Chính sách tiền tệ - tài khóa trong bổi cảnh dịch Covid-19:
Kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị cho Việt Nam
Trương Quốc Cường Học viện Ngân hàng
Đại dịch Covid-19 bùngphát từ cuối năm2019 và lan rộng ra khắp toàn cầuđã ảnhhưởngtiêucựcđến hầu hếtcácquốcgia trên thếgiới. Kinh tế toàn cầusụtgiảm, cùng nhiều longại về đứt gãy chuỗi cung ứng vàlạm phát gia tăngđặt ra bài toán khó cho chính phủcác nước trong việc điềuhànhchínhsách vĩ mô, đặc biệt là phối hợp đồngbộ, hiệu quả chínhsáchtiềntệ và tàikhóa. Bàiviết trao đổi về cáccông cụchínhsách tài khỏa, tiềntệ đã được sử dụng trong thời gian qua ởmộtsốquốc gia để ứngphó với dịch Covid-19,từ đóđề xuất một số khuyến nghị choViệt Nam.
1. Chính sách tài khóa và tiên tệ trong bôì cảnhđại dịchCovid-19 tại Mỹ
về chính sách tiền tệ, đểđối phó với những tác động tiêu cực củadịch Covid-19, đầunăm 2020, Mỹ đã liên tụccắtgiảmlãi suất nhằm hỗtrợ nền kinh tế.
Cụ thể, chỉ trong vòng vài ngày nửa đầu tháng 3/2020, Cục DựtrữLiên bangMỹ(FED)liêntiếp cắt giảm lãisuấtcơ bản về 0%. Đi kèm vớiđó là những gói bơmtiền khổng lồlên đếnhàng ngàn tỷ USDvào nền kinh tế đang chao đảo vì dịch bệnh. Ngày 3/3, FED đã hạ lãi suất 0,5 điểm phần trăm, mứcgiảm mạnh nhất kể từ tháng 12/2018. Tiếp đó, ngày 15/3, FED thông báo cắtgiảm lãi suất lần thứhai trong bốicảnh dịch Covid-19 đanglan ra nhiều bang tại Mỹ. Theo đó, FED hạ lãi suấtmột điểm phần trăm xuống biên độ mụctiêu0-0,25% (Trần Thị Vân Anh, 2020). Bêncạnhcắtgiảm lãi suất, FED cònthựchiện đồng bộ nhiềubiệnpháp nhằmtăng lượng cungtiền ra nền kinh tế, bao gồm: (i) Mua lại thương phiếu công ty và giấy tờcó giá khác mà cácDN đang nắm giữ; (ii) Cho vay qua đêm; (iii) Cung cấp tín dụng cho các tổ chức nhận tiền gửi đế cactổ chức này mua các công cụ nợ ngắn hạn của cácquỹ mở; (iv) Mua trái phiếu côngty trênthị trường sơcấp; (v) Hỗ trự thị trườngtrái phiếu công ty thôngqua việc mở rộng mua lại các trái phiếu công ty có tính thanh khoản thấp; (vi) Mua các sản phẩm chứng khoán hóa.... Cục Dự trữ Liên bang (FED) đưa ra các cách hỗtrợ tăngtrưởng tín dụng, trong đó cóthể sử dụng một phần ngân sách đã đượcChính phủ phê chuẩn trong Đạo luật CARES (Hoàng HảiYển, 2020).
Song song vớicáccông cụ củaCSTT, Mỹ đã thông qua một loạt các gói kích thích, baogồm:
- Gói kích thích thứ nhất 8.3 tỷ USD vào ngày 6/3/2020 để lập quỹ nghiên cứu vacxin, cung cấp tiền cho chính quyền tieu bang và địa phương để chống lại Sự lâylan của virus;
- Gói kích thích thứhai khoảng 192 tỷ USD vào ngày 18/3/2020 bao gồm: Cung cấptiền cho các gia đình, cung cấp tiền lương nghỉốm do tác động của Covid-19 cho nhân viên các công ty ít hơn 500 lao động, cung cấp gần 1 tỷ USD bảo hiểm thất nghiệp, miễn phí kiểm tra Covid-19 cho tấtcả mọi người dân;
- Gói kích thích thứ ba trị giá 2300 tỷ USD vào ngày 27/3/2020:Thanh toán trực tiếp 01 lần bằng tiền mặt 1200 USD/ngườivà 500 USD cho trẻ em, mởrộng trợ cấpthất nghiệpđến 31/12/2020,thêm 600 USDthat nghiệp moituần đến31/7/2020, miễn phạt rút tiền sớm.
- Gói kích thích bổ sung trị giá 484 tỷ USD vào ngày 24/4/2020, chủ yếu để bổ sung quỹ cho vay, kinh phíchocác bệnh viện và thử nghiệm vacxin;
- Gói kich thíchthứ tư trịgiá 900 tỷ USDvào ngày 21/12/2020 chi thêm cho các đối tượng doanh nghiệp lớn và bổ sung kinh phívào cácgóitrước;
- Gói kích thích thứ nămtrịgiá 1900 tỷ USD vào ngày 11/3/2021 bổ sung điều khoản và kinh phí cho đối tượngthuộc các gói trước.
Nhờ những can thiệp mạnh mẽ của CSTKvà CSTT, trong năm 2021,tăngtrưởngkinhtếMỹ đã tăngtốc vớitốc độ 5,7% - mức tăng caonhất kể từ năm1984 sau khi giảm 3,4%vào năm 2020, cao hơn3,1% so với mức trước đại dịch, vượt qua mức dựđoán5,5%
của các nhà phân tích kinh tế. Tuy nhiên, cuối năm 2021, lạm phát Mỹ đã đạttốc độ nhanh nhất trong vòng 40 năm trở lại đây. Theo BộLao động Mỹ, chỉ số giá tiêu dùng CPI tháng 12/2021 của nước này đã tăng 7% so với cùng kỳ năm 2020. Theo Wall Street Journal, sựmấtcânbằngcung cầu liên quan đếnđại dịch Covid-19, cùng với các biện pháp kích thích nhằm thúc đẩy nền kinh tế đã đẩy giá cả tăng cao.
Điều nàycó thể làm cho chi tiêutiêudùng-động lực chính của tăng trưởng kinh tế Mỹ có thể chậm lại bởi lương của người lao động không tăngkịp theo lạm
Kinh tế Châu  - Thái Bình Dương (Tháng 6/ 2022)
17
NGHIÊN CỨU
RESEARCH
phát. Trong khi đó, biếnchủng Omicronvẫnđanglây lan nhanh chóng, trung bình mỗi ngàynước này có tới hơn 700 nghìn ca mắc mới. Điều này ảnh hưởng không nhỏ tới các hoạt độngkinh tế. Trước những diễn biến này, FED dự kiến sẽ tăng lãi suất sáu lần vào năm2022 (lần đầu tiên vào tháng 3/2022),tuy nhiên, nâng lãisuất khinào và nâng tiến độ ra sao để vừa kiềm chế lạm phát vừa không khiến doanh nghiệp hụthơilà một bài toán khócho FED và chính quyền tổng thống Joe Biden.
2. Chính sách tài khóa và tiên tệ trong bối cảnh đại dịch Covid-19 tại Trung Quốc
Là quốc giađâutiênkhởi phát dịch Covid-19, để ứng phó với các tác động tiêu cực của dịch bệnh, tháng 2/2020, Chính phủ Trung Quốc đã banhành các chính sáchnới lỏngtiềntệvàtài khóa vớiquyết tâm duy trì các mục tiêu kinh tế trong năm 2020.
Cácbiện pháp triển khaibao gồm: (i)cắt giảm thêm lãi suất cho vay của PBoC; (ii) Bơm thêmtiền vào hệ thống tài chính; (iii) Miễn giảm thuế cho những ngành bị dịch bệnh ảnh hưởng nặng nề nhất; (iv) Chínhsách hỗ trợđầutư nước ngoài.
Về chính sách tiền tệ, ngày 17/02/2020, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBoC) thông báo cung cấp cho các ngân hàng khoản vay trung hạn một năm trị giá 200 tỷ CNY(28,6 tỷUSD) với mưc lãi suất giảm 10 điểm cơ bản, xuống còn 3,15% - mức thấp nhất kể từ năm2017. Gói chovay này cho phép các ngân hàng giảm lãi suất cho vay đối với khách hàng của họ. Ngoài ra, PBoC cũng đưa thêm 100 tỷ CNY vào hệ thống tài chính thông qua các hợp đồngmualại đảo ngược kỳ hạn 7 ngàyvới mức lãi suất 2,4%. Bên cạnh đó,26 ngânhàng đã bắt đầu phát hành chứng chỉ tiền gửi chi phí thấp thôngqua thị trườngliên ngân hàng đê’hỗ trợ doanh nghiệp tham gia phòng chống và kiểm soát lây lan dịch Covid-19, với tổng giá trị huy động khoảng 17 tỷ CNY (2,43 tỷUSD) (Đặng Thị Thùy Giang, 2020).về chính sách tài khóa, Trung Quốc chủ trương cắt giảm thuế có trọng điểm và theo từnggiai đoạn để hỗ trợ tăng trưởng, bao gồm: miễn thuế giá trị gia tăng cho những doanh nghiệp cung cấp hàng hóa thiết yếu và doanh nghiệp hoạt động trong ngành logistics; giảm thêm thuế và phí nham hỗ trợ các DNNW vượtqua thời kỳkhó khănvì là đối tượng bị tác động mạnhnhất trong đợt dịch Covid-19.
Trung Quốc là một trong những nước đầu tiên chịu ảnh hưởng bởi dịch Covid-19, nhưng sau đó đã dần phục hồi để đạt mức tăng trưởng 2.3% trong năm 2020.Năm 2021,nềnkinh tếTrung Quốc đã có một khởi đầu mạnh mẽ khi các hoạt động tiếp tục phục hôi sau đợt suy thoái do đại dịch COVID-19.
Tuy nhiên, đà phục hồi đã chậm lại trong những tháng cuối năm 2021 dothị trường bấtđộngsảnsuy
thoái, hạn chế ô nhiễm công nghiệp và chiến lược Zero - COVID triển khai nghiêm ngặt, về mặt tiêu dùng, chiến lược Zero-COV1D do chính phủ nước này thực hiện đã thay đổi đáng kểhành vi của người tiêu dùng.Vớinhữnghạn chế đi lại khácnhauđược áp dụng, giờ đây mọi người chủ yếu chỉ đi du lịch khi cần thiết và giảm các hoạt động giải trí. GDPbốnquý năm 2021 lần lượt tăng trưởng so với cùng kỳ là 18,3%, 7,9%, 4,9% và 4%, thế hiện rõ áp lực suy giảm của nền kinh tế tăng lên đáng kể. Vì thế, để củng cố đà tăng trưởng, PBoC đã cắtgiảm tỷlệ dự trữ bắt buộc (RRR) đối với cácngân hàngvàotháng 12/2021,từ đó giai phóng 1,2 nghìn tỷ NDT thanh khoản dài hạn, nhằm thúc đẩy các hoạt động kinh doanh. Đồng thời, PBoC cũng cắt giảm 25 điểm cơ bản đối với lãi suất cơbản đểhỗ trợkhuvực nông thôn và cácdoanh nghiệp nhỏ.
3. Chính sách tài khóa và tiên tệ trong bôi cảnh đại dịch Covid-19 tại Thái l_ãn
Nằm tại khu vực châu Á, khu vực chịu tác động đầutiêncủa đại dịch Covid -19 vàđang tiếp tục chịu nhiều ảnh hưởng củalàn sóng Covid thứtư, chính phủ TháiLan đã sớm triển khai nhiều biệnpháp tiền tệ và tài khóa để hỗ trợ nền kinhtế.
Về chính sách tiền tệ, Ngân hàng Trung ương Thái Lan (BOT) đã giảm lãi suấtcơ bản từ 1,25%
xuốngcòn 0,5% trong năm 2020. Đồng thời, đóng góp từ các tổ chức tài chính cho Quỹ Phát triển các định chế tài chính đã giảm từ 0,46% xuống 0,23%
tiền gửi cơ sởđể tạo điều kiện cho các ngân hàng giảm lãi suất cho vay. vềchính sách tín dụng hỗ trợ DNWN, Ngân hàng Tiếtkiệm Chính Phủ Thái Lan (GSB) đã phân bổ 150 tỷ bath (4,5 tỷ USD) tới các ngân hàng thương mại lãi suất thấp 0,01%, sauđó những ngân hàng này sẽ cấp các khoản vay với lãi suất 2% cho cácDNVVN.Năm 2021,chính phủ Thái Lantiếp tục thôngqua gói hỗ trự trị giá 20 tỷ Bạt cho GSB vàNgânhàng Nông nghiệp và Hợp tác xãđể cung cấp cho cácDNWN. Ngoài ra,BOT cũng tái cấp vốn 500 tỷ THB cho các tổ chức tài chính Thái Lan đến cuối năm 2021 để cho vay lại đối với các DNWN, đặcbiệt trong lĩnhvực du lịch và liênquan đến du lịch với mức lãi suất thấp (ở mức 2% mỗi năm).
Về chính sách tài khóa, tháng 3/2020, chínhphủ Thái Lan thông qua gói kíchthích kinh tế thứ nhất trị giá 400 tỷ baht (12,7 tỷ USD tập trung vào tạo việc làm, thúc đây du lịch, hổ trợ doanh nghiệpvừa vànhỏ, cungcấp các chươngtrình đào tạo nâng cao kỹ năng cho người lao động trong ngành ô-tô, kỹ thuật số, tựđộng hóa và các ngành mục tiêu kha'c.
Từ tháng 9/2020 đến 2021, Chính phủ cũng đã đưa ra nhiều gói tài khóa khác nhằm hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ; hỗ trợ giảm thuế thu nhập doanh
Asia-PacificEconomicRevil
18
Kinh tế Châu Ả - Thái Bình Dương (Tháng 6/ 2022)nghiệp 50% kéo dài ba năm cho các dựán sẵn có liên quan đến sản xuất các thiết bịy tế, bộ dụng cụ xét nghiệm chẩn đoán, dượcphẩm hoặcvậtliệu mặt nạ... Thêm vào đó,đứng trước khả năng dịch bệnh có thể kéodài nhiều tháng, Bộ Đào tạo sau đại học, khoa học, nghiên cứu và sáng tạo Thái Lan đã tổ chức các chương trình đào tạo nghề cho khoảng 40.000 người bị mất việc do dịch Covid-19 với chi phí 4,5 triệuUSD, trích từ ngân sáchtài khóa 2020.
Thống kê của IMF cho thấy, tổng cácgóitài khóa của Thái Lan trongnăm2020 và 2021lên tớiítnhất 9,6% GDP, trong đó các hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp bao gồm: (i) hỗ trợ trả lương người laođộng và dóanh nhân bị ảnh hưởng bởi Covid-19; (iii) hỗ trự cho cácdoanh nghiệp thông qua các khoản vay ưuđãivàgiảm thuế; (iv) giảmhóađơn điện nước và các khoản đóng góp cho an sinh xã hội; và (v) các biệnpháp hỗ trợdu lịchđịa phương.
4. Một sô khuyên nghị cho Việt Nam
Dù nền kinh tếbước vào năm 2022 với kỳvọng vềsứchồiphục mạnh mẽsong vẫn còn nhiều rủiro, vì vậy,sự phối hợp hài hòagiữa CSTK vàCSTTlà vô cùng quantrọngđể gia cố sưc bềnchonội lực và tạo đàtăng trưởngbền vữngtrong thời gian tới. Trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm của các quốc gia, Việt Nam cần chú ý một số thách thức với điều hành CSTK và CSTT trong thời gian tới như sau:
Thứnhất,rủiro lạmphát gia tăng.Lạm phát năm 2021 đượckiểmsoát dưới 4% theo mục tiêu Quốc hội đặt ra nhưng lạm phát năm 2022 đối mặt với nhiềuáp lựckết hợp từ cảyếutố cầu kéo và chiphí đẩy: xu hướngtăng của giá nguyên, nhiên, vật liệu thế giới; xu hướng tănggiá thực phẩm; chuỗi cung ứng trong nước và thế giới phục hồi chậm so với tốc độ tăng của tổng cầu khiến giá cả hàng hóa tăng nhanh; kinh tế dự kiến phục hồi trong năm 2022 khiến nhu cầu tiêudùng,đầu tư gia tăng, gây sức ép lên giá cả.
Thứ hai, rủi robấtổn tài chính quốc gia. Cụ thể, để hỗ trợ nền kinh tếđối phó với tác độngtiêucực của đại dịch, NHNN đã cắtgiảm nhanh,mạnh và liên tục với 3 lầnlãi suất điều hành trong năm2020 và tiếp tục duy trì ở mứcthấp trong 9 tháng đầu năm 2021, đồng thời tiếp tụcđưatiềnra và duy trì thanh khoản hệ thống các TCTD dồi dào. Theo đó, hiện nay, vốn khả dụng củacác TCTD dư thừa ở mức cao, lãi suấtliên ngân hàng giảm và giao dịch ở mức thấp dưới 1%/năm, giảm0,78 -2,4%/năm các kỳ hạn so với đầu năm 2020. Hơn nữa, việcđiềuhành giảmlãi suất cần cân đối giữalợi ích của người gửitiền và ngườiđi vay.
Thứ bạ, tiềmẩn nguy cơ tăng nợxấu. NHNN đánh giá chính sách cơ cấu lại nợ chỉ là giải pháp tình thế.
Hiện, tổng số dư nợ của khách hàng không bị
chuyểnsangnhóm được cơ cấu lại thời hạn trả nợ, miễn, giảmlãi và giữ nguyên nhóm nợ theo Thông tư 01/2020/TT-NHNN là 359.259 tỷ đồng, số tiền dự phòng cụthể phải tríchbổ sung đến 30/6/2021 là 52.222,4 tỷ đồng; số tiền dự phòngcụ thể đã trích bổ sung đến 30/6/2021 là 26.302,8 tỷ đồng (đạt 50,37%). Gợi ý chínhsáchtrongthời gian tới, Tổng thư ký Hiệp hội ngân hàng cho rằng, Chínhphủ có thể xem xét áp dụng các quy định vềkhoanhnợ tạo điều kiện cho các TCTD xác định đây là nợ Chính phủ khoanh lại trong mộtkhoảng thời gian. Từ đó, các TCTD có thể xem xét cho DN vay mới để mở rộng sản xuất kinhdoanh. Việc này không làm ảnh hưởng đếntỷlệ nợ xấu của cácTCTD.
Do đó, để hỗ trự nền kinh tế,bêncạnh các cơ chế, chính sách tiền tệ với dư địa ngàycànghạn hẹp, cần sự phối hợpđồng bộ với cácgiải phápvề chính sách tàikhóa và thực hiện cáccơchếđặc thù. Bởi dư địa chính sáchtài khóa của Việt Nam vẫn còn, thu ngân sách dựkiến cả năm vẫn tăngso với dựtoán;bội chi ngân sách vàtrần nợ công vẫnduy trì trongmức cho phép. Chính phủ cần ưu tiên nguồn lực củng cốhệ thống y tế và bao phủ tỷ lệ tiêm vắc-xin trên toàn quốc và mua thuốc chữa bệnh. Các làn sóng dịch bệnh khiến hệ thống y tế tại nhiều tỉnh, thành phố gặp khó khăn cả về nhân lực và vật lực. Dịch bệnh trên thếgiới còn diễn biến phức tạp, hệ thống y tế cũnglàtuyến phòng thủ đàutiên vàquan trọng nhất của không chỉ nền kinh tế mà còn cảquốc gia./.
Tàiliệutham khảo
BùiDuy Hưng,2020, Chínhsách tiền tệtrong bối cảnh Covid-19 ở một số nước phát triển và Việt Nam, http://tapchinganhang.com.vn/chinh-sach- tien-te-trong-boi-canh-covid-19-o-mot-so-nuoc- phat-trien-va-viet-nam.htm
Bùi Quang Tuấn và Hà Huy Ngọc, 2022, Kinh tế Việt Nam năm 2021 và triển vọng năm 2022, https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/kin h-te/-/2018/825002/kinh-te-viet-nam-nam-2021- va-trien-vong-nam-2022.aspx.
Đặng ThịThùy Giang, 2020, Chính sách tài khóa - tiền tệ ứng phó với dịch Covid-19: Kinh nghiệm quốc tế và hàm ý chính sách cho Việt Nam, https://tapchitaichinh.vn/su-kien-noi-bat/chinh- sach-tai-khoatien-te-ung-pho-voi-dich-covidl9- kinh-nghiem-quoc-te-va-ham-y-chinh-sach-cho- viet-nam-330485.html
Nguyễn Thị Nhung và Nguyễn Thị Thu Trang, 2022, Chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa của Việt Nam trước tác động của dịch Covid-19, https://thitruongtaichinhtiente.vn/chinh-sach- tien-te-va-chinh-sach-tai-khoa-cua-viet-nam-truoc- tac-dong-cua-dich-covid-19-38629.html
Kinh tế Châu Ả - Thái Bình Dương (Tháng 6/ 2022)
