Tr−êng nghÜa Èm thùc trong c¸c bµi b¸o viÕt vÒ bãng ®¸

(1)

Ng«n ng÷ vµ v¨n ho¸

Tr−êng nghÜa Èm thùc

trong c¸c bµi b¸o viÕt vÒ bãng ®¸

TS Hoµng anh NguyÔn thÞ yÕn (Häc viÖn B¸o chÝ vµ Tuyªn truyÒn) 1. HiÖn nay, trong c¸c t¸c phÈm b¸o chÝ

viÕt vÒ thÓ thao nãi chung vµ vÒ bãng ®¸

nãi riªng, ®Ó t¨ng thªm sù sinh ®éng, hÊp dÉn nh»m thu hót sù chó ý cña c«ng chóng, c¸c t¸c gi¶ th−êng sö dông nhiÒu thñ ph¸p ng«n tõ kh¸c nhau, trong ®ã næi bËt lµ viÖc chuyÓn tr−êng nghÜa.

Tr−íc hÕt, cÇn t×m hiÓu, thÕ nµo lµ

“tr−êng nghÜa”. Chóng ta ®Òu biÕt, mçi tõ trong ng«n ng÷ ®Òu cã quan hÖ mËt thiÕt vÒ ng÷ nghÜa víi mét nhãm c¸c tõ kh¸c.

TËp hîp nh÷ng tõ ®ång nhÊt víi nhau vÒ ng÷ nghÜa nh− vËy t¹o nªn mét tiÓu hÖ thèng ng÷ nghÜa. Vµ mçi tiÓu hÖ thèng ng÷ nghÜa Êy ®−îc gäi lµ mét tr−êng nghÜa.³ Ch¼ng h¹n, nh¾c ®Õn chiÕn tranh ng−êi ta nghÜ ngay ®Õn sóng, ®¹n, xe t¨ng, m¸y bay, b¾n, næ, ch¸y, binh lÝnh, sÜ quan, chÕt, bÞ th−¬ng, v.v.; nh¾c ®Õn mïi vÞ ng−êi ta nghÜ ngay ®Õn ngät, bïi, cay,

®¾ng, ch¸t, th¬m, v.v.

Cßn “chuyÓn tr−êng nghÜa” lµ hiÖn t−îng “mét tõ ng÷ thuéc tr−êng ý niÖm nµy ®−îc chuyÓn sang dïng cho c¸c sù vËt thuéc mét tr−êng ý niÖm kh¸c”.⁴ Nãi râ h¬n, ®ã lµ dïng tõ ng÷ cña tr−êng nghÜa nµy ®Ó thay thÕ cho c¸c tõ ng÷ vèn ®−îc xem lµ ®Æc tr−ng cña mét tr−êng nghÜa kh¸c.

Trong b¸o chÝ viÕt vÒ bãng ®¸, c¸c t¸c gi¶ sö dông kh¸ nhiÒu tr−êng nghÜa kh¸c nhau. Tiªu biÓu lµ: 1, Tr−êng nghÜa qu©n sù - chiÕn tranh; 2, Tr−êng nghÜa kinh tÕ - th−¬ng m¹i; 3, Tr−êng nghÜa chÝnh trÞ - x·

héi; 4, Tr−êng nghÜa ®Þa lÝ; 5, Tr−êng nghÜa Èm thùc; 6, Tr−êng nghÜa sù vËt

trong tr¹ng th¸i tiªu cùc; 7, Tr−êng nghÜa y häc.

Trong ph¹m vi bµi viÕt nµy, chóng t«i chØ ®Ò cËp tr−êng nghÜa Èm thùc.

2. NÕu ®Æt hai tõ “Èm thùc” vµ “bãng

®¸” c¹nh nhau th× thËt khã ®Ó t×m ®−îc mèi liªn hÖ nµo gi÷a chóng. Nh−ng khi viÕt vÒ bãng ®¸, c¸c nhµ b¸o l¹i sö dông kh¸ phæ biÕn tõ ng÷ thuéc tr−êng nghÜa Èm thùc. Sù phong phó trong sö dông tõ ng÷ thuéc tr−êng nghÜa nµy ®−îc thÓ hiÖn tõ viÖc nh¾c ®Õn “b÷a tiÖc bãng ®¸, b÷a tiÖc tÊn c«ng… cho tíi c¸c mãn ¨n nh−

mãn chÝnh, mãn phô, mãn ®Æc s¶n, mãn kho¸i khÈu…; vµ c¶ t©m lÝ cña ng−êi th−ëng thøc nh− no, ®ãi, kh¸t,.. T¸c gi¶

nh÷ng bµi b¸o ®· cã sù liªn t−ëng phong phó, coi bãng ®¸ nh− mét “mãn ¨n” cña con ng−êi. VËy t¹i sao tõ ng÷ thuéc tr−êng nghÜa Èm thùc l¹i ®−îc sö dông réng r·i khi viÕt vÒ bãng ®¸ ? §iÒu nµy cã thÓ g¾n víi nh÷ng lÝ do sau:

Nh− chóng ta biÕt, c«ng chóng cña b¸o chÝ lu«n quan t©m tíi nh÷ng th«ng tin cã liªn quan trùc tiÕp tíi hä. Kh«ng ph¶i t×nh cê, trong cuèn “ ViÕt cho ®éc gi¶”, Loic Hervouet cã khuyªn c¸c nhµ b¸o lµ h·y

“lµm cho ®éc gi¶ thÊy c©u chuyÖn ®ã cã liªn quan tíi hä”.⁷ ThiÕt nghÜ, liªn quan

®Õn ®éc gi¶ tr−íc hÕt kh«ng g× b»ng nh÷ng c¸i mµ hä tiÕp xóc hµng ngµy, nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu, nh÷ng mèi quan t©m th−êng xuyªn. Cã thÓ nãi, mét trong nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng ai trong chóng ta kh«ng ph¶i thùc hiÖn mçi ngµy chÝnh lµ viÖc ¨n uèng. Bëi lÏ, con ng−êi muèn tån

(2)

t¹i ®−îc tr−íc hÕt ph¶i ¨n, ë, mÆc, ®i l¹i…

sau ®ã míi nghÜ ®Õn viÖc lµm chÝnh trÞ, khoa häc, nghÖ thuËt… Con ng−êi ë thêi

®¹i nµo, trong ®iÒu kiÖn nµo còng quan t©m ®Õn chuyÖn ¨n uèng. Cã lÏ v× thÕ mµ c¸c nhµ b¸o th−êng sö dông tõ ng÷ thuéc tr−êng Èm thùc ®Ó th«ng tin dÔ ®i vµo t©m trÝ vµ ®Ó l¹i Ên t−îng ®èi víi b¹n ®äc yªu bãng ®¸.

MÆt kh¸c, bãng ®¸ lµ m«n thÓ thao

®−îc −a chuéng nhÊt hµnh tinh. Hµng ngµy cã rÊt nhiÒu trËn ®Êu bãng ®¸ ®−îc diÔn ra vµ thu hót hµng triÖu ng−êi h©m mé. Cã thÓ coi bãng ®¸ lµ “mãn ¨n tinh thÇn” cña con ng−êi ngoµi nhu cÇu ¨n uèng vËt chÊt. “Th−ëng thøc” mét trËn

®Êu bãng ®¸ còng gièng nh− “th−ëng thøc”

mét b¶n nh¹c hay th−ëng thøc mét bµi th¬-nh÷ng “mãn ¨n tinh thÇn truyÒn thèng” cña nh©n lo¹i. Tõ ®ã c¸c nhµ b¸o liªn t−ëng viÖc xem bãng ®¸ còng lµ chuyÖn ¨n uèng vÒ mÆt tinh thÇn - mãn

¨n hÊp dÉn nhÊt trong c¸c m«n thÓ thao.

Sù liªn t−ëng cßn më réng h¬n: tõ chuyÖn

¨n uèng th× cã ng−êi nÊu ¨n, chÕ biÕn…

(th−êng lµ c¸c huÊn luyÖn viªn hay cÇu thñ giái); cã c¸c mãn ¨n −a thÝch nh− : mãn ®Æc s¶n, mãn kho¸i khÈu… ; cã t©m lÝ cña ng−êi th−ëng thøc nh− : no, ®ãi, kh¸t,…

Bªn c¹nh ®ã, viÖc sö dông réng r·i c¸c tõ ng÷ thuéc tr−êng nghÜa Èm thùc cßn cã thÓ t×m ®−îc nguyªn nh©n tõ trong v¨n ho¸ cña ng−êi ViÖt. Víi ng−êi ViÖt, chuyÖn

¨n uèng lµ viÖc rÊt quan träng: “Cã thùc míi vùc ®−îc ®¹o” - cã n¨ng l−îng vËt chÊt th× míi nghÜ ®Õn chuyÖn tinh thÇn.

Theo nhµ nghiªn cøu v¨n ho¸ TrÇn Ngäc Thªm, “viÖc ¨n ®èi víi ng−êi ViÖt Nam quan träng tíi møc ®Êng toµn n¨ng nh−

Trêi còng kh«ng d¸m vµ còng kh«ng ®−îc quyÒn x©m ph¹m: Trêi ®¸nh cßn tr¸nh miÕng ¨n. Ng−êi ViÖt Nam cã “t©m hån ¨n uèng”, thÝch ¨n nhËu tiÖc tïng, ¨n uèng lai rai, thÝch khao vµ thÝch ®−îc khao bÊt cø sù viÖc lín nhá nµo”.⁸ Trong giao tiÕp h»ng ngµy, thay cho lêi chµo, ng−êi ta th−êng dïng c¸c c©u hái vÒ ¨n uèng: “Anh

(c«, d×, chó, b¸c, v.v.) ®· ¨n c¬m ch−a?”.

C¸c tõ ghÐp cña ta còng cã rÊt nhiÒu tõ b¾t ®Çu b»ng yÕu tè “¨n” nh− : ¨n uèng,

¨n mÆc, ¨n ch¬i, ¨n c¾p, ¨n hiÕp… Ph¶i ch¨ng, v× v¨n ho¸ s©u ®Ëm cïng t¸c ®éng cña tr−êng tõ vùng Èm thùc ®· t¹o nªn søc hÊp dÉn, l«i cuèn, cña c¸c bµi b¸o viÕt vÒ bãng ®¸ ?

Nh÷ng tõ ng÷ thuéc tr−êng nghÜa Èm thùc cã thÓ chia thµnh c¸c nhãm chÝnh sau

®©y: 1, Tõ ng÷ gäi tªn mãn ¨n; 2, Tõ ng÷

gäi tªn b÷a ¨n; 3, Tõ ng÷ gäi tªn hµnh

®éng ¨n uèng; 4, Tõ ng÷ gäi tªn tr¹ng th¸i t©m lÝ cña ng−êi ¨n.

2. 1. C¸c mãn ¨n

Mãn ¨n: Mét ®èi thñ ®ång h¹ng ®Êu Premiership nh−ng l¹i lµ mét “mãn ¨n” −a thÝch cña Chelsea. (Wembley th¼ng tiÕn, Bãng ®¸, 26/1/2008).

MiÕng b¸nh: MiÕng b¸nh V-Leugue

®· bÞ chia n¨m xÎ b¶y mµ kh«ng ph¶i cø giµu cã lµ ®−îc phÇn h¬n. (Ai giµnh phÇn h¬n?, Bãng ®¸, 7/3/2008).

Gãc b¸nh ch−ng: ThÕ nh−ng tÊt c¶

nh÷ng nç lùc cña ®éi chñ nhµ chØ ®ñ khiÕn 4 v¹n r−ìi kh¸n gi¶ ë Mestalla å lªn vµi lÇn, khi Villa sót tróng “gãc b¸nh ch−ng”

tõ qu¶ ®¸ ph¹t ®Çu tiªn vµ khi El Guaje c−íp ®−îc bãng trong ch©n Perea nh−ng l¹i ®Èy qu¸ dµi ®Ó Falcon kÞp lao ra c¶n ph¸. (Hi väng cuèi cïng, Bãng ®¸, 25/1/2008).

Mãn ®Æc s¶n: Xem ra mãn “®Æc s¶n”

phßng ngù cña Mourinho vÉn ®−îc l−u truyÒn ë Chelsea thêi Avram Grant. (Con sè 60, Bãng ®¸, 7/3/2008).

Mãn kho¸i khÈu: ThÕ nh−ng, víi Eduardo, ®ã lµ mét phong c¸ch “kho¸i khÈu”. (§óng lóc, ThÓ thao & V¨n ho¸, 31/12/2007).

Mãn chÝnh: Vµ b÷a tiÖc Êy cßn thiÕu c¶ mãn chÝnh: bµn th¾ng. (B÷a tiÖc kh«ng mãn chÝnh, Bãng ®¸, 24/4/2008).

Mãn tr¸ng miÖng: “Mãn tr¸ng miÖng”

hoµn h¶o vµo phót 90, khi Muntari tung ra có n· ph¸o tõ kho¶ng c¸ch trªn 20 m,

®· lµm rung chuyÓn toµn bé kh¸n ®µi víi

(3)

gÇn 5 v¹n ng−êi trªn s©n Ohene Djan.

(Khai héi, Bãng ®¸, 21/1/2008).

Mãn ngon nhÊt: Nh−ng cuèi cïng,

“b÷a tiÖc khai héi” vÉn ®em tíi ®Çy ®ñ c¸c

“mãn ¨n ngon nhÊt” cña bãng ®¸. (Khai héi, Bãng ®¸, 21/1/2008).

2. 2. B÷a ¨n nãi chung

Thùc ®¬n: ThÕ nªn khi kh«ng cã “ mãn kho¸i khÈu” Th¸i Lan, l¹i ch−a ®−îc mét

“thùc ®¬n” ®ñ hÊp dÉn th× ban tæ chøc Agribank Cup cã cí ®Ó mµ lo l¾ng vÒ kh¶

n¨ng thu hót kh¸n gi¶. (Thuèc thö t©m lÝ, Bãng ®¸, 31/10/2007).

B÷a tiÖc: §éi chñ nhµ ®· giµnh 3 ®iÓm mét c¸ch ®Çy kÞch tÝnh trong b÷a tiÖc cã tíi 7 bµn th¾ng. (KÞch tÝnh La Bombonera, ThÓ thao & V¨n ho¸, 29/3/2008).

B÷a cç: Cç ngon ®· ®−îc dän! VÊn ®Ò chØ lµ ®éi chñ nhµ nµo cã ®ñ lùc ®Ó kh«ng biÕu cho kh¸ch b÷a cç thÞnh so¹n trong ngµy khai m¹c. (Cç ngon kh«ng dän cho kh¸ch!, Bãng ®¸, 12-3-2008).

M©m cç: Nh−ng khi c¶ mét m©m cç chiÕn th¾ng ®· ph¬i bµy, kh«ng thÓ “®¸nh chÐn” th× qu¶ tiÕc. (ThÓ C«ng nhót nh¸t, ThÓ thao & V¨n ho¸, 25/2/2008).

§ñ m©m: Hai g−¬ng mÆt l¹, Olympiakos (lÇn ®Çu v−ît qua vßng b¶ng sau 9 n¨m) vµ Fenerbache (lÇn ®Çu qua vßng b¶ng) th× còng chØ gãp mÆt cho “®ñ m©m” nh− tr−êng hîp cña Lille c¸ch ®©y 1 n¨m. (Cã 4 ®éi Anh, nh−ng… ThÓ thao &

V¨n ho¸, 14/12/2007).

2. 3. Hµnh ®éng ¨n uèng

NÊu ¨n: ¤ng Calisto cã chõng Êy

“mãn” nh−ng do nÊu ¨n ngon nªn ng−êi ta vÉn “xµi” ®−îc. (Mét d¸ng vÎ kh¸c, Bãng

®¸, 19/3/2008).

ChÕ biÕn: C¸ch bµy binh móa trËn nµy

®«i lóc còng ®−îc Hitzfeld “chÕ biÕn”

thªm: ®Èy Ribery lªn ®¸ hé c«ng vµ Altintop bã vµo trong hîp víi Van Bommel, Ze Roberto thµnh ba tiÒn vÖ trung t©m. (æn ®Þnh vµ ph¸ c¸ch, Bãng

®¸, 6/12/2007).

Lµm gái: “Bµ ®Çm” chØ ph¶i cã chuyÕn hµnh qu©n kh«ng mÊy khã kh¨n tíi

Reggina, ®éi bãng mµ ë l−ît ®i ®· bÞ hä

“lµm gái” b»ng tØ sè 4-0. (T¹m biÖt ch©u

¢u, ThÓ thao & V¨n ho¸, 22/2/2008).

Dän cç: §¸ng chó ý h¬n c¶, c¸i ch©n tr¸i kh¸ ®iªu luyÖn cña Leandro ®· kh«ng Ýt lÇn khiÕn ®èi thñ lóng tóng bëi kh¶

n¨ng ®iÒu khiÓn bãng khÐo lÐo cña tiÒn vÖ sè 18 vµ nh÷ng pha tØa bãng nh− dän cç cho ®ång ®éi. (Leandro & chiÕc ch©n tr¸i

“ma thuËt”, ThÓ thao & V¨n ho¸, 14/1/2008).

¨n: Tevez lóc ®ã míi 18 tuæi ®· kh«ng chØ lµm lu mê häc trß c−ng Paul Scholes cña Fergie, mµ cßn tinh qu¸i ®Õn møc b¾t bËc ®µn anh “¨n” thÎ ®á. (Ph¸ lÖ Latin, Bãng ®¸, 1/2/2008).

¨n gái: Hä kh«ng giÊu giÕm ý ®Þnh “¨n gái”nh÷ng ®éi bãng ®−îc ®¸nh gi¸ thÊp h¬n nh»m t¹o lîi thÕ tr−íc ¦CV sè 1 Kashima Athlers, bÊt kÓ ®ã lµ s©n nhµ hay s©n kh¸ch. (§Õn miÒn ®Êt míi, Bãng

®¸, 12/3/2008).

ThÕt ®·i: Tinga lµ ng−êi khai mµn b÷a tiÖc bµn th¾ng ®Ó thiÕt ®·i h¬n 75.000 C§V trªn s©n Signal Park víi pha ®Öm bãng cËn thµnh sau ®−êng chuyÒn cña Blazcszykowski. (§ªm mµu vµng, Bãng ®¸, 9/12/2007).

§¸nh chÐn: Nh−ng khi c¶ mét m©m cç chiÕn th¾ng ®· ph¬i bµy, kh«ng thÓ “®¸nh chÐn” th× qu¶ tiÕc. (ThÓ C«ng nhót nh¸t, ThÓ thao & V¨n ho¸, 25/2/2008).

Nuèt: ViÖc cho c¸c häc trß “nuèt” trän hai tiÕng luyÖn tËp gi÷a tr−a víi nh÷ng bµi rÌn thÓ lùc cùc nÆng cïng c¸c bµi tËp

“kiÓu gia vÞ”sau c¸c bµi tËp nÆng ®ã míi

®Çu cã vÎ khiÕn c¸c n÷ tuyÓn thñ kiÖt søc.

(SÏ g¾n bã l©u dµi víi bãng ®¸ n÷ ViÖt Nam?, Bãng ®¸, 16-12-2007).

Tiªu ho¸: §ã thùc sù lµ thÊt b¹i khã

“tiªu ho¸” ®èi víi NHM ®éi bãng ¸o xanh.

(Berti Vogts: “§¹i bµng sÏ s¶i c¸nh”, Bãng

®¸, 23 /1 / 2008).

2. 4. Tr¹ng th¸i t©m lÝ cña ng−êi ¨n No: Nh−ng 2 ®éi bãng nhá bÐ kia ®· cã mµn tr×nh diÔn tuyÖt ®Ønh víi no nª bµn

(4)

th¾ng cßn Bayern chi lµ con sè 0 tÎ nh¹t.

(TÝnh hiÖu qu¶, Bãng ®¸, 6/11/2007).

§ãi: Nçi buån, lµ khi hä 3 lÇn liªn tiÕp bÞ Juve v−ît mÆt ë Serie A nh÷ng n¨m 1930; lµ khi hä chøng kiÕn lÇn l−ît Milan råi Juve thay nhau thèng trÞ Serie A trong kho¶ng thêi gian “®ãi vinh quang” kÐo dµi nhÊt trong lÞch sö. (Inter & mét thÕ kØ c¶m xóc, ThÓ thao & V¨n ho¸, 29/3/2008).

Kh¸t: Nh−ng lêi høa Êy xem ra rÊt khã thùc hiÖn bëi Atletico còng ®ang rÊt

“kh¸t” chiÕn th¾ng sau khi ®Ó thua Villarreal mét c¸ch ®¸ng tiÕc ë vßng tr−íc.

(Lêi høa cña Emery, ThÓ thao & V¨n ho¸, 11/11/2007).

Ngon ¨n: Song sù xuÊt s¾c cña thñ thµnh Matsubara còng nh− sù thiÕu chuÈn x¸c trong nh÷ng t×nh huèng ngon

¨n cña c¸c ch©n sót ®· kh«ng gióp ®éi bãng cña ViÖt Nam kÕt thóc trËn ®Êu trong 90 phót chÝnh thøc. (Kh¸ch ngo¹i

½m Cóp, Bãng ®¸, 25/11/2007).

Tham ¨n: ChØ mçi téi lÇn nµy chiÕc

“b¸nh míi” lµ ®éi tung ra 3 có ®¸nh cho¸ng v¸ng vµo miÖng “kÎ tham ¨n”

(Kinh hoµng mµn ®Êu sóng, Bãng ®¸, 1/2/2008).

Béi thùc: C¸c cÇu thñ kh«ng tù tin vµo chÝnh kÜ thuËt cña m×nh chø kh«ng h¼n lµ do “béi thùc” c¸c trËn ®Êu quèc tÕ. (SEA Games 24 lµ mét có vÊp ng· qu¸ lín, Bãng

®¸, 23/12/2007).

ãi (n«n): Ngay phót thø 2, tËn dông t×nh huèng thñ m«n Benagilio ãi bãng ra sau có sót cña Rolfes, Gekas lao vµo sót båi tung l−íi Wolfsburg (HÊp dÉn ®Õn phót chãt, Bãng ®¸, 28/4/2008).

Trong nh÷ng tõ thuéc tr−êng nghÜa Èm thùc ®−îc dïng trong c¸c t¸c phÈm b¸o chÝ viÕt vÒ bãng ®¸, ba tõ “kh¸t”, “b÷a tiÖc”,

“®Æc s¶n” xuÊt hiÖn víi tÇn sè cao h¬n c¶.

Chóng ta thö t×m hiÓu lÝ do cña hiÖn t−îng nµy.

- “Kh¸t”: 1, Cã c¶m gi¸c cÇn uèng n−íc.

Kh¸t kh« cæ. Uèng cho ®ì kh¸t. 2, ë trong t×nh tr¹ng qu¸ thiÕu nªn ®ßi hái cÊp thiÕt,

thiÕt tha muèn cã. Kh¸t tin tøc. Kh¸t t×nh th−¬ng.¹⁰

Tõ “kh¸t” trong c¸c t¸c phÈm b¸o chÝ viÕt vÒ bãng ®· ®−îc dïng víi ý nghÜa thø hai. Nã thÓ hiÖn sù khao kh¸t, nguyÖn väng cña c¸c ®èi t−îng cã liªn quan ®¹t

®−îc nh÷ng ®iÒu g× ®ã tÝch cùc (bµn th¾ng,

®Êu, v.v.). §©y lµ tr¹ng th¸i t©m lÝ phæ biÕn nhÊt vµ còng hoµn toµn chÝnh ®¸ng cña c¸c cÇu thñ, do vËy tõ trªn xuÊt hiÖn víi tÇn sè cao h¬n c¶.

- “TiÖc”: b÷a ¨n ®Æc biÖt cã nhiÒu mãn ngon vµ cã ®«ng ng−êi dù, nh©n mét dÞp vui mõng. Më tiÖc chiªu ®·i kh¸ch. Dù tiÖc c−íi.¹⁰ Nh− vËy “b÷a tiÖc” trong bãng ®¸

chÝnh lµ trËn ®Êu hÊp dÉn, ®Ñp m¾t, giµu kÞch tÝnh, ®Ó l¹i nhiÒu c¶m xóc cho c«ng chóng. ViÖc tõ nµy xuÊt hiÖn víi tÇn sè

®Æc biÖt cao ë c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ bãng ®¸

g¾n víi nhiÒu lÝ do: thø nhÊt, do ®êi sèng kinh tÕ ngµy cµng n©ng cao, chuyÖn “tiÖc tïng” trë thµnh quen thuéc víi nhiÒu ng−êi trong x· héi, dÉn ®Õn tõ “b÷a tiÖc”

®−îc sö dông réng r·i ë nhiÒu ph¹m vi giao tiÕp (kh«ng chØ riªng lÜnh vùc ¨n uèng); thø hai, víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña bãng ®¸ thÕ giíi vµ sù bïng næ cña truyÒn th«ng, ng−êi ta cã ®iÒu kiÖn ®−îc th−ëng thøc ngµy cµng nhiÒu trËn bãng ®¸

hay- thø cã thÓ xem lµ “b÷a tiÖc”; thø ba,

®ã cßn lµ sù thÓ hiÖn kh¸t väng cña mäi ng−êi: c¶ ng−êi trong cuéc, trùc tiÕp quan hÖ víi bãng ®¸ lÉn c«ng chóng.

- “§Æc s¶n”: s¶n phÈm ®Æc biÖt cña mét ®Þa ph−¬ng. Hoa qu¶ ®Æc s¶n. Cöa hµng ®Æc s¶n.¹⁰ “Mãn ®Æc s¶n” trong c¸c t¸c phÈm viÕt vÒ bãng ®¸ chÝnh lµ nh÷ng nÐt riªng cã thÓ hiÖn phong c¸ch cña mét

®éi bãng, mét huÊn luyÖn viªn hay mét cÇu thñ. Sù xuÊt hiÖn dµy ®Æc tõ “®Æc s¶n”

ë c¸c nhµ hµng, cöa hiÖu, trong thêi buæi kinh tÕ thÞ tr−êng víi sù ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh vµ mang tÝnh c¹nh tranh cao cña ngµnh du lÞch ®· khiÕn cho nã trë thµnh mèt. Vµ cã thÓ xem ®©y lµ lÝ do

(5)

chÝnh yÕu ®Ó nã gÆp kh¸ nhiÒu trong b¸o chÝ viÕt vÒ bãng ®¸.

3. Tãm l¹i, b»ng viÖc sö dông tõ ng÷

thuéc tr−êng nghÜa Èm thùc, c¸c t¸c gi¶

viÕt vÒ bãng ®¸ ®· khiÕn cho nh÷ng trËn

®Êu cña m«n thÓ thao nµy mang h−¬ng vÞ, mµu s¾c, kiÓu d¸ng cña nh÷ng thø liªn quan tíi nghÖ thuËt lµm bÕp vµ ¨n uèng.

§iÒu ®ã cho thÊy sù linh ho¹t, uyÓn chuyÓn k× diÖu cña ng«n ng÷ vµ kh¶ n¨ng s¸ng t¹o v« tËn cña con ng−êi trong ph¶n

¸nh thÕ giíi kh¸ch quan.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. Hoµng Anh, Mét sè vÊn ®Ò vÒ sö dông ng«n tõ trªn b¸o chÝ, Nxb. Lao ®éng, H., 2003.

2. Hoµng Anh, Nh÷ng kÜ n¨ng vÒ sö dông ng«n ng÷ trong truyÒn th«ng ®¹i chóng, Nxb. §¹i häc quèc gia, H., 2008.

6. Vò Quang Hµo, Ng«n ng÷ b¸o chÝ, Nxb. §¹i häc quèc gia, H., 2001.

7. Hervouet Loic, ViÕt cho ®éc gi¶, b¶n tiÕng ViÖt (Lª Hång Quang dÞch), Héi Nhµ b¸o ViÖt Nam, H., 1999.

8. TrÇn Ngäc Thªm, T×m vÒ b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam, Nxb. Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 1996.

9. ViÖn Ng«n ng÷ häc, Häc tËp phong c¸ch ng«n ng÷ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, Nxb. Khoa häc x· héi, H., 1980.

10. ViÖn Ng«n ng÷ häc, Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb. §µ N½ng, 2001.

(Ban Biªn tËp nhËn bµi ngµy 12-01-2009)

“YẾU ĐIỂM” và “ĐIỂM YẾU ”

“Yếu điểm” là một từ gốc Hán. Trong tiếng Hán, nó mang hai nghĩa: Một là “nội dung chủ yếu của một bài nói hay bài viết nào đó”; hai là

“cứ điểm trọng yếu” (như “yếu điểm chiến

lược”,…). Khi nhập vào tiếng Việt, “yếu điểm”

vẫn giữ nguyên vẹn các nghĩa dùng trong tiếng Hán (như “yếu điểm của vấn đề” là theo nghĩa 1, còn “yếu điểm quân sự” là theo nghĩa 2). Yếu tố

“yếu" trong tiếng Việt xuất hiện ở các kết hợp như “chủ yếu” (phần quan trọng nhất trong số các sự vật có liên quan với nhau), “hiểm yếu”

(chỉ địa thế hiểm trở và ở vào nơi xung yếu),

“yếu sự”, “xung yếu”…. Gần đây, người Việt có xu hướng dùng “yếu điểm” theo một nghĩa khác hẳn so với nghĩa gốc của nó. Chẳng hạn như nói. “Đó là những điểm mạnh của phong trào trường ta, còn các yếu điểm là….”. “Yếu điểm”

ở đây là được dùng với nghĩa “điểm yếu” là

“nhược điểm”. Nếu xem xét vấn đề theo quan điểm từ nguyên một cách cứng nhắc, thì phải khẳng định đây là một cách dùng hoàn toàn sai, không thể chấp nhận được, bởi nó đã làm sai ý nghĩa vốn có của nó trong tiếng Hán. Song, nếu nhìn nhận vấn đề một cách bình tĩnh, uyển chuyển hơn, thì có thể xem đây là một cách tạo từ mới trong tiếng Việt. Rất có thể người Việt đã mô phỏng theo một dạng tương tự: cao điểm (từ gốc Hán) và điểm cao (từ đã Việt hoá). Ở đây, trong khi sử dụng cao điểm có thể đảo lại thành điểm cao, đồng thời điểm cao có thể đổi lại thành cao điểm mà chẳng gây ảnh hưởng gì tới ý nghĩa. Nhưng với cặp điểm yếu - yếu điểm thì tình hình lại khác. Ban đầu, điểm yếu là từ được sinh ra để đối lập lại với điểm mạnh. Rồi khi sử dụng, vì mục đích tu từ, người ta muốn mượn trật tự ngược của tiếng Hán để đảo nó lại thành yếu điểm, nhằm mang một sắc thái trang trọng nhấn mạnh hơn. Song thật không may, “yếu điểm” này lại trùng với “yếu điểm ” ở trên với các ý nghĩa khác hẳn nhau. Thế rồi “yếu điểm”

được dùng với ý nghĩa là “nhược điểm” liền bị gán ngay cho cái tội là dùng sai chăng?

Tr−êng nghÜa Èm thùc trong c¸c bµi b¸o viÕt vÒ bãng ®¸