THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014 35
Nhòn ra thïë giúái
THIÏËT K KÏË ““XANH” C CHO K KHÖNG G GIAN T THÛ V VIÏÅN H HIÏÅN À ÀAÅI
T
rong thïë giúái ngaây nay, tònh traång cuãa thiïn nhiïn àang àûúåc xem nhû möåt möëi àe doåa. Coá thïí liïåt kï möåt söë xu thïë bêët lúåi sau:- Sûå kñch hoaåt nhûäng bêët thûúâng cuãa tûå nhiïn (nuái lûãa phun traâo, àöång àêët, soáng thêìn, mûa àaá, löëc xoaáy, thúâi tiïët noáng-laånh lïn);
- Àö thõ hoáa tùng cao - sûå thu heåp khöng gian cho cêy xanh;
- Saãn sinh quaá nhiïìu raác thaãi vaâ chêët thaãi cöng nghiïåp;
- Sûå chiïëm ûu thïë cuãa nhûäng vêåt liïåu nhên taåo vaâ cùæt giaãm nhûäng vêåt liïåu tûå nhiïn, sûå lan röång khöng kiïím soaát àûúåc cuãa nhûäng vêåt liïåu coá haåi vaâ mêët dêìn caác vêåt liïåu coá lúåi;
- Sûå caån kiïåt taâi nguyïn thiïn nhiïn;
- Nguy cú thiïn thaåch rúi.
Cuöåc khuãng hoaãng möi trûúâng liïn quan àïën caã caác toâa nhaâ thû viïån: cuâng vúái sûå lan toãa cuãa caác cöng nghïå múái daânh cho viïåc àoåc thò cuöåc khuãng hoaãng saách in cuäng xuêët hiïån, do vêåy, mö hònh truyïìn thöëng vïì kho thû viïån cuäng cêìn àûúåc thay àöíi. Àiïìu naây cho thêëy, caác thû viïån àaä nùçm trong têm àiïím cuãa hoaåt àöång möi trûúâng vaâ khöng thïí àûáng ngoaâi cuöåc. Bïn caånh àoá, thïë giúái ngaây nay, khi xêy dûång caác toâa nhaâ thû viïån múái hay caãi taåo caác thû viïån hiïån coá, àïìu daânh sûå quan têm àùåc biïåt túái viïåc thiïët kïë möi trûúâng sinh thaái.
Nùm 2007, taåi Hoa Kyâ, phong traâo “Thû viïån xanh” (GreenLibrary) àaä àûúåc thaânh lêåp.
Hiïån phong traâo têåp húåp àûúåc 42 thû viïån
“xanh”, trong àoá göìm 41 thû viïån cuãa Hoa Kyâ vaâ möåt cuãa Canaàa.
Hún 121 thû viïån (chiïëm gêìn 5% toaân böå caác kiïíu nhaâ) àaä àûúåc chûáng nhêån theo hïå thöëng LEED (Àõnh hûúáng thiïët kïë vïì Nùng lûúång vaâ Möi trûúâng). Trong möåt hïå thöëng tûúng tûå laâ BREEAM cuãa Anh cuäng coá gêìn
200 nghòn toâa nhaâ, coân möåt triïåu cùn nhaâ àang chúâ kïët luêån thêím àõnh.
Chûúng trònh hoaåt àöång vò möi trûúâng cuãa thû viïån hiïån àaåi àûúåc thïí hiïån dûúái hònh thûác sau:
- Tröìng cêy/vûúân cêy, núi àïí moåi ngûúâi coá thïí thûúãng ngoaån;
- Thaânh lêåp möåt hïå thöëng taái chïë vêåt liïåu cho thû viïån cuãa baån vaâ giuáp àúä trong viïåc töí chûác chûúng trònh tûúng tûå cho caác thû viïån thaânh viïn vaâ caác thû viïån lên cêån.
- Nhêån chùm soác, baão vïå möåt cöng viïn/khu rûâng;
- Thu doån vïå sinh khu vûåc búâ söng hay cöng viïn, khu vûåc lên cêån;
- Taåo ra möi trûúâng söëng thñch húåp àöëi vúái giúái àöång thûåc vêåt hoang daä;
- Töí chûác mua baán/trao àöíi saách cho ngûúâi dên thaânh phöë;
- Goáp phêìn truyïìn baá tû tûúãng sûã duång vêåt liïåu taái chïë, tiïët kiïåm taâi nguyïn thiïn nhiïn;
- Trúã thaânh möåt àõa àiïím, möåt trung têm truyïìn baá nhûäng kiïën thûác vïì möi trûúâng, möåt hònh mêîu vïì haânh vi möi trûúâng;
- Thûåc hiïån viïåc xêy dûång thû viïån múái hay caãi taåo toâa nhaâ thû viïån cuä bùçng mö hònh möi trûúâng theo quy trònh coá traách nhiïåm, húåp lyá vaâ baão töìn taâi nguyïn.
Kiïën truác möi trûúâng hiïån àaåi àûúåc àùåc trûng búãi hai xu hûúáng àöëi lêåp vaâ loaåi trûâ lêîn nhau. Xu hûúáng thûá nhêët - viïåc xêy dûång vaâ kiïën truác möi trûúâng hiïån àaåi àaä trúã thaânh nïìn taãng cho “nhûäng toâa nhaâ thöng minh”, vaâ nhû vêåy cuäng àuã àïí laâm cho viïåc xêy dûång trúã nïn phûác taåp hún, mang tñnh chuyïn sêu vïì khoa hoåc hún, do vêåy, chi phñ cuäng töën keám hún trong quaá trònh xêy dûång; Xu hûúáng thûá hai - thiïët kïë möi trûúâng - laâ sûå cöë gùæng àïí tiïëp cêån hún nûäa nhûäng vêën àïì vïì möi trûúâng àïën
Nhòn ra thïë giúái
36 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014
con ngûúâi, taåo cú höåi cho con ngûúâi tham gia vaâo hoaåt àöång möi trûúâng àûúåc dïî daâng hún.
Trong trûúâng húåp naây, toâa nhaâ thû viïån khöng àûúåc xem nhû laâ möåt àöëi tûúång coá thïí tñch nhêët àõnh, maâ àûúåc xem nhû möåt möi trûúâng sinh söëng, töìn taåi thûúâng ngaây. Vaâ nhiïìu thû viïån àang cöë gùæng laâm cho möi trûúâng söëng naây thûåc sûå thên thiïån vúái möi trûúâng. Coá thïí chia ra laâm hai loaåi hònh thû viïån “xanh”:
- Loaåi hònh thûá nhêët - thû viïån-biïn giúái.
Thû viïån nùçm trïn ranh giúái giûäa hai möi trûúâng - àö thõ vaâ thiïn nhiïn (khung caãnh vuâng ngoaåi ö hoùåc cöng viïn). Trong trûúâng húåp naây, dûå aán àûúåc thûåc hiïån theo cöng thûác àaä àûúåc quy ûúác: “Thiïn nhiïn + Kiïën truác = Thû viïån”.
Loaåi hònh thûá hai - thû viïån-öëc àaão. Thû viïån “xanh” seä laâ möåt hoân àaão tûå nhiïn trong kiïën truác xêy dûång cuãa thaânh phöë vúái viïåc taåo nïn möåt hïå thöëng khöng gian ài keâm vúái noá:
Möi trûúâng thaânh phöë àö thõ hoáa - Kiïën truác thû viïån “xanh” - Thiïn nhiïn. Nhû vêåy, thû viïån àang caånh tranh vúái möåt loaåi hònh àûúåc goåi laâ cöng viïn mini àang rêët phöí biïën trong nhûäng nùm gêìn àêy.
Chuáng ta haäy cuâng xem möåt söë vñ duå vïì caác thû viïån loaåi hònh àêìu tiïn. Àùåc biïåt trong söë àoá laâ thû viïån Cöng cöång Bozeman (Bozeman Public Library), tiïíu bang Montana, Hoa Kyâ.
Toâa nhaâ thû viïån àûúåc thiïët kïë song song vúái viïåc xêy dûång laåi toaân böå caãnh quan - nhû möåt ranh giúái giûäa thiïn nhiïn vaâ möi trûúâng àö thõ. Khu tiïëp giaáp vúái thû viïån coá nhûäng con àûúâng ài daåo dêîn vaâo nuái (Thaânh phöë Bozeman nùçm giûäa möåt thung luäng, àûúåc bao quanh búãi daäy nuái Rocky nöíi tiïëng). Kiïën truác cuãa toâa nhaâ thû viïån cho thêëy sûå tûúng phaãn cuãa gaåch, àaá vaâ bï töng (möåt löëi thïí hiïån caác loaåi vêåt liïåu tûå nhiïn). Thaânh phêìn “xanh” laâ yïëu töë chñnh cuãa khu daânh cho baån àoåc, àûúåc xem laâ caách taåo hònh cho nöåi thêët. Kïët quaã cho thêëy, viïåc kiïën truác vaâ thiïët kïë thû viïån
“xanh” chñnh laâ nhûäng ûu thïë mang tñnh caånh tranh cuãa thû viïån.
Möåt vñ duå khaác - hai chi nhaánh cuãa thû viïån thuöåc thaânh phöë Ann Arbor (Thû viïån Khu vûåc Ann Arbor), tiïíu bang Michigan, Hoa Kyâ (Ann Arbor - laâ trung têm àaåi hoåc nöíi tiïëng nùçm trïn búâ söng Huron, chaãy vaâo höì Huron, möåt trong nùm Nguä Àaåi Höì).
Chi nhaánh úã Creek Mallets (Mallets Creek Branch). Toâa nhaâ cuãa chi nhaánh naây (möåt trong böën chi nhaánh cuãa thû viïån) àûúåc xêy dûång vaâo nùm 2004. Khi thiïët kïë toâa nhaâ, muåc tiïu àaä àûúåc àùåt ra - àoá laâ taåo möåt khu àêët baão vïå vûäng chùæc lûu vûåc söng khoãi sûå ö nhiïîm.
Sûác chûáa cuãa chi nhaánh naây laâ 500 nghòn cuöën. Caác yïëu töë cuãa yá tûúãng “xanh” laâ: maái nhaâ maâu xanh laá cêy, böën kñnh cûãa trúâi àïí lêëy aánh saáng vaâ àöëi lûu. Maái nhaâ maâu xanh laá cêy seä laâm êëm vaâo muâa laånh vaâ maát hún vaâo muâa noáng. Saân àûúåc laâm bùçng göî xöëp; tûúâng - tûâ nhûäng vêåt liïåu taái chïë. Hïå thöëng chiïëu saáng tûå nhiïn cuãa toâa nhaâ naây àûúåc thiïët kïë rêët húåp lyá.
Chöî ngöìi cho ngûúâi sûã duång àûúåc àùåt úã caác võ trñ ngay gêìn caác ö cûãa àïí coá thïí laâm viïåc lêu dûúái aánh saáng tûå nhiïn. Caác cûãa söí àûúåc böë trñ doåc theo trêìn xung quanh toaân böå toâa nhaâ.
Möåt chi nhaánh khaác cuãa thû viïån - àoá laâ Trevervud (Traverwood Branch). Toâa nhaâ coá hònh chûä L tröng vaâo rûâng. Baãn kiïën truác cuãa toâa nhaâ gêëp khuác tröng giöëng nhû möåt dêëu hoãi. Löëi vaâo thû viïån thu huát sûå chuá yá búãi hònh maái döëc, cêëu truác cuãa noá göìm hai caánh.
Möåt kiïën truác khaác, àoá laâ toâa nhaâ thû viïån Cöng cöång Whistler (Whistler Public Library), tónh bang British Columbia, Canaàa. Hûúáng àeåp cuãa toâa nhaâ thû viïån, cuâng vúái viïåc noá àûúåc àùåt úã möåt àiïím quan troång, núi maâ tûâ àoá thang maáy coá thïí qua caác khu vûåc coá phong caãnh nuái àöìi vúái nhûäng khung caãnh tuyïåt àeåp, laâm cho toâa nhaâ thû viïån trúã thaânh möåt àiïím chñnh vïì kiïën truác cuãa núi naây. Àaáng chuá yá laâ maái nhaâ döëc cuãa toâa nhaâ coá möåt àöå nghiïng àaáng kïí, nhùçm
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014 37
Nhòn ra thïë giúái
àiïìu chónh àöå tröi cuãa tuyïët. Bïn dûúái toâa nhaâ laâ möåt gara ngêìm.
Chuáng ta haäy cuâng xem xeát möåt vaâi vñ duå vïì thû viïån-öëc àaão. Viïåc sûã duång löëi êín duå naây khöng phaãi laâ ngêîu nhiïn, búãi vò, àïí phuâ húåp vúái nhûäng chûác nùng xaä höåi vöën coá cuãa noá thò thû viïån cêìn phaãi trúã thaânh möåt öëc àaão thûåc sûå vïì vùn hoáa, giaáo duåc, gòn giûä taâi saãn quöëc gia, trñ tuïå vaâ chuã nghôa nhên vùn giûäa möi trûúâng àö thõ hoáa àang khöng ngûâng lêën aát.
Khöng gian àoåc úã Hoåc viïån thuá y Hoaâng gia thuöåc Àaåi hoåc London (University of London, the Royal Veterinary College) àûúåc thiïët kïë khaá àöåc àaáo. Àêy laâ vñ duå vïì mö hònh àûúåc goåi laâ mö hònh khöng gian. “Núi àoåc saách” (möåt quaán caâ phï coá àuã aánh saáng) àûúåc sùæp xïëp giûäa thû viïån, viïån baão taâng vaâ quaán caâ phï daânh cho sinh viïn, tûâ àoá coá thïí quan saát àûúåc qua caác ö tuã kñnh (trong àoá - laâ nhûäng khung xûúng àöång vêåt), nhûäng chiïëc tuã kñnh naây taåo nïn aánh saáng khuïëch taán, thñch húåp cho viïåc àoåc. Kïët quaã àaä cho thêëy, khöng gian naây tiïån lúåi cho ngûúâi àoåc cuäng nhû viïåc àoåc saách.
“Núi àoåc saách” laâ àiïím quan troång cuãa khöng gian bïn trong möåt thû viïån. Möåt phoâng àoåc hoaåt àöång theo nguyïn tùæc “hai trong möåt” cho pheáp tiïët kiïåm àûúåc àaáng kïí vïì khöng gian vaâ aánh saáng tûå nhiïn, luöìng aánh saáng tûå nhiïn duy nhêët bao göìm hai mûác àöå cuâng möåt luác. Nhûäng vñ duå tûúng tûå vïì thiïët kïë khöng gian nöåi thêët cuãa thû viïån coá thïí thêëy ngay trong hoaåt àöång xêy dûång thû viïån cuãa Hoa Kyâ.
Möåt mö hònh khaác vïì thiïët kïë khöng gian nöåi thêët cuãa thû viïån àûúåc thûåc hiïån taåi Trung têm nghiïn cûáu Brighton (Brighton Research Centre) (úã Àöng Sussex, Anh). Khöng gian daânh àïí laâm viïåc vaâ àoåc - nhûäng têm àiïím cuãa
“sûå kïët tinh” mang tñnh cöång àöìng laâ möåt phêìn cuãa “àûúâng phöë coá maái che” giûäa caác khu nhaâ úã, hoåc têåp vaâ thûúng maåi.
Möåt vñ duå nûäa - àoá laâ thû viïån khu vûåc Thornton Health (Thornton Health Library), möåt trong 13 thû viïån cuãa maång lûúái thû viïån thuöåc quêån Croydon úã Nam London. Taåi àêy, dûå aán múã röång thû viïån vúái muåc àñch höî trúå khaã nùng tiïëp cêån àïën thû viïån cuãa nhûäng ngûúâi khuyïët têåt phaãi sûã duång xe lùn vaâ xêy dûång caác phoâng chúi cho treã em àaä àûúåc thûåc hiïån.
Vñ duå sau àêy seä cho thêëy möåt caách roä raâng rùçng, thû viïån hoaân toaân coá thïí trúã thaânh möåt têm àiïím thûåc sûå trong cöång àöìng cuãa mònh.
Thû viïån Clapham (Clapham Library), nùçm úã têìng möåt cuãa chung cû 12 têìng, àaä trúã thaânh möåt àiïím quan troång trong àúâi söëng cuãa ngûúâi dên úã núi naây.
Dûåa vaâo viïåc phên tñch caác dêîn chûáng vïì thû viïån “xanh”, coá thïí ài àïën möåt söë kïët luêån sau:
- Thû viïån - àoá khöng chó laâ nhûäng gò úã bïn trong toâa nhaâ àoá, maâ thû viïån - àoá laâ sûå kïët húåp haâi hoâa giûäa nöåi thêët bïn trong vaâ khöng gian caãnh quan àûúåc töí chûác bïn ngoaâi;
- Thû viïån - khöng phaãi laâ àöëi tûúång àûáng ngoaâi cuöåc, maâ laâ möåt khu vûåc taåo ra yá tûúãng cho tûúng lai, trong àoá nhûäng vêën àïì vïì möi trûúâng àang ngaây caâng trúã nïn coá yá nghôa hún.
- Caác dûå aán vaâ viïåc thûåc hiïån thû viïån
“xanh” thaânh cöng hún úã nhûäng núi àûúåc aáp duång nhûäng tiïu chuêín vïì möi trûúâng, coá caác chuyïn gia tû vêën vaâ coá sûå höî trúå vïì taâi chñnh àïí àaáp ûáng nhûäng tiïu chuêín naây.
- Caác dûå aán vïì möi trûúâng vaâ viïåc thûåc hiïån chuáng khöng chó gùæn vúái viïåc baão vïå caác nguöìn taâi nguyïn cuãa möi trûúâng tûå nhiïn, maâ coân gùæn vúái möi trûúâng xaä höåi (vúái sûå söëng cuãa cöång àöìng) vaâ vúái hiïåu quaã kinh tïë khu vûåc àoá.
- Cêìn cöë gùæng giaãi quyïët caác vêën àïì vïì möi trûúâng vaâ song song vúái àoá laâ caác vêën àïì phaát triïín thû viïån múã.
Nguyïîn Tuá Quyïn(lûúåc dõch) (Nguöìn: Nauchny i Tekhnicheskie Biblioteki, 2014, 2, 38-43)
