CÁICACHHÀNH
CHÍNH
TIẾP TỤC ĐẨY MẠNH CÀI CÁCH Tổ CHỨC BỘ MÁY HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC Ờ TRUNG ƯƠNG
vũ
HẢINAM (
*(**) )
(*) TS; Vụ trưởng Vụ Tổ chức - Biên chế, Bộ Nội vụ
(**) Bài viết trong Kế hoạch tuyên truyền tiếp tục xây dựng nền hành chính dân chủ, chuyên nghiệp, hiện đại, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, có năng lực kiến tạo phát triển, liêmchính, phục vụ nhân dân
Tóm tắt: Những kết quả đạt được về đổi mới, sắp xếp bộ máy hành chính nhà nước ở Trung ương thời gian qua là rất quan trọng. Tuy nhiên, để đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựngnền hành chínhdân chủ, chuyên nghiệp, hiện đại, tinh gọn, hiệu lực, hiệuquả, có năng lực kiến tạo phát triển, liêm chính, phục vụ Nhân dân, cần tiếp tục cải cách tổ chứcbộ máy hành chínhnhà nước ở Trung ương tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả.
Từ khóa: Bộ máy hành chính; cải cách hành chính; Trung ương.
Abstract: Achievements of the reformandarrangement of the state administrative system have beenplaying a crucial role in recent years. However, to meetthe requirements and tasks of developing the democratic administrative system that is professional, modern, streamlined, effective, and efficient, and qualified to engineerthe development, and transparent and dedicated to serving thepeople, it is necessaryto continue the reform of the state administrativesystem ofthe central government in a streamlined, effective, and efficient manner.
Keywords: Administrative system; administrative reform; central government.
Ngàynhận bài: 10/5/2022 Ngày biên tập: 21/6/2022 Ngày duyệt đăng: 18/7/2022
1. Tình hình cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước ở Trung ương trong thời gian qua
Trong những năm gần đây, với vị trí, vai trò được hiến định trong Hiến pháp năm 2013, các quyđịnh về tổ chức và hoạt động của Chính phủ được hoàn thiện hơn; theo đó, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước của Chính phủ trên các mặt củađời sống xã hội từng bước được nâng cao và có nhiều đổi mới, đặcbiệt trong phương thứcchỉđạo, điểu hành, đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Những kếtquả chính trongcải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước ở Trung ương trong thời gian quabao gồm:
Thứ nhất, cơ cấu tổ chức của Chính phủ dược kiện toàn, sắp xếp từng bước tinh gọn qua các nhiệm kỳ.
Số lượng thành viên Chính phủ và các Phó Thủ tướng Chính phủ giảm đáng kể qua nhiềukhóaChính phủ, đặc biệt kể từ khi thực hiện thiết chế “Chính phủ” (từ năm 1992 đến nay) thay vì thiết chế “Hội đồng Bộ trưởng”
(khóa VI và khóa VII có 09 Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng; khóa VIII có 07 Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng). Đến nay, trong nhiệm kỳ Chính phủ khóa XV, số lượng thành viên Chính phủ có 27 người, gồm Thủ tướng Chính phủ, 04 Phó Thủ tướng Chính phủ và 22 Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ.
Số lượng bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ từng bước giảm dần qua các nhiệm kỳ và được đánh giá, duy trì ổn định từ khóa XII đến nay. Cơ cấu tổ chức của Chính phủ khóa XII được sắp xếp theo hướng tinh gọn, giảm mạnh so với khóa trước, từ 20 bộ, 06 cơ quan ngang bộ xuống còn 18 bộ và 04 cơ quan ngang bộ. Các cơ quan thuộc Chính phủ cũng giảm mạnh theo hướng duy trì một số ít cơ quan thuộc Chính phủ có tính chất chuyên môn, nghiệp vụ phục vụ cho công việc quản lý vĩmô của Chính phủ; đổng thời điều chuyển các cơ quan thuộc Chính phủ có chức năng quản lý nhà nướcvào các bộ tương ứng để quản lý.
18
TỔ
CHỨCNHÀ
NUÚCSÔ
7/2022CÃI
CÁCHHÀNHCHÍNH
Việc điều chỉnh, sắpxếp cơ cấu tổ chức bộ máy của Chính phủ được thực hiện trên cơ sởtổ chức mô hình bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực ngày càng hoàn thiện hơn, đáp ứngyêu cầu quảnlý nhànước trong nền kinh tếthị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
Thứ hai, phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của các bộ, cơ quan ngang bộ, bước đầu khắc phục tình trạng chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ.
Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ công tác của các bộ, cơ quan ngang bộ tiếp tục được hoàn thiện theo quy địnhcủapháp luật. Đối vớicác lĩnh vực có sự tham gia quản lý của nhiều cơ quan, Chính phủ đã phân công rõ cơ quan chủ trì và các cơ quan phối hợp, bảo đảm tính thống nhất, thông suốttrong việc tổ chức thựchiện nhiệm vụ quản lý nhà nước đối với ngành, lĩnh vực, góp phần giải quyết hiệu quảcácvấnđề giao thoa và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, điều hành của cácbộ, cơ quan ngang bộ.
Thứ ba, các bộ, cơ quan ngang bộ đã tiến hành rà soát, sắp xếp tổ chức bộ máy bên trong, bảo đảm tinhgọn đầu mối.
Thực hiện Nghị quyết sô' 18-NQ/TW và Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị Trung ương lần thứ sáu khóa XII và trên cơ sở kiện toàn mô hình bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực, cơ cấu tổ chức bên trong của một số bộ, cơ quan ngang bộ đã từng bướcthu gọn đầu mối, cơ bản đáp ứng yêu cầu quản lýnhà nướcvề ngành, lĩnh vực.
Cụ thể, thực hiện Nghị quyết số 22-NQ/TW ngày 15/3/2018 của Bộ Chính trị về tiếptục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy Bộ Công an tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, cơ cấu tổ chUc của Bộ Công an đã giảm 06 tổng cục, 55 đơn vị cấp cục, 20 sở cảnh sát phòng cháy chữa cháy, hơn 800 đơn vị cấp phòng, hơn 2.000 đơn vị cấp đội; dồng thời, đã sắp xếp lại tổ chủc bộ máy của 63 công an tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và công an cấp huyện theo hướng giảm đầu mốicấp phòng, đội. Bộ Nội vụ cũng tích cực rà soát, sắp xếp tổ chức bộ máy bên trong, theo đó không tổ chức cấp phòng trong vụ thuộc bộ và phòng trong vụ thuộc tổ chUc tương đương tổng cục, tổng số đầu mối bên trong các đơn vị sự nghiệpcông lập đã giảm
18 đầu mối. Mặt khác, theoyêu cầutại Nghị quyết sô' 18-NQ/TW, các tổ chức ngành dọc (thuế, hải quan, kho bạc, bảo hiểm xã hội, quản lý thịtrường, thống kê, thi hànhán dân sự...) được kiện toàn theo hướng tổ chức quản lý theo khu vực liên tỉnh, liên huyện.
Thứ tư, tiếp tục đẩymạnh phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước giũa Chính phủ, Thủ tướng Chínhphủ, các bộ, ngành và chính quyền địa phương.
Để thực hiện phân cấp, phân quyền quản lý nhà nước, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ tập trung chỉ đạo triển khai thi hành Hiến pháp năm 2013; thể chê' hóa cácchủ trương, đường lối của Đảng^ cụ thể hóa các nghị quyết của Quốc hội, ủyban Thường vụ Quốc hội; đổi mới tư duy xây dựng chính sách, pháp luật từ quản lý chặt chẽ sang tạo hành lang, khuyến khích phát triển. Theo đó, các bộ, ngành đã tham mưu, trình Chính phủ để đề xuất Quốc hội sửađổi, bổsung một cách toàn diện các luật liên quan đến hoạt động đầu tư, xây dựng, kinh doanh và triển khai các cam kết quốc tế, các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã ký kết và trình Chính phủ ban hành nghị định để hướng dẫn thi hành luật, pháp lệnh, đáp ứng yêu cầu thực tiễn, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối vớingành, lĩnh vực, vừa bảođảm sự quảnlýtập trung, thống nhất của Chính phủ vừa phát huychủ động, sáng tạo, đề cao tinh thần trách nhiệm của từng cấp, từng ngành, nhất là ngườiđứng đầu.
Bên cạnh những kếtquả đạt được, công tác đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy hành chính nhà nước ở Trung ương vẫn còn một sô' hạn chê'sau đây:
Một là, cơ cấu và số lượng thành viên Chính phủ chưa có sự điều chỉnh phù hợp
Theo yêu cầu cải cách, việcđềcao trách nhiệm người đứng đầu các cấp, các ngành đặt ra yêu cầu cần đổi mới cơ cấu và sô' lượng thành viênChính phủ, nhất là việc xác định sô' lượng Phó Thủ tướng Chính phủ bao nhiêu là hợp lý, bảo đảm vừa phù hợp với yêu cầu chỉ đạo, điều hành của Thủ tướng Chính phủ, vừa phát huy vai trò của các Bộ trưởng với tư cách là người đứng đầungành, chịu trách nhiệm trước Quốc hội và Thủ tướng Chính phủ về ngành, lĩnh vực được phân công phụ trách,về sô' lượng các thành
Tổ
CHÚC
NHÀNlrócsô 7/2022 19
CÃI
CÁCH HÀNH
CHÍNHviên Chính phủ, tùy thuộc vào số lượng Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ va sồ lượng các Phó Thủ tướng trong từng nhiệm kỳ Chính phủ; trong đó, có trường hợp Phó Thủ tướng đồngthời giữ chức danh Bộ trưởng hoặc Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ<1).
Hai là, cơ cấu tổ chức của Chính phủ vẫn còn nhiều đấumốivà tên gọi một sô'cơ quan chưa hợp lý
Đánh giá tổng thể, số lượng bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ còn cồng kềnh; mối quan hệ phối hợp giữa các cơ quan còn nhiều vấn đề đặt ra cần được làm rõ để có cơ sở điều chỉnh, hoàn thiện.
Bên cạnh đó, định danh tên gọi của một số bộ chưa phù hợp với nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế trên nguyên tắcthiết kế tổ chức cơ quan cấp bộ theo đốitượng quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực nên cần điều chỉnh lại cho phù hợp với nội dung quản lý nhà nước và sátvới thực tế.
Ba là, vẫn còn tình trạng chồng lấn chức năng, nhiệm vụ giữa cácbộ, cơ quan ngang bộ Thời gian qua, tuy đã cơ bản khắc phục được sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ, nhưng vẫn còn mộtsốlĩnhvực có sự đan xen, giao thoa trong quản lý giữa các bộ, ngành chưa được xử lý một cách căn cơ, dứt điểm làm hạn chế hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; nguyên tắc mỗi việc, mỗi đối tượng chỉ giao cho một cơ quan chịu trách nhiệm chưa được thực hiện nghiêm túc với nhiều nguyên nhân cần được làm rõ và tích cực khắc phục.
Bốn là, chưa làm rõ cơ sở khoahọc về mô hình tổ chức bộ quản lý nhà nước đa ngành, đa lĩnh vực
Cơ sở để thiết kế mô hình tổ chức bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực cần được tiếp tục làm rõ bảo đảm nguyên lý phù hợp giữa đối tượng quản lý ngành, lĩnh vực với chủ thể quản lý tương ứng với các bộ, cơ quan ngang bộ được kiểm chứng thực tế. Phân định phạm vi quản lý đa ngành, đa lĩnh vực của các bộ vẫn còn hạn chế; mộtsố nhiệm vụ liên thông, gắn kết nhau hoặc cùng một lĩnh vực nhưng được giao cho nhiều bộ quản lý(2); chức năng quản lý vĩ mô của bộ (tập trung vào xây dựng chiến lược, quy hoạch, thể chế, cơ chế, chính sáchvà tổ chức thanh tra, kiểm tra) chưa được đề cao; các bộ vẫn
còn trực tiếp quản lý nhiều nội dung nên chưa có điều kiện hoànthiện quy mô và đổi mới mô hình bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực trong tình hình mới.
Năm là, cơ cấu tổ chứcbên trong của bộ, cơ quanngang bộ chưa thực sự tinh gọn, hợp lý Tổ chức bên trong của bộ, cơ quan ngang bộ vẫn cồng kềnh, nhiều tầng nấc trung gian, một sô' tổ chức chưađáp ứng tiêu chíthành lập và thiếu cân đối giữa loại hình tổ chức tham mưu với tổ chức thực thi trong cùng cơ cấu. Việc chuyển đổi từ loại hình tổ chức các vụ sang các cục, tổng cục còn thiếu luận cứ, không đảm bảotiêu chí; thực hiện nhiệm vụ giữa tổ chức quản lý chuyên ngành với tổ chức tham mưu quản lý tổng hợp trong bộ vẫn mang tính thủ tục, chưa chủ động hỗ trợ và chưa tạo thành hệ thống thứ bậc hành chính.
2. Giải pháp tiếp tục cải cách tổ chức bộ máy hành chính nhà nước ở Trung ương đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong thời gian tới
Một là, hoàn thiện thể chế về tổ chức của Chính phủ.
Tiếp tục hoàn thiện thể chế về tổ chức của Chính phủ theo hướng xác định rõ vị trí pháp lýcủa Chính phủ trong thực hiện quyền hành pháp, chấp pháp và trong quản lý nhà nước cũng như việc chỉ đạo, điều hành vĩ mô các vấn đề kinh tế - xã hội; phân định rõ chức năng, thẩm quyền của Chính phủ trong cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ” và trong mối quan hệ với Quốc hội và các cơ quan tư pháip, gắn với yêu cầu hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, có hệ thống pháp luật tương đối đầy đủ và đồng bộ để điều chỉnh hành vi và các mối quan hệ trong xã hội.
Hai là, tiếp tục hoàn thiện thiết chê'của Chính phủ.
Theo quy định của Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức Chính phủ năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2019), cần tiếp tục hoàn thiện cơ cấu thành viên Chính phủ gồm:
Thủ tướng Chính phủ, các Phó Thủ tướng Chính phủ và thành viên Chính phủ là người đứng đầu bộ, cơ quan ngang bộ. số lượng thành viên Chính phủ cần điểu chỉnh theo hướng tinh gọn trên cơ sở giảm sô' lượng Phó Thủ tướng Chính phủ và cơ cấu lại sô'
20 Tổ CHÚC
NHÀNlróc sô
7/2022CÃI
CÁCHHÀNHCHÍNH
lượng Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ phù hợp với đổi mới công tác chỉ đạo, điều hành của Thủ tướng Chính phủ; phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của tập thể Chính phủ và trách nhiệm cá nhân giữa Thủ tướng Chính phủ với các Phó Thủ tướngChính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ. Đồng thời, tiếp tục nâng cao chất lượng hoạt động của các thành viên Chính phủ ngang tầm với vị thế và trách nhiệm trong tình hình mới.
Ba là, hoàn thiện mô hình và cơ cấu tổ chức của Chính phủ.
Đổi mới mô hình và cơ cấu tổ chức của Chính phủ phải thực hiện đồng bộ, trong đó tiếptục hoàn thiện mô hìnhtổ chức bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực vôi quy mô phù hợp với đối tượng quản lý và trình độ, năng lực chỉ đạo, quản lý, điều hành của ngưòi đứng đầu. Từđó, tiếptục tinh gọn tổchức bộ máy của Chính phủ, gồm các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ cho hợp lý.
Đồng thời, phân định rõ chức năng, nhiệm vụ,quyền hạnquản lý nhà nướctheo ngành, lĩnh vực trên nguyên tắc một việc chỉ giao một cơ quan chủ trì, chịu trách nhiệm chính, các cơ quan có liên quan chịu trách nhiệm phối hợp thực hiện. Các bộ tập trung vào quản lý vĩ mô trong xây dựng và ban hành thể chế, cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và hoànthiện đồng bộ các công cụ quản lý.
Bốn là, kiện toàn tổ chức bộ máy bên trong các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ.
Tiến hành sắp xếp, kiện toàn cơ cấu tổ chức bên trong tinh gọn, hợp lý, bảo đảm phù hợp chức năng, nhiệm vụ sau điều chỉnh, đáp ứng tiêu chí, điều kiện thành lập tổ chức và yêu cầu của Ban Chỉ đạo Đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quanthuộcChính phủ và chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Làm rõ loại hình tổ chức tham mưu với tổ chức thực thi; cân đối hợp lý giữa các loại hình tổ chức trong cơ cấu tổ chức phù hợp với mô hình quản lý đa ngành, đalĩnh vực.
Năm là, tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền quản lý nhà nước giữa các cấp hành chính nhà nước.
Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trên cơ sở thay đổi phương thức phân cấp, phân quyền theo nguyên tắc hợp lý, thiếtthực, xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của cấp Trung ương và cấp địa phương. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ không quyết định các vấn đề thuộc trách nhiệm củacác bộ, ngành và địa phương đã được phân cấp, phân quyền. Phân cấp, phân quyền gắn với điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp một cách thực chất và bảo đảm quy định rõ trong văn bản quy phạm pháp luật.
Tổ chức thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ quy định trong Nghị quyết số 04/NQ-CP ngày 12/01/2022của Chính phủ.
Sáu là, hoàn thiện cơ chế, chính sách kiểm soát quyền lực trong quá trình cải cách tổ chứcbộ máy hành chính nhà nước.
Chính phủ chấp hành và chịu sự kiểm soát quyền lực của Quốc hội, tăng cường kiểm soát quyền lực trong hệ thống hành pháp trên cơ sở sử dụng cơ quan thanh tra và phổi hợp với cơ quan thực hiện chức năng giám sát tối cao của Quốc hội, với cơ quan kiểm tra của Đảng. Theo đó, cần thay đổi phương thức thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành theo chương trình, kế hoạch sang phương thức kiểm soát khi có dấu hiệu vi phạm pháp luật hoặc theo yêu cầu của cấp có thẩm quyển./.
Ghi chú:
(1) Trong nhiệm kỳ Chính phủ từ khóa X đến khóa XIV, có 01 Phó Thủ tướng Chính phủ đồng thời giữ chức Bộ trưởng Bộ Ngoại giao (trong đó có thời gian từ ngày 28/01/2000 đến tháng 6/2006, Phó Thủ tướng Chính phủ không kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao).
(2) Một số nhiệm vụ liên thông, gắn kết nhau như: ngành giao thông - xây dựng; tài chính - kế hoạch đầu tư; lĩnh vực dân tộc - tôn giáo... (Nghị quyết sô' 18-NQ/TW đã nêu) và mộtsổ lĩnh vực được giao cho nhiều bộ quản lý như: 1) An toàn thực phẩm (Bộ Y tế, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn); 2) Môi trường (Bộ Y tếvà Bộ Tài nguyên và Môi trường); 3) An toàn thông tin (Bộ Công an, Bộ Quốcphòng và Bộ Thông tin và Truyền thông); 4) An toàn giao thông (Bộ Công an và Bộ Giao thông vận tải)...
TồCHÚC NHÀNUÓC
