CHAU MY NGAY NAY SO 10-2011
KINH TE - XA HOI
^CAC CONG TY XUYEN QUOC GIA VA SIT LUU CHUYEN
DONG V O N D A U T I T T R U C TIEP NUIDTC NGOAI TREN THE GIOTI
Ths. Nguyen Thj Thin
S
ii hinh t h a n h va phat trien song phUdng, da phUdng v l thiidng cac lien ket kinh t§' ngay nay mai va d i u tU khong ngLtog gia tang da lam tang tinh tuy thu6c vli chinh nhan to' nay da tao dieu 14n nhau giQa cac chu th^ trong n i n kien cho TNCs tham gia manh me kinh te the gi6i diidng dai, tang ldi v^o cac hoat dong thiidng mai va ich tdng the va ldi ich cua tiing ben. d^u tii toan ciu. Cac TNCs dang Cac cong ty xuyen quoc gia tham nhlip vao h i u het cac nganh (Transnational Corporations cong nghiep, dich vu cua cac nen TNCs) diidc danh gia la nhan to' chu kinh te va tao nen mot lan song hoi chot trong qua trinh thiic d i y phan nh§ip sau rong chiia t t o g co giQa cac bo' cac nguoii liic ma trong do co nen kinh te toan ciu.dong von d i u tii tnic tiep niidc ngoai Trong nhiing nam cuoi cua the ky (FDI). Bai viet nay xin diidc chi ra XX, TNCs bat d i u hinh thanh cac mot so net mdi trong viec md rong lien minh chien liidc kieu m6i. Diing pham vi hoat dong va tac dong cua triidc siic ep canh tranh, xu the tii cac TNCs trong lUu chuyin dong von do hoa va sii md c^a nhiing linh viic FDI tren the gi6i. d i u tii m6i, ngay cang nhilu xi
nghi§p, ke ca cac xi nghi§p d nhiing 1. N e t mdi t r o n g si^ banh ^ ^ ^ ^ ^^^^ ^^^^ ^^^.^^ ^- ^^ ^^^
triidng t h ^ Iiic c^a cac TNCs ^^g^^ p^^p tham dii, thong qua nMlu Banh trUdng von la tinh chat diin hinh thiic ^i lien ket thanh lien hinh cua to chiic doc quyin theo minh nhU mua lai, sap nhap, hoac nghia nguyen thuy, nhiing each thon tinh d l thie't l^p 6 niidc ngoai banh triidng cua cac TNCs mang cac cd s6 san xu^'t cua minh. Day la nhiing net r^'t dac thii, hien dai. hinh thiic hdp tac dang diidc cac Toan c i u hoa la xu the khach quan, TNCs lia thich va svt dung triet d l . loi cuon cac nii6c vao mot thiic te Hi§n nay, TNCs nam p h i n 16n phu thuoc nhau ngay cang 16n. nguon von FDI, la liic liidng chu Trong tien trinh do, cac hidp dinh chot thiic d i y d i u tii tnic tiep nu6c
ngoai tang triidng nhanh, v6i to'c d6 tang nhanh hdn ca t&ng triidng thiidng mai the gi6i. Cac TNCs cung la liic lUdng nong c6't thiic d i y thiidng mai toan c i u . Ho khdng chi la ngiicli thiic h i l n cac hoat dong thiidng mai quoc te mk con la nhiing nha d i u tif san x u i t , vi v^y trong khi gia tang thiidng mai noi bo ciing ding thcJi g6p p h i n thiic d i y xuit, nhap k h i u cua niidc nhan d i u tii.
Qu6'c tich ciia cac TNCs ngay cang md rong, chu sd hiiu khong chi la mot midc ma la sd hiiu h6n hdp quoc t l . Mot net ra't m6i hien nay la, neu nhif trii6c day TNCs thiidng diidc hinh thanh tii cac niidc tii ban phat triln thi gid day TNCs dang diidc hinh thanh, phat triln nhanh d cac niidc dang phat trien, cac niidc mdi noi...
Co t h i noi, TNCs ngay nay dang la chu t h i h a n h vi trong hoat dong
kinh te quoc te. Neu nhii n a m 1971, ty trong TNCs trong cong nghi§p the gidi la 23%, n a m 1980 t a n g l§n 28% thi den n a y con so nay da viidt qua 32%. P h a n cong lao dong quoc te t r e n thiic te la b i l u hien cua p h a n cong lao dong ben trong TNCs. Hoat dong kinh te quoc te diidng dai ve cd b a n la do cac TNCs t i l n h a n h . Mot cong ty me c6 t h i c6 ra't nhieu chi n h a n h d hang t r a m nUdc khac n h a u t r i n the gidi, tao ra a n h hiidng lan toa tren toan c i u . Vf du, cong ty Deutsche AG cua Diic d i u tii vao i l l niidc, Royal Dutch/ Shell Group (Lien doanh Anh- Ha Lan) dat chi n h a n h d g i n 100 niidc... (Bdng 1). Moi TNC cd Idn deu tao r a m a n g liidi kinh doanh la'y cong ty me lam t r u n g t a m va md rong m a n g liidi ra toan c i u .
Stt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
B a n g 1: Thijf t i i 15 T N C s t h e o s o li^dng ntfdc n h a n d a u tvL Ten TNC
Deutsche Post AG
Royal Dutch/ Shell Group Nestle SA
Siemens AG BASF AG
Procter & Gamble Glaxo Smith Kline Linde
Bayer AG
Philips Electronics Total
IBM
WPP Group PLC Roche Group Novatis
Niidc dau tii Diic
Ha Lan Anh Thuy Si
Diic Diic My Anh Diic Diic Ha Lan
Phap Mv Anh Thuy SI Thuy Si
So niidc nhan dau tuf 111
98 96 89 88 75 74 72 71 68 66 66 64 62 62
Nguon: UnctadI Erasmus University database on largest TNCs 2005 - 2006. WIR 2008.
CHAU MY NGAY NAY SO 10-2011
2. Vai t r o c u a TNCs t r o n g h o a t t r i l n nhii Nga, Trung Quoc, Brazil d o n g d a u tii triic t i e p nvtdc ngoai da thiic hien rat nhieu vu M&A Idn
TNCs gop phdn thuc ddy gia ""^^ ^ ^^ Y^^' <=° ^^^ ^^ ''^ •»** ^^' tdng luang v^n FDI " ' '*"' '*'^" " " ^ "'^^ ^ ''^"^ ' ^ Joyo.com (cong ty kinh doanh D l thiic hien muc tieu md rdng internet Idn thii hai cua Trung mang liidi kinh doanh, cac TNCs Qug^c) sap nhap vdi cong ty thiidng gia tang n g u i n yon FDI, md Amazon.com cua My, hay vu rong chi nhanh d n h i l u qu6'c gia. Thomson Electronics (Phap) sap Nam 1997, cac chi n h a n h cua cac nhap vdi cd sd san x u i t di§n tii TCL TNCs vdi t i n g tai san tren 12,6 (Trung Qu6'c) thanh lien doanh TTE,
ngan ty USD da d i u tii ra niidc China National Petrolium ngoai liidng FDI la 644 ty USD tren Corporation mua Petrokazakhstan pham vi hdn 100 quo'c gia. Nam ^di gia 4,1 ty USD nam 2005, 2003, chi x6t rieng 100 TNCs phi tai Sinopec mua Ednurtneft (Lien chinh Idn nha't the gidi da cd 34.167 doanh Nga Anh) vdi gia 3,5 ty USD chi nhanh vdi tong tai san len tdi nam 2006 [3, tr 44]. Cac nUdc dang 7795,597 ty USD, trong do d i u tii ra ph^t t r i l n va cac n i n kinh t l mdi niidc ngoai la 3980,38 ty USD, vdi n i i dang tham gia ngay cang tich doanh thu 2982,860 ty USD. ciic vao lan sdng M&A, hinh thanh Trong 10 nam trd lai day, sii gia T N C S mdi. T^ nam 1987 d i n nam tang nguon von FDI tren the gidi 2005, gia tri M&A cua khoi niidc nay chu ylu nhd vao hoat dong mua ban ^ja tang t ^ 4% len 13% t i n g gia tri va sap nhap (M&A) cua TNCs va M & A toan ciu. Mot so' niidc dang tang triidng kinh t l kha cao d h i u p^at t r i l n d i u tii ra nUdc ngoai khap cac khu viic tren t h i gidi. Hdn ^ a n h cd t h i k l d i n la Nam Phi, nfla, dilu Men tai chinh cho hoat g^^^-j^ ^^^.^^^ ^^^^^ Q^.^^ ^ j ^ . ^ dong vay nd ngan hang d% thiic hien Malaysia, Thai lan, Nga... Dac biet cac giao dich M&A ciing kha thuan ..v' *^ , „ . .9, , i, . *^
^ ' & . ^Qc (JQ tang triidng cua hoat dong ldi. Xu hiidng gia tang M&A c^a M & A dat dinh vao nam 2007 vdi'gia TNCs trong do c h i yeu cua My va ^^ ^.^ ^^. ^gg^^^ ^^ ^^^^ ^.^^ 21%
Tay Au la mot trong nhiing nguyen ^- « nnnn ^ *.' T^ • i.-
•^ • , , so vdi nam 2000 va ty le gia tang cao nhan gay hiing no d i u tii niidc UA'^. i- A i u-" ' ^1 ^ T-'.L
^ -^ ^ , nhat la d khoi cac niidc dang phat ngoai. Cac nudc dang phat tri6n va ^^^ (29,9%). Cufi-i nftm 2007, c6 cac quy tU n h a n cung t h a m gia rS't ^ ^ ^ ^^^ ^^^ ^^^ ^ . ^ ^ ^ ^ ^ j . tich cue v4o ho?t dOng n i y . Cac "d?i ^^^ ^^^^ ^ j ^ ^ ^^j j ^ ^ ^ ^ , ^^
gia" kinh te trgn thg gi6i dang phat g^^^j^^^ ^^^^^ ^^ Santander mua
ABN- AMRO Holding NV vdi gia 98 ty USD. Sang n a m 2008, do nhiing ba't on trong kha nang cho vay va thanh khoan cua ngan hang, hoat dong M&A c6 p h i n chiing lai vdi tong miic giao dich nam nay chi con
1081,1 ty USD, giam 16,7% so vdi nam 2007, dac biet giam manh trong khoi cac niidc phat t r i l n (giam 21,9%). Tinh trang giam cung diin ra vdi cac quy co p h i n tii nhan, quy rui ro. Nam 2007, gia tri giao dich M&A cua cac hoat dong nay dat 461,0 ty USD, tang 28,2% so vdi nam 2006, nhiing 6 thang d i u nam 2008 gia tri giao dich chi dat 193,7 ty USD, giam 31,2% so vdi ciing ky nam 2007 (Bang 2). Co t h i ndi, sii van dong, triidng t h a n h cua TNCs
da gdp p h i n quan trong trong gia tang nguon von FDI t r e n pham vi toan c i u . Khoi liidng von FDI gia tang luon tiidng dong vdi sii phat t r i l n cua TNCs. Hoat dong M&A mot loai hinh giao dich iam tang nhanh chdng liidng vc»n FDI va s i TNCs, cung gdp p h i n t a n g nang liic liiu chuyin cac nguon liic va mong muon tang ty trong thi triidng niidc ngoai, tang kha nang dii trii va bao dam an ninh nguon nguyen lieu cua TNCs ciing la nhiing nguydn n h a n thiic d i y FDI t a n g triidng, hinh t h a n h TNCs mdi d cac niidc dang phat t r i l n ( d i u tii Nam Bic; Nam Nam) la mot xu hiidng p h a t trien mdi cua TNC ngay nay.
B a n g 2. Cac l u o n g FDI va M&A x u y e n q u o c gia t r e n t h e gidi
(Ty USD; %) Cac luong FDI tren the gidi
Khu viec
Thegi6i
Cac nin kinh te phat trien Cac nen kinh te dang phat trien Cac nen kinh t l chuy§n doi
2007
1833,3 1247,6 499,7 85,9
2008
1594,4 959,8 540,9 93,7
Tang
13.0 23,1 8.2 9.0
M&A 2007
1637,1 1454.1 152,9 30,1
2008
1081,1 896,2 161,4 23,6
Tdng
16,7 21,9 29,9 8,1 Nguon: UNCTAD: World Economic Situation & Prospect 2009, trang 70.
TNCs ldm thay doi sU phdn bo vd luong chay FDI todn cdu
Dong von FDI nhiing nam g i n day gia tang d h i u k h i p cac khu viic tren the gidi, vdi to'c do gia tang d n h i l u bien do. Mot trong nhiing
nguyen n h a n khien FDI gia tang la nhiing dieu chinh chinh saeh. D i l u tra thiidng nien cua UNCTAD cho biet, rieng trong n a m 2007 da cd khoang 100 thay doi chinh saeh cua cac niidc theo hiidng gia t a n g liic hiit
CHAU MY NGAY NAY SO 10-2011
FDI, 74 chinh saeh tao ra moi triidng t h u a n ldi hdn. Trong b i l n chuyin nay, sii dieu chinh chien liidc phat t r i l n cua eae TNCs ddng gdp mot p h i n ra't quan trong. Ciing vdi ehinh saeh thu hiit FDI d cac niidc diidc cai thien ro ret, cae TNCs eiing ehii trong d i u tii tren h i u k h i p eac khu viic, eae nganh. Nam 2007 danh da'u nam thii tii lien t i l p dong FDI vao eae niidc phat tridn gia tang, vdi gia tri von 1248 ty USD (tang 32,6%
so vdi nam 2006). My v i n giii vi tri so mot trong tilp nhan FDI, tiep sau la Anh, Phap, Ha Lan, Canada.
Dong FDI vao EU md rong eiing len tdi 804 ty USD, nhd vao lan sdng M&A trong qua trinh tai ed ca'u va tap trung d khdi niidc nay. Dong FDI vao cac niidc dang phat t r i l n nam 2007 dat tdi miic ky luc la 500 ty USD, tang khoang 103 ty USD. Cac
niidc k6m phat trien eiing gia tang , ^
diidc nguon vo'n nay, dat miic 13 ty USD. Dong von nay vao eae nen kinh t l chuyen doi (Nam Au va Dong Au) ciing tang khoang 50%, dat miic 86 ty USD vao nam 2007-
Dong FDI xua't ra ciing gia tang manh trong nam 2007, vdi tri gia von xua't ra tii eac niidc phat t r i l n la
1.692 ty USD (tang 56%), tii eac niidc dang phat t r i l n la 184 ty USD (tang 131,43%), diing d i u la Nga (42 ty), Trung Quoc (30 ty). An Do (15 ty). Dang liiu y la FDI xua't ra tii eae niidc dang phat trien d i u lien quan d i n giao dich M&A (nam 2007 80 ty USD), ho dang mua lai ea d cac nude phat trien (diu tii Nam- Bae), niidc dang phat t r i l n khac (diu tii Nam- Nam), linh viic d i u tii eiing ra't da dang, trong do dich vu ehilm khoang 60%.
Bang 3. Dong FDI vao, r a cac k h u viic t r e n t h e gidi, 2006-2007
(Ty USD) Khu viic
The gidi
Cac nen kinh te phat tri^n Cac nen kinh te dang phat trien Cac nin kinh te chuyen doi
Dong von vdo 2006
1411 941 413 57
2007
1833 1248 500 86
Tyle
%tang 29,9 32,6 21,06 50,88
Dong von ra 2006
1323 1087 212 24
2007
1997 1692 253 51
Tyle
%tdng 50,94 55,66 19,3 112,5 Nguon: UNCTAD,FDI/TNC database - www.unctad.orgIfdisatistics, WIR, 2008.
V l mat dia ly, sii tang vot FDI no, ldi n h u a n d i u tii tang nhanh, vao chau Phi vdi ky lue 53 ty USD moi triidng d i u tii ed nhieu cai (do thi triidng hang tieu diing bung thien), la mot vi du diin hinh t h i
hi§n khat vong cua TNCs va eiing thuoc Lien Xo cii duy tri mdt xu thong qua dd lam dich chuyin lulng hiidng di len, thiidng g i n vdi qua FDI toan ciu. TNCs tii My va chau trinh tii nhan hoa. Trong nam 2007, Au la nhiing nha diu tii ehinh cua miic FDI va© la 86 ty USD, ra la 51 khu viic nay, tilp den la Nam Phi. ty USD. Tai Nam A, Dong A va Cae TNCs eua Nga ciing viidn tim j ^ ^ ^ ^ ^ a m A, sii hinh thanh TNCs sang day vdi muc tieu tang nguin ^^^^ ^^. ^^^^ ^^^ ^.^ ^^^ ^ ^ . ^ , eung ca'p nguyen li§u va md canh ^^^ ^^^^ ^.^^ pj^j ^^^^^ ^^^ ^^^^
ciia ti§p can hang tieu diing ehi§n ^^^^ ^^. ^iln la M&A va diu tii eua liidc. Cac TNCs tii chau A thi tap cae quy tai san quoc gia (Sovereign trung vao khai thac diu khi va Cd sd Wealth Funds SWFs). Tai My h^ ^^^S- Latinh, dong vao FDI tii cae TNCs
Tai khu viie Nam A, Dong A, diidc thiic dly bdi kha nang tang ldi Dong Nam A va chau Dai Diidng nhu^n nhd gia hang tieu diing cao, dong vao, ra eua FDI diu tang ky tang triidng kinh te khu viic manh.
luc, len tdi miic 249 ty USD trong Dong FDI ra ed t h i diidc eac TNCs nam 2007. Ly do la d tae dong tong thiic day tai Brazil, Mexico. [8]
hdp tii thay doi trong nhan thiic, Nhii vay, diidi tac dong tii d i u tii kiln thiic hoi nhap kinh doanh quoc ciia TNCs, dong thai dong von diu te; sii tang triidng kinh te on dinh; tii niidc ngoai dang ed nhieu thay sii thay doi cd ca'u, cha't liidng dan so' doi. Chinh dieu nay gdp p h i n lam den sii eai thien moi triidng t h i che thay doi ban do kinh te the gidi, diu tii d tiing niidc. Ciing nhd cd sii tang vai tro eua khdi cae niidc dang cai thien moi trudng kinh doanh ma phat triln trong qua trinh dich FDI vao Tay A tang 12%, len tdi 71 chuyin hien nay va md ra mot ty USD, chu ylu vao linh viic xay hiidng mdi cho sii liiu chuyin dong diing va nang liidng. Tai My Latinh FDI, dd la dong ehay FDI di ra tvL va viing Caribbean, nhd sii nang khoi nude nay.
dong cua cae nganh khai khoang, TNCs ldm thay dot ca ca'u thep, ngan hang ma dong FDI vao ddng von ddu tU nitdc ngodi
da tang 36%, dat miic 72 ty USD. X6t diidi gdc do cae khu viic kinh Dong FDI ra d day chu yeu tvL cac te, trong thdi gian 25 nam qua ed TNCs cua Brazil va Mexico trong t h i tha'y ro sii gia tang cua FDI vao qua trinh quoe te hoa, duy tri ldi t h i khu viic dich vu va dd'i lai la sii suy canh tranh. FDI nhan vao va xua't giam d linh viic che tao. Viee thiic ra tii Nam Au, Dong Au va cae niidc hien chien liidc kinh doanh toan ciu.
CHAU MY NGAY NAY SO 10-2011
da dang hda cd ca'u d i u tii, dia ddng M&A t a n g tii 37% giai doan phiidng hda eae hoat dong eua cae 1987-1990 len 58% giai doan 2002- congty eon d dia phiidng... thiic hi§n 2006, so' lieu tiidng iing cua khu da doanh, da lanh tho,... cua TNCs viic e h i tao la 52% va 31% [2, t r da thiic day ed ca'u FDI thay doi. 61]. Nam 2007, chi tinh rieng trong Triidc nhiing nam 1980, linh viic Knh viic dien, khi, niidc, giao dich d i u tii t r u y i n thd'ng cua TNCs M&A da len tdi 130 ty USD, ehilm thudng la khai khoang, che tao, thi g i n 8% von FDI. G i n nhii ta't ca nay chuyin trong tam sang nhiing eac nhdm dich vu deu hiidng ldi tii nganh dich vu nhii: Didn, khi dd't, xu hiidng nay.
ban le, khach san, nha hang, bao Trong nhiing nam g i n day, dong hilm, dich vu tai chinh. Khu viic FDI lai tang manh vao cac nganh dich vu chi ehilm 1/4 liidng FDI eua cdng nghiep cd ban, nha't la edng t h i gidi, nhiing nam 1990 ehilm nghidp khai khoang, quay trd lai 49%, thi nam 2005, con sd' nay la miic eua nhiing nam 1980. Nam 61% [3, tr47]. Nam 2006, ty 1§ nay la 2006, ty trong nganh nay trong ddng 62%, t h i hien mpt xu t h i noi bat FDI toan c i u la 8%, nganh e h i tao trong tiep nhan FDI. ehilm g i n 1/3. Nam 2007, do sii
Theo UNCTAD, n a m 2004 eae tang manh eua hoat dong M&A niide phat t r i l n tiep n h a n 72% FDI xuyen qud'c gia, nganh e h i tao cd ty vao nganh dich vu. Trong giai doan le tang cao nha't (86%) so vdi nganh
1990-2002, FDI vao nganh nang cd sd (1%), nganh dich vu (36%) [8].
lUdng, dien va p h a n phdi tang 14
Iin, vao v i l n thong, kho ehiia va ^' ^ ^ * ^ " ^ ^
van tai tang 16 I i n , vao dich vu Cung sii phat trien manh me eua nha hang tang 9 I i n . FDl vao eae cuoc each mang khoa hoc ky thuat, linh viic khae nhii giao due, y te, xu hiidng toan c i u hda, khu viic eiing tang tii 5 den 12 I i n mac dii hda, sii banh triidng cua cac TNCs gia tri tuyet dd'i cdn ra't nhd [2]. Xu ciing da va dang trd thanh xu t h i hiidng ddng von eiing hiidng v l linh phat t r i l n eua thdi dai. TNCs ed vai viic eung ca'p dich vu edng eong trd ngay cang quan trong trong n i n tren pham vi toan c i u , dac biet d kinh t l t h i gidi, la liic liidng ehinh cae nude p h a t t r i l n , ma dien hinh phan phdi cac nguon liic, chuyin la cac vu mua b a n cae cdng ty giao cdng nghe, thiic d l y thUdng mai truyen thdng Idn, eac doanh nghi§p toan ciu... Dac biet, TNCs cd vai trd tai ehinh,... Dac biet, ty trong FDI vd cung to Idn trong lUu chuyen FDI eho khu viic dich vu trong cae hoat toan ciu, iam thay doi ddng thai eua
nguIn vd'n ra't quan trong nay trong hoat ddng kinh t l qud'c t l ngay nay.
Sii phat triln cua TNCs ngay nay v^a ed tinh truyin thd'ng, viia ra't mdi me va anh hudng mang tinh quyIn li;ic t h i gidi. Ho^t ddng ciia TNCs la nhan t l chinh iam thay doi ddng thai eiia ddng FDI tren t h i gidi: iam gia tang v l lUdng; iam thay doi cd ca'u diu tU, sii phan bd' ddng ehay FDI vao cac khu viic tren t h i gidi; thiic diy tii do hda diu tU; gdp phin xda bd bdt eae rao can dd'i vdi hoat ddng thUdng mai, diu tU toan ciu •
Tdi lieu tham khao:
1. D6 Diic Binh (2006), Ddu tU trUc tiep cua cdc cdng ty xuyen qudc gia tai Viet nam, Nxb. Chinh tri Quoc gia, H i Noi.
2. Hoang Thi Bich Loan (2008), Thu hut ddu tu trUc tiSp cua cdc cdng ty xuyin qudic gia
vdo Vi^t Nam, Nxb Chinh tri Quoc gia, Uk NOi.
3. Lg v a n Sang (2007), "Cdng ty xuyen quoc gia trong thdi dai todn cdu hda hiin nay", T^p chi Nhflng va'n di KT & CT th^ gidi, S6 138.
4. Nguyin H3ng Nhung, "Cdc ddng vdn vdo cdc nUdc dang phdt triin tit 1995 defn nay ", T^p chi NhiJtng vfin di KT & CT th^ gidi, S6 5(145).
5. Nguyin Thig^t Sdn (2003;, Cdc cdng ty xuyin qudc gia: Khdi ni^m, dac tnCng vd nhihig biiu hiin mdi, Nxb Khoa hoc XS hoi, Hk NOi.
6. Ph^m H6ng Til^n (2005), "Ho(it ddng FDI cua cdc cdng ty xuyen qudc gia trong h(fn mdt th^p ky qua ", Tap chi Nhiing vffh di K T & C T thg gidi, Sd 1/2005.
7. www.unctad.org.com 8. WIR, 2008 & WIR, 2009