• Tidak ada hasil yang ditemukan

TRAO CACH MANG 1930 -1931

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2024

Membagikan "TRAO CACH MANG 1930 -1931"

Copied!
8
0
0

Teks penuh

(1)

Nghien ciiru An BQ va Chau A. S6 7 - 2017

Sir RA Bin VA M 6 1 Q U A N H E G I C A C A C Cffl BO CQNG SAN DAU TIEN TAl T I N H BINH DINH TRONG PHONG

TRAO CACH MANG 1930 -1931 Nguyen Birc Toan Nguyen Minh Tmh

Khoa Lich sir, Truang Dgi hgc Quy Nhan; Hgc vien cao hgc K18, Truang Bgi hgc Quy Nhan Ngay nhgn bai: 14/06/2017, ngay phdn bien: 20/06/2017, ngay duyel dang: 12/07/2017

1/^i tir khi Ddng Cong sdn Viet Nam ra d&i, phong trdo cdch mgng trong cd nuac J\_ duoi sv ldnh dgo cua Ddng phdt trien len tdm cao mai, Iheo do tgi Binh Dinh, di nhanh chong bdt nhip vai xu thi chung, kit hgp cung nhitng dieu kien chin muoi, cdc Chi bo Cong sdn ddu tie'n ldn lu(rt ra dai. Cdc Chi 6(5 Cong sdn ddu tien ndy dong vai tro la hgt nhdn quy tv, tap hap Ivc luang, bdm sdt hoat dong qudn chieng, kip thai lanh dgo phong trdo cdch mgng tgi dia phuang theo chii truang cua Dang. Trong phong trdo cdch mgng 1930 - 1931, su phdi hgp hogt dgng cua cdc chi bg nay gop phin khang dinh su truang thanh ciia lifc lugng tien phong, ldm ca sa cho viec lanh dgo cdch mgng cua tinh trong nhimg chang duang ke tiep.

Tir khoa: Dang Cong san Viet Nam, Chi bp C6ng san, tinh Binh Dinh, ph6i hop hojt dong.

1. Dan nhap

Ke tir khi thitc dan Phap xam lupc va djt ach cai t4 d Viet Nam, hhx hSt cac cuOc v§n d6ng ciju nuoc theo nhieu khuynh hu6ng khdc nhau, thu hut dong dao quan chiing tham gia song deu l^n lucrt that bai.

Tir day, yeu cau giai quydt tinh trang khung hoang duong l6i v4 giai cdp lanh dsio dSt ra hire thidt cho dan tpc. Tmoc tinh hinh do,

!qnu-edu.vn

DSng Cpng san Viet Nam ra doi da giai quydt va ddp ung nhiing yeu cau lich su ddn tpc dat ra, thiic diy sir phat trifa cua phong trao cdch mang 6 cdc dia phuong trdn cd nuoc noi chung va tinh Binh Dinh n6i ridng. Cimg vdi sir vdn dpng chung cd nu6c, phong trdo each mang tai Binh Dinh nhanh chpng phat tridn Idn tam cao mPi nhir s\r ra dcri va gdn kdt hoat dpng cua cac Chi bp Cpng san ddu tien, nhit la trong phong trao each mang 1930 - 1931. Didu

(2)

Nguyin Ddc Todn, Nguygn Minh Tinh. Sir ra ddi vo...

do khang djnh mft lan nfia bdi hgc kinh nghifm xuyen suot ljch sd la sy nghifp cdch mang mudn thdnh cdng phai cd sy lanh dgo cua Dang, phdi xdy dyng td chdc Ddng vung manh, dd sdc ddm duong sd mfnh tign phong md hat nhan trudc tign la nhung Chi bg Cgng sdn.

2. Noi dung

2.1. Vi su ra ddi cdc Chi bd Cdng sdn ddu tiin tgi Binh Dfnh

Dudi anh hudng cda Hdi Viet Nam Cdch mgng Thanh nign, td cudi nam 1926, d Binh Dinh dd hinh thdnh mft luc lugng thanh nien yeu nude uu td, som gidc ngf cdch mgng, hdng hdi di tim con dudng sdng cho dat nude, que huong. Trong s6 dd, Nguygn Trdn - mft thanh nign tri thuc eua huyfn Hodi Nhan ddy nhift huylt, nhanh chdng tiep can nhung thong tin qua cdc saeh bao cdch mgng nhu Bdo "thanh nien vg ehu nghia Mdc - Lgnin, tu tudng cuu nude ddng ddn vd nhung sdeh bdo tiln bf khdc. Trdi qua mdt thdi gian hogt ddng td nam ra bde, tiep thu anh sdng cdch mgng, sau khi bdt lign lgc vdi Ky bf Hfi Vift Nam Cdeh mgng Thanh nien Nam Ky tgi Sdi Gdn, Nguyen Tran gdp Phan Trgng Qudng' va trinh bdy tinh hmh cda thanh nign Hodi Nhon, d6ng thdi yeu cdu giup dd, gdy dyng phong hdo each mgng d day.

Dugc Ky bf Nam Ky xem xgt, thdng 2/1928, Phan Trgng Qudng eung Nguyin Tran vl tiidn Cdu Lgi ndm tinh hinh va

' Phan Trong Quing qufi d Thanh H6a, c6 b( danh l i Phy, ngirfti hpc ciing kh6a v6i ding chf Trin PhO tai Quing Chau (Trung Quoc) t i thing 8 din thing 11/1926.

thdnh lap Chi bf Hdi Vift Nam Cach mgng Thanh nien tgi ddy. Thdng 12/1928, Huyfn bf cda Hgi Vift Nam Cach mang Thanh nign cung ra ddi.

Trong khi td chdc Hgi Vift Nam Cdeh mgng Thanh nien ddy manh hogt dfng d Hoai Nhon, tgi mgt sd vdng cda An Nhon, Phd M5', Quy Nhan,... td chdc Tan Vift Cach mang ddng cung bdt ddu ben rl hong qudn chdng. Den khodng cu6i nam 1928, theo chd truang cua Tdng bg, ddng then nhdm thong nhat chi dgo phong hdo Tan Vift trong khu vyc, Ban Lign tinh Td Djnh cda Tan Viet Cdch mgng ddng dugc thanh Igp (gom Qudng Ngdi, Binh Djnh, Phd Ygn vd Kon Tum), do ddng ehi Ngd Ddc Df lam Bi thu. Tu su phdt triin eua phong hdo, culi ndm 1929 ddu nam 1930, tgi Bmh Djnh vd nhieu tinh miln Trung, thuc dan Phdp day mgnh ddnh phd vdo cac td ehuc Thanh nign, Tdn Vift'. Vugt Ign khd khdn, cac chien si uu tii cda Thanh nign va Tan Vift Binh Djnh tim each lien lgc vdi Dang Cdng sdn Vift Nam vda ra ddi, nhanh chdng cd nhihig quylt dinh ddp dng kjp thdi ddi hdi cua phong hdo each mgng dja phuang. Tren ca sd nay, tieu to Tdn Vift tgi Nha mdy den Quy Nhon la to chdc £dch mgng ddu tign cda Binh Djnh bdt dugc lien lgc vdi Phdn eye Trung IQ- Ddng Cgng sdn Vift Nam.

Dau tiiang 3/1930, ddng chi Nguyen Phong Sdc (tiic Thinh), uy vign Ban Chap hdnh lam thdi Dang Cf ng san Vift Nam, Bi tiiu Phdn eye Trung ky (sau Hfi nghi Trung uang thdng 10/1930, doi Id Xd uy Trung

' Bio Ti^ng dSn, s6 216, ra ngiy 2I/I2/I929.

54

(3)

Nghien cuu An Do vd Chau A. So 7 - 2017 k5'), cu d6ng chi Phan Thai At vdo Quy

Nhon bdt lign igc vdi tiiu to Tan Vift d ddy. Sau khi tim hiiu tmh hinh phong hdo cdch mgng va phdm chdt mft s6 ddng vien Tdn Vift dja phuang, khoang tnmg va tiiugng hidn tiidng 3/1930, ddng chi Phan Thdi At chgn lya mgt so ddng vien d Quy Nhon, Phd Mf,... ldp ra Chi bf Cgng sdn tgi Nhd mdy Dfen Quy Nhon^ gom 5 ddng chi^ Nhu vdy, Chi bd Nhd mdy Ben Quy Nhan - Chi bg Ddng Cgng sdn ddu tiin ra ddi Id sy kifn chinh trj cd f nghia lich sd to ldn, ddnh ddu mft chdng dudng phat triin quan hgng hong phong hdo cdch mgng d Binh Djnh, md ra mft thdi l^ mdi cho qud hinh ddu tranh anh dung, vg vang cua Ddng bg va nhdn dan tinh.

Td nhthig hogt dfng ban ddu cua Chi bf Nhd mdy Den Quy Nhon, kit hgp vdi cdc phong hdo ygu nude tai Trudng Quoc Hgc Quy Nhan (Collgge de Quy Nhon) cdng tgo digu kifn thugn lgi cho chi bf cdm re sdu vd phdt triin lyc lugng ngay hong trudng. Xuat phdt tu yeu cdu phat trien cda phong hdo hgc sinh hong ngi thanh can phdi cd mgt to chdc tign phong dung ra lanh dgo, dinh hudng phdt trign phong hao theo con dudng cdch mgng vd san cung nhu myc tigu phdt triin luc lugng cua Chi

^ Theo ding chf H i Thi H^nfa, ngudi dua ding chf At vio lien 1 ^ vdi ca sd Tin Vi|t d Quy Nhon, thfri gian l§p chi bf khoing tCr ngiy 8 den ngiy 10/3/1930. Cung theo ddng chf H^nh v i bin cung khai cua Nguyin Nhu§, nguiri phy trich Phin ban Xit liy t^i D i Ning (4/1930 -11/1931), trudc thing 3/1930, c6 thk ding chf Nguyin Phong Sic d i vio bit liln l^c v6i d6ng chf TrO, nen c6 tfn hi^u lien lgc d l ding chf At vio.

^ Gim cic dSng chf: U XuSn Trtt (tiic Tni), Nguyen Hoing, Lfi Nguygn Khic, Nguyin HCiu Tuin, Nguyen B i H6e, do dfing chf L6 Xuin Trft lim Bf thu.

bd Nhd mdy Den Quy Nhan, thdng 10/1930 tm Hgi qudn (Judng Ddng'*, ddng chi Lg Xudn Trfi tuyen bd thanh lap Chi bg Trudng Qudc Hgc Quy Nhan gdm 5 dong chi do d6ng chl Lg Van Bdo ldm bi thu, hue thudc Dang bd Quy Nhon.

Ciing vdi sy phdt triin chung cda phong hdo cdch mgng todn tmh, ddu nam 1930, mft sd hfi vign Thanh nign Hoai Nhon hong nhdm "ung hd Cgng sdn", di "vd sdn hda" d Sai Gdn da bdt lign lac vdi to chdc Dang d day. Thdng 5/1930, ddng chi Nguyin Trdn dugc kit ngp tgi Chi bf Dang Charoner d Da Kao^, tiip dd la dong chi Dodn Tinh*. Dugc smh hoat cimg mft chi bd hgn dat Sdi Gdn, song dong chi Nguyin Trdn va Doan Tinh ludn mong sdm xdy dyng dugc mgt to chdc dang d qug huong Hoai Nhon, thuc day phong hdo each mgng phdt triin. Nguyfn vgng ndy nhanh chdng dugc cap uy Sai Gdn chdp thugn.

Dau thdng 8/1930 theo ygu edu cda d6ng chi Nguygn Trdn, Thanh dy Sdi Gdn phdi ddng chi Nguyen Du (tdc Cdnh) vg Cdu Lgi gidp dja phuong thdnh ldp chi bd Ddng. Cung trong thdng 8/1930, trudc su chdng kiln cda ddng chi Nguygn Du, chi bd Ddng Cgng san ddu tien cda huyen Hoai Nhan dugc thdnh ldp tgi nhd dong chi Tdn Chdt d thdn Cuu Lgi (nay la xa Tam Quan

* Nay l i duimg T r ^ Hung B^o, thinh ph6 Quy Nhon.

* Nay thuOc quin 3, thinh pho Ho Chf Mmh.

' Bio ting Tong hpp tinh Binh Djnh (1996), Hd so a tich nai thdnh Igp Chi bg Cuu Lpi, tr.4.

(4)

Nguyen Ddc Todn, Nguyen Minh Tinh. Sjc ra ddi vd...

Nam, huyfn Hodi Nhan) vdi 5 ddng vien'.

Chi bg Cieu Lai ra ddi Id mdt sy kifn ljch sd quan hgng, chung td phong trdo cdch mgng da trudng thanh vd nhfing ngudi dang vien sinh ra td chinh mdnh ddt nay du sue gdnh vdc sd mfnh lich sd. Tuy d Cdu Lgi giai cdp cdng nhdn chua hinh thanh, xa cac tiimg tdm chinh trj, thdnh pho ldn, nhung Chi bg Dang ra ddi kha sdm. Chinh tinh thdn ygu nude, truygn thong ddu tranh bat khuat que huong da hinh thdnh mft thg hf thanh nien ddy nhift huyet, cd tri thdc, sdm bilt lya chgn cori dudng ddng ddn din vdi chd nghTa Mdc - Lenin. Ldp chien si cdch mgng ddu tign ndy kjp thdi giuong cao nggn cd idnh dao cda Ddng Cgng sdn Vift Nam do lanh tu Nguyen Ai Qudc sang lap va ren luyfn, dua phong hao each mgng dja phuang hda nhip vdi xu thi tdt yiu cda cdch mang cd nude.

Td sy ra ddi cda cdc Chi bf Cfng sdn ddu tign ndy khdng chi thdc day mgnh me phong trao cdch mang d dia phuong phdt triin md cdn lan tda tdi dia phuang khdc, chudn bj dilu kifn chin mudi dl thdnh lap thgm nhiing chi bd cgng sdn. Theo dd, nhiing nam 1930 den dau ndm 1931, phong trao ddu tranh eua nhdn dan huyfn Hodi An phat hien nhanh chdng song vdn cdn mang ti'nh ty phdt. Tuy nhien, ddy Id dieu kifn thudn lgi, manh ddt tdt iSk tuygn truyin, gide ngd chd nghia cdng san tgi vung ndy.

' e l m cic dAng chf: Nguyin Trin, Huynh Triep, Doin Tfnh, TSn Chat v i Cao Thanh, ding chf Ngu);ln Trin du^c bdu lim bf thu. Din theo Hoi ky ciia dong chi Dodn Tinh, Ddng vien Ddng Cgng sdn Vi^t Nam Chi bg Cim L^i Hodi Nhan 1930 - 1931, Tii li§u luu t^i nhi luu ni^m Chi bf Cihi Lgi.

Trudc yeu cau cda dia phuang, thdng 6/1931, huyfn dy Hodi Nhon phan cdng dong ehi Doan Tuih vl thdn Van Due (xd An Tin) de xay dyng lyc lugng, ldnh dgo phong trdo each mang d Hoai An. Ddu tiidng 7/1931 tai milu Vgn Ddc xa An Tin^

chi bg cfng san ddu tien cda huyen Hoai An dugc thdnh ldp'. Tuy tiidi gian tdn tgi cda Chi bg Vgn Buc tuong doi ngdn (td thdng 7/1931 din cudi thdng 8/1931), song dd Id nhung ngdy thang dau tranh bdt khudt cda td chdc ddng vd nhdn ddn Hodi An.

Quan trgng ban, td ddy nhiing chien sT cfng san trung kien cda Hodi An tiep tyc dugc toi luyfn, chuan bj ca sd cho sy phat triin cda phong hdo cdch mgng dja phuong thdi ky sau.

2.2. Mdi quan h? giica cdc Chi bg Cgng sdn ddu tien tgi Binh Binh trong phong trdo cdch mgng 1931 - 1931

Nhin lai su ra ddi cda cdc Cbi bf Cfng sdn ddu tien d Binh Djnh, cd thi thay tuy thdi gian sdm mudn khdc nhau, song qud trinh hogt dgng cdc chi bd ludn cd mdi quan hf mdt thilt. Sy ho hg thudng xuyen trong lien lac, md rgng pham vi anh hudng trong quan chdng, to chue edc hogt dfng dau hanh,... Id nhfing co sd sdm dua phong trdo cdch mang dia phuang phat trien. Digu nay thi hifn rd net hong phong trdo each mgng 1930- 1931 d Binh Djnh.

Khi vua mdi ra ddi, nhifm vy dgt ra cho chi bf Nhd may Den Quy Nhan Id

' C6 tu li§u vilt l i vu&n ong Nguyin Chiu.

' Chi bO g6m 3 ding chf: Nguyin Chiu, Phan CSn (turc ph6 m ^ x6c) v i Trin Hinh do d6ng chi Nguyin Chiu lim Bf thu.

56

(5)

Nghign cdu An Df va Chau A. S6 7 - 2017 nhanh chdng phdt triin lyc lugng vd xdy

dyng cac tci chdc qudn chdng. Theo dd, Chi bf ehd dfng day mgnh phdt triin lyc lugng hong cac xi nghifp nhu hang v^n tdi dudng thdy, cdc gara cda Trdn Sanh Thgi, Nguyin Thg Thudt. Ddc bift, Chi bf cdn chd f phdt tiiln lyre lugng ngay trong long djch, tieu bilu la tai mdt s6 trudng hgc nhu: Trudng Qudc Hgc C^y Nhon, Trudng Tigu hgc Binh Djnh'"...

Tgi Trudng Qudc Hgc Quy Nhon", phdn ldn hf th6ng Ban Gidm hifu vd gido vign Id ngudi Phdp hodc tay sai. Mac dd edc boat dgng cua nhd trudng deu ndm dudi sy kilm sodt bdi chhih quyin thyc ddn, song vdn cdn do mgt bf phan gido vien ngudi Vift cd tinh thdn ygu nude tien bf, truyin gidng cho hgc hd ldng ty tdn, ygu ddn tf c. Thgm vao dd Id su nhift huylt, ldng yeu nude cua tudi he ngn phong hdo dau tranh noi day sdm phat triin cd ve lugng va chdt. Hogt ddng cua Chi bd Trudng Qudc Hgc Quy Nhon gdn ch^t vdi hoat dfng eda todn Dang bd Quy Nhon md Chi bg Nhd mdy Den Quy Nhon Id ndng c6t. Trong nhung ndm 1930 - 1931, Chi bg Nhd mdy Den Quy Nhon ldm nhifm vu trye tiip ldnh dao, chi dao Chi bf Trudng Quoc Hgc hong qua trinh hogt dgng vd phdt hiln. Vi nhu, sau khi vua ra ddi, Chi

'" Cflng vin mit s l 1829 cOa m^t thim Trung Vf, ngiy 26/8/1930.

" Dupe nguiri Phip thinh lip n i m 1921 (mang ten College de Quy Nhon) v i l i m^t trong ba trudng quoc l§p caa toin x6 Trung )sf (QuIc Hpc Vinh, Quoc Hpc Hui, QuIc Hpc Quy Nhon). Myc dfch ciia tniimg l i dio t^o mft lyc lupng nhim phyc vy cho ch^ dO thyc din phong kiin, nhung phan 16n hpc sinh ciia College de Quy Nhon l?i Ii nhttng trf thiic ygu nude.

bf Trudng Qu6c Hgc dd hudng dng ngay nhiing cufc ddu hanh dg dng hf Xd viet Nghf TTnh do Chi bf Nha mdy Den Quy Nhon chi dgo thyc hifn vdo thdng 10/1930.

Trong cdc ngdy 14, 19, 25, va 31/10/1930, Chi bd Nhd may Den Quy Nhan vua chi dgo vua phdi hgp vdi Chi bg Trudng Qudc Hgc cimg nhau phdt truyin dan, heo cd bua lilm, bigu ngfi khdp cdc khu vyc hong thdnh ph6 Quy Nhon, noi t|,p trung cde cdng sd ciia Phap. Tren hau het cdc dudng pho Gia Long, Khdi Dinh, cac cdng tu sd:

Hfi qudn till thao, gara Tran Sanh Thgi, sdn trudng Qudc Hgc Quy Nhon... truyin don vdi ngi dung "iing hf Nghf TTnh dd", phdn ddi bdn giet nhan ddn hong cdc cufc bilu thih d Nghf Tmh vd Qudng Ngdi...

xudt hifn ngay cdng nhilu. Chinh Dayder, hifu trudng trudng Qu6c Hgc Quy Nhon khi dd ciing phdi thua nhdn rdng: "Truyen dan rdi hong trudng la do tu xa tdi"'^.

Ngoai ra, hai chi bf cdn md cdc cufc v$n dgng quygn tiln dng hf cdng ndng Nghf TTnh hong hgc sinh, cdng nhdn, vien chdc cong tu sd, chd khdch san, nhd budn...

Tiip dd, sdng ngdy 6/11/1930, ciing vdi Ddng bd Quy Nhon, hai chi bg cdn phoi hgp phdt truygn don vd bilu ngfi hgn cdc dudng ph6, cdrig sd d thdnh pho, kgu ggi cdng nhdn, ndng ddn ddng len dau hanh ddi quyin Igi thilt than dl chdo mdng ngdy Cdch mang thdng Mudi Nga thdnh cdng.

Cd thi khdng djnh rdng, sy phoi hgp boat dgng giua Chi bg Nhd may Den Quy

'^ Ban Chdp hinh Ding bf tinh Nghia Binh (1985), Su ki4n lich su Ddng A(3 Binh Dfnh, N h i miy in Nghto Binh, Quy Nhpn, tr.23.

(6)

Nguygn Due Toan, Nguyen Minh Tinh. Su ra ddi vd..

Nhon vd Chi bd Trudng Quoe Hgc Quy Nhon hong nhung ngdy sue sdi cda phong hdo cdch mgng 1930 - 1931, budc ddu tgo CO sd quan hgng, gdn kit vdi cdc phong trdo qudn chiing, huih thdnh thi tran cdch mgng vung chdc ngay khi ra ddi. Chinh sy gdn kit vd hd hg hogt dfng cda hai chi bf tgi trung tam tmh ly Binh Djnh dd gdp phan lan tda khi thi each mgng ra khap cdc dia phuang hong tuih.

T?ui khu vyc phia Bde tinh, khi vda ra ddi, Chi bf Cdu Lgi nhanh chdng xdc djnh nhifm vy Id: "Ra sdc phdt hign dang vien, trudc tign chd f lya chgn ddng vien trong so thanh nien cda nhdm "dng hd Cfng sdn"

qua thu thdch dgt "vo san hda" lap them nhilu chi bf mdi, tiln tdi thdnh Igp Ddng bf huyfn; ddy manh cdng tdc tuygn truyen, v$n dfng quan chiing, lap ra doan the nhu:

Ndng hfi, Phu nfi, Gidi phdng, Cuu te dd, dl tap hgp qudn chdng tich eye hong nhdn dan lao dfng; gdp rdt bdt lign lac vdi td chdc Ddng hong vd ngodi tmh (dgc bift Id phdi lign lgc cho dugc vdi Xd uy Trung ky tai Dd Ndng)"^^ Thyc hifn nhifm vy ndy, tu cuoi ndm 1930 den ddu ndm 1931, Chi bf Cdu Lgi chd hgng cdng tdc phdt hiln lyc lugng, kit ngp nhieu ddng vien mdi, thdnh Igp nhilu chi bd hong todn huyfn Hoai Nhon vd lan rfng ra nhilu dia phuong ldn cdn nhu Phd My, Hoai An,... Den dau thdng 7/1931, tai milu Van Due xd An Tin, Chi bd Cfng sdn ddu tign cda huyfn Hodi An dugc thanh lap.

v l m^t boat dgng cda Chi bd Van Due, tuy chi tdn tai trong khoang tiidi gian ngdn nhung tdt cd cdc hoat dfng cda chi bf deu ndm dudi sy lanh dgo trye tiip cda Clii bf Cuu Lgi. Hem thi nua, nhdng hogt dgng cda Chi bd Vgn Ddc deu nhdm mye dich ung hf phong trao ddu hanh do Chi bf Cdu Lgi phdt dfng. Vi nhu, ngay khi ra ddi, Chi bg Vgn Ddc tiln hdnh phdt dfng mft phong hdo ddu hanh eda quan chiing, ddng thdi phdt trien lyc lugng Cdu tl do trong ndng dan va hpc smh dng hf cufc bieu tmh t£u Cdy sd 7 Tdi Luang ngdy 23/7/1931 cda nhan dan Hodi Nhon''' do Chi bd Cuu Lgi phdt dfng. Chinh sy ra ddi vd hogt dfng gan ket vdi nhau eua Chi bd Cuu Lgi vd Chi bf Vgn Due dd tgo dieu kifn cho phong trdo ddu hanh phia Bde tinh Binh Djnh phat trien tiieo ddng chd truang, dudng ldi cda Ddng dl ra nhiing ndm 1930-1931.

Bgn cgnh mdi quan hf hd hg, gdn ket gida cdc chi bf cfng sdn ddu tign, bdy gid sy phoi hgp de thyc hifn nhifm vy chung vd thong nhat hong hanh dgng, trudc hit la cda Chi bg Nhd mdy Dgn Quy Nhon vd Chi bf Cuu Lgi gdp phan dua phong hdo dau hanh hong nhung ndm 1930 - 1931 cda tinh Bmh Djnh hd thdnh mft cao trdo dau hanh cdch mang mdi kl td sau cugc ddu tranh chdng thul ndm 1908. Sau khi thdnh Idp, thdng 10/1930, Ddng bf huyfn Hodi Nhan (hgt nhan la Chi bg Cdu Lgi) nhanh chdng bdt lien lac vdi Dang bf thdnh pho

" Bio ting T^ng hpp tinh Bhih Djnh (1996), Hd sa di tich nai thdnh ldp Chi bg Cuu Lfd, tr.4-5.

" CuOc bi^u thih t^i Ciy s6 7 Tii Luong, x i Hoii Thanh Tiy, huy§n Hoii Nhon l i sy ki^n tiSu bilu, m6c ljch sii quan trpng n h ^ trong truyen th6ng yfiu iiudrc ciia nguM dan Binh Djnh trong phong trio cich m^ng 1930 - 1931 nhim "chia Ilia", ling hO N ^ l Tinh d6.

(7)

Nghign cuu An Bg vd Chdu A. So 7 - 2017 Quy Nhon (hgt nhan Id Chi bg Nhd may

Den Quy Nhon), vd Ddng bf tinh Qudng Ngdi tai ea quan lien lac d Sa HujTih (Ddc Phd, Quang Ngdi), cdng Ban dilu hanh cda Xu dy Trung ky tgi thanh ph6 Da Ndng^^-

Ngay khi vua bdt dugc lien lac vdi nhau, ddu thdng 11/1930, Chi bf Nhd may Dgn Quy Nhon vd Chi bf Cdu Lgi cung ph6i hgp md mdt dgt ddu hanh mdi nhan k^ nifm Cdch mgng tiidng Mudi Nga. Tai Hodi Nhon, dgm ngdy 5/11/1930, hai hgi vien Ndng hdi Cdu Lgi treo mft Id Cd Ddng bda Iiem ldn trudc Trudng tiiu hgc Tam Quan. Tigp do, dgm ngdy 6/11/1930, truyen dan xuat hien khdp noi hong tinh, nhilu nhdt Id d cdc Idng thufc bde Hodi Nhon. Tgi deo Phd CO, truyen don va Cd Ddng bua lilm cung xuat hifn. D^c bift, tgi Cuu Lgi da td chdc mit tinh vdi hdng ham qudn chdng tham gia. Tai thdnh phd Quy Nhon, dem ngdy 5 rgng sdng ngay 6/11/1930, truyin don, bilu ngfi hd hdo qudn chdng ddng len chdng dl qudc Phdp va Nam trilu, ddi gidm miln thul cho ndng dan, tdng luong va gidm gid Idm cho edng nhan, tdng luong cho binh linh vd sT quan dugc tdn phdt tgi cac dudng: Odend' HaU, Gia Long, nhung cdng tu sd: Cdng qudn, bin xe d td, Tda su, Cdng Quy Nhon, Trudng Qu6c Hgc'^... Ddc bift, Cd Ddng bda lilm tung bay hong nhilu gid lien hgn eft dien ngd ba Cdng qudn - Trudng Quoc

" Din theo Hoi ley cua ddng chi Dodn Tinh, Ddng vien Ddng Cdng sdn Vi4t Nam Chi bd Cuu Lgi Hodi Nhm 1930 - 1931, Tii li?u luu t^i nhi luu ni§m Chi bf Ciiu lpi.

'* Ban Chdp hinh Dang bO tinh NghTa Binh (1985), Sy ki^n lich 51/ Ddng bg Binh Dinh, N h i miy in NghTa Bhih, Quy Nhon, tr.23-24.

Hgc - Ga Quy Nhan. Qua cdc hogt dfng ndy, ldn ddu tign nhan ddn lao dfng Binh Djnh dugc biet vl cudc Cdch mgng thang Mudi vd ddt nude Lien Xd vT dgi.

Ddu ndm 1931, Ddng bf Quy Nhon va Hoai Nhon tuy bj diit lien lac vdi Xd dy Trung k)', nhung van tu phdi hgp td chuc nhung dgt dau hanh de ky nifm cdc ngdy ll Qu6c tl Phy nfi (8/3), Cdng xd Pari (18/3),... Trong hai ngay 19 vd 20/6/1931, Chi bf Nha may Den Quy Nhon vd Chi bf Cuu Lgi phdi hgp to chdc dot ddu hanh ddi de quoc Phap va tay sai miln suu, gidm thue eho dan ngheo trong ndm 1931, ddi chdm ddt cufc khung bd trdng d6i vdi nhdn ddn Qudng Ngdi. Mat khac, dl tdng cudng hem nfia sy phoi hgp hanh dfng, hai chi bf edng cdc Dang bg bgn noi thanh hf thong dudng lign lgc bdng dudng bf: Ddc Phd - Tam Quan - Quy Nhon - Sdng Cdu - Nha Trang... Ddy Id co sd quan trgng de ket ndi hogt dfng khdng ehi trong tinh md cdn md rdng ra khdng gian bgn ngodi, hudng ung vd dng hf ldn nhau gifia cdc Ddng bf hong phong hdo cdch mang 1930 - 1931 dudi su ldnh dgo cda Ddng.

3. Kit lu^n

Nhu vgy, td khi Ddng Cfng sdn Vift Nam ra ddi, tgi Binh Djnh, cdc Chi bd Cfng sdn ddu tien ldn lugt ra ddi vd gdn kit hogt dfng, dap dng ygu cau phdt trign cda Ijch su. Phdn ldn cdc Chi bd Cgng sdn khi ra ddi dgu cd moi quan hf mgt thiet vdi nhau. Chi bf trudc thanh ldp sS tgo tiln dl va CO sd cho chi bf sau ra ddi vd phat triin.

Dilu dd tilde ddy phong hdo cdch mgng

(8)

Nguyin Due Todn, Nguyen IVlmh Tinh. Su ra ddi \ hong tinh phat trien Ign mdt budc, bdt nhjp vdi khi t h i ddu hanh quylt lift cda qudn chiing cdng ndng cd nude, ghi danh Binh Djnh vdo bdn dd "dja chi dd" trong phong ti-ao cdch mgng 1930 - 1931. Cdc Chi bg Cfng sdn dau tien ra ddi va budc dau lanh dgo quan chiing dau hanh d Binh Djnh mft ldn nfia khdng djnh ring: d dia phucmg ndo cd Chi bg Cgng sdn vd Ddng bg Dang Cgng sdn ra ddi, xay dyng co sd viing mgnh, diu khap, bdm sat, vdn dfng td chdc quan chiing thi noi do se cd phong trao each mgng sdi ndi va tat nhien thdnh qud each mgng dua lgi hit sdc'to ldn.

Tdi lifu t h a m khao

1. Ban Chap hanh Ddng bg tinh NghTa Binh (1985), Sv ki^n lich sir Ddng bg Binh Dinh, Nha may in NghTa Binh, Quy Nhon.

2. Ban Chdp hanh Dang bf huyfn Hoai An (1999), Lich su Ddng bd huyen Hodi An (1930 - 1975), Nxb. Cong ty hi Nhdn dan Binh Djnh.

3. Bdo Tilng dan so 216 ra ngay 21/12/1929.

4. Bdo ting Tong hgp tinh Binh Dinh (1996), Hd sa di tich nai thanh l^ Chl bg Cuu Lgi.

5. Cdng vdn mgt so 1829 cua mgt tham Tmng ky, ngay 26/8/1930.

6. Cong vdn m^t cua Chu sy ca quan an ninh Trung ky gdi mat tham Dong Duong ngay 24/6/1931.

7. Hdi ky cita ddng chi Hoang Dice Ndy, Ddng vien Ddng Cong sdn Viet Nam Chi bg Tnrdng Qudc Hgc 1931, Tdi lifu luu tai Ban Tuyen giao Tinh liy Binh Djnh.

8. Hdi ky cua ddng chi Dodn Tinh, Ddng vien Ddng Cgng sdn Vi^t Nam Chi bg Cicu Lgi Hodi Nhan 1930 - 1931, Tdi lifu luu tai nhi luu nifm Chi bf Cdu lgi.

9. Tai lifu mat so 749 ngdy 03/10/1931 cua C6ng sd Quy Nhon Pa - To gdi chd sy mdt tham Hue va chd sy mgt tham Sdi Gon.

60

Referensi

Dokumen terkait