VAI NET VE LICH StT SlTU TAM THlT TICH HAN NOM VIET NAM
TRINH KHAC M A N H ( • )
T
im hieu ve truyen thong van hoa dan toe, cac sii gia nuac nha deu thdng nhat danh gia Viet Nam la mot nuac van hien. Nguyen Trai trong bai Binh Ngo dgi cdo ^ ^^i^ da viet"Duy nga Dai Viet chi quoc, thirc vi van hiln chi b a n g / ' t ^ ^ ; » ^ ^ - ^ I i f'^^^^
^ - ^ p / Nhu nuac Dai Viet ta, thuc la nuac van hidn"''\ Le Qui Don trong bai
Tua viet a muc Nghe van chi^X.iki sach Dai Viet thong sic ; ^ ^ i i . ^ tijng viet:
"Nga quoc hieu vi van hien, thugng nhi de vuang ha nhi than thu mac bat cac huu truac thuat/^ mW^B, ^ | ) i - h ^'^I.f
i ^ g ; ! f x ^ ^ - ^ ^ ^ 3 ^ / Nuac ta la nuac van hiln, tren tu vua chiia, dual den cac than dan, d k c6 truac thuat"^^^ Va Phan Huy Chu khi vidt ve thu tich nuac nha a bai Tua thien Nghe van chi trong bo Lich triiu hien chuomg loai chi da nhan dinh vh sach va van hoa thai Ly Tran nhu sau: "Nuac Viet ta tieng khen le nghia da han nghin nam, von c6 thu tich da tu lau lam. K I tu Dinh - Le dung nuac, doi dich vai Trung Hoa, menh lenh tir chuang dan dan ro ret. Den Ly Trin n6i tri, van vat ma mang; ve tham
dinh thi c6 nhilng sach dien chuang, dieu luat; ve ngu che thi c6 cac the chieu, sac, thi ca. Tri binh dai noi, van nha du dieu. Huong chi, nho sT dai nao cung c6, van chuang nay no nhu rung; sach va ngay cang nhieu, neu khong trai qua binh Ilia ma thanh tro tan, thi han trau keo phai met, nha chat phai day"^^'
Dung nhu vay, thuc te so luong thu tich viet bang chu Han va chu Nom hien nay con rat it, nhu Le Qui Don cho la:
"Hoi chung ca lai, chang qua con dugc ngoai tram pho sach"*'*^ Dieu nay duac ly giai bang nhieu nguyen nhan khac nhau: Thu nhat ve khach quan, nhu: dat nuac bi chien tranh lien mien, thien tai khac nghiet, ca sa ky thuat tang trii thu tich ngheo nan tho sa, su lao hoa theo thai gian, v.v... Thu hai ve chii quan: do la y thuc bao ve thu tich trong nhan dan chua cao va mang dam dau an ca nhan, Le Qui Don tung viet ve van de nay nhu sau: "Tung thai, nguai hoc cung chi suu tap nhimg sach hoc de di thi cho do.
Thay nhung sach la cua dai truac ma
*** PGS.TS. Vien Nghien cuu Han Nom.
TAP C H I MAN NOIM SO 4 (107) - 2011 TRINH KHAC MANH
khong I it'll quan dC-n khoa cu thi cung lam nga va khong sao chop. 1 Ic c6 nguai nao thich chiia sach co. thi nguai ay lai uiu lam ciia ricng. cat ky khong dua cho nioi nguai xem. Cho ncn vice di lim sach kho lam' <•'
Nhu va\, thu tich c6 con lai cicn ngay na\ khong con duac ngiiycn vcn ninr no
\6n CO trong lich su. ma hi mai niol mat mat irai thco chicu dai ijch sir. Nhung thu tich \ ict bang chu I Ian \ a chu Nom con lai (.Icn nga> na>, truac lict phai kc den chinh sach cua niia nuac \ a cong lao eiia nhung nguai timg di suu tarn sach va.
I rong bai \ ici na\. chiing toi xin trinh ha\ mpt so \an dc \e lich sir suu tam thu tich Han-Nom Viet Nam.
1. Chinh sach ciia nha niroc ve bao ton thir tjch trong Ijch sir
NhCmg chung tich Ijch sir hien con cho biet. viec suu tam thu tjch c6 le bat dau tir thai Le sa (1428). sau cuoc khang chien chong Minh thang Igi. gianh doc lap dan toe va sang lap ra trieu I.e. Cac vua, nhu Le Thai To, Lc Thanh Tong, \ .\... da tien hanh nhung buac phat trien manh me va dat dugc nhiing thanh qua nhat djnh trong su nghiep xay dung dat nuac. dong thai cung rat quan tam tai \ iec thu thap sach va, c6 che do ban thuang cho nhiing nguai dang sach va c6 cong suu tam sach.
Sach Dai Viet sir ki loan thu ghi:
"Vua Le Lgi khi len ngoi da an dinh luat lenh, che tac le nhac, ma khoa thi, dat cam ve, xay dung quan chuc, thanh lap phu huyen, thu nhap sach va, ma mang truang hoc, c6 the ggi la c6 muu ke xa rong ma mang ca nghiep"^^^ (xem Hinh 1).
Hinh i
Dai \ua Le Thanh Tong da thuc hien nhieu cai each tren cac ITnh vuc chinh tri, quan sir, kinh te. giao due, van hoa nghe thuat... \ a da \a\ dung quoc gia Dai Viet tra thanh mot nuac vung manh \ ao loai bac nhat trong chieu dai lich su phong kien \'iet Nam. Phan Huy Chu da nhan \ei 'Ve tri nuac thi \ ua ton trong Nho thuat, eat nhac anh tai, sang lap che dg, khoi phuc \a ma mang ba coi, \an \ 6 tai luge han ca cac dai.
(Nguai ta) cho chinh tri thai H6ng Due la rat thinh"'"* Theo Le Qui Don thi
"Vua Thanh Tong ham thich sach va.
hoi dau Quang Thuan (1460 1469) ha chieu tim toi da sur, suu tap truyen ki c6 kim con chua a cac nha rieng, ha lenh cho dang len tk ca; khoang nam H6ng Due (1470 - 1497), nha vua lai ha c h i k tim nhumg sach va con sot lai dem v^
chat chua 6 bi cac. Trong dip nay c6
VAI NET VE LICH SU SUU TAM THU TICH HAN NOM VI$T NAM
nguai dem dang nhung sach la, sach bi truyen deu dugc ban thuang. Do do sach dai truac dan dan dugc dua ra"^*^' Va chinh vua da xuong chieu "Ra lenh tim kiem nhung di cao tha van cua c6 Han lam Thira chi Hoc sT Nguyen Trai"*^'
Ve viec ban thuang cho nhung nguai dang sach, sau nay Khdm dinh
Viet su thong giam cuang muc cung ghi:
"Pham sach va c6. tha van c6 cung van bai ve viec thi cu cua nuac ta, khong cau ne van chuang nong can, que mua, deu dugc phep dem dang nop, se lieu gia ma thuang cdp cho"^'°^ (xem Hinh 2).
fA .i^ ^. 1 ^
B ^ i It
1 n4*
Hinh 2
Vao thai Le Trung hung, nien hieu VTnh Khanh nam thu 4 (1732) dofi vua Le Duy Phuang, vua da xuong chieu:
"Mua xuan thang gieng, xuong chieu tim sach con sot lai. Ai c6 sach c6 tha van cua nuac nha ciing van chuang cu nghiep, bat ke rach nat deu cho dang len, tuy it, nhieu ma CO bao dap va ban thuang"^" ^
Thai Nguyen, cac sach va dugc bien soan va sang tac thai Ly Iran Le dugc coi la c6 tich. Vua Gia Long len ngoi, vao nam thu 3 (1804), da cho tim cac sach chua rieng a nha dan. Nam
1811, vua xuong chieu rang: "Dao dung nuac phai c6 phep thuang, ma each sua tn nen tim dien cQ. Nuac Viet ta, cac dai Dinh Ly Tran Le noi nhau, chinh tri CO dieu theo dieu doi, trong khoang ay dien chuang phap dp ha khong c6 dieu gi dang thuat sao ? ... Tuy sau binh bien, kho sach khong con bang chung, nhung nhijng nha hoc gia uan sue, chac con ghi chep. Nay dat nuac da thong nhat, can phai tim xet rong rai. Pham dan chung CO dien xua viec cii, hoac do a kho nha nuac con de lai, hoac dugc a nha rieng ghi chep, het thay dien chuang dieu le, cho phep do quan dja phuang sa tai dang len. Neu c6 dieu gi quan he den chinh the, tram se tu xet chgn, deu c6 neu thuang"''^' Vua lai chieu cho cac dinh tran tir Quang Binh ve Nam rang: "Nay soan Quoc trieu thuc luc, pham su tich cii can phai tim xet rong rai de san ma tham khao... Vay dac chieu cho cac sT dan tir nam Quy Ty (1653) cho din nam Nham Tudt (1802) tra ve truac, pham nhumg viec quan he den viec nuac, ai hay bien chep thanh quyen cho dua den nop quan sa tai; cac cu gia ai hay ghi nha viec cG, thi quan sa tai mai den hoi, ghi chep chuyin tau.
Lai noi nao c6 the ghi vao sir dugc se CO thuong. Thang hoac c6 can pham ky huy Cling khong bat tgi"'"''^
Vua Minh Menh len ngoi, ciing xuong chi^u tim sach cG. Chilu vilt: "...
TAP CHI HAN NOM SO 4 (107) - 2011 TRjNH KHAC PA ANH
Tram de y dien xua, noi thco chi truac, ngira nghT rang nha cong dire cac dai ma dap mai c6 ngtiy nay, cang miion lam cho ro ret dau xua, giao cho sir quan soan thuat... Vay chuan cho quan dan trong ngoai, pham nha nao cat dugc nhung ban bien cliep dien cu cua iricii truac. Ihi khong ke tuang hay luge.
dem ngu>en ban lien nop, hoac dua cho nha nuac sao chep, deu c6 khen thuang""^'
Sau khi Cach mang Ihang lam nam UM5 thanh cong, nuac Vict Nam Dan chii Cong hoa dugc thanh lap;
Chii tich Ho Chi Minh da danh gia dung \e cong tac suu tam di san c6 tich, Bac da'ky sac lenh so 65 ngay 23 thang 11 nam 1945 ve Bao ve di tich van hoa. Dieu 4 ciia sac lenh do Bac soan thao ghi ro: "Cam pha hiiy nhtrng bi ky, do vat, chieu sac, van bang, giay ma, sach va c6 tinh chat ton giao nhung CO ich cho lich sir""''^
2. Nhirng dau an lich sir ve suu tam thu* tich co
Dau the ky XV. mot so sT phu da bat tay vao viec suu tam tu lieu va bien tap tha van thai Ly - Tran, nhu: Phan Phu Tien (the ky XV) suu tam bien tap Met dm thi tap (nam 1433); Hoang Dire Luang (the ky XV) vai Trich diim thi tap (nam 1497); Duong Dire Nhan (the ky XV) vai Tinh tuyen chu gia luat thi;
Luang Nhu Hoc (thi ky XV) co Co kim
r >
che tu tap va Tinh tuyen chu gia thi tap, nhung da bi mat; Nguyen Trai (1380 -
1442) suu tap tha van bang qu6c ngG dang len (xem Hinh 3); v.v...
uuiij
t i J K . i ^ ! ; i
n HR i'>i ^
;4i
>{£.
A l :• * f
* ' ! . h2iL U- «fe
i- f i Jf-
Pv-! JfL 1s\
;i>
:•>•;
^
• f^t.
n^:
^ 1 t-;l i^\
M n-\
M f'.' 1
N . '^•
3: f^ ! * ' t 4fr
^
w-\ I?. : hf\ ^ '
^\J- ' 'M H'
' ^?*r,i«i! ^ ; i -^J T,' y^.
k- 1 -
i*ii^-^;:s.i*s^ -^ 4
^ ; !«•,:' » ^ i « i ^ l / * X\ »G| H 1 ^J/^
ik\^\m u , «
•fi\ ^ i 1%
<pi « t , -^
fe fsf f m, m^fi
XL
^
fli
^
*\\n Ai;
AiJft 'M
#- k n'
fK] / L ?'ji i s - j - j i ' ; i ^ ?•
^ ! a i . ^ , , 4 51' A
^l X ^ '^^ m *.
•ft-iip^ J».< ^J !%.
^ .
' *-. l5'2^'
mm 1>i^
X ik\ ^\^
^ -1 ife 'Jijl
<^> -$« 1 ir- Bt 91/ ^ij m. A
- »
Hinh 3
Ciing vai cac bg suu tap tha van thai Ly Tran. cac suu tap \an hgc dan gian cung da dugc cac sT phu the k\ thir XIV XV suu tam, bien soan, nhu Viet dien u linh cua Lv Te .Xuven (the kv XIV) bien soan dai Tran Minh Tong (1324 1328); Linh Sam chich qudi tuang truyen ciia Tran The Phap (the ky XIV), sau dugc Vu Quynh (1453 1497)
\a Kieu Phii (1447 ?) bo sung bien tap lai. \ .\...
Dac biet eae \ien quan lai. khi dugc dieu dgng di lam quan 6 tran ngoai, co dieu kien tiep xiic vai cac gia dinh co tiu> en thong Nho hgc luu giu c6 tjch da to chuc suu tam de bien tap thanh sach, hoac cho khac in, luu hanh rong rai. Vao the ky XVIII, mot phong trao tim suu tam sach co, ghi chep tha van va truyen dan gian da Ian rong khap ca nuac. Le Quy Don (1726 1784) suu tAm bien soan Todn Viet thi luc, Le triiu cong than liet truyen, Kien van tieu luc, Phii bien tap luc, v.v... Vii Kham Lan (1703 -
VAI NET VE LICH SU SU U TAM THU TjCH HAN NOM VIET NAM
?) suu tam tha van ciia Trang Trinh Nguyen Binh Khiem. Biii Huy Bich (1744 - 1818) bien soan Hoang Viet (hi tuyen, Hoang Viet van tuyen. Lu trung tap thuyit. Pham Dinh H6 (1768 1839) bien soan Fi? trung tiiy hi'il; Vu Phuang De (1697 ?) bien soan Cong du tiep ky.
Le Hiru Trac (1724 1791) bien soan Thuang kinh ky su. Pham Dinh Ho (1768 1839) va Nguyen An (1770
1815) bien soan Tang thuang ngdu luc, v.v... Thai ky nay, ciing co nguai di suu tam roi bien soan sach theo menh lenh ciia trieu dinh, nhu truang hgp Le Quy Don bien soan Todn Viet thi luc, nhung ciing CO nliieu nguai do sa thich ca nhan, vi yeu thich van h6a nuac nha ma bo thai gian cong sue de lam sach. Trong bai Tua sach Cong du tiep ky. Via Phuang Bk (1698 - ?) cho bik: "Binh nhat thich noi chuyen, nen khi viec quan ranh roi thuang ghi chep lai nhiing dieu bay lau minh nghe dugc, ciing nhiJng chuyen biet tir cac nha bac hgc duong thai. Tat ca deu can cu vao su thuc ma viet thanh bai, dat ten sach la Cong du
t~ J '55(16)
tiepky
Thai Nguyen, viec suu tam sach co cung dugc quan tam va dat dugc nhimg hieu qua nhat dinh, nham gop phan bao t6n van hoa Viet Nam. Ngay khi vua Gia Long len ngoi, vao khoang sau nam 1804 din truac nam 1807, Nguyen Ba 'Khoa lam Hau quan Tham muu a Bac Thanh da dung ra to chuc in lai Dai Viet Su ki todn thu^^'^\ Nam 1804, "Tim nhimg sach chua rieng a nha dan. Nguai Duyen Ha la Le Duy Thanh dem sau quyen Tap luc va hai quyen Qudn thu khdo bien cua cha la Le Quy Don de
dang""^' T6ng trSn Nguyen Van Thanh (1757 1817) dang sach Thien Nam du hg ldp^^''\ Khi lam quan Tran thii Hai Duong, Tran Cong Mien da day len trong trao suu tam c6 thu. Nam 1816,
"Cong Hien a tran thuofng ciing Doc hoc Nguyen The Trung va nho sinh trong hat suu tam cac sach sir va di van ciia cac nha xua, khac ban in goi ten la Hai Hoc duang'^*" Vua dac biet quan tam den cac viing duyen hai nuac ta. "Sai bon Hu'u Tham tri Cong bg Nguyen Due Huyen va Ta Tham tri Doan Viet Nguyen lam sach Duyen hai luc'' ' Nhiing viing dat mai do to tien nha Nguyen khai pha vua Gia Long cung chii y. Nam 1818, vua sai Mac Cong Du tim hoi su tich Ha Tien, du rang: "Dat Ha Tien la ba coi mai do cac thanh ma mang va la cho dat cii ciia tien to nguai la Mac Cim va Mac Thien Tu dugc phong. Tir trieu truac tra di, cong viec deu CO sach va ghi chep... Nay bat dau yen dinh, dan truac sot lai hay con, nguai nen het long tim hoi thu nhat \iec cfl, bien chep tien len, tram se dang vao tin sir, de lai dai sau"
Thai Minh Menh viec suu tam sach va cQng dugc cac tri thuc duang thai quan tam: "Thugng thu Trinh Hoai Due (1765-1825) dang sach Gia Dinh thong chi (3 quyen) va sach Minh Bot di ngu van thdo; Chiem hau Hoang Cong Tao dang sach Bdn trieu ngoc pha (2 ban) va sach Ky su (2 ban); nguai Quang Dire la Cung Van Hy dang sach Khai quoc cong nghiep dien chi (7 quyen);
nguai Thanh Hoa la Nguyen Dinh Chinh dang sach Minh luang khai do luc (34 dieu), nguai Quang Ngai la Vo
TAP CHI HAN N()M SO 4 (107) - 2011
Nguyen Bicii dang sach (Vr \tf hien luc (1 quyOn). Vua khen lluiaiig cho van^i Ilia theo cac bac khac nhau''
Duang Ba Cung (1794-1868) nguai dong huang \(Vi Nguyen liai. da danh tam iiiiyet de tiep tuc dam truang di tim kiem cac tac pham cua Nguyen Trai tirng dugc Tran Khac Kiem suu tap nhung da hi that lac. Duang Ba Cung da bo ra nhieu nam. di nhieu nai, gap nhieu nguai dc suu tam cac tac pham ciia NguNcn Trai va ong viet: "Toi rat yeu quy van chuang ciia IJc Trai tien sinh nen da thu lirgm tir lau. I )e Trai ticMi sinh la nguai ciing lang toi. Van chuang ciia tien sinh ghi chep tan mat 6 cac nha, con gom CO cac sach Thi tap. Dia chi,..., Qudn trung tic lenh.... Toi thuang da co di tir Nam ra Bac gap nguai nao vao hang sT phu, cung lien do hoi xem di cao cua Uc Trai tien sinh co con lai 6 dau khong? Toi mong hga hoan cung co tim dugc, nhung tiee rang sau khi binh lira loan ly, nhimg tac pham ay khong con tu tap dugc may. Nhiing bai da tan mat di.
nay lai khong the nao thu thap lai dugc.
ma nhimg bai da thu thap lai dugc. rat CO the de tan mat mat di. Vi the, toi khong tu xet minh la nguai tho lau, dem cac bai da thu thap dugc chia ra timg loai, xep lai thanh tap, lai thau thai trong sir ky, gia pha, truyen chi, cac ta sac cao, neu len a dau tap sach, lam mot tai lieu thao luan trong viec danh gia nhan vat, de dgi CO ai trong dai yeu quy van chuang cua Tien sinh nhu toi, thi tap nay may ra co diing dugc chang"'^'^' Sau khi tim dugc cac tac phSm cua Nguyen Trai, Duong Ba Cung da ciing Nguyen Nang TTnh (? ?), Ngo Thi
TRINH KHAC MANH
Vinh (1803 1856) tham gia bien tap, hieu dinh, phan loai, dh tua va khoang nam 1833 mai tam hoan thanh. Nhung mai den nam Mau Thin (1868) dung vao nam Duang Ba Cung tir tran thi cac tac pham ciia Nguven Irai mai dugc in xong tai nha in Phiic Khe. vai ten de: Cc Trai di tap ¥? 7^- if ^ . g<'>m 7 quyen.
Vao thai Minh Menh, vcVi sir kien Duang Ba ( iiny hoan tat \iec suu tap tha van ciia Ngu\en Trai va ciing chinh
\ao thai ong \ua nay mai co du di suu tam tha \an ciia \ua l e Thanh Tong.
Sach Minh Menh chinh yeu, quyen XIX, nam Minh Menh thir 12 (1831) c6 doan viet: "Vua xuong du cho Noi cac rang:
Nuoc Viet ta la\ van hien ma nuac. cac vua anh minh ra dai. duy Thanh Tong nha Le la hiem co. phap do va chinh sach hay deu chep trong sir. lai con sau khi muu ca muon \iec nhan ha. van nghe \ ui chai lam ra rat phong phu. cai phong tao luu lai con thay tieng hay.
tram tru\ tu co nhan rat la ham mg. Tuy da xa dai. tha da tan mat. ma cac van nho hgc gia tat cung con giir dugc. Tram muon tim nhat in ra de lai lau dai khong mat. Ben ha lenh cho quan Bg Le, tu hoi Bac Thanh, Thanh Hoa. Ninh Binh, Nghe .An. eiic nha quan lai, sT. thir dan, CO ai con giii dugc sach \ a ngu che thi van khoang nien hieu Hong Y)\xc deu dem nop quan chep lai thanh tap, dem khac len in, ban bo trong nuac, de cao cai van hay dai truac, de luu lai rimg van nghe nuac nha"^^"''^ Din thai Tu Due cong viec suu tap tha van vua Le Thanh Tong dugc hoan tat, sach Dai Nam thuc luc chep: "Sai tien tho vua Le Thanh Tong, khi truac khoang nam 8
VAI NET VE LICH SU SUU TAM THU TjCH HAN NOM VI$T NAM
Minh Menh thir 12 (1831), tim mua tha van Le Thanh Tong dugc mot quyen tho 242 bai (gom tha Duong luat ciia Le Thanh Tong 51 bai, tho Nom 128 bai, cac quan phung hga tha luat Duong 34 bai, tho Nom 9 bai, trong do tha vieng cua vua Le Hien Tong 2 bai, tha cac quan kinh vieng 18 bai)... cat a Tap hien vien. Nay vua sai quan a Quoc sir quan viet tinh tuang, xem xet lai, tien vua xem"^^^l
Phan Thuc True (1808 1852) la nguai vang chieu vua Tu Due ra Bac suu tam thu tich co trong chuyen di cong can hai nam (1851 - 1852) va nam
1852 khi tra ve den dia phan Thanh Hoa thi ong mac benh qua dai va dugc truy tang ham Thi giang Hgc si. Nghien cuu Cam Duong thi tuyen tap, Nguyen Thi Oanh da tim dugc doan viet ve lich trinh suu tam thu tich co a mien Bac cua Phan Thuc True: "Bat dau tir ngay 4 thang 10 nam Tan Hgi nien hieu Tu Due thu 4 (1852) din ngay 10 thi di din tinh Thanh Hoa va nghi a do. Tir thang 10 den ngay 1 thang 12 di den Ninh Binh.
Mong 8 den Ha Noi. Tir thang 12 den ha tuan thang 2 nam Nham Ty nien hieu Tu Due thu 5 (1852) di Hai Duong va khap cac vimg, a Hai Duong den ha tuan thang 5 di huyen Cam Giang, roi lai ve Ha Noi. Thugng tuan thang 6 di Bac Ninh, roi tra ve Ha Ngi. Trung tuan thang 8 di Hung Yen, thugng tuan thang 9 di Nam Dinh, trung tuan den Ninh Binh qua Thanh Hoa va a lai do."^^^^
Sau nay, cong viec suu tam, bien tap sach va van dugc nhieu the he noi nhau thuc hien. Nhu Pham Dinh Due chau ngi cua Pham Dinh Ho (1768-
1839) ciing theo guang ong ngi suu
tam tu lieu, trong thai gian 10 nam (1886 - 1896) da ghi chep khoang 100 truyen thuyet dan gian thanh sach Van Nang tieu su; Nguyen Thugng Hien (1868 1925) bien soan Hdt dong thu di vao khoang truac nam 1886, Vu Xuan Tien (? - ?) soan Nam thien tran di tap vao nam 1917; v.v...
Dac biet, thai Nguyen nhieu thu vien dugc hinh lap, nhu: Thu vien Tu Khue thanh lap vao dai Minh Menh (1820 - 1840), Thu vien Sir quan thanh lap nam Thieu Tri thir 1 (1841), Thu vien Noi cac thai Duy Tan (1907 1916), v.v... Nam 1901, Truang Vien dong Bac CO (Cong hoa Phap) dugc dat phan hieu tai Ha Ngi. Truang da tien hanh thu gom, sao chep dugc kha nhieu sach Han Nom.
Ciing vai viec suu tam sao chep cac sach Han Nom, Truang Vien dong Bac co con tien hanh in rap cac tu lieu van khac Han Nom tren cac bia da, chuong dong, bien go, v.v... va thuc hien dieu tra ve than tich, huong uoc, dia ba, v.v... trong pham vi toan quoc. Mot so lugng tai Ueu dang ke dugc thu thap ve va da gop phan tao nen kho sach Han Nom hien nay.
Nam 1954, Viet Nam gianh chien thang trong cuoc khang chien chong thuc dan Phap, den nam 1958 Truang Vien dong Bac co Phap khong tilp tuc hoat dgng a Viet Nam, va nhirng tai lieu Han Nom quy gia neu tren da dugc chuyen giao cho Nha nuac Viet Nam. Sau d6, vao nhirng nam 1958
1960, lai tilp tuc thu nhan tai lieu thu tich a cac thu vien ciia trung uang va dia phuang, a cac thu vien tu gia (nhu:
thu vien Long Cuong, thu vien Hoang Xuan Han, thu vien Hgi Khai tri tiln
TAP CHI HAN N 6 M SO 4 (107) - 2011
dire, thu vien Van Micu, thu vien Khoa hpc Trung uang, Vu bao ton bao lang, Ty Van hoa Ha Dong'^**'), v.v... hinh thanh nen kho sach Han Nom Ihuoe Thu vien Trung uang. sau chuyen giao cho Thu vien Khoa hgc xa hgi.
Nam 1970. Ban Han Nom thuoe Uy ban Khoa hQc xa hpi Viet Nam (nay la Vien Khoa hgc xa hgi Viet Nam) dugc thanh lap vai chuc nang nhiem vu lii:
Giam dinh, djch thuat cong bo cac van ban Han Nom; nghic-n ciru chir Han c6 va chij Nom, nghiC-n ciru van ban hgc nham phuc vu cho cong tac giam dinh va dich thuat Han Nom; b6i du3ng can bg chuyen gia Han Nom; gop phdn ciing Thu vien Khoa hgc xa hgi va cac co quan van hoa khac suu tAm cac van ban Han Nom. Mac dii, nhiem vu suu tkm cua Ban Han Nom chi la phu, nhung Ban da tich cue to chuc cac dgt di suu tim tu lieu Han Nom a mot s6 dja phuang trong Nam, ngoai Bac. Cong tac vien a cac dia phuang, vai tim long nhi?t thanh yeu nghe nghiep, tran trgng v6n c6 cua ong cha da ganh nhung b6 sach din bieu hoac ban cho Ban Han Nom.
Nam 1979,' Vien Nghien ciru Han Nom thugc Uy ban Khoa hgc xa hgi Viet Nam (nay la Vien Khoa hgc xa hgi Viet Nam) dugc thanh lap. Dang va Nha nuac da chinh thiirc giao nhiem \u suu tam, thu thap vl kho luu trir cua Vien tat ca cac tu lieu chir Han, chir Nom hien co a cac thu vien, cac kho luu trir khac va con rai rac a cac dja phuang. Kho sach Han Nom thugc Thu vien Khoa hgc xa hgi dugc chuyin giao cho Vien Nghien ciiru Han Nom.
TRINH KHAC MANH
rhye hi^n nhiem vu suu tam tu lieu Hcin Nom, trong thai gian mai thanh lap, Vien Nghien ciru Han Nom da to chirc tiep nhan mot so kho sach Han Nom (V cac thu vien khac \a to chuc nhieu chuyen di cong tac \e cac dia phuang de mua sach Han Nom. ghi chep cac hoanh phi cau doi va lam ban rap bia, chuong. khanh. bien go. \.\...
tai cac di tich lich sir van hoa.
Nam 1992. Thu tm'mg V6 Van Kiet da den tham Vien Nghien ciru Han Nom.
Dugc sir quan tam ciia Thu tuang. Vien da CO mot khoan kinh phi de trien khai cong tac suu tam tu lieu Han Nom con nam rai rac trong dan gian vai nhu-ng noi dung chii \eu sau:
1. Dieu tra tinh trang cac di tich \a di san van hoa thanh van hien con a thon xa. Tim toi phat trien triet de ngu6n tu lieu Han Nom hien co trong dan gian va dua ra nhung phuang an thich hgp dl thu thap \ a bao quan nguon tai lieu na\.
2. Sao chep cac tai lieu chOr Han.
chir Nom gan vai cac di tich nhu hoanh phi. cau doi, bai \ i. \ .v... ghi nguyen van va phien am.
3. In dap tren gia\ do nguyen dang N an khac tren bia da, chuong d6ng. biln go, khanh, be da. cot m6c, \.\...
4. Thu thap tu lieu Han Nom vai cac hinh thirc mua, trao d6i. sao chijp.
5. Lap ban dieu tra thon xa theo cac ngi dung: dja danh, di tich. tu lieu Han Nom hien con, tuc le, than lang, danh nhan, nghe truyen thong v.v...
Tilp tuc thuc hien y kiln chi dao cua Thu tuong V6 Van Kiet, trong cac nam 1994 - 1997, cong tac suu t^m duac 10
VAI NET VE LICH SU SUU TAM THU TICH HAN NOM VIET NAM
thuc hien theo ngi dung cua Du an dieu tra suu tam tu lieu Hdn Nom.
Trong 10 nam (tir 1998 2008). Du dn dieu tra suu tdm tu lieu Hdn Nom tiep tuc dugc trien khai theo ke hoach da dugc phe duyet trong Du dn Tong the ve Suu tdm, bdo qudn, nghien cim khai thdc di sdn Hdn Nom va dao tao doi ngu cdn bo nghien cicu Hdn Nom cua Vien Nghien cuu Han Nom theo quyet dinh s6 245 KHXH/QD ngay 6 thang 6 nam
1998 ciia Trung tam Khoa hgc xa hoi va Nhan van Quoc gia (nay la Vien Khoa hoc xa hgi Viet Nam) vai sir dong y ciia Chinh phu va sir thoa thuan cua Bo Ke hoach va Dau tu, Bg Khoa hoc cong nghe va Moi truang (nay la Bg Khoa hoc va Cong nghe). Bo Tai chinh.
Tir nam 2009 den nay, cong tac suu tam dugc thuc hien theo ngi dung cua Du dn dieu tra suu tdm tu lieu Hdn Nom.
Den nam 2010, Vien da hoan thanh viec suu tam tu lieu Han Nom a khoang 3.000 xa thugc cac dia phuang: tinh Lang Son, tinh Bac Giang, tinh Bac Ninh, tinh Yen Bai, tinh Phu Tho, tinh VTnh Phiic, tinh Quang Ninh, thanh pho Hai Phong, tinh Hung Yen, tinh Hai Duong, tinh Thai Binh, thanh pho Ha Ngi, tinh Ha Nam, tinh Nam Dinh, tinh Ninh Binh, tinh Thanh Hoa, tinh Nghe An, tinh Thira Thien - Hue, thanh pho Da Nlng, tinh Quang Nam. Ket qua thu thap tu lieu Han Nom trong thai gian qua la: mua va photocopy sach Han Nom ciing sach Han Nom dan toe thieu
s6 (trong do co ca sach chir Thai co) dugc khoang 13.000 cuqn,' in rap van khac Han Nom (bia, chuong, bien go) duac hon 13.000 don vi vai hon 35.000
mat thac ban, sao chep dugc khoang 50.000 doi cau doi, sao chep dugc khoang 25.000 hue hoanh phi, moc ban khoang 10.000 don vi. Trong do, bo sung mai vao kho sach Han Nom cua Vien Nghien ciru Han Nom dugc nhieu dan vj van khac Han Nom co gia tri ma lan suu tam ciia Vien dong Bac Co (Cong hoa Phap tai Ha Noi) truac day chua thu thap nhu: ve nien dai co cac van bia thai Ly - Tran khoang hon 20 don vi, moc ban CO nien dai nam 1578 tai chiia Van Due Tp. Hgi An tinh Quang Nam (khoang 100 van in cac sach Thien tam thuang phdm, Tieu tat benh than chu,...); ve khong gian van hoa co hon 80 van khac khu vuc pho Hien ciing nhieu van bia a vimg nui phia Bac va viing dong bang Bac Bg, mien Trung, v.v...
Trong nhieu nam gan day, cac thu vien dia phuang ciing quan tam suu tam phong sach Han Nom, nhu: Hai Duong, Bac Giang, Ha Tay (cu). Nam Djnh, Thanh Hoa, v.v... Theo so lieu dieu tra ciia chung toi, moi thu vien co hang ngan sach Han Nom.
Ben canh viec dieu tra suu tam tu lieu Han Nom a trong nuac, trong nhieu nam qua, can bo Vien Nghien cuu Han Nom di nghien cuu trao doi khoa hgc va hgc tap a nuac ngoai da chu y den tu lieu Han Nom, co nhieu cong trinh va bai viet ban ve thu muc Han Nom Viet Nam hien dang luu giG a nuac ngoai^^^\ cung nhieu bai viet giai thieu tu lieu Han Nom a nuac ngoai cua cac hgc gia khac, v.v... Trong bai viet nay, toi xin neu dSu an cua hai nam (2006 2007), ma Vien Nghien cuu Han Nom da triln khai cong 11
TAP CHI HAN NOM SO 4 (107) - 2011 TRINH KHAC MANH
tdc suu tam tu li?u Han Nom 6 nu6c ngoai theo huong tich eye han, do lii:
1. Nam 2006, duiVi sy giup da cua VicMi Harvard-Yenching (lloa Ki), Vi?n Vien dong Bac co (Cgng h6a Phap) va Vien Khoa hgc xa hgi Vi?t Nam; Vien da so hoa dugc 54 ten sach Han Nom vai 16.858 trang anh (ghi thanh 19 dTa CD-ROM) dang luu giu a Vien Vien dong Bac c5 va Thu vien Hiep hgi A Chau. Day la nhirng tai lieu co gia tri ve noi dung va ve van ban. Xin neu mgt so vi du: Dgi Nam chinh hien li^t truyen, V1ET.A-H1ST.15, day la bg day du, trong khi do Vien Nghien cuu Han Nom CO bg VHt.l 1/1-4 nhung khong day dii;
nhung sach ma Vien Nghien cuu Han Nom khong co, nhu: Bac Ninh tinh khdo di, Ha Dong tinh khdo di, Huang San hanh trinh tgp vinh, Khdi Dinh chinh yeu, Tien Le Nam Viet bdn do mo bdn, v.v...
2. Nam 2007, Vien Harvard-Yenching va Dai hgc Hawaii (Hoa Ki) da trao tang cho Vien Nghien cuu Han Nom nhieu cuon microfilm, so lugng cu the nhu sau:
Vien Harvard-Yenching Hoa Ki trao tang 64 eugn film 35mm, duong ban ve chau ban trieu Nguyen trong do 05 cugn nien hieu Gia Long vai khoang 700 trang anh; 59 cugn nien hieu Minh Menh vai 13.260 trang anh.
Dai hgc Hawaii Hoa Ki trao tang 6 cugn Film 35mm duong ban, dl la cua Hgc vien Vien dong Bac c6 Phap tai Ha Ngi chup vao nam 1952 va 1955 gom 06 cuon sach Han Nom vai 1400 trang anh. Trong so 6 sach nay, ciing co
nhii-ng sdch ma Vi?n Nghien ciru Han Nom khong co.
4. Ket luan
Thu tjch CO Vi?t Nam ma truac hit la thu tjch Han Nom la mgt bg phan quan trgng trong toan bg di san van hoa dan tgc Viet Nam n6i rieng va di san van hoa ciia nhan loai noi chung. Nguon tai lieu Han Nom da ghi lai qua trinh dau tranh dung nuac va giir nuac cung nhu cac hoat dgng chinh tri, kinh te. quan sy, ngoai giao, van hoa, giao due, ton giao, v.v... ciia dan tgc Viet Nam trai qua hang ngan nam lich sir. co nhirng dong gop to Ion trong sy nghiep xay dyng nen van hoa Viet Nam. De co dugc kho tu lieu Han Nom do so va gia tri nhu hien nay, bao the he nguai Viet Nam da phai do mau, do nuac mat va mo hoi, lan loi khap nai de tim kiem \ a suu tap ve.
Ngay nay, nhiem \ u cua chung ta phai biet tran trgng gin giir va tiep tuc suu tap CO tich, da> manh nghien cuu khai thac CO tich \ a phat gia tri tinh hoa nen van hoa truyen thong ciia dan tgc, phuc vu xay dyng nen van hoa Viet Nam tien tien dam da ban sac dan tgc.
T.K.M
Chu thich:
1. Dgi Vi^t sic ki' toan thu (ban djch - Tap 2), Nxb. KHXH, H. 1998,tr.282.
2. Le Qui Don todn tap (ban dich Tap 3, Dgi Vi?t thong sic), Nxb. KHXH, H. 1978, tr.99.
3. Lich trieu hien chuong logi chi (ban djch Tap 3), Nxb. KHXH, H. 1992, tr.63.
4. Le Qui Don todn tap (ban djch - Tap 3, Dgi Viet thong sic), Nxb. KHXH, H. 1978, tr.99.
12
VAI NET VE LICH SU SUU TAM THU TJCH HAN NOM VIET NAM
5. Le Qui Don todn tap (ban djch Tap 3, Dgi Viet thong sic), Nxb. KHXH, H. 1978, tr.lOO.
6. Dgi Viet sic ky todn thu (ban djch Tap 2), Nxb. KHXH, H. 1998, tr.239.
7. Phan Huy Chu: Lich trieu hien chuang logi chi, (Ban djch Tap 1, Nhan vat chi), Nxb. KHXH, H. 1992, tr.201.
8. Le Qui Don todn tap (ban dich Tap 3, Dgi Viet thong sic), Nxb. KHXH, H.1978.
tr.lOl.
9. Dgi Viet sic ky todn thu (ban djch Tap 2), Nxb. KHXH, H. 1998, tr.416.
10. Khdm djnh Viet sic thong giam cuang muc (Ban djch Q.VIII), Nxb. Giao due, H. 1998, tr. 110.
11. Dgi Viet sic ky tuc bien (ban djch), Nxb. KHXH, H. 1991,tr.l34.
12. 13. Dgi Nam thuc luc (ban dich Tap 1), Nxb. Giao due, H. 2001, tr.838-839.
14. Dgi Nam thuc luc (ban djch - Tap 2), Nxb. Giao due, H. 2001, tr.65.
15. Ho Chi Minh todn tap, tap 4, Nxb.
Chinh tri Quoc gia, H. 1995, tr.504.
16. Tong tap tieu thuyet Hdn van Viet Nam (ban dich Tap 1), Tran Nghia chu bien, Nxb. The giai, H. 1997, tr.457.
17. Dgi Viet sic ky todn thu (ban dich Tap 1), Nxb. KHXH, H. 1998, tr.66.
18. Dgi Nam thuc luc (ban dich - Tap 1), Nxb. Giao due, H. 2001, tr.610.
19. Dgi Nam thuc luc (ban dich - Tap 1), Nxb. Giao due, H. 2001, tr.639.
20. Dgi Nam thuc luc (ban djch Tap 1), Nxb. Giao due, H. 2001, tr.963.
21. Dgi Nam thuc luc (ban djch - Tap 1), Nxb. Giao due, H. 2001, tr.974.
22. Dgi Nam thuc luc (ban djch - Tap 1), Nxb. Giao due, H. 2001, tr.997.
23. Dgi Nam thuc luc (ban djch Tap 2), Nxb. Giao dye, H. 2001, tr.65.
24. Nguyen Trai ve tac gia va tac phdm, Nguyen Hiru San tuyen ehpn va giai thieu, Nxb. Giao due, H. 1999, tr. 15.
25. Minh Mqnh chinh yeu (ban dieh - Tap V), Bp Giao dye & Thanh Nien, 1974, tr.89.
26. Dgi Nam thuc luc (ban djch Tap 7), Nxb. Giao due. H. 2001, tr.l 107-1108.
27. Phan Thuc True: Quoc sic di bien, Nguyen Thj Oanh giai thieu va to ehue bien dieh, Nxb. KHXH, H. 2010, tr.24.
28. Di sdn Hdn Nom Viet Nam Thu muc deyeu, Tran NghTa - Fran9ois Gros (dong ehu bien), Nxb. KHXH, H. 1993.
29. Trinh Khac Manh: Cong tac suu tdm tu lieu Hdn Nom a nuac ngoai cua Vien Nghien cuu Hdn Nom trong thai gian gan day, Tgp chi Hdn Nom, so 3/2009.
Tai lieu tham khao
1/ Luac truyen cac tdc gia Viet Nam, Tran Van Giap ehii bien, Nxb. KHXH, H. 1972.
2/ Di sdn Hdn Nom Thu muc de yiu, TrSn NghTa Fran9ois Gros (dong ehu bien), Nxb. KHXH, H. 1993.
3/ Trjnh KhSe Manh: Ten tu ten hieu cac tdc gia Hdn Nom Vi?t Nam, Nxb. KHXH, H. 2002. Nxb. Van hoa Thong tin tai ban nam 2007./.
13