1Q«^i€THi^Gidi VA KHU vac
Cc hoi thau torn chuoi gia trj toan cau thong qua hoat dong mua ban va sap nhap cong ty
TS. NGUYEN VIET KHOf
TH.S. NGUYEN THANH LUONG**
Khiing hodng kinh ti thi gidi khiin nhiiu cdng ty da quoc gia ldm vdo tlnh trgng khd khdn, do do gid cd phiiu ciia cdc cdng ty ndy trd nin re hon. Vi vdy, thau tdm chuoi gid tri todn cdu qua mua bdn vd sdp nhdp (M&A) trd thdnh xu hudng ndi bat. Bdi viit ndy nghiin cieu xu hudng thdu tdm ehudi gid tri todn cdu, qua dd neu mdt sd goi y chinh sdch cho Viet Nam.
1. Mgt so vin de ve chuoi gia tri toan cau Chu6i gia tri la cbu6i cac hoat dgng dl san xuit ra san phim nhu thilt kl, thu mua vat tu, san xuat ra san pham, tiep thi, phan phii va cac dich vu hau mai... Cbuli gia tri cung la "cbuli"
ket n6i nguai san xuat vai nguai san xuat, nguoi san xuat vai nguai tieu dimg. Moi boat dgng trong cbuli se tao ra mgt gia tri nhit dinh cho san pham cu6i ciing. Theo nghTa rgng hon, cbuli gia tri la phiic hgp nhirng boat dgng do ca ben trong va ben ngoai c6ng ty thuc hien (nha san xuat so cap, nha lap rap, nha cung iing dich vu...) dl san xuat ra mgt hang boa hay dich vu nao d6. Quy trinh san xuat mgt san phim va' dich vu tien banh theo mgt trat tu diy du cac boat dgng tao gia tri gia tang can thilt dl dua san phim ehuyen tir khai niem din thilt kl, tim kiem nha cung iing, che tao cac bg phan linh kien, lip rap, khai thac thi truong, tilp thi, phan
* 091 hgc Kinh t^ - fiH Quoc gia Ha N§i
** D^i Truyen hinh Vi^t Nam
ph6i va h6 trg cho nguoi tieu dimg cu6i cimg.
Cach tiep can theo nghTa rgng kh6ng xem xet cac boat dgng do mgt doanh nghiep duy nhat tiln banh, ma bao gom ca cac ni6i lien ket ngugc, xu6i cho den khi mgt san pham dugc san xuat va dugc ket n6i tai nguoi tieu dung cu6i cimg.
Nhu vay, mgt chuoi gia tri gom toan bg cac boat dgng de tao ra mgt san pham tu khau phat minh den kbi ban ra thi truong va cac dich vu hau ban hang c6 lien quan toi san pham do.
Nhiing hoat dgng chinh trong chuoi gia tri bao g6m: thiet ke, san xuat, marketing, phan phoi va cac dich vu cung cap cho khach hang culi cimg.
Chuoi gia tri co the dugc tao ra bai mgt c6ng ty va ciing co tbi dugc tao ra boi nhilu cong ty khac nhau. Cac boat dgng trong chuoi gia tri kh6ng chi bao gIm ca boat dgng san xuit hang boa hiru binh ma c6n bao gIm cac boat dgng dich vu. Mgt sl nha nghien ciru chia chuoi gia tri thanh chuoi gia tri gian dan va chuoi gia tri mo rgng. Chuli gia tri gian don dugc hieu nhu
20 -NhOng vin di KINH T^ VA C H I N H TRj IHt Giai So 4(180) 2011
Ca hpi thau torn chu5i gia trj toan ciu..
la chuoi ciia cac boat dgng co ban tir dilm diu din dilm culi cua mgt san phim, vi du thilt kl, san xuit, phan phii va tieu dimg. Chuoi gia tri ma rgng la chuoi chi tilt h6a cac hoat dgng co ban trong chuoi gia tri gian don, miic do chi tilt hoa cac boat dgng ca ban cang cao cang cho ta thiy sir tham gia cua cac thanh vien trong chuoi.
ChuSi gia tri c6 the dien ra trong mgt pham vi hep nhung ciing co the diln ra a pham vi toan ciu. Vai chuli gia tri diln ra tren pham vi toan ciu dugc ggi la chuli gia tri toan ciu. Thong qua chuoi gia tri toan cau, cac c6ng ty xuyen qu6c gia ehuyen m6n h6a cac khau trong qua trinh san xuit nhim tan dung lgi thi so sanh va dat chi phi san xuit thip nhit. Chinh vi vay, cac c6ng ty xuyen quic gia la nhiing chii thi di tien phong trong viec thiet lap, quan ly va dilu hanh hau bet cac chuoi gia tri toan cau tren toan thi giai. Cac c6ng ty xay dung nha may san xuat mgt san pharti tai mgt qu6c gia nhung lai nghien cuu, thiet ke san phim a mgt qu6c gia khac, va mang thanh pham ban ra thi truong toan ciu.
Viec thilt lap, quan ly va dieu hanh chuoi gia tri phiic tap ban khi cac c6ng ty ky cac hgp d6ng thue cac c6ng ty'ben ngoai thuc hien mgt sl khau hoac cung cip mgt sl dich vu trong qua trinh san xuit san phim, vi du thue ngu6n lire ben ngoai (outsourcing), chuyin mgt sl boat dgng ra nuac ngoai (offshoring), thue nha san xuit thilt kl glc (ODM), thue nha san xuit san phim glc (OEM), ky cac hgp ding vai cac nha thiu phu (sub-contractors)...
Ve CO ban, mgt chuoi gia tri dugc chia thanh ba giai doan chinh. Thugng nguIn g6m cac cong doan nghien ciiu va triln khai (R&Ds), thilt kl, san xuit cac bg phan linh kien chinh.
Trung nguIn gIm cong doan lip rap, gia c6ng.
Ha nguIn la tilp thj, xay dung mang luoi luu thong, khai thac va tilp can thi truong. Trong mOt chuoi gia tri, gia tri gia tang dugc tao ra nhieu nhit a nhihig khau nhu R&D, marketing, thilt kl va phan phii, con khau san xuit, gia c6ng va lip rap la khau tao ra gia tri gia tang thip nhit. Chinh vi ly do nay, cac cong ty
xuyen quic gia cua cac nuac phat triln voi thuong hieu nli tieng thi gioi thuang tap trung vao cac khau tao ra gia tri gia tang cao, con nhung khau tao ra gia tri gia tang thip thuong dugc ehuyen ra nuac ngoai, trong d6 chii ylu la ehuyen cho cac doanh nghiep ngi dia ciia cac nuoc dang va kem phat trien.
Trong chuoi gia tri toan cau ich6ng the kh6ng nhae tai 3 dac diem quan trgng. Thie nhdt, chuoi gia tri toan cau tao ra lien ket giura cac doanh nghiep ciia cac qu6c gia khac nhau th6ng qua kha nang hgp tac lam viec trong chuli. Dac diem nay d6i h6i nhiing nguoi quan ly chuli gia tri phai c6 chinh sach dieu ph6i tot de dua ra nhiing quyet dinh kip thai qua trinh van hanh cua chu6i. Thie hai, tat ca cac khau trong chuli gia tri toan cau deu lu6n phai dugc tuan theo mgt tieu chuan va Ui6n can dugc cai tien de c6 the tang kha nang canh tranh vai cac chuoi khac. Thie ba, chuli gia tri toan cau thanh c6ng kbi lgi nhuan trong chuoi dugc chia se mgt each hgp ly cho cac ben tham gia vao chuoi de cac ben tham gia c6 them dgng lyre phat huy hit vai tr6 ciia minh trong chuoi.
2. Thuc trang thau tom chuoi gia tri thong qua M&A
Tir viec xem xet ban chat va dac diem ye chuli gia tri c6 thi nhan thiy, viec xay dung thanh c6ng mgt chuli gia tri hieu qim la kh6ng hi don gian va ca hgi de cac c6ng ty ngi dia ciia cac quoc gia dang phat triln nhu Viet Nam co thi thilt lap va dilu hanh nhiing chuoi gia trj bieu qua tren quy mo toan ciu la v6 cimg kho khan. Do d6, thay bing viec xay dung mgt chuli gia tri mai, cac c6ng ty ngi dia ciia cac quic gia dang phat trien hoan toan co the thau t6m mgt chuoi gia tri toan ciu da c6 sSn th6ng qua hinh thiic sap nhap va mua lai c6ng ty.
Nhieu c6ng ty ngi dja ciia mgt s6 qu6c gia mgt thai timg bi xlp vao danh sach cac quoc gia dang phat triln nhu Han Quic, Singapore, Dai Loan...da sii dung binh thiic M&A c6ng ty de thau t6m nhiing chuoi gia tri toan ciu c6 sSn va
NhOng vin di KINH i t Mk CHJNH TRj TH^ G\6f\ S6 4(180) 2011- 21
Ca hgi thau torn chuoi gia trj toan ciu.. Nguyin Viet Khoi - Nguyin Thanh Lu'g'ng
quap ly, dieu hanh hieu qua. Gan day nhat, nhieu doanh nghiep Trung Quoc da di theo con duang nay de thau t6m nhiing chu6i gia tri trong mgt s6 nganh nhu Cong ty dien tir Lenovo Trung Qu6c mua lai thuang hieu may tinh xacb tay nli tilng IBM ciia My, hay truong hgp Cong ty 6 to Thugng Hai cua Trung Quoc mua lai C6ng ty san xuit 6 t6 MG Rover ciia Anh, hay C6ng ty san xuat thiet bj gia dung Ion nhat Trung Qu6c Haier mua lai cac chi nhanh c6ng ty xuyen quoc gia co san pham lien quan tai hg tai Trung Qu6c, hay nhu Ngan hang Ion nhit Trung Qu6c ICBC ciing da chi ra 5,6 ty USD de mua 20% c6 phan ciia ngan, hang Standard Bank ciia Nam Phi vai muc dich thilt lap mgt mang luoi cung cap dich vu cho cac cong ty diu khi va khai mo Trung Quoc dang boat dgng tai Nam Phi... Day ciing chinh la ca hgi giiip cac qu6c gia dang phat trien dinh vi lai vai tr6 cua minh trong ban dl kinh te thi giai, giiip cac qu6c gia nay tang kha nang canh tranh, quang ba binh anh qu6c gia... Do vay, cac cong ty ngi dia hang diu cua Viet Nam hoan toan c6 thi sir dung hinh thiic sap nhap va mua lai. Th6ng qua hinh thiic sap nhap va mua lai, cac c6ng ty se co CO bgi mo rgng nhanh chong boat dgng ra thi truang nuac ngoai, giam chi phi va thai gian xay dung mgt chu6i gia tri mai ma chua chic CO bieu qua. bang cbu6i gia tri da co sin cua cac c6ng ty xuyen qu6c gia. Viec thau t6m mgt cbu6i gia tri toan cau cua cac c6ng ty ngi dja c6 the la: i) M&A theo ehiiu ngang (Horizontal M&A giiia cac c6ng ty canh tranh trong ciing nganh). Hinh thiic nay bi tac dgng bai su phat trien cua cong nghe va qua trinh tu- do hoa thuong mai. N6 khiln cac c6ng ty thuc hien tai ca ciu nganh tren pham vi toan ciu bang each hgp nhat cac ngu6n lire. Cac cong ty sap nhap va mua lai nham huong tai muc dich hiep luc va c6 dugc thj phan lan ban. Nhiing vu mua lai va sap nhap theo hinh thiic nay thuang diln ra trong nhung nganh c6ng nghiep diln hinh nhu dugc phim, xang diu, 6 t6, va cac nganh c6ng nghiep dich vu; ii) M&A theo ehiiu doc (Vertical M&A giiia cac cong ty c6 quan
he voi tu each la nguai mua, nguoi ban va nha cung cip va khach hang). Hinh thiic nay xay ra khi cac c6ng ty muon giam thieu chi phi giao dich bay kbi c6ng ty kh6ng chac chan ve lgi nhuan co dugc trong m^ng luoi san xuat. Cac vu mua lai va sap nhap trong truong hgp nay thuang diln ra giiia cong ty voi cac nha cung cap cac linh kien, phu lieu cho hg. Tir giiia nhung nam 1990, tim quan trgng ciia M&A theo chieu dge ngay mgt tang len do su phat triln cua mang luoi san xuat toan cau; iii) M&A ket hop (Conglomerate M&A giira cac c6ng ty trong cac ITnh vuc khac nhau duoi hinh thiic tap doan). Hinh thirc nay dugc thuc hien nham da dang hoa riii ro va tra nen kha ph6 bien tir sau thai ky bimg no ciia M&A vao cu6i nhung nam 1980.
Hien nay, tai Viet Nam, s6 v\i mua lai va sap nhap dang tang truang nhanh ch6ng. Theo nghien ciiu cua Pricewaterhouse Coopers Viet Nam va Thomson Reuters, miic tang trudng gia trj giao djch M&A cua Viet Nam da cao ban miic nam 2008 la 2%, vai gia tri la 1,138 ty USD, trong d6, gia trj bgp d6ng ma cac c6ng ty nuac ngoai mua va sap nhap cac c6ng ty Viet Nam tang 18%. S6 hgp ding giao dich dat 295, tang 77% so vai nam 2008, trong d6, dang chii y la so hgp dong giiia cac c6ng ty trong nuoc tang 133%, len 200 bgp ding. C6 thi thiy, trong may nam qua, so lugng hgp d6ng M&A 6 Viet Nam tang kha nhanh, nhung van con each biet kha xa so vai miic do cua cac thj truang phat trien. Trong nam 2009, ting gia tri hgp ding M&A a Trung Quoc dat 101,579 ty USD va D6ng Nam A la tren 46 ty USD.
Trong sl cac thuong vu thanh cong a Viet Nam, da sl la cac thuong vu M&A cua c6ng ty xuyen qu6c gia dli vai cac cong ty ngi dja Viet Nam hoac giua cac c6ng ty ngi dja Viet Nam vai nhau, con s6 thuong vu cac doanh nghiep ngi dja Viet Nam mua lai cac chi nhanh ciia cac c6ng ty xuyen quic gia con rit khiem tin. Mac dil thuc te chiing ta dang c6 nhiing ting c6ng ty vai sl v6n len tai hang ty USD va khiing hoang kinh tl cung la mgt ca hgi tit dl mua lai nhiing thuong hieu tbi giai.
22 -Nhiing vin di KINH it Mk CHINH TRj IHt Gidi S6 4(180) 2011
Ca hgi thau torn chuoi gia trj toan ciu.
D6 thi I: T6ng so gia tri Mi&A t^i Viet Nam giai do^n 2003 - 2009
Dan vi: Trieu USD
2000 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Ngudn: A VM Vietnam, Bdo cdo M&A Viet Nam 2009 vd triin vong 2010.
Do thi 2: Ting so thu-cng vy M«&A thanh cong taii Vift Nam giai doan 2003 - 2009
300 250 200 150 100 50 0
NguSn: A VM Vietnam, Bdo cdo M&A Viet Nam 2009 vd triin vong 2010.
41
23
NhOng vin di KINH i t Mk CHJNH TRj IHt G\Cn S6 4(180) 2011- 23
Ca hgi thau torn chuli gia trj toan ciu. Nguyin Viet Khoi - Nguyin Thanh Lu'O'ng
Do thi 3: Hoat dgng M&A Viet Nam nam 2009 tinh theo quoc tich
15.38%
40.00%
40,00%
D D N DU'O'C ngoai mua DN nu'dc ngoai
m DN nu'o'c ngoai mua DN Viet Nam
n DN Viet Nam mua DN nu'o'c ngoai
D DN Viet Nam mua DN Viet Nam
4.62%
Ngudn: A VM Vietnam, Bdo cdo M&A Viet Nam 2009 vd Triin vong 2010
Do do, de giup cac doanh nghiep ngi dia c6 tiem lire nam dugc nhiing chuoi gia trj toan cau cua cac c6ng ty xuyen qu6c gia thi Chinh phu Viet Nam can khuyen khich va tao dieu kien phat trien va ho trg cho mgt s6 boat dgng mua lai va sap nhap trong nhiing nganh quan trgng va c6 nhieu lgi the so sanh ciia Viet Nam, c6 co che khen thuang hoac tham chi g6p v6n vao nhung doanh nghiep ngi dja Viet Nam c6 y dinh thau t6m nhiing chuli gia trj toan cau c6 thuang hieu ciia cac cong ty xuyen qu6c gia, giiip cac c6ng ty ngi dja Viet Nam ehuyen dan vai tro tir nha san xuat gia c6ng sang nha san xuat c6 thuang hieu rieng vai gia tri gia tang cao ban va dugc the giai biet den. Tuy nhien, viec sap nhap va mua lai cong ty trong mgt s6 truong hgp se hinh thanh nhiing cong ty doc quyen. Trong truang hgp nay c6 the sir dung c6ng thiic tinh ty le tap trung CR (Concentration Ratio) hoac chi s6 Herfindahl-Hirschman de nhan biet dugc miic do doc quyen tren thj truong ciia mgt nganh.
Chi s6 Herfindahl-Hirschman:
i-i Trong do:
Sj-. Thj phan ciia cong ty i tren thi truang n: S6 c6ng ty tren thi truong
H: Chi so Herfindahl-Hirschman'
I CM so HERFINDDAHL-HIRSCHMAN cho bidt ndu ket qud chi so dual 1.000 thi thi truemg duac coi la khong doc quyen, tir LOGO din 1.800 duac coi la co kha nang doc quyin, tie 1.800 trd ten dupc coi Id doc quyen . Vi du: Thi truang X co 11 cong ty vai thj phdn:
A: 10%, B: 11%. C: 10%. D: 12%, E: 11%, F: 10%, G:
9%, H: 8%, 1: 6%, K: 7%. N: 6%. Truac khi co sdp nhap vd mua lai theo ehiiu doc, H = 70" + / / ' + /O' + 12^ + 11- + lOr + 9^ + 8^ + 6- + 7^ + 6^ = 911.
H<1.000, thi truang cgnh tranh hodn hao. Tuy nhien cong ty A, B, C va D quyit djnh thuc hien mua lai va sdp nhap, luc ndy tren thi truang con 8 edng ty vai chi sd H = 43^ + 11- + 10-' + g' + 8- + 6' + 7- + 6' = 2.i29. H> 1.800, thi trudng doc quyin.
IA -NhOng vin di KINH i t VA C H I N H TRj IHt Giai S6 4(180) 2011
Ca hoi thau torn chuoi gia th toan ciu.
Vai chi sl nay, chiing ta c6 thi tinh dugc kha nang dge quyen tai thi truang ngi dja cua mgt c6ng ty va can thiep bing each ngan cac c6ng ty thuc hien mua lai va sap nhap. Ngoai ra, mure do tap trung cua cac c6ng ty trong nganh sau cac vu mua lai va sap nhap ciing c6 the dugc xac dinh dua tren c6ng thiic tinh ty le tap trung CR (Concentration Ratio):
CRi
Z''
Trong do:
CR: Ty le tap trung
Si: Thi phan ciia c6ng ty lan thii i trong nganh
Th6ng thuang, ty le tap trung dugc tinh theo CR3 hoac CR5 ggi la ty le tap trung 6 miic ba va nam cong ty. Vi du: CR3 = 80%
cho biet 3 c6ng ty diing dau trong nganh da ehilm toi 80% thi phan. Voi ket qua CR3 co dugc, nlu CR3 c6 sl phan tram rit nho thi ta ggi do la thi truong canh tranh hoan hao, neu CR3 nh6 ban 65% ta ggi la canh tranh tuong dli, neu
CR3 lan hon 65% ta ggi la doc quyln nh6m, nlu CR3 xip xi 100% ta ggi la doc quyln.
Co rat nhieu con duang giiip cac c6ng ty ngi dia ciia nhiing nuac dang phat trien nhu Viet Nam so huu mgt chuoi gia trj toan cau va trong so cac con duang d6, hinh thiic sap nhap va mua lai c6ng ty c6 the la lira chgn phii hgp trong b6i canh hien nay, khi ma suy thoai kinh te toan cau dang khien cho gia tri co phieu ciia nhiing thuang hieu n6i tieng tra nen re ban bao gia het thi hinh thiic sap nhap va mua lai c6ng ty CO le se la mgt trong nhieu lira chon phu hgp.
Neu nhu c6 chien luge diing dan va kjp thai ngay trong giai doan nay, cac doanh nghiep Viet Nam hoan toan c6 kha nang so hiiu, dieu hanh va quan ly nhiing chuoi gia tri toan cau ma nhilu c6ng ty xuyen quic gia phai mat hang thap ky mai xay dung dugc*
Tai lieu tham khao:
1. Jeffrey F Rayport, John J. Sviokla (1996): Exploiting the Virtual Value Chain", The McKinsey Quarterly, No. 1.
2. Le Thi Ai Lam (2008): Mot sd vdn di ca bdn vi mgng ludi sdn xudt todn cdu. Tap chi Nhiing vin de Kinh tl va Chinh tri the gioi, Sl 10 (150).
3. Nguyin Viet Khoi (2009): Chinh sdch phdt triin ehudi gid tri todn cdu cua Trung Quoc, Tap chi Nhung vin dl Kinh tl va Chinh tri the gioi, so 2.
4. OECD Report (2007): Moving up the Value Chain: Staying Competitive in the Global Economy.
5. Raphael Kaplinsky (2004): Spreading the Gains from Globalization: What Can Be Learned from Value-Chain Analysis, Problems of Economic Transition, Issue: Volume 47, Number 2 . pp. 74 - 115.
NhOng vin di KINH i t Mk CHINH TRj TH^ GIOI S6 4(180) 2011- 25