
• Cau tao dang xim tin: Id dgng clu tgo ph6 biln nhit, xuit hien h l u hit trong cdc mau phSn tich. Tuy thuOc vao mat dp cdc phdn bd trong m3u ma cd tdn gpi khac nhau (xam tdn thua, xdm l^n day, xam tan d i u va xam tan khdng diu). Qu^ng xam tan gdm cdc khoang vgt cd kiln triic tha hinii, niratu hinh.
• Cau fgo dii: Id c l u tgo p h i biln dugc hinh
thdnh do qud trinh hoa tan cdc khodng v|F
carbonat theo mdt Idp, ddng thdi Id sy kit dgng
CONG NGHIEP MO SO 5 - 2 0 1 3
KHOA HOC KINH TE VA QUAN LY NGANH MO nhdng khodng vgt sulfur ehi-kem d u d i tde dung
cua dung djch nhigl dich, hay la s y trao d l i thay t h i nhtfng khoang vat quang d u tgo dai ed t r u d c b l n g nhung khoang vgt quang ed sau (khoang vat pynt d u o e thay t h i b l n g galenit va sphalerit). Thdn qugng e l u tgo dai I h u d n g c6 ham l u g n g khong giau. nhung c6 kich t h u d c Idn va I n dmh
• Cau tao mach, vi mach vi ciu tao lap diy: la d u tgo t u o n g d l i ph6 b i l n , d u g e hinh thanh do qud trinh cdc khoang vgt qugng xuydn e l t l i p day vao cdc khe nut, l5 hdng ciia da ed t r u d c hoac do cdc khodng vat qugng x a m tdn ldp nhdt vdo cdc khe nCrt, cdc vi khe nirt cua dd tgo thanh cac mach qu^ng y d vi mach q u a n g . Cae mgeh chidu d l y khdng dn djnh (dao dpng tir 0,01 den vai em) d u d i dgng mach phue lap.
Nhom kien Iriic hat k i t tinh la k i l u k i l n triic dac trung cua khu v y c nghien c u u , bao g d m : hat t u hinh, hat nira t u hinh, hat tha hinh,.
• Kiin tnJc hat ti/ hinh: ve mat s l l u g n g k i l n triie nay khdng c h i l m u u thd Irong mdu. nhung phdn bd r i t rdng va ed kich t h u d c l u a n g d l i Idn.
eac khoang vat cd kich t h u d e l y hinh t h u d n g la pynt, arsenopyrit.
• Kien true hat nda tt/ hinhyi kiin true hat tha hinh: ggp vdi s l l u g n g Idn n h i t va phd bidn n h l l . Chimg d u g c hinh thanh trong d i l u kien n i n g dO vdt c h i t cao, kieh t h u d e hgt khdng Ion, t h u d n g giao dong trong khoang 0,1-0,4 m m . K i l u k i l n triic hgt tha hinh hay gap trong khoang vat sphalerit, galenit pyrit, chalcppyrit
2.3. Thir tw sinh thanh va to hgp cgng sinh khoing vat:
T l hgp cgng sinh khoang vgt qugng nguydn sinh hinli Ihdnh theo 3 glai doan
•:• Giai doan I: la giai dogn d i u tien c6 to h g p ede khodng vgt thgch anh-barit.
•:• Giai dogn II: la giai dogn phat t r i l n td h g p cOng sinh khoang vgt pyrit va arsenopynl
• Giai doan III: la gial doan thanh tao t l h g p khodng vat quang sphalerit, galenit, chalcopyrit, arsenopyrit, pyrotin
2.4. Dae diem eie bien doi nhiet djch da vay quanh thin quang chi-kem.
Hidn l u g n g b l l n ddl nhiet djch phdt tridn manh me d khu Ban Bd v d i chieu sau Idn han 160m, c h i l u r i n g 200-^300 m, g I m cac hign t u g n g sau:
• Hidn t u g n g dolomit hod xay ra manh m e trong ddi dd vdi hgt nho bj ddp v d va h i l m h o n trong dd p h l l n caleit-mica m l u den D a b i l n d l i dolomit hod cd mdu nau gy, ndu d d , nau nhat, c l u tgo dgng loang l6, k i l n triic hgt t y hinh, nira l y hinh, hgt b i l n tmh, thay t h i , dolomit thay t h i xen ke khdng d i u cting vdi calcit Tuy thuOc vao m u e dO b i l n d l i , hdm l u g n g dolomit thay doi l u vdi p h i n trdm ddn 1 8 % .
•:• Hidn t u a n g t h a c h anh hod la q u a trinh b i l n d l i nhigt djch phd bidn n h i t , tao ndn cae d , d a m thach anh t h a y t h i d g n g dai di cung cac k h o a n g vgt q u a n g , ddi ehd tgo cdc l i n h thd rai rac n h u x d m tan hode k h a m tren ndn calcit, dolomit.
T h a c h anh vi hat tha h i n h , lang tru nira t y h i n h , it h o n d d a n g lang try t y htnh va t h u d n g e h u a cac bao t h d k h i - l d n g va bao the Idng-khi. Qua trinh thanh tgo q u a n g ehi-kem luon di ciing v d i qud trinh t h a c h anh h o d .
• Hign t u a n g serleit hod xay ra khd mgnh me trong h l u k h i p cac da xung quanh vd ngay ea trong than qugng Sericlt t h u d n g cd dang vay nhd, kich t h u d e 0,01-0,3mm, khdng mdu, sdp x i p dinh h u d n g song song, xen cd ddu vdi calcit, ddi ehd tap trung thanh vi dai.
2.5. Nguon goc thinh tao quang sulfur ehi-kem D u a vao t l h g p edng sinh k h o a n g vat q u g n g nguyen s m h , qui ludt phan b l q u g n g , quan he cua cac mach q u a n g v d i da vay q u a n h , dgc d i d m b l l n d l i nhiet djch dd vay quanh va k i t qua m l u phan tich bao t h d khi-long eua khoang vat thgch anh trong than q u a n g c h i - k e m cho I h l y qudng c h i - k e m co ngudn g l c nhidt djch nhidt dd tir trung b i n h ddn t h i p .
3. T i d m n a n g t a i n g u y e n q u a n g c h i - k e m k h u v u c B a n V a l - B a n R a n
Kdt qua linh tai nguydn d p 333+334a cua 9 than quang ehi-kem khu v y c Ban Val-Ban Ran la 3 850 000 tan, t u o n g irng vdl tai nguydn kim logi Pb+Zn d p 333+334a la 173.656 t i n , trong do tdl nguyen kim logi Pb+Zn d p 333 Id 99.163 t i n . Tai nguyen d y bdo d p 334b ede nguyen Id di kdm vdi qudng chi-kem g d m : A g la 148,75 t i n , Cd la 236,3 t i n va As la 1 955,8 l l n . Ngoai ra, eon danh gia d u g c 248.799 t i n BaSO^ d d p tai nguydn 333+334^ trong dd d p 333 la 154.868 t i n B a S O i .
4. Ket luan
• Khu vue Ban Vai-Ban Ran ton tgi 9 thdn quang chi-kem phan bd trong cac da t r i m tich carbonat xen t r i m tieh lue nguyen thuOc hg ldng Na Bo. Quang ehi-kem co ngudn goc nhigt djch nhiet dO t h i p d i n trung binh. C h i l u day cac than qugng khdng on djnh thay ddi l u 1,35 m d i n 7,52 m. Thdnh phdn khoang vdt qugng nguydn smh la sphalerit, galenit, pyrit, chalcopyrit, arsenopyrit, cdc khoang vat qugng thir sinh Id angleslt, gotlt, smitsonll, hydrogatit vd khodng v$t phi qudng cd calcit d o l o m i t thgch anh. H d m l u g n g trung binh Pb+Zn trong cac thdn qugng dao dpng tir 3,6 % d i n 6,93 %.
(Xem tiep trang 70) CdNG NGHIEP MO SO 5 - 2 0 1 3
