84
Taïp chí nghieân cöùu Taøi chính keá toaùnTAØI CHÍNH QUOÁC TEÁ Soá 05 (226) - 2022
1. Giới thiệu
Lào có tên chính thức là Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào và là quốc gia nội lục có chủ quyền tại bán đảo Đông Dương, Đông Nam Á, phía Tây Bắc giáp với Myanmar và Trung Quốc, phía Đông giáp với Việt Nam, phía Đông Nam giáp với Campuchia, phía Tây và Tây Nam giáp với Thái Lan. Biên giới quốc tế giữa CHDCND Lào và Trung Quốc kéo dài 475 km (295 m) từ cột mốc ba nước với Myanmar ở phía tây đến điểm ba với Việt Nam ở phía Đông.
Là một quốc gia không giáp biển, lại có cơ sở hạ tầng chưa hoàn thiện và phần lớn lực lượng lao động thiếu kĩ năng, CHDCND Lào vẫn là một trong những nước nghèo nhất Đông Nam Á. Kinh tế Lào phụ
thuộc nhiều vào đầu tư và thương mại với các nước láng giềng. Năm 2009, dù Lào về chính thức vẫn là nhà nước cộng sản, song chính quyền Obama tuyên bố Lào không còn là nước Marx-Lenin và bỏ lệnh cấm các công ty Lào nhận tài chính từ Ngân hàng Xuất nhập khẩu Hoa Kỳ (Ex-Im Bank) (Thomas Fuller, 2009). Nông nghiệp tự cấp vẫn chiếm đến một nửa GDP và tạo 80% số việc làm. Chỉ có 4,01%
diện tích lãnh thổ là đất canh tác và chỉ 0,34% diện tích lãnh thổ được sử dụng làm đất trồng trọt lâu dài, đây là tỷ lệ thấp nhất trong Tiểu vùng Sông Mekong Mở rộng (Field Listing, 2014).
Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product - GDP) của Lào qua các năm được thể hiện như trong Hình 1 sau đây.
Hình 1. Tổng sản phẩm quốc nội của Lào từ năm 1984 đến năm 2020 (Tỷ USD)
Nguồn: World Bank
Hình 1 cho thấy GDP của Lào tăng nhẹ từ 1,7 tỷ USD năm 1984 lên 2,4 tỷ USD vào năm 1985 rồi giảm sâu xuống mức 0,6 tỷ USD vào năm 1988 sau đó tăng dần trở lại đạt đỉnh vào năm 1996 đạt 1,9 tỷ USD. Từ đó đến nay, GDP của Lào duy trì mức tăng nhanh, đều đặn và bứt phá đạt mức 19,1 tỷ USD trong năm 2020.
NHỮNG THÀNH TỰU VỀ ĐẦU TƯ CỦA TRUNG QUỐC VÀO CHDCND LÀO TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY
Syphonexay Thipdala*
Ngày nhận bài: 05/3/2022 Ngày gửi phản biện: 08/3/2022
Ngày nhận kết quả phản biện: 15/3/2022 Ngày chấp nhận đăng: 20/4/2022
Thực tiễn cho thấy đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc vào CHDCND Lào trong giai đoạn hiện nay ngày một tăng. Các khoản đầu tư của Trung Quốc vào CHDCND Lào sẽ có tác động tích cực, tạo ra những chuyển đổi mạnh mẽ đối với quốc gia nhỏ bé này. Một số thành tựu có thể kể đến như Trung Quốc đã tích cực tham gia xây dựng các nhà máy điện ở CHDCND Lào; Trung Quốc đã giúp CHDCND Lào phóng vệ tinh đầu tiên; xây dựng thành công tuyến đường sắt cao tốc Lào - Trung; chung tay chống đại dịch COVID-19.
• Từ khóa: đầu tư, Trung Quốc, CHDCND Lào, tăng trưởng kinh tế.
Reality shows that China’s foreign direct investment in Lao PDR in the current period has been increasing. Chinese investments in Lao PDR have created a positive effect, creating dramatic transformations for this small country.
Some achievements can be mentioned such as China has actively participated in the construction of power plants in Lao PDR; China helped Lao PDR launch the first satellite; successfully built the Laos - China high-speed railway; unitedly fight the COVID-19 pandemic.
Keywords: investments, China, Lao PDR, economic growth.
* NCS - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh
85
Taïp chí nghieân cöùu Taøi chính keá toaùn Kinh tế Lào nhận được viện trợ phát triển
từ IMF, ADB và các nguồn quốc tế khác, cũng như đầu tư trực tiếp nước ngoài về phát triển xã hội, công nghiệp thủy điện và khai mỏ (đáng chú ý nhất là đồng và vàng). Mức tăng trưởng đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Lào được thể hiện trong Hình 2.
Hình 2. Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào CHDCND Lào từ năm 1984 đến năm 2020
(Tỷ USD)
Nguồn: World Bank
Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Lào chỉ đáng kể từ những năm 90 của thế kỷ 20. Và tăng dần đến năm 1996 đạt đỉnh cao trong giai đoạn đầu này ở mức 0,16 tỷ USD. Sau đó lại có xu hướng giảm và phải sau 1 thập kỷ đến năm 2006, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Lào mới có dấu hiệu phục hồi ở mức 0,19 tỷ USD. Các năm tiếp theo, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Lào duy trì xu hướng tăng, và đạt mức cao nhất là 1,69 tỷ USD trong năm 2017, sau đó giảm dần trong các năm tiếp theo.
Về quan hệ đối ngoại, Lào đạt thành tựu trong triển khai thực hiện đường lối đối ngoại hòa bình, độc lập, hữu nghị và hợp tác, chính sách đối ngoại đa dạng hóa, đa phương hóa, kết hợp giữa đối ngoại Chính phủ với các hoạt động Đảng và tổ chức quần chúng. Lào tăng cường hội nhập khu vực, quốc tế, tăng cường quan hệ với các nước đối tác chiến lược, các nước láng giềng, ASEAN, các nước có quan hệ truyền thống nhằm bảo đảm môi trường hòa bình, phục vụ mục tiêu phát triển đất nước.
Riêng với Trung Quốc, CHDCND Lào và Trung Quốc đã đưa ra một cam kết mạnh mẽ nhằm củng cố và tăng cường hơn nữa quan hệ và hợp tác giữa hai nước.Năm 2016, Trung Quốc là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất vào kinh tế Lào, tính luỹ kế họ đã đầu tư 5,395 tỷ USD trong giai đoạn 1989-2014, xếp thứ hai và thứ ba trong giai đoạn này là Thái Lan (4,489 tỷ USD) và Việt Nam (3,108 tỷ USD) (Lowe, 2016).
Ngoài phần Giới thiệu này, cấu trúc phần còn lại của bài báo như sau: Mục 2 trình bày quá trình đầu tư và những thành tựu đầu tư của Trung Quốc vàoCHDCND Lào. Cuối cùng, Kết luận được trình
bày trong mục 3.
2. Những thành tựu đầu tư của Trung Quốc vào CHDCND Lào
Trong một thời gian khá dài sau năm 1949, chính sách ngoại giao tổng thể của Trung Quốc là ủng hộ phong trào giải phóng dân tộc của các nước châu Á và châu Phi. Đối với một nước Lào có địa lý giáp ranh, việc viện trợ cho Lào không chỉ thể hiện tinh thần đạo nghĩa mà còn bảo đảm vấn đề an ninh của Trung Quốc. Vì vậy, ngay từ thời kỳ đầu của Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Trung Quốc đã có nhiều sự giúp đỡ, sau khi nước Lào được thành lập, Trung Quốc tiếp tục hỗ trợ cho Lào, song không lâu sau đó quan hệ hai nước bị gián đoạn và kéo dài cho đến giữa những năm 1980.
Trong những năm 1980, do những khó khăn trong quan hệ Liên Xô - Việt Nam nên những trợ giúp của Liên Xô dành cho Việt Nam ngày càng giảm, và chính điều này cũng tác động đến sự quan tâm của Việt Nam đối với Lào. Khi đó, Trung Quốc đã có sự điều chỉnh trong chính sách đối nội và đối ngoại, về đối ngoại cố gắng tạo ra môi trường bên ngoài hòa bình, phục vụ cho nhiệm vụ trung tâm phát triển kinh tế trong nước, chính điều này tạo điều kiện cho quan hệ Trung-Lào bình thường hóa vào năm 1989.
Sau khi bình thường hóa, quan hệ hai nước Trung- Lào đã được khôi phục hoàn toàn và không ngừng phát triển, hợp tác và giao lưu trong lĩnh vực kinh tế cũng được tăng cường. Ngoại giao láng giềng chiếm vị trí quan trọng hàng đầu trong chiến lược ngoại giao của Trung Quốc. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, Trung Quốc bắt đầu coi trọng phát triển quan hệ với các nước ASEAN, quan hệ chính trị và kinh tế giữa Trung Quốc và các nước ASEAN ngày càng trở nên mật thiết.
Năm 2013, Trung Quốc lần đầu tiên đưa ra chiến lược “Một vành đai, một con đường” nhằm mang lại động lực mới đưa quan hệ Trung Quốc-ASEAN phát triển sâu rộng hơn nữa, đưa quan hệ song phương bước sang một trang mới, Trung Quốc cũng tích cực xây dựng cộng đồng vận mệnh chung mang lại lợi ích cho cả Trung Quốc và các nước ASEAN, tích cực tham gia tiến trình phát triển kinh tế xã hội của các nước ASEAN. Trong bối cảnh phát triển quan hệ giữa Trung Quốc và ASEAN, là một thành viên của ASEAN, Lào nhận thấy những điểm tích cực khi chứng kiến sự phát triển nhanh chóng trong quan hệ song phương với Trung Quốc. Theo cách nói của các quan chức, Trung-Lào đang thúc đẩy hơn nữa “quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện với sự tin cậy cao độ, tạo ra cộng đồng vận mệnh chung Lào-Trung không thể bị phá vỡ”.
TAØI CHÍNH QUOÁC TEÁ Soá 05 (226) - 2022
86
Taïp chí nghieân cöùu Taøi chính keá toaùn Để đẩy nhanh tốc độ phát triển đất nước, Lào đãđề ra một chiến lược lớn, cố gắng trở thành “nguồn cung cấp điện của Đông Nam Á”, trong khi đó Trung Quốc cũng tích cực tham gia xây dựng các nhà máy điện ở Lào. Cuối tháng 11/2015, Trung Quốc đã giúp Lào phóng vệ tinh đầu tiên, điều này không chỉ giúp Lào nâng cao lòng tự hào dân tộc, mà còn được các phương tiện truyền thông ở Lào ca ngợi là một sự kiện mang tính lịch sử, một món quà lớn cho ngày quốc khánh.
Điểm dừng chân đầu tiên của “Một vành đai, một con đường” chính là các nước Đông Nam Á, trong đó Lào là lựa chọn tốt nhất để “Một vành đai, một con đường” đi vào Đông Nam Á bằng đường bộ.
Là một đoạn trong tuyến đường sắt nối liền Trung Quốc với Singapore trong tương lai, tuyến đường sắt Trung-Lào cũng nằm trong mạng lưới đường sắt nối các khu vực trong nước của Trung Quốc với các nước bên ngoài đã chính thức được khởi động nhân dịp quốc khách Lào, và được ghi nhận rằng nó đã đưa Lào từ một nước bị phong tỏa trở thành quốc gia kết nối của khu vực.Và đến ngày 03/12/2021, Lào và Trung Quốc đã khánh thành tuyến đường tầu cao tốc nối thành phố Côn Minh, tỉnh Vân Nam, miền nam Trung Quốc với thủ đô Viên Chăn, của Lào.
Với tuyến đường sắt này, Lào hy vọng phá được thế cô lập của đất nước. Đường tầu dài 420 km, hoàn toàn do Trung Quốc thực hiện, bao gồm 10 nhà ga, 75 đoạn đường hầm (198 km) và đi qua 167 chiếc cầu (62 km) nằm trên tuyến đường nối thẳng Côn Minh (Vân Nam, Trung Quốc) với Bangkok (Thái Lan). Đoạn đường nối Côn Minh - Viên Chăn cho phép rút ngắn thời gian vận chuyển hàng hóa và du khách xuống còn từ 6-7 giờ thay vì phải mất nhiều ngày bằng đường bộ như hiện nay. Tổng trị giá công trình nằm trong khoảng 6 tỷ đô la Mỹ. Thực tế, chỉ sau một tháng đi vào hoạt động, tuyến đường sắt Trung Quốc - Lào đã thể hiện được ưu thế và hiệu quả trong vận tải hành khách và hàng hóa.Đường sắt Trung Quốc-Lào giúp tạo dựng một tuyến hậu cần mới giữa Trung Quốc và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á, cắt giảm thời gian di chuyển của các chuyến tàu hàng nối Côn Minh và Viêng Chăn xuống chỉ còn 30 giờ khi chạy với tốc độ nhanh nhất. Hàng hóa vận chuyển qua đường sắt bao gồm cao su, phân bón và các nhu yếu phẩm hàng ngày cũng như đồ điện tử, sản phẩm quang điện, sản phẩm thông tin liên lạc, ô tô, dệt may, rau và hoa.
Nhờ có tuyến đường sắt mới đi vào hoạt động, số chuyến tàu ở Phổ Nhĩ và Tây Song Bản Nạp ở tỉnh Vân Nam đã tăng lần lượt 92,4% và 59,9% so với một tháng trước đó.Công ty Đường sắt Lào-Trung
Quốc (LCRC), một liên doanh phụ trách vận hành đoạn Lào của tuyến đường sắt mới đây cho biết, tính đến ngày 2/1/2022, đoạn đường sắt bên Lào đã vận hành 64 tàu cao tốc đa năng (EMU), chở tổng số 45.800 hành khách, khoảng 50 tàu hàng, đưa tổng cộng 49.900 tấn hàng hóa sang Trung Quốc. Bất chấp ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, việc mua vé tàu EMU trên tuyến Đường sắt Trung Quốc-Lào vào cuối tuần hoặc ngày lễ cũng không hề dễ dàng.
Nhiều người xếp hàng dài tại các ga tàu để mua vé trải nghiệm chuyến tàu cao tốc, hiện là lựa chọn tiện lợi, an toàn và nhanh chóng của người dân Lào. Kể từ khi tuyến đường sắt này đi vào hoạt động, các chuyến tàu hàng từ Viêng Chăn sang Trung Quốc luôn chở đầy hàng.Phân kali được sản xuất bởi một liên doanh Trung Quốc-Lào, có tên là Công ty Kali Quốc tế Sino-Agri, được vận chuyển trên chuyến tàu chở hàng quốc tế đầu tiên của tuyến đường sắt đến Trung Quốc. Cao su do Công ty Đầu tư Cao su Vân Nam (YRIC) thuộc Tập đoàn Nông nghiệp Nhà nước Vân Nam của Trung Quốc tại Lào sản xuất và chế biến cũng đã đi chuyến tàu quốc tế đầu tiên từ Lào tới Trung Quốc. Công ty cao su hiện đang có kế hoạch mở rộng và tổ chức lại cơ sở tại Lào.Tuyến đường sắt tốc độ cao này đánh dấu một bước phát triển nhảy vọt theo hướng hiện đại hóa của Lào và mở ra một kỷ nguyên mới của ngành giao thông vận tải đường sắt tại Lào. Dự án là một cú hích cho nền kinh tế Lào, tạo thêm cơ hội cho công nghiệp và du lịch phát triển, đồng thời đóng vai trò định hình mối quan hệ kinh tế giữa Lào và các nước lân cận.
Đặc biệt tuyến đường sắt còn là công cụ quang trọng trong việc thu hút đầu tư từ nước ngoài, giúp Lào phát triển kinh tế, kỹ thuật hiện đại. Trong đó, tuyến đường sắt sẽ thúc đẩy tăng trưởng du lịch, thương mại và đầu tư, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp chế biến, nông sản, do đường sắt giúp tiết kiệm cả thời gian và tiền bạc.Tuyến đường sắt cao tốc này có thể giúp tăng lưu lượng mậu dịch giữa Trung Quốc và Lào. Tại Boten, nó sẽ kết nối với tuyến đường sắt dài 595 km tới thành phố Côn Minh ở tỉnh Vân Nam, Trung Quốc. Còn ở Vientiane, đoàn tàu sẽ kết nối với một phần tuyến đường sắt Thái Lan, đi thẳng tới thủ đô Bangkok qua Nakhon Ratchasima. Với khả năng mở rộng kết nối như vậy, tuyến đường sắt cao tốc Lào - Trung mở ra hy vọng về một tương lai phát triển rực rỡ cho đất nước Triệu Voi.
Ngoài đường sắt, có lẽ dự án nổi tiếng nhất do các nhà đầu tư Trung Quốc thực hiện ở Lào là Đặc khu kinh tế Đầm lầy That Luang (SEZ), đang được xây dựng gần thủ đô Viêng Chăn. Dự án này, với kinh phí 1,6 tỷ USD, diễn ra trên diện tích 365 ha
TAØI CHÍNH QUOÁC TEÁ Soá 05 (226) - 2022
87
Taïp chí nghieân cöùu Taøi chính keá toaùn sẽ là khu dân cư lớn, công viên công cộng và không
gian xanh, trung tâm thương mại, khách sạn, trung tâm mua sắm và địa điểm vui chơi giải trí.
Không chỉ hợp tác trên diễn đàn kinh tế, Trung Quốc và CHDCND Lào cũng nhất trí tăng cường hợp tác trên các diễn đàn khu vực và quốc tế vì lợi ích chung của hai nước và trong cuộc chiến chống đại dịch COVID-19.
Theo thống kê của Bộ Kế hoạch và Đầu tư Lào, tổng đầu tư tích lũy của Trung Quốc tại Lào đã vượt mức 6 tỷ USD trong năm 2016 - khiến Trung Quốc trở thành nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất ở nước này. Bộ này cũng xác định Trung Quốc là bên cung cấp viện trợ phát triển chính thức (ODA) lớn nhất hay nhà tài trợ lớn nhất cho Lào trong năm 2014 với tổng vốn tài trợ là 187 triệu USD. Hình 3 sau đây mô tả đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc vào CHDCND Lào trong giai đoạn hiện nay.
Hình 3. Đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào CHDCND Lào trong giai đoạn hiện nay
Nguồn: www.ceicdata.com
Hình 3 cho thấy, đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào CHDCND Lào là 1.072.237.229 USD trong năm 2019. Con số này tăng so với con số trước đó là 755.206,922 USD so với năm 2018. Đầu tư trực tiếp nước ngoài của Lào (FDI): Dữ liệu của Trung Quốc được cập nhật hàng năm, trung bình là 241.061.730 USD thứ từ tháng 12 năm 2000 đến năm 2019, với 20 quan sát. Số liệu đạt mức cao nhất mọi thời đại là 2.758.346,750 USD vào năm 2016 và mức thấp kỷ lục 5.325.000 USD vào năm 2001.
Cho đến gần đây, hầu hết các khoản đầu tư của Trung Quốc là vào năng lượng và nguyên liệu, chẳng hạn như đập thủy điện, khai thác mỏ và lâm nghiệp, nhưng hiện nay nước này đang đa dạng hóa sang các lĩnh vực như bất động sản và vận tải.
Ở Lào, các nhà nghiên cứu thuộc Viện nghiên cứu kinh tế quốc gia (NIER) đã khẳng định rằng đầu tư và viện trợ của Trung Quốc đóng một vai trò quan trọng trong việc duy trì tỷ lệ tăng trưởng cao của nước này để Lào có thể đạt được các mục tiêu thoát khỏi vị thế một nước chậm phát triển vào những năm 20 của thế kỷ này. Trung Quốc không
chỉ cung cấp đầu tư và viện trợ trên một quy mô không nước nào sánh được (Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan hay Việt Nam), mà quan trọng hơn cả, họ có thể cung cấp đầu tư trực tiếp và các dự án cho các khu vực tăng trưởng chiến lược của nền kinh tế. Chẳng hạn, có một số quan ngại trong các cơ quan kinh tế của Lào rằng tăng trưởng đã chậm lại trong “các khu vực đầu tư truyền thống” của Trung Quốc như khai khoáng, nông nghiệp, cao su và xây dựng đô thị. Tính đến tháng 6/2013, các dự án khai khoáng chiếm đến 50% các khoản đầu tư của Trung Quốc tại Lào. Những lo ngại này cũng được kết hợp với những lo ngại về các hạn chế do Bắc Kinh đặt ra đối với dòng vốn chảy ra của Trung Quốc vào đầu năm 2017. Tuy nhiên, những mối lo ngại này đã lắng xuống một mức độ nào đó khi Trung Quốc cho thấy họ có thể thay đổi đáng kể cơ cấu và đường hướng các khoản đầu tư nước ngoài của họ. Trọng tâm hiện nay là lĩnh vực xây dựng và kết nối cơ sở hạ tầng và được gắn kết bởi lời hứa hẹn về các dự án đầu tư mới trong khuôn khổ BRI, AIIB và Cơ chế hợp tác Lan Thương-Mekong. Các nhà hoạch định chính sách của Lào cũng đã được trấn an rằng các dự án liên quan đến chính phủ này sẽ không bị ảnh hưởng bởi việc cắt giảm vốn. Tóm lại, Lào có thể tiếp tục nhận được nhiều thành quả từ việc Trung Quốc đầu tư vào nước mình, để giúp duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế.
3. Kết luận
Trong giai đoạn hiện nay, CHDCND Lào nhận thức rằng tác động kinh tế-xã hội của sự hiện diện của Trung Quốc vẫn tiếp tục mang đến những ích lợi cho mình. Về mặt lịch sử, các cộng đồng người Hoa - Lào đều nhỏ và hòa nhập tốt. Điều này sẽ thay đổi ra sao với làn sóng đầu tư và di cư mới nhất của Trung Quốc, sẽ cần theo dõi và nghiên cứu. Thực tiễn cho thấy đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc vào CHDCND Lào vẫn tiếp tục tăng. Đồng thời, các khoản đầu tư của Trung Quốc vào Lào đã và đang có tác động chuyển đổi rất lớn đối với quốc gia nhỏ bé này. CHDCND Lào vẫn tiếp tục mong đợi những thành tựu tiếp theo nhờ các khoản đầu tư của Trung Quốc vào nước mình.
Tài liệu tham khảo:
Field Listing - Land use, 2014-03-26 tại Wayback Machine, CIA World Factbook.
Lowe, Sandra (ngày 10 tháng 12 năm 2016). “Out of obscurity”. www.atimes.com.
Thomas Fuller (ngày 17 tháng 9 năm 2009). “Communism and Capitalism Are Mixing in Laos”. New York Times.
https://www.ceicdata.com/
https://www.worldbank.org/
TAØI CHÍNH QUOÁC TEÁ Soá 05 (226) - 2022
