CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA Nguyễn Minh Châu

(1)

OLM.VN, BINGCLASS.COM 1

I. TÌM HIỂU CHUNG 1. Tác giả

2. Tác phẩm

II. TÌM HIỂU CHI TIẾT 1. Tình huống truyện:

Tình huống truyện trong “Chiếc thuyền ngoài xa”: Là tình huống nhận thức, được tạo dựng bởi những phát hiện đầy nghịch lí.

a. Tình huống của những phát hiện trên bờ biển.

* Phát hiện thứ nhất - về cái tuyệt mĩ, tuyệt thiện:

- “Cảnh đắt trời cho”: Sau gần 1 tuần lễ phục kích, cảnh tượng tuyệt đẹp đã hiện ra.

+ Hình ảnh chiếc thuyền thơ mộng, thanh bình xuất hiện giữa bầu sương mù trắng như sữa lại pha chút hồng hồng do ánh mặt trời chiếu vào.

+ Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im như tượng trên chiếc mui khum khum đang hướng mặt vào bờ.

-> Là bức họa diệu kỳ do thiên nhiên ban tặng cho con người: “Như bức tranh mực tàu của một danh họa thời cổ. … Toàn bộ khung cảnh từ đường nét đến ánh sáng đều hài hòa và đẹp, một vẻ đẹp thực đơn giản và toàn bích.” -> Là sản phẩm quý hiếm của hóa công mà trong đời người nghệ sĩ nhiếp ảnh nào cũng khao khát được chứng kiến.

- Cảm nhận của người nghệ sĩ:

+ Thấy rung động, bối rối, thấy trái tim mình như có cái gì bóp thắt vào.

+ Thấy tâm hồn mình được thanh lọc, gột rửa: bản thân cái đẹp, chính là đạo đức.

+ Thấy hạnh phúc vì được ngắm vẻ đẹp tuyệt mĩ, tuyệt thiện của thiên nhiên.

=> Trong giây phút ấy, Phùng đã bấm liên thanh một hồi hết ¼ cuốn phim để thu vào chiếc Pra-ti-ca cái khoảnh khắc hạnh phúc tràn ngập tâm hồn mình, do cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh mang lại.

(2)

* Phát hiện thứ hai – về hiện thực cuộc sống:

- Sự thật kinh ngạc:

+ Đằng sau cái đẹp toàn mĩ là hiện thân của cái xấu, là hiện thực trần trụi.

+ Đằng sau cái đẹp được gọi là toàn thiện là hiện thân của cái ác, là cảnh tượng tàn nhẫn, điển hình của bạo lực gia đình.

=> Đằng sau cái đẹp toàn mĩ là cái hiện thực trần trụi.

Đằng sau cái đẹp toàn thiện là cái xấu, cái ác.

+ Cảm nhận của nghệ sĩ Phùng: “kinh ngạc đến thẫn thờ”, “mấy phút đầu cứ đứng há mồm ra mà nhìn”, “chết lặng”…không thể ngờ đằng sau cái đẹp chính là cái hiện thực trần trụi. Vừa mấy phút trước anh đã phát hiện: bản thân cái đẹp là đạo đức. Thì tới thời điểm này, anh chẳng còn thấy cái đẹp là tận thiện, tận mĩ nữa mà đó là hiện thực trần trụi, là cái xấu, cái ác.

* Ý nghĩa của tình huống: Mang đến cho Phùng cũng như người đọc những nhận thức về cuộc sống:

- Cuộc sống không hề đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng rất nhiều nghịch lý. Cuộc sống luôn tồn tại những điều tốt – xấu, thiện – ác.

- Đừng bao giờ nhầm lẫn hiện tượng và bản chất, đừng bao giờ nhầm lẫn giữa hình thức bề ngoài với nội dung thực chất bên trong; đừng vội đánh giá sự vật, con người ở dáng vẻ bên ngoài hào nhoáng mà phải tìm hiểu thực chất bề sâu đằng sau vẻ ngoài ấy.

-> Đó là những phát hiện sâu sắc mà NMC muốn truyền tải tới người đọc.

b. Tình huống ở tòa án huyện với câu chuyện của người đàn bà hàng chài:

* Nguyên nhân dẫn đến tình huống này:

- Nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng sau một tuần lễ phục kích đã chứng kiến được cảnh đắt trời cho, rồi sau đó nhận ra đằng sau cái đẹp là cái xấu, đằng sau cái thiện là cái ác.

- Có sự xuất hiện của người đàn bà hàng chài ở tòa án huyện. Chánh án Đẩu với sự hiểu biết về pháp luật đã có sự khuyên nhủ rất tự tin, khuyên người đàn bà hàng chài bỏ chồng. Anh đưa ra giải pháp cho người đàn bà đó là li hôn.

- Trái với những hành động và thiện chí của chánh án Đẩu, người đàn bà phản ứng đầy bất ngờ, gần như van xin: “Con lạy quý tòa. Quý tòa bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó.” -> Lời khẩn cầu không thể bỏ chồng.

(3)

- Lời khẩn cầu khiến chánh án Đẩu bật lên như cái lò xo: “Sao, sao…” còn Phùng thì “thấy căn buồng lồng lộng gió biển như bị hút hết không khí”. Hai người cùng đồng thanh: “Không thể hiểu nổi, không thể hiểu được”. Đây chính là sự dồn đuổi của nhận thức.

- Người đàn bà hé mở lí do: Chánh án Đẩu và nghệ sĩ Phùng chỉ có lòng tốt chứ không có những trải nghiệm thực tế, thực sự hiểu cho tình cảnh của chị.

* Câu chuyện của người đàn bà hàng chài kể về cuộc đời mình:

- Chuyện về sự gắn kết của người đàn bà, con nhà khá giả nhưng xấu xí với anh con trai của gia đình làng chài sống ở dưới thuyền.

- Cuộc sống gia đình bắt đầu rơi vào bi kịch vì họ đẻ rất nhiều con. Thuyền chật, cuộc sống trên thuyền vốn đã bấp bênh nay lại càng bấp bênh hơn -> dần rơi vào quẫn bách.

- Người chồng vốn là người đàn ông cục tính nhưng hiền lành, vốn không bao giờ đánh vợ nhưng gia cảnh khiến anh bế tắc, uất ức, anh chỉ có một cách giải tỏa là lôi vợ ra đánh.

* Ý nghĩa: Đó là sự vỡ lẽ của nghệ sĩ Phùng:

- Nhận thức về con người:

+ Về chánh án Đẩu: Mới chỉ đứng trên phương diện của luật pháp mà chưa hiểu được lí lẽ của cuộc đời.

+ Về các thành viên của gia đình hàng chài:

• Người đàn bà hàng chài: Đằng sau vỏ bọc u mê, tăm tối, thất học kia lại là người trải đời sâu sắc, ẩn chứa vẻ đẹp của sự bao dung, của tình mẫu tử, có tình yêu thương con bao la vô bờ bến, thấu hiểu chồng.

• Gã chồng vũ phu: Gã không chỉ là tội nhân mà gã còn là nạn nhân của hoàn cảnh. Vì hoàn cảnh xô đẩy, quẫn bách mới sinh ra thô bạo và vũ phu. Anh ta đáng trách nhưng ở một khía cạnh nào đó cũng đáng cảm thông.

• Thằng Phác: Đằng sau hành động vô đạo, trái với luân thường đạo lý là tình yêu thương mẹ vô bờ bến, tình yêu thương bế tắc.

=> Nhân vật nhận ra thêm một tầng nhận thức mới: đằng sau cái xấu, cái ác kia cũng chứa đựng cái đẹp, chứa đựng điều cần cảm thông, chia sẻ.

- Nhận thức về căn nguyên của tội ác: Tội ác không phải từ phía địch, không phải do ma men dẫn đường, không phải do rượu chỉ lối; cũng không phải do bản chất mà là do hoàn cảnh đói nghèo, tăm tối, thất học xô đẩy mà ra, khiến con người bị tha hóa.

(4)

+ Phùng nhận ra căn nguyên của cái ác đó là từ phía địch.

+ Phùng cho rằng căn nguyên của cái ác là do rượu, do con ma men dẫn đường.

+ Phùng cũng thấy rằng căn nguyên của tội ác không phải xuất phát bản chất con người của gã đàn ông.

+ Căn nguyên tội ác thực chất là do hoàn cảnh thất học, tăm tối, đói nghèo mà ra.

- Về giải pháp xã hội:

+ Li hôn -> Theo cách lí luận cả người đàn bà hàng chài đây là giải pháp không khả thi.

+ Hòa thuận, tiếp tục chung sống -> đây là giải pháp lí tưởng nhưng khó để tin tưởng người chồng, sau khi được giáo dục sẽ không dùng bạo lực nữa.

+ Từ chối, tẩy chay, không lấy chồng -> không tuân thủ quy luật sinh tồn -> không được.

+ Cách mạng chăm lo cho đời sống người dân hàng chài. Giải pháp này thực chất giống với suy nghĩ và hành động của chánh án Đẩu, tuy cũng tốt đẹp nhưng không thực tế.

=> Các giải pháp đưa ra đều không thực hiện được.

- Về cuộc đời và trách nhiệm của người nghệ sĩ:

+ Cuộc đời đa sự, con người đa đoan, luôn đan xen nhiều thuận lí và nghịch lí.

+ Người nghệ sĩ: không thể đứng từ xa, chỉ dùng cái nhìn hời hợt để quan sát, muốn hiểu được cuộc đời thì buộc phải dấn thân, giải quyết mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống.

- Về chính mình: Phùng nhận ra vai trò và trách nhiệm của người nghệ sĩ trước cuộc đời.

c. Tình huống một chuyến đi:

* Tái hiện tình huống một chuyến đi:

- Bắt đầu chuyến đi theo yêu cầu của vị trưởng phòng khó tính:

+ Cần chụp một bức ảnh giống như bộ lịch đang có để hoàn thiện bộ lịch ấy.

+ Cần một bức ảnh buổi sớm có sương mù (dù đã là tháng 7, không có sương).

-> Nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng khi khoác máy ảnh lên đường để thực hiện theo yêu cầu của vị trưởng phòng cũng có nghĩa là anh đang dập khuân theo những quan điểm nghệ thuật mà vị trưởng phòng đã áp đặt lên anh.

- Chuyến đi đã khiến anh vỡ lẽ: Nghệ thuật phải gắn liền với đời sống.

(5)

- Kết thúc chuyến đi:

+ Nghệ sĩ Phùng quay trở về Hà Nội, nộp lại bức ảnh theo đúng yêu cầu của vị trưởng phòng. Bức ảnh ấy được chọn in trong bộ lịch và treo trên tường trong những gia đình sành nghệ thuật.

+ Tuy nhiên anh có một sự li khai quyết liệt với thứ nghệ thuật mà vị trưởng phòng đề xuất và áp đặt lên anh. Đó là hiện thực cuộc sống.

* Những nhận thức của nghệ sĩ Phùng:

- Về mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống.

- Về thiên chức và trách nhiệm của người nghệ sĩ.