Tiết 37: đọc văn: ĐÀN GHITA CỦA LORCA - THANH THẢO
I. TÌM HIỂU CHUNG 1/ Tác giả
- TT là một trong những gương mặt tiêu biểu cho thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong cuộc k/c chống Mĩ cứu nước.
- Ông là một ngòi bút hướng nội giàu suy tư, trăn trở về c/s của nhân dân, ĐN và thời đại; luôn tìm tòi những hình thức biểu đạt mới.
2/ Tác phẩm
- Xuất xứ: Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” in trong tập “Khối vuông ru-bích” (1985), là một trong những sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ tượng trưng và siêu thực.
- Lor-ca (1898 – 1936): Là nhà thơ thiên tài của TBN, người có khát vọng tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật mãnh liệt, đã bị chính quyền phản động thân phát xít bắt giam và giết hại.
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
* Lời đề từ “khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”:
- Cây đàn:
+ Biểu tượng của đất nước TBN
+ Biểu tượng của n.thuật, của niềm say mê sáng tạo n.thuật ở người nghệ sĩ Lor-ca.
- Cả câu:
+ Thể hiện t/y của Lor-ca với cây đàn ghi-ta, với nghệ thuật và với ĐN TBN.
+ Thể hiện khát vọng cách tân nghệ thuật mãnh liệt và ước nguyện của người nghệ sĩ chân chính Lor-ca: mong muốn thế hệ sau phải biết vượt lên trên ông để sáng tạo hơn nữa.
1/ Đoạn 1 (6 dòng đầu): Hình ảnh Lor-ca, con người tự do, nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha.
H.ả Lor-ca được phác họa bằng những nét vẽ mang dấu ấn của thơ siêu thực:
- Tiếng đàn bọt nước (Â.D chuyển đổi cảm giác): chỉ sự mong manh của tiếng đàn, cũng là sự mong manh của nền nghệ thuật mà Lor-ca đã ra sức cách tân.
- Áo choàng đỏ gắt: gợi hình ảnh những đấu sĩ bò tót dũng mãnh, đặc trưng của ĐN TBN ->
người chiến sĩ Lor-ca đấu tranh cho tự do.
- li la li la: có thể hiểu theo 2 nghĩa:
+ Âm thanh của tiếng đàn ghi ta
+ Tên một loài hoa đẹp nhưng mong manh của ĐN TBN.
- Miền đơn độc: gợi sự đơn độc trên hành trình cách tân nghệ thuật và cũng là con đường đấu tranh cách mạng của Lor-ca.
- Vầng trăng chếnh choáng: chỉ những say mê sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ.
- Yên ngựa mỏi mòn: sự khó nhọc, gập ghềnh mà Lor-ca phải trải qua trên hành trình của mình.
=> Hình ảnh Lor-ca hiện lên giữa một không gian văn hóa mang đậm tính TBN; Lor-ca hiện lên mạnh mẽ nhưng cũng thật lẻ loi trên con đường gập ghềnh, xa thẳm.
=> Hình ảnh tương phản giúp hình dung về Lor-ca, vừa gợi liên tưởng đến khung cảnh của một đấu trường: Đấu trường đặc biệt với cuộc đấu giữa khát vọng dân chủ của công dân Lor-ca với
nền chính trị độc tài, của khát vọng cách tân nghệ thuật trong chàng nghệ sĩ Lor-ca với nền nghệ thuật già nua.
=> Lor-ca hiện lên là một con người tự do và là nhà cách tân n.thuật thật mong manh và đơn độc.
2/ Đoạn 2 (12 dòng tiếp): Cái chết của Lor- ca và nỗi xót xa về sự dang dở của khát vọng cách tân.
- Biện pháp H.D: “Tây Ban Nha / hát nghêu ngao” -> gợi hình ảnh một nghệ sĩ đang say sưa với sự nghiệp cách tân nghệ thuật, một nhà CM đang theo đuổi sự nghiệp đấu tranh cho tự do của ĐN TBN.
- H.ả thực: “áo choàng bê bết đỏ” -> cái chết bất ngờ và bi thảm, kinh hoàng đến với Lor-ca khi sự nghiệp còn dang dở.
- H.ả SS: “chàng đi như người mộng du” -> khát vọng tự do, dân chủ mãnh liệt, không chú ý đến những gì xung quanh, kể cả cái chết.
- Những h.ả tượng trưng được x/d bằng bp ÂD.CĐCG: những âm thanh vỡ ra thành:
+ màu sắc:
• “tiếng ghi ta nâu”: màu của đất, trầm tĩnh, suy tư (về bầu trời – tự do, về cô gái – người yêu)
• “tiếng ghi ta lá xanh”: màu của sự sống, thiết tha, hi vọng.
+ hình khối: “tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan” -> bàng hoàng, tức tưởi
+ dòng máu chảy: “tiếng ghi ta ròng ròng – máu chảy” -> đau đớn, nghẹn ngào.
=> Bằng hệ thống hình ảnh vừa mang nghĩa thực vừa mang nghĩa ẩn dụ, tượng trưng, t.giả đã tái hiện cái chết bi thảm, dữ dội của Lor-ca. Cái chết của Lor-ca tạo nên sự ám ảnh lớn đ.v người đọc, sự xót xa đ.v những cách tân nghệ thuật còn dang dở của người nghệ sĩ.
3. Đoạn 3 (4 dòng tiếp): Niềm xót thương Lor-ca và nỗi xót tiếc những cách tân nghệ thuật của Lor-ca không ai tiếp tục.
- Biện pháp N.H’: “không ai chôn cất tiếng đàn” -> gợi nhớ tới lời di chúc của Lor-ca (nêu ý nghĩa của lời đề từ) <-> chưa ai làm theo được lời di chúc đó; tiếng đàn mang sinh mệnh của con người.
- Biện pháp SS “tiếng đàn như cỏ mọc hoang”:
+ Bất chấp tất cả, tiếng đàn – linh hồn người nghệ sĩ vẫn sống. Trong tiếng đàn ấy, nỗi đau và t/y, cái chết và sự bất tử hòa quyện vào nhau;
+ Nỗi xót thương cái chết của một thiên tài;
+ Nỗi xót tiếc hành trình cách tân dang dở của Lor-ca và cả nền văn chương TBN;
+ Nỗi buồn vì không ai thực sự hiểu di chúc của Lor-ca.
- Hình ảnh sắp đặt theo cấu trúc gián đoạn “giọt nước mắt vầng trăng / long lanh trong đáy giếng”:
+ Những hình ảnh đẹp và buồn, gợi những suy tư đa chiều (giọt nước mắt như vầng trăng? giọt nước mắt là vầng trăng, giọt nước mắt của vầng trăng, giọt nước mắt và vầng trăng,...)
+ Cái chết của Lor-ca để lại nhiều nỗi uất hận, xót xa của chính Lor-ca, của người dân TBN, của cả thiên nhiên và nền nghệ thuật TBN.
+ Khát vọng, tư tưởng của Lor-ca vẫn còn long lanh, lấp lánh đến muôn đời sau.
=> Bằng những hình ảnh sắp đặt, vừa siêu thực vừa mang ý nghĩa tượng trưng, nhà thơ đã thể hiện những suy tư đa chiều về cái chết của Lor-ca và qua đó, gợi lên những xúc cảm sâu lắng trong lòng người đọc.
4. Đoạn 4 (9 dòng cuối): Suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ của Lor-ca.
- Thủ pháp đối lập:
+ “đường chỉ tay đã đứt”: phận đời thì ngắn ngủi, số mệnh Lor-ca đã chấm dứt + “dòng sông rộng vô cùng”: thế giới thì rộng lớn, cuộc đời là vô thường
- H.ả Â.D “Lor-ca bơi sang ngang / trên chiếc ghi ta màu bạc”: màu bạc là màu của sự giải thoát -> Lor-ca đi vào một thế giới khác, thực sự được giải thoát.
- Hành động: ném lá bùa vào xoáy nước, ném trái tim vào cõi lặng yên -> sự giã từ và giải thoát, chia tay với những ràng buộc và hệ lụy trần gian.
- li-la li-la li-la:
+ Âm thanh của tiếng đàn ghi-ta để đưa tiễn Lor-ca ra đi, đồng thời như một khúc vĩ thanh của BT
+ Hương hoa li-la còn vương vấn -> tạo dư âm còn mãi đọng lại của BT.
=> Với những hình ảnh Â.D tượng trưng, ĐT thể hiện những suy tư của nhà thơ về cuộc đời và thân phận con người, mang ý nghĩa triết lí sâu sắc.
III. TỔNG KẾT 1/ Nghệ thuật
- Yếu tố âm nhạc: cấu trúc tự sự được lồng vào cấu trúc nhạc giao hưởng có phần nhạc đệm của ghi ta (li-la li-la li-la) mang y/n của một sự kính trọng và tri âm.
- S/d thành công những thủ pháp tiêu biểu của thơ siêu thực, đặc biệt là chuỗi hình ảnh Â.D, biểu tượng.
- Ngôn ngữ thơ hàm súc, giàu sức gợi.
2/ Ý nghĩa văn bản
BT ngợi ca vẻ đẹp nhân cách, tâm hồn và tài năng của Lor-ca – nhà thơ, nhà cách tân vĩ đại của ĐN TBN thế kỉ XX.
IV. LUYỆN TẬP
