THÒI sụ-CHÍNH TRỊ
TÀNG CƯỜNG TRÁCH NHIỆM GIÀI TRÌNH TRONG CÔNG TÁC CÁN BỘ ĐỂ XÀY DỤNG VÀ HOÀN THIỆN NHÀ Nưọc PHÁP QỪYỀN
XÁ HỘI CHỦ NGHÍA Ò VIỆT NAM
NGUYỄN ĐÌNH QUYỀN
(*(**)
)(*) TS; nguyên Phó Chủ nhiệm ủy ban Tư pháp của Quốc hội, nguyên Viện trưởng
Viện Nghiên cứu lập pháp, đại biểu Quốc hợikhoa XII, XIII
(**) Bài viết trong Kê hoạch tuyên truyền về tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cánbộ
Tóm tắt: Công khai, minhbạch, tăng cường trách nhiệm giải trình là một trong những yêu cẩu, đặc điểm rất quan trọng trong tổchứcvà hoạt động của Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Trong đó, kiểm soátquyền lực nhà nướclà Cổ sở đểxác định tính đúngđắn, tuân thủ pháp luật và bảo đảm trách nhiệm công vụ, quản lý nhà nước, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Vì vậy, vấn đề tăng cường trách nhiệm giải trình trong công tác cán bộ cần được triểnkhai đồng bộ, thống nhất, hiệu lực, hiệu quả.
Từ khóa: Công tác cán bộ; tăng cường; trách nhiệm giải trình.
Abstract: Publicity, transparency, and enhanced accountability are among very important requirements and characteristics in the organization and operation of the socialist rule-by- law state of Vietnam. In particular, controlling state power is the basis for determining the appropriateness, legal compliance, and assurance of public duties, state management, and prevention and combat against corruption and negative behaviors. Therefore, the issue of enhancing the accountability in personnel operation needs to be implemented synchronously, consistently, effectively, and efficiently.
Keywords: Personnel operation; enhance; accountability.
Ngàynhận bài: 10/3/2022 Ngày biên tập: 18/4/2022 Ngày duyệt đăng: 15/5/2022
1. Đặc điểm của mô hình Nhà nưởc pháp quyền
Điểm chung của Nhà nước pháp quyền là phảiđảm bảo cáctiêuchí: 1)Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, nói cách khác là chủ quyền nhân dân được khẳng định, ghi nhận trong Hiến pháp, pháp luật và được bảo đảm thực hiện bởi bộ máy nhà nước; 2) Tính tối cao củaHiến pháp và luật trongtổ chức và
hoạt động của Nhà nước, xã hội và công dân phải được bảo đảm; quá trình thực hiện phải công khai và minh bạch; 3) Quyền lực nhà nước phải được tổ chức và hoạt động trên cơ sở nguyên tắc phân quyền, hay còn gọi là “phân công quyền lực”; 4) Quyền lực nhà nước phải được kiểm soátchặt chẽ, hiệu lực, hiệu quả trên cả ba phương diện thực hiện quyền lập pháp, hành phápvà tư pháp; 5) Tư pháp phải độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.
Như vậy, mô hình Nhà nước pháp quyền luôn liên quan chặt chẽ tới việc thực hiện, phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực nhà nước; công khai, minh bạch trong hoạt động của Nhà nước, xã hội và công dân. ồ Việt Nam, mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa cũng bảo đảm những tiêu chí chung của nhà nước pháp quyền, được tổ
Tố CHỨC NHÀ Nlróc sô 5/2022 9
THỜI sự-CHÍNH TRỊ
chức và hoạt động theo các nguyên tắc cơ bản: tấtcảquyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, quyền con người, quyền công dân về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội... được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật; quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ; tư pháp độc lậpvà chỉtuântheo pháp luật.
Công khai, minh bạch là một công cụ quan trọng của kiểm soát quyền lực nhà nước phải được thực hiện đầy đủ ở tất cả các khâu trong quá trình quản lý nhà nước, lãnh đạo, chỉđạo,điều hành, nhất là trong côngtác cán bộ, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; trong hoạch định chính sách, pháp luậtcũng như tổ chức, thực hiện chính sách, pháp luật... Kinh nghiêm thựctiễn trong công tácphòng,chống tham nhũng, tiêu cựcthời gian qua cho thấy, cơ quan, tổchức, đơn vị nào thực hiện tốt việc công khai, minh bạch, giải trình rõ, thấu đáo, minh bạch trách nhiệm công vụ trong tổ chức và hoạt động thìnơi đó hạn chếđược tiêu cực, tham nhũng và cũng là nơi sớm phát hiện ra những hành vi tham nhũng, tiêu cực, vi phạm pháp luật để kịp thời xem xét, xử lý.
Công khai, minh bạch là cơ sở để các thiết chế kiểm soát quyền lực có điều kiện tiếp cận thông tin, phát huy hiệu lực, hiệu quả hoạt động. Trong công tác cán bộ, quá trình học tập, đào tạo, rèn luyện, phấn đấu, tuyển dụng, sử dụng, quy hoạch, để bạt, giới thiệu, bầu cử, bổ nhiệm; quá trình công tác, lãnh đạo, chỉđạo, điều hành, khen thưởng, kỷ luật, đánh giá đối với cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ, quyền hạn đều phải được công khai, minh bạch và trong trường hợp cần thiết cần phải được giải trình một cách thỏa đáng để xác định tính đúng đắn khi tiến hành quy hoạch cán bộ hoặc ban hành các quyết định trong công tác cán bộ.
Trongthời gianqua, tình trạngtham nhũng, tiêu cực, chạy chức, chạy quyền, mất dân chủ; bổ nhiệm không đúng quy trình hoặc đúng quy trình nhưng không đủ tiêu chuẩn,
không đúng người, đúng việc cónguyên nhân từ việc thiếu công khai, minh bạch, thiếu sự giải trình làm rõ, thấu đáotrong công tác cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý, cán bộ cấp chiến lược, tạo khoảng trống, kẽ hở cho tiêu cực, tham nhũng, lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm và các hành vivi phạm khác phát sinh.
Đồng thời, các thiết chế kiểm soát quyền lực cũng rất khó có điều kiện tiếp cận đầy đủ thôngtin cần thiếtđể tiến hành các hoạt động kiểm tra, thanh tra, giám sát, điều tra, kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm minh.
Công khai, minh bạch luôn gắn với giải trình vàtráchnhiệm giải trình của mọi cơquan, tổ chức, cá nhân có liên quan, nhất là trong công tác cán bộ hoặc đối với những người giữ cương vị lãnh đạo, quản lý. Bởivì, không phải bất cứ điều gì trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm đểu có thể công khai, minh bạch. Ví dụ, về nhận thức, mục đích, động cơ, khả năng xung đột lợi ích và những lợi ích... từ những quyết định, hành vi của cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ, quyền hạn trong bộ máy nhà nước, công tác cán bộ. Do đó, giải trình luôn được coi làmột trong những trách nhiệm của công chức và trong hoạt động công vụ.
Luật Hoạt độnggiám sátcủa Quốc hội và Hội đồng nhân dân năm 2015 nêu rõ: “Giải trình là việc cơ quan, cá nhân hữu quan giải thích, làm rõ trách nhiệm của mình trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao theo yêu cầu của chủ thể giám sát”; Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 quy định: “Trách nhiệm giải trình làviệc cơquan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền làm rõ thông tin, giải thích kịp thời, đầy đủ về quyết định, hành vi của mình trong khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao”. Như vậy, giải trình luôn gắn với việc minh bạch, công khai đối với tất cảvấn đề được coi là sự thật liên quan đến những quyết định, hành vi của cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ, quyền hạn trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao.
Sự minh bạch, công khai, khách quan và tính trong sáng của mục đích, động cơ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong công tác cán bộ ồ tất cả các khâu, như tiêu chuẩn, giới thiệu, đề cử, tuyển dụng, sử dụng, quản
10
TỔ CHỨC NHÀ Nlrác so15/2022
THỜI sự-CHÍNH TRỊ
lý, đào tạo, quy hoạch, đánh giá cán bộ, bổ nhiệm, xácđịnh trách nhiệm công vụ, chế độ, chính sách, khen thưởng, kỷ luật, tinh thần phục vụ nhân dân... Như vậy, giải trình phải đượccoi làcông cụ quan trọng của kiểm soát tính trung thực, kiểm soát trách nhiệm trong hoạt động công vụ.
Định hướng lớn trong hoạt động giám sát của Hội đồng Dân tộc và các ủy ban của Quốc hội là tăng cường hoạt động giải trình, làm rõ trách nhiệm và tính minh bạch trong hoạt động công vụ. Hoạt động này góp phần quan trọng vào việc phòng ngừa, ngăn chặn, cảnh báo từ sớm, từ xa những người, cơ quan, tổ chức, đơn vị có biểu hiện thiếu trách nhiệm, không trong sáng, tiêu cực, tham nhũng có thể phát sinh trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, công vụ, đồng thời là điều kiện để các cơ quan chia sẻ, cùng tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc vể thể chế, chính sách, pháp luật trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao.
Tăng cường trách nhiệm giải trình góp phần tăng cườngtính công khai, minh bạch, khách quan, trong sáng, chính xác, công bằng theo phương châm “đúng vai, thuộc bài” trong công tác cán bộ; phòng ngừa từ sớm, từ xa các hạn chế, thiếu sót, tiêu cực, vi phạm có thể phát sinh trong công tác này.
Quá trình hoànthiện chính sách, phápluật về trách nhiệm giải trình, nhất là trong công tác cán bộ cần bảo đảm những nguyên tắc của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, theo đó quyển con người, quyền công dân (trong đó có cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ, quyền hạn) chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật và nghĩa vụ chứng minh vi phạm pháp luật và tội phạm thuộc nhà nước. Để bảo đảm thực hiện tốt các nguyên tắc này cần tránh khuynh hướng coi giải trình trách nhiệm thành hoạt động có tính chất quy chụp, kiểm tra, thanh tra, điều tra, xử lý. Bởi vì, bản chấtcủa hoạt động giải trình là bảo đảm tính công khai, minh bạch, xác định sự thật khách quan, mục đích, động cơ... liên quan đến làm rõ trách nhiệm của công chức trong hoạt động công vụ.
Tăng cường trách nhiệm giải trình là một trong những phương diện của kiểm soát quyền lực nhà nưổc trong công tác cán bộ.
Do đó, việc tăngcường trách nhiệm giải trình phải được thực hiện đồng bộ với kiểm soát quyền lực khác, nhất là phải kết hợp chặt chẽ với thiết chế công khai, minh bạch trong công tác cán bộ. Đây là điểu kiện tiên quyết để các thiết chế kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ có điều kiện tiếp cận thông tin cần thiết trong việc tiến hành kiểm tra, thanh tra, giám sát, kịp thòi phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm.
Theo quy định của pháp luật cũng như trong quá trình thực hiện thì giải trình hiện nay hầu hết được thực hiện chủ động từ yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. Đảng và Nhà nước ta luôn khuyến khích cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ, quyền hạn, nhất là cán bộ trẻ cần chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá trong công việc (trong đó bao gồm cả công tác cán bộ). Tuy nhiên, để đạt hiệu quả cao thì chính sách, pháp luật về trách nhiệm giải trình cần được hoàn thiện theo hướng các chủ thể có trách nhiệm giải trình chủ động đề xuất vói cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền bố trí thời gian để họ giải trình về những vấn đề liên quan đến trách nhiệm trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ, qua đó để thấy rõ được động cơ, mục đích, sự trong sáng, khách quan, minh bạch, công bằng hay không đối với những quyết định, hành vicủa công chức trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình.
2. Giải pháp tiếp tục tăng cường trách nhiệm giải trình trong công táccán bộ
Một là, để đảm bảo giải trình trách nhiệm được thực hiện một cách xác đáng, có căn cứ chặt chẽ, cần hoàn thiện các quy định về vị trí việc làm và trách nhiệm công vụ của từng vị trí công tác, phân cấp, phân quyền đi đôi với việc xác định rõ, cụ thể phạm vi trách nhiệm của từng cấp, từng vị trí, trách nhiệm của người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu. Cần quy định cụ thể, khoa học, chặt chẽ và khả thi về căn cứ, trình tự, thủ tục, cách thức tiến hành, thành phần, thẩm quyền yêu cầu tiến hành giải trình và việcxem xét, đánh giá, xử lý kết quả, tính trung thực, chính xác củaviệc giải trình, bảo đảmthận trọng, khách quan, công bằng, minh bạch trong việc xem xét trách nhiệm.
TỔ CHứC NHÀ NUÚC SO 5/2022 11
THỜI Sự-CHÍNH TRỊ
Làm tốt công tác tiếp cận thông tin một cách thuận lợi, đầy đủ, chính thức và toàn diện là điều kiện quan trọng để tăng cường hiệu lực, hiệu quả trách nhiệm giải trình trong công tác cán bộ. Vì vậy, cần phát huy dân chủ, nhất là dân chủ ở cơ sở trong tổ chức, hoạt động của cáctổ chức đảng, các cơ quan nhà nước; đảm bảo dân chủ được thực hiện thực chất ở tất cả các khâu trong quy trình cán bộ với phương châm: “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Bên cạnh việc tăng cường trách nhiệm giảitrình, cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện về các nguyên tắc, nguyên lý, quy trình, thủ tục, thẩm quyền, cách thức tiến hành trong công tác cán bộ, nhất là trong việc giới thiệu, đề cử, bầu cử, thicử, tuyểndụng, phân công, bố trí cán bộ, bổ nhiệm, đánh giá cán bộ, các biện pháp tránh xung đột lợi ích... làm rõ trách nhiệm cá nhân và trách nhiệm tập thể trong công tác cán bộ ồ từng khâu, từng cấp, từng vị trí.
Hai là, trách nhiệm giải trình cần được coi là một trong những nội dung quan trọng của quy tắc ứng xử, đạo đức nghề nghiệp trong hoạt động của công chức, công vụ, phải được tiến hành thường xuyên trong sinh hoạt thường kỳ đấu tranh tự phê bình và phê bình, đánh giá cán bộ, tổng kết rút kinh nghiệm, lấy phiếu tín nhiệm... Giải trình trách nhiệm cần phối hợp chặt chẽ với công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo; kiểm tra, thanh tra, giám sát việc giải quyết khiếu nại, tốcáo trong hoạt động của công chức, công vụ, công tác cán bộ bởi vì đây là cơ sở quan trọng trong việc tiếp cận thông tin, phát hiện và xử lý thông tin phục vụ cho hoạt động giải trình trách nhiệm. Trong quá trình giải quyết khiếu nại, tố cáo liên quan đến hoạt động của công chức, công vụ, nhiều vấn đề cần được giảitrình làm rõ để xác định chính xác, minh bạch những vấn để liên quan đến sự thật khách quan đang được giải quyết.
Do đó, dân chủ trong hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo phải được tăng cường trên mọi phương diện, nhấtlà phải bảo đảm công khai, minh bạch, khách quan, công tâm, cóng bằng trong quá trình giải quyết.
Ba là, cần triển khai định kỳ công tác rà soát, kiểm tra, đánh giá trách nhiệm công vụ
trong quá trình cán bộ, công chức, viên chức, người có chức vụ, quyền hạn thực hiện nhiệm vụ theoquyđịnh hoặc đượcgiaotheo sự phân công. Trong trường hợp phát hiện những vấn để có liên quan đến trách nhiệm công chức, công vụ, cần tổ chức thực hiện việc giải trình làm rõ trách nhiệm để kịp thời phát hiện xử lý hoặc ngăn chặn. Đây là biện pháp hữu hiệu để phòng ngừa từ sớm, từ xa các biểu hiện thiếu trách nhiệm, vi phạm, tiêu cực, tham nhũng có thể xảy ra.
Công tác cán bộ theo quy định được tiến hành ở nhiều khâu từ quy định tiêu chuẩn, tuyển dụng, quản lý, sử dụng, nhậnxét, đánh giá, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, phân công, luân chuyển, bổ nhiệm, miễn nhiệm, khen thưởng, kỷ luật, thực hiện chính sách cán bộ... Do đó, trách nhiệm giải trình phải đượcthực hiện ở tấtcả các khâutrong trường hợp người lãnh đạo, quản lý hoặc các thiết chế kiểm soát quyền lực xét thấy cần thiết để bảo đảm cho hoạt động công vụ được thực hiện nghiêm minh theo đúng quy định của pháp luật. Để đảm bảo công tácgiảitrình trách nhiệm được thực hiện một cách chặt chẽ thì việc tiến hành không thể tùy tiện mà phảitheo đúng các quy định pháp luật về căn cứ, thẩm quyền, trình tự, thủ tục, cách thức tiến hành, hậu quả pháp lý...
Dân chủ là thiết chế cơ bản, quan trọng của Nhà nước phápquyền; là “cái nôi” của giải trình trách nhiệm trong nền công vụ, công tác cán bộ. Khi dân chủ còn hình thức thì khó có giải trình chính xác, khách quan, minh bạch.
Để dân chủ, giải trình trách nhiệm được thực hiện một cách thực chất, đúng sự thật khách quan thì phải có những bảo đảmvề mặt chính trị, pháp lý, tổ chức... như về địa vị pháp lý, quyền của cán bộ, công chức, viên chức;
các phương diện để thực hiện các quyền đó trên thực tế và những bảo đảm từ phía Nhà nước khi quyền đó bị xâm hại, vi phạm dưới mọi hình thức khác nhau. Việc thực hiện các quyền này phải được tiến hành thường xuyên và trở thành nguyên tắc cơ bản trong quản lý nhà nước,công tác cán bộ. Phát huy dân chủ là điểu kiện rất cần thiết để tăng cường công tác giải trình trách nhiệm trong công tác cán bộ hiện nay./.
12
