1. Trùæc lûúång thû muåc vúái tû caách phûúng phaáp nghiïn cûáu
Trong trùæc lûúång thû muåc, phên tñch trñch dêîn laâ möåt trong nhûäng vêën àïì àûúåc thûåc hiïån. Phên tñch trñch dêîn laâ viïåc nghiïn cûáu têìn suêët, hònh thûác vaâ àöì thõ trñch dêîn trong caác baâi baáo vaâ taâi liïåu khoa hoåc. Noá giuáp xaác àõnh möëi quan hïå giûäa nhûäng baâi baáo khoa hoåc khaác nhau hoùåc giûäa nhûäng nhaâ nghiïn cûáu, taác giaã thöng qua phên tñch nhûäng taâi liïåu tham khaão àûúåc trñch dêîn trong baâi baáo khoa hoåc. Àêy laâ möåt trong nhûäng caác tiïëp cêån àûúåc sûã duång nhiïìu nhêët trong trùæc lûúång thû muåc. Trong phên tñch trùæc lûúång thû muåc, phên tñch “àöìng trñch dêîn” (Cocitation), “Liïn kïët thû muåc”
(Bibliographic coupling) laâ nhûäng phûúng phaáp nghiïn cûáu àùåc thuâ [3].
1.1. Phên tñch àöìng trñch dêîn (Cocitation analysis)
Àöìng trñch dêîn (cocitations) laâ trûúâng húåp 2 baâi baáo àûúåc cöng böë trûúác àoá cuâng àûúåc trñch dêîn búãi möåt cöng trònh cöng böë muöån hún. Trong phên tñch àöìng trñch dêîn, ngûúâi ta tñnh söë lêìn 2 baâi baáo naâo àoá cuâng àûúåc trñch dêîn trong nhûäng baâi baáo xuêët baãn muöån hún 2 baâi baáo àûúåc trñch dêîn noái trïn.
Viïåc 2 baâi baáo cuâng àûúåc trñch dêîn búãi möåt baâi baáo múái hún coá thïí cho biïët möëi liïn hïå
àõnh lûúång nhêët àõnh giûäa 2 baâi baáo àûúåc xuêët baãn trûúác àoá vaâ cuâng àûúåc trñch dêîn.
Mûác àöå chùåt cheä (lûåc) cuãa möëi liïn hïå naây phuå thuöåc vaâo söë lêìn 2 taâi liïåu naây cuâng àûúåc trñch dêîn. Söë lêìn àöìng trñch dêîn caâng cao thò lûåc cuãa möëi liïn hïå giûäa 2 baâi baáo naây caâng cao. Phên tñch àöìng trñch dêîn cuäng coá thïí àûúåc thûåc hiïån theo taác giaã hoùåc taåp chñ.
1.2. Liïn kïët thû muåc (Bibliographic coupling)
Ngûúåc laåi vúái àöìng trñch dêîn, liïn kïët thû muåc laâ trûúâng húåp 2 baâi baáo xuêët baãn muöån hún cuâng trñch dêîn möåt baâi baáo àûúåc xuêët baãn trûúác àoá. ÚÃ àêy ngûúâi ta giaã thuyïët rùçng, 2 baâi baáo cuâng trñch dêîn möåt taâi liïåu àûúåc xuêët baãn trûúác àoá coá caái gò àoá tûúng àöìng. Viïåc phên tñch liïn kïët thû muåc seä àûa ra möåt chuöîi caác taâi liïåu trñch dêîn taâi liïåu khaác trong khi phên tñch àöìng trñch dêîn laåi têåp húåp caác taâi liïåu àûúåc trñch dêîn.
2. Möåt söë ûáng duång cuãa trùæc lûúång thû muåc
Ngûúâi ta coá thïí sûã duång phûúng phaáp trùæc lûúång thû muåc àïí tñnh toaán möåt söë trõ söë trong àaánh giaá chêët lûúång taåp chñ hoùåc nùng suêët nghiïn cûáu vaâ aãnh hûúãng cuãa nhaâ khoa hoåc. Möåt trong söë nhûäng khaái niïåm àoá laâ:
N NN
Nghiïn cûáu - TTTTrao àöíi
8 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2009
Ths. Cao Minh Kiïím Trung têm Thöng tin KH&CN Quöëc gia
TRÙÆC LÛÚÅNG THÛ MUÅC- LÔNH VÛÅC NGHIÏN CÛÁU CUÃA HOAÅT ÀÖÅNG THÖNG TIN KHOA HOÅC VAÂ CÖNG NGHÏÅ
Xem xeát trùæc lûúång thû muåc dûúái goác àöå möåt phûúng phaáp nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ trong viïåc xaác àõnh Hïå söë taác àöång vaâ Chó söë Hirsch. Àaánh giaá khaã nùng aáp duång trùæc lûúång thû muåc úã Viïåt Nam.
N NN
Nghiïn cûáu - TTTTrao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2009 9
Hïå söë taác àöång (Impact Factor, hoùåc Hïå söë IF) vaâ Chó söë h (h-index).
2.1. Hïå söë taác àöång
Hïå söë taác àöång, do Eugene Garfield àïì xuêët, laâ möåt chó söë duâng àïí àaánh giaá taác àöång cuãa cöng trònh nghiïn cûáu, cuãa taác giaã, cuãa taåp chñ naâo àoá. Hïå söë taác àöång àûúåc tñnh toaán theo tyã lïå giûäa söë lûúång trñch dêîn vaâ söë nhûäng baâi baáo àûúåc trñch dêîn àûúåc cöng böë.
Thñ duå, hïå söë taác àöång cuãa möåt taåp chñ àûúåc tñnh toaán bùçng caách chia söë lêìn àûúåc trñch dêîn cuãa caác baâi baáo trong nùm hiïån taåi vaâ söë baâi baáo àûúåc àùng taãi trong taåp chñ àoá trong voâng 2 nùm trûúác àoá. Hïå söë taác àöång cao hún cuãa möåt taåp chñ noái chung cho biïët caác baâi àùng taãi trong taåp chñ àoá àûúåc trñch dêîn nhiïìu hún (nghôa laâ coá chêët lûúång nghiïn cûáu vaâ taác àöång cao hún).
2.2. Chó söë h
Chó söë h (h-index, àöi khi cuäng àûúåc goåi laâ Söë Hirsch) àûúåc Jorge Hirsch àïì xuêët vaâo nùm 2005 nhû möåt chó tiïu khaác cuãa Hïå söë taác àöång. Chó söë h cho àõnh lûúång quan hïå giûäa nùng suêët khoa hoåc vaâ taác àöång cuãa nhaâ khoa hoåc dûåa trïn têåp húåp nhûäng baâi baáo àûúåc trñch dêîn nhiïìu nhêët cuãa chñnh nhaâ khoa hoåc vaâ söë lûúång trñch dêîn àöëi vúái caác baâi naây trong caác cöng trònh cöng böë cuãa taác giaã khaác. Theo Jorge Hirsch, möåt nhaâ khoa hoåc coá chó söë laâ h nïëu h trong söë n baâi baáo cuãa öng ta (h<n) coá söë lêìn àûúåc trñch dêîn cuãa möîi baâi àaåt tûâ h lêìn trúã lïn vaâ nhûäng baâi coân laåi (n-h) coá söë lêìn trñch dêîn thêëp hún h.
Nhû vêåy, chó söë h chûáa àûång àûúåc caã hai thöng tin: söë lûúång (nùng suêët khoa hoåc) vaâ chêët lûúång, têìm aãnh hûúãng (söë lêìn àûúåc trñch dêîn) cuãa hoaåt àöång nghiïn cûáu. Thñ duå, möåt taác giaã coá chó söë h laâ 30 nïëu taác giaã àoá àaä coá ñt nhêët 30 baâi baáo vaâ nhûäng baâi baáo naây àûúåc ngûúâi khaác trñch dêîn töëi thiïíu 30
lêìn. Chó söë h cao hún cho biïët taác giaã àoá coá nhiïìu baâi baáo àûúåc trñch dêîn nhiïìu lêìn hún.
Giaá trõ cuãa chó söë h àûúåc coi laâ coá ñch búãi vò noá cho thêëy mûác àöå chêët lûúång khaác nhau cuãa caác baâi baáo àûúåc trñch dêîn nhiïìu vaâ caác baâi baáo chûa hoùåc ñt àûúåc trñch dêîn.
Chó söë h àûúåc thiïët kïë àïí böí sung cho caách tñnh töíng söë lêìn trñch dêîn àún thuêìn vaâ giuáp phên biïåt àûúåc nhûäng nhaâ khoa hoåc coá aãnh hûúãng lúán vúái nhûäng ngûúâi chó àún thuêìn viïët nhiïìu baâi. Chó söë h àûúåc nhiïìu trûúâng àaåi hoåc trïn thïë giúái tham khaão, sûã duång khi xeát phong tùång chûác danh haân lêm, xeát cêëp kinh phñ nghiïn cûáu, thêåm chñ dûå baáo giaãi thûúãng Nobel.
3. Khaã nùng aáp duång trùæc lûúång thû muåc úã Viïåt Nam
Trùæc lûúång thû muåc àûúåc sûã duång röång raäi úã nhiïìu nûúác vaâ töí chûác trïn thïë giúái trong cöng taác àaánh giaá kïët quaã vaâ chêët lûúång hoaåt àöång nghiïn cûáu khoa hoåc, tñnh toaán möåt söë chó tiïu thöëng kï khoa hoåc vaâ cöng nghïå. Nhûäng nûúác vaâ töí chûác thûúâng sûã duång phûúng phaáp trùæc lûúång thû muåc bao göìm Hoa Kyâ (Quyä Khoa hoåc Quöëc gia NFS), Uyã ban Chêu Êu, Nhêåt Baãn (Böå Kinh tïë, Thûúng maåi vaâ Cöng nghiïåp METI, Viïån Tin hoåc Quöëc gia NII, Viïån Chñnh saách Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå NISTEP), Phaáp, Haâ Lan, Öxtralia, Bó, Braxin, Chilï, Trung Quöëc, Haân Quöëc,…) [4]. Möåt trong nhûäng nguöìn dûä liïåu quan troång thûúâng àûúåc sûã duång trong nghiïn cûáu trùæc lûúång thû muåc laâ caác CSDL chó dêîn trñch dêîn (citation index) do Viïån Thöng tin Khoa hoåc, Philadelphia, Hoa Kyâ xêy dûång.
Trûúác àêy cöng taác nghiïn cûáu trùæc lûúång thû muåc úã Viïåt Nam khoá triïín khai do thiïëu caác nguöìn dûä liïåu tin cêåy. Hiïån nay vêën àïì naây àaä àûúåc giaãi quyïët möåt phêìn. Tûâ
N NN
Nghiïn cûáu - TTTTrao àöíi
10 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2009
nùm 2008, Trung têm Thöng tin KH&CN Quöëc gia (NACESTI) àaä àùåt mua hai CSDL trong dõch vuå Web of Science cuãa Viïån Thöng tin Khoa hoåc Hoa Kyâ: Science Citation Index vaâ Social Science Citation Index. Web of Science tñch húåp cöng cuå cho pheáp tòm kiïëm vaâ àaánh giaá chêët lûúång caác cöng trònh khoa hoåc trïn cú súã phên tñch trñch dêîn khoa hoåc tûâ hún 8.600 tïn taåp chñ nöíi tiïëng thïë giúái, trong àoá 6.100 taåp chñ thuöåc lônh vûåc khoa hoåc tûå nhiïn, khoa hoåc cöng nghïå, 1.790 taåp chñ thuöåc lônh vûåc khoa hoåc xaä höåi. Web of Science cho pheáp thûåc hiïån caác lïånh tòm àùåc biïåt vïì chó dêîn trñch dêîn; xaác àõnh nhûäng baâi baáo vaâ lônh vûåc àûúåc trñch dêîn nhiïìu nhêët; höî trúå nghiïn
cûáu àaánh giaá taác àöång cuãa taåp chñ hoùåc baâi baáo; xaác àõnh võ trñ cuãa tûâng töí chûác nghiïn cûáu vaâ cuãa tûâng quöëc gia trong lônh vûåc KH&CN.
CSDL Science Citation Index
Expanded (SCI) laâ möåt CSDL àa ngaânh, àõnh chó söë hún 6.650 taåp chñ thuöåc hún 150 lônh vûåc khoa hoåc. CSDL naây chûáa dûä liïåu vïì caác taâi liïåu tham khaão àûúåc trñch dêîn trong caác baâi baáo. Ngoaâi ra, SCI coân cho pheáp tòm kiïëm thöng tin thû muåc höìi cöë tûâ 1900 àïën nay. Töëc àöå cêåp nhêåt cuãa CSDL laâ khoaãng 19.000 biïíu ghi/tuêìn, vúái khoaãng 423.000 thöng tin trñch dêîn múái/tuêìn.
Nhûäng lônh vûåc bao quaát chuã yïëu cuãa SCI göìm:
CSDL Social Science Citation Index (SSCI)bao quaát trïn 1.950 taåi chñ thuöåc hún 50 ngaânh khoa hoåc xaä höåi, ngoaâi ra coân haâm chûáa möåt söë baâi riïng leã tûâ hún 3.300 taåp chñ cuãa caác nhaâ NXB coá uy tñn. CSDL cung cêëp truy cêåp àïën thöng tin thû muåc vaâ höìi cöë tûâ
nùm 1956, cêåp nhêåt trung bònh 2.900 biïíu ghi/tuêìn vaâ böí sung khoaãng 60.000 trñch dêîn/tuêìn. Tûâ nùm 1992, 60% biïíu ghi thû muåc àaä coá toám tùæt cuãa taác giaã bùçng tiïëng Anh. Nhûäng lônh vûåc bao quaát cuãa SSCI göìm:
- Nöng nghiïåp - Thêìn kinh hoåc
- Thiïn vùn - Ung thû hoåc
- Hoáa sinh - Laäo khoa
- Sinh hoåc - Dûúåc hoåc
- Cöng nghïå sinh hoåc - Khoa hoåc thûåc vêåt
- Hoáa hoåc - Vêåt lyá
- Khoa hoåc maáy tñnh - Giaãi phêîu
- Khoa hoåc vêåt liïåu - Khoa hoåc thuá y
- Toaán hoåc - Àöång vêåt hoåc.
- Y hoåc
- Nhên chuãng hoåc - Triïët hoåc
- Lõch sûã - Têm lyá hoåc
- Quan hïå cöng nghiïåp - Têm thêìn hoåc
- Khoa hoåc thöng tin vaâ thû viïån - Xaä höåi hoåc
- Luêåt - Sûác khoeã
- Ngön ngûä - Vêën àïì xaä höåi.
N NN
Nghiïn cûáu - TTTTrao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2009 11
Hïå thöëng CSDL trñch dêîn khoa hoåc trïn Web of Science cho pheáp phên tñch sûå phên böë têåp húåp caác baâi baáo khoa hoåc tòm àûúåc trong CSDL theo söë trñch dêîn hoùåc theo söë lûúång baâi tòm àûúåc dûåa vaâo caác yïëu töë sau:
Taác giaã (Author); Ngön ngûä xuêët baãn (Languages); Nûúác xuêët baãn (Country/Territory);
Cú quan taác giaã (Institutions); Nùm xuêët baãn (Year); Chuã àïì (Subject); Taåp chñ àùng baâi (Source); Daång baâi (Document type).
Kïët luêån
Trùæc lûúång thû muåc laâ möåt vêën àïì tuy khöng coân múái àöëi vúái thïë giúái song chûa àûúåc ûáng duång nhiïìu úã Viïåt Nam. Nhûäng phûúng phaáp nghiïn cûáu trùæc lûúång thû muåc nhû phên tñch trñch dêîn (göìm phên tñch àöìng trñch dêîn, liïn kïët thû muåc,…) àûúåc sûã duång khaá röång raäi trïn thïë giúái trong viïåc àaánh giaá quan hïå giûäa caác baâi baáo, taác giaã, taác àöång vaâ chêët lûúång cöng trònh khoa hoåc. Nhûäng phên tñch trùæc lûúång thû muåc giuáp chuáng ta xaác àõnh àûúåc hïå söë taác àöång cuãa caác taåp chñ khoa hoåc, xaác àõnh àûúåc chó söë h cuãa caác
nhaâ khoa hoåc (tûâ àoá xaác àõnh àûúåc hiïåu suêët nghiïn cûáu vaâ taác àöång cuãa nhaâ khoa hoåc trong lônh vûåc cuãa hoå).
Hiïån taåi, theo chuáng töi, khaã nùng ûáng duång trùæc lûúång thû muåc úã Viïåt Nam vaâo viïåc àaánh giaá hoaåt àöång khoa hoåc, àaánh giaá cöng trònh nghiïn cûáu, taác àöång cuãa nhaâ khoa hoåc, xaác àõnh hûúáng nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ nhûäng vêën àïì liïn quan khaác laâ hoaân toaân khaã thi nhúâ coá nguöìn dûä liïåu laâ CSDL Chó dêîn Trñch dêîn khoa hoåc (SCI) vaâ Chó dêîn Trñch dêîn khoa hoåc xaä höåi (SSCI).
1. Saracevic, Tefko. Bibliometrics.
http://www.scils.rutgers.edu/~tefko.
2. Godin, B. On the origin of the bibliometrics. Project on the history and sociology of S&T statistics. Working paper no. 33, 2006.
3. Ungern-Sternberg, Sara von. Applications in teaching bib- liometrics. 61st IFLA General Conference - Conference Proceed- ings - August 20-25, 1995.
4. Pendlebury, David A.. White paper: Using bibliometrics in Evaluating Research. Thomson Reuters. Philadelphia, USA.
Taâi liïåu tham khaão
Nïëu baån muöën
Thûåc hiïån caác dõch vuå tû vêën vïì thöng tin vaâ nghiïn cûáu thöng tin;
Thiïët kïë vaâ xêy dûång caác hïå thöëng phuåc vuå vaâ trúå giuáp thöng tin trong caác lônh vûåc Khoa hoåc, Cöng nghiïåp, Thûúng maåi, Dõch vuå, Àaâo taåo;
Múã caác lúáp têåp huêën vïì nghiïåp vuå thöng tin, tû liïåu, thû viïån vaâ tin hoåc tû liïåu;
Biïn soaån caác taâi liïåu vïì phûúng phaáp vaâ nghiïåp vuå trong caác lônh vûåc thöng tin, tû liïåu, thû viïån,...
Xin liïn hïå vúái chuáng töi theo àõa chó:
PHOÂNG PHAÁT TRIÏÍN HOAÅT ÀÖÅNG THÖNG TIN KH&CN TRUNG TÊM THÖNG TIN KH&CN QUÖËC GIA 24 Lyá Thûúâng Kiïåt, Haâ Nöåi - Àiïån thoaåi: 04.38257039
