TRONGHÀNH TRÌNH TÌM ĐƯỜNG cứu Nước

21

BA QUYẾT ĐỊNH LỊCH sở CỦA Hổ CHÍ MINH TRONG HÀNH TRÌNH TÌM ĐƯỜNG cứu Nước

★PGS, TS LÝ VIỆT QUANG ViệnHồ ChíMinh và cáclãnhtụ củaĐảng,

Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

• Tóm tắt: Trong hành trình tìm đường cứu nước của Hồ Chí Minh, có ba quyết định lịch sử, đó ỉà việc lựa chọn hướng đi sang phương Tây; sự nhất quán, kiên định mục tiêu cứu nưồc, cứu dân; xác định con đường cách mạng đúng đắn. Ba quyết định này góp phần lý giải về hành trình tìm đường cứu nước và những cống hiến vĩ đại của Hổ Chí Minh đối với sự nghiệp đấu tranh giành độc lập, tự do của dân tộc Việt Nam.

• Từ khóa: Hồ Chí Minh; cứu nước, cứu dân; độc lập -tự do- hạnh phúc.

N

gày 5-6-1911, người thanh niên yêu nước Nguyên Tất Thành,ròi Bến cảng Nhà Rồng đisangphươngTâyvói khát

vọng lớn lao:tìm con đườngđi đúngđán của đất nước, củadân tộc,đểcứu nước, cứu dân, giành

lại nền độc lập cho dântộc, tự do và hạnh phúc cho nhân dân.Từ đây mở ra hành trình lịchsử trongcuộc đòi củaNgười, đồng thòi cũng là những mốcsontronghành trìnhvĩđại đến vói độc lập - tự do- hạnh phúc củadântộc ViệtNam trong thòi hiệnđại.

1. SangphươngTây - mộtquyết định lịch sử Trước khiHồ Chí Minh ra đi tìmđườngcứu nước,cụ Phan Bội Châu -một người bạn thân vóicụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sác (thânphụ Chủ tịch HồChí Minh),đã từng mòi Người tham gia phong trào Đông Du (một niềm vinh dựto lớn mà thanhniênthòiđókhôngphải ai cũng dễ có được),nhưnganhthanh niên Nguyễn Tất Thành

khi đóđã từ chối.Mặc dù khi đó chưa có điều kiện hiểurõ về bảnchấtcủachủ nghĩa đế quốc, nhưng bàngsự nhạy cảm của bản thân, Người không tán đồng với chủtrươngcủa cụ Phan Bội Châu, vói nhận xéttinh tế:“Cụ Phan Bội Châu hy vọng Nhật giúpđỡđểđuổi Pháp.Điều đórất nguy hiểm, chảngkhác gì “đưa hổ cửa trước, rướcbeo cửasau”(1).

Đây là điều khôngphảingưòi Việt Namnào thòi đó cũngnhậnra được. Bải sau chiếntháng của nước Nhật ttong cuộc chiến ttanh Nga-Nhật (1904 -1905), Nhật nổi lênnhư mộttrong những điển hình tiêu biểu và là tấmgương sinh động cho sựchiến thángcủa ngườichâu Á trướcngười châu Âu, đượccoi là “anh cả davàng” và vì “đồng văn, đồngchủng” nên dựa vàongười Nhật để đánh đuổi Pháp là điều cósứcthuyết phục.Nhưng thực tếlịch sử đãchứng minh,khi chínhquyềnPháp vàchính quyền Nhật bát tay vói nhau vì cóchung

22

KỶ NIỆM 110 NÂM NGÀY BÁC Hổ RA ĐI TÌM ĐƯỜNG cứu NƯỚC

lọi ích về vấn đề thuộc địa, phong ửào ĐôngDu từng sôi nổi một thòi đãthất bại.

Trong khiđó, vói việc chọn hướng đi sang phương Tây, tìm hiểu thực chất những điều ẩn giấu sau khẩuhiệu mỹ miều “Tựdo, Bìnhđẳng, Bácái”, HồChí Minh đãcó điều kiện đểquansát một chân tròi mới, từ đó đưa lại cho Người những tư duy rất mới: “cũng có những người Pháp tốt”(2), “Tại sao người Pháp không “khai hóa” đồng bào của họ trước khiđi “khai hóa”

chúng ta”í3)... Chính nhờ chọn hướngđi đúng đán sang phưong Tây, Hồ ChíMinh đượctiếp xúc vóinhiềunềnvăn hóa mói,tư tưởngmói.

Bàngtư duy độclập,tự chủ,Người đãgạnlọc và tiếp thunhững hạt nhânhọp lý, làm giàuthêm vốnvăn hóa củabản thân, đểvươnlêntầm cao củavănhóanhân loại,trở thành nhà văn hóa vừa mang đậm chấtÁ Đông,vừahếtsức cỏi mở, hòa họp vói văn hóa phươngTây. Đặc biệt,nhờ chọn hướng đisangphương Tây,Hồ ChíMinh đã có điều kiện để gặp gỡ,nghiên cứu và tiếp thu chủ nghĩaMác-Lênin,thế giới quanvà phương pháp luận khoa học, cách mạnggiúp giải quyết triệt để sựnghiệp giải phóng dântộcở ViệtNam.

2. Kiên địnhmục tiêu cứu nước, cứu dân trong suốt hành trình

Mụctiêuranước ngoàicủa Hồ Chí Minh là tìm đường cứunước,cứu dân.Song, đãcó những kẻ cố ýxuyêntạc cho ràng, khi bát đầu đira nước ngoài, NguyễnTất Thànhchỉlà một người mói vào đòi, ràng mụcđích chuyến đi là đểtìm sinh kế, đểhọc lấy một văn bàng, màchưa xác định rõrệtvề cuộc sốngtương lai, nêncàngkhông thể nói là có mục tiêu cứunước được(?). Thựctế lịch sử đã khảng định cứunước, cứu dân làmục tiêu duynhấtvà nhất quán củaHồ Chí Minh trong hành trình bôn ba các châu lục.

Mục tiêu ra đi tìm đường cứunước, cứu dân của Hồ Chí Minh không chỉ được thể hiện ở

quyếttâm cao độ, dám lựa chọn conđườngđầy nhữngchông gai, thửthách, mà còn đượckhảng địnhqua nhữngsuy nghĩ, việc làmcủa Người trong suốt hành trình bôn ba ở nước ngoài.

Làm phụ bếp, công việcrấtvất vả, cực nhọc suốt từ 4giờsángđến 9giờtối,nhưng khi xong việc, Ngườilạitiếp tụcđọc hoặcghichép đến nửađêmmóiđi nằm.Mục đích không gì khác hơnlà để nâng cao trình độ hiểu biết của bản thân, từ đó sẽ giúp ích cho đất nước, dân tộc.

Cũngvói mục đíchnày,ngày 15-9-1911,Người đã viết đơn gửi Tổng thống Pháp và Bộ trưởng Bộthuộc địa xin được vàohọc TrườngThuộc địa ở Pháp.Tuy nhiên, nguyện vọng của Người đã không được chấp nhận. Tiếp tục hành trình bôn ba nước ngoài, dù phải lo làmviệc vất vảđểtồn tại, Hồ Chí Minh luôn dành thòi gian để không ngừng học hỏi, nâng cao trìnhđộ.

Cũng vìluônluônlo nghĩ về con đường cứu nước, cứu dân, Ngườigần gũirấttự nhiên vói cuộcđấu ưanh giànhđộclập, tự do của những dân tộccó cùng cảnh ngộ. Khiđến nước Mỹ (cuốinăm 1912), Người tớithămtượng Nữ thần tự do và tìm hiểu Tuyên ngôn độc lập củanước Mỹ.Người bày tỏ sự khâmphụctrước tinh thần chiến đấu vìđộclập, giành “quyền được sống, quyềntự do và quyền mưu cầu hạnh phúc” của nhân dân Mỹ. Trong thòi gian ở Mỹ, dù chưa hiểu nhiềuvềchính trị, nhưngnhờ sự đổng cảm vói những người cùng cảnh ngộ là dân mất nước, Hồ Chí Minhđãtham gia góp tiền để ủng hộ các chuyếntrở về châu Phi củanhững người da đenở khu Háclem (Niu Oóc)(4). Khi ở nước Anh (từ năm 1913),Hồ Chí Minhđã từng rấtxúc động khi biếttin một nhàái quốc ngườiAiroien do chống lại ách thống trị củađế quốc Anh mà bị bỏtù và hy sinh(5).

Luôn theođuổi mục tiêu cứunước,cứudân, nên khicácnướctháng trậnưong Chiến tranh

LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ-Số6/2021

thế giói thứI họpHội nghị Vécxây(Pháp), vói những lòi hứa hẹn mởra hy vọng móicho các dân tộc thuộcđịa về quyền dân tộc tự quyếtl6), HồChí Minh đãđề xướng việc gửi đến Hội nghị bản Yêu sách của nhân dân An Nam, gồm 8 điểm, đòicácquyền tự do dân chủ(7). Đó là một cửchỉthiện chí, một cách ứngxử hòabình,“là một kịch bản chấm dứt tình trạng thuộc địa trướccôngthức: dân chủ vềchính trị, rồi độc lập”(8). Để tranh thủ sự ủng hộ của dư luận, Người đãphải sống rất cực khổđểdành dụm tiềnthuêin Bản yêusách, đemphân phát rộng rãi trong nhân dân Pháp vàgửi vềViệtNam. Bản yêu sách đãkhôngđược các nước tham dựhội nghị đếm xỉađến.Song, nó giúp Hổ Chí Minh

“hiểu ràng những lòi tuyên bố tự docủacácnhà chínhtrịtư bản trong lúc chiếntranh thậtra chỉ là những lòi đườngmật để lừa bịp các dân tộc.

Và muốn được giảiphóng, các dân tộcchỉcó thể trông cậy vào mình, trông cậy vàolựclượng của bản thân mình”(9).

Cứu nước, cứu dân cũnglà lýdo đểHồ Chí Minh gianhậpĐảngXã hội Pháp.Trả lòi câu hỏi tạisao gianhậpĐảng, Người nói rõ: “Chỉ vì đây là tổchức duy nhất ở Pháp bênh vực nước tôi, là tổ chứcduy nhấttheo đuổi lý tường cao quý củađại cáchmạng Pháp: “Tựdo, Bìnhđảng, Bác ái”(10).

Nhận xétvề mụctiêuhànhtrình đi ra nước ngoài củaHồChí Minh, năm 1969, tại SàiGòn, một vịlinh mục đã cho ràng:“chúngta cóthể tin ràng chuyếnđicủaNguyễn khôngphải làđể tìm sinh kế. Hai mươi tuổi đầu rời bỏ quê hương, mang trong lòngtâmsự của một kẻ mất nước,thấy bất lực trên quê hương, thấy không thể tin ở mộtsự viện trợcủa các nước Á châu, Nguyễn Tất Thành ra đi có thểvì thấtvọng, có thể vìmuốn tìm mộtgiải pháp cho quê hương, điều chác chán là trong đầu óc của người trai biệt xứ, luôn luôncó một sựtìm kiếm. Đi tói

đâu, cũngnhận xét, cũng ghi chép, cũngtìm bạn, cũng gây ý thức... Đến Pari năm 1917, NguyênTất Thành tìm cách liên lạc ngay vói Việt kiềuvà tiếp xúc với các đảng phái chính trị.

Cùng vóiluật sưPhan Văn Trường,Nguyễn Tất Thành (từ đâymangtên Nguyễn Ái Quốc) đã làm kiến nghị 8 điểm gửilên các cường quốc họptại điệnVécxây, đòi quyền lọi căn bản cho nguôi Việt Nam. Một người tha phương cầu thựcchác không thể sớm có những ý thứcvà hànhđộng như thế... Nguyễn ÁiQuốc ra đi tìm một giải pháp choquê hương”(11).

Nhìnlạilịch sử có thể thấy rõ, nếuchỉ vì“tìm sinh kế” chocánhân, ngưòi thanh niên yêu nước NguyễnTất Thành đã không tham gia cuộcbiểu tình chống thuếở Trung Kỳ và chỉ cần tiếp tục theo họccáctrường bảnxứ ở ngay trong nước và trở thành một công chức có cuộc sống thuận lọi ưong bộ máy chính quyền thuộc địa. Con đường này rộng mở và ít hiểm nguyhơn rấtnhiềuso vói con đường đi ra nước ngoài vói hai bàn tay háng, phảilàm phụ bếpvất vả trên một con tàuvượt đại dương, hoàn toànkhôngcó sự hậu thuẫn vật chất từ gia đình,khôngcósựgiói thiệu, bảo lãnh của bất kỳ một nhânvật có thế lực nào trong chính quyền thuộcđịa.

3. Xác định con đường cứu nướcđúng đắn Vớitruyền thốngbất khuất chống giặc ngoại xâm hàng nghìnnăm của dân tộc, từ khi thực dânPhápxâmlượcViệtNam cho đến cuối thế kỷ XIX, các cuộc đấu tranh yêu nước đã diễn ra mạnh mẽ ở nhiều nơi, mà đỉnh cao là phong trào Cần Vương. Nhưng các cuộc đấu tranh này đều thất bại.Sự thấtbạinày cho thấy, ngọn cờ phong kiến đã không còn đủ khả năng huy độngvà tổ chức người dânchống giặc ngoại xâm như trước nữa. “Rõràng làđối vói kẻ thù móitư bản chủnghĩa phương Tây, không thể dùng vũ khí cũ đã được ông chadùng một cách

24

KỶ NIÊM 110 NĂM NGÀY BÁC Hổ RA ĐI TÌM ĐƯỜNG cứu NƯỚC

đác lực đểđối đầu với kẻ thù phongkiến xưa kia nữa”(12).

Đầuthế kỷ XX,cùngvói những biến chuyển củatìnhhình ttong nước và thếgiói, đặc biệt là thành tựu của NhậtBản trong cuộc duy tân đất nước,thắng lọi của quân Nhật trong cuộc chiến Nga-Nhật và chủtrương canh tân Trung Quốc của Khang HữuVivà LưongKhải Siêu, một làn giótư tưởng mói thổi vào Việt Nam- tư tưởng dânchủ tưsản. Lịchsử dân tộcViệt Nam đứng trước sự lựa chọn con đườngcứu nướcmói theo ngọn cờ dân chủ tư sản, mà nhữngđạidiện tiêu biểu là Phan Châu Trinh và Phan Bội Châu.

Trong chủ trương cứu nướccủahaicụ Phan, dù vềphươngpháp tiến hành cókhác nhau (một người thìchủtrương cải lương, còn một ngườilại chủtrương bạo động), song điểm chungcăn bản giữa hai cụ làđểu dựachủ yếu vào sự giúp đỡ của nướcngoài. Vói cụ Phan Châu Trinh, chỗ dựa là ngay chínhquyềnPháp. Vói cụ Phan Bội Châu, đó là chính quyền Nhật, rồi sau này là chính quyềnTrung Hoa dân quốc. Đây cũng làđiểm hạn chế cănbản trong chủ trương cứu nước của hai cụPhan, cũng là nguyên nhân chủ yếu khiến chủ trương của cáccụ thất bại. Hai cụ đều chưa thấy được ràng muốn cứu nước, phải dựa chủ yếuvà trướchết vàolựclượng cáchmạng ở trong nước. Hai cụ cũng chưa thấy được vaitrò và khả năng cách mạngcủa công nhân vànông dân - hai giai cấp đông đảo nhấtttong xã hội và cũng là hai giai cấp chịu hậu quả nặng nề nhấtdưới chếđộ cai trị tànbạo của thực dân Pháp.

Sự thất bại của các cuộc đấu tranhvà chủ trương cứu nước theo các con đườngphong kiến vàdânchủ tư sản khiếnchoviệcxác định một conđường cứu nước đúngđân càng trởnênbức thiết vàlà điều nungnấu của bất kỳ một người Việt Nam yêu nước nào. Hồ Chí Minh cũnglà

một ngườinhưvậy.

Ngày 5-6-1911, khi bắt đầuchuyến hành trình đi ra nướcngoài, Hồ Chí Minh chác chắn chưa thể hình dung được việc giành lại độc lập của dântộc Việt Namsẽ diễn ratheo cách thức như thế nào, nhưng có một điều Người biết chác chắn là ước muốn cháybỏngcủa bảnthângiành lại độc lập choTổ quốc, tự do, hạnhphúccho đồng bào. Đóchính là động lực to lớnnhất, đồng thòi cũng là hànhttang quýgiá nhất của Người tronghànhtrìnhbôn ba trên thế giói vì lý tưởng vô cùng cao đẹp, nhân văn, nhưng cũnghếtsức nguy hiểm vàđầy giannan, vất vả.

Trong hành trình tìm đường cứu nước, nhất là những năm tháng sống ở châu Âu, Hồ Chí Minhđã có điều kiện tiếp xúc với nhiều ưào lưu tư tưởng trên thếgiói. Trên cơsở lấy tự do, hạnh phúc cho đồngbào, độclập choTổ quốc làm lẽ sống và làm thước đo giá trị để khảo nghiệm các trào lưu tư tưởngthế giới, Người đã gạn lọc và tiếp thu những tinh hoa văn hóa củanhân loại, chọn lựa con đường cứu nước đúng đán, phù hợp vóidântộc Việt Nam. Điểu cần nhấn mạnh là chặng đường mà Người đã đi là “chặng đường chiến thắng biết bao khó khăn vóisựlựa chọn vững chác,tránh được những sai lầmdẫn tói ngõ cụt”(13).

Do đặt mục tiêu cứu nước, cứu dânlêntrên hết, nên Hồ Chí Minh đã khôngđi theo con đườngcáchmạngdân chủ tư sản - những cuộc cách mạng “không đến noi”, chỉthay chếđộ áp bức, bóc lột này bàng chếđộ áp bức, bóc lột khác, mà chọn conđườngcách mạng vô sản, để thực sự đemlại tự do, hạnhphúc cho nhân dân.

Chính vì vậy,khi được đọc Sơthảo lầnthứ nhất nhữngluận cương về vấn đề dân tộc vàvấn đề thuộc địa của V.I.Lênin, Ngườiđã“vuimừng đến phátkhóc lên”: “Hỡi đồngbào bị đọa đàyđau khổ! Đây làcái cần thiếtcho chúngta, đây là con đường giải phóng chúng ta!”(14). Đó cũng chính

LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ-Số6/2021

25

là tiêu chí để Người quyết định bỏphiếu tán thànhQuốctế Cộngsản vàtrở thành một ưong những người sáng lập Đảng Cộng sản Pháp, người cộng sản đầu tiên của Việt Nam.

Trong khi đó, nhữngngười Việt Nam khác,dù cũng rấtgiàu lòng yêunước, thưong dân vàtừng sống nhiều năm ởPari - Thủ đô nướcPháp, như Phan Châu Trinh, Phan Văn Trường,... nhưng vẫn không nhìn ra được giá trị khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác-Lênin. Nhân tố cơ bản tạo nên sự khác biệt này chính là trí tuệ mẫntiệp, tầm nhìn xa thấy rộng của HồChí Minh, một tầm nhìnvượtthòi đại, hơnhẳn rất nhiều người cùng thòi. Nhờ tầm trí tuệ và tầm nhìn nhưvậy,Hồ Chí Minh đã tìm ra con đườngđúngcho bản thân và cũng là conđườngđúng cho toàn thể dântộc.Đó là con đường dựa chủ yếuvào sức mạnh yêu nước và đoàn kết của đồng bào,đồng thòitích cực tranhthủ sự ủng hộ, giúp đỡcủa bạn bè quốc tế, để đánh đuổi giặc ngoạixâm, rồiđi tói xây dựng một xã hội mới,mang lạihạnh phúc, ấm no thực sự cho mọingười dân,mộtxãhội khôngcòn áp bức, bấtcông, thực hiệngiảiphóng dân tộc gắnliền vói giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội, độc lậpdântộcgán liền vóichủnghĩaxãhội.

NhưTổngBíthư Lê Duẩn đãchỉrõ: “Công lao vĩ đại đầu tiên củaHồ Chủ tịch làđãgắn phong trào cách mạngViệt Namvói phong tràocông nhân quốc tế, đưa nhân dân Việt Nam đitheo con đường mà chínhNgười đã ttảiqua,từ chủ nghĩa yêu nướcđến chủnghĩaMác - Lênin. Đó là con đường giải phóng duy nhất mà Cách mạng Tháng Mười Ngađã mởra cho nhân dân lao động và tất cảcácdântộcbị áp bứcưêntoàn thế giói”'15’□

(1), (2), (3), (5), (9), (10)Trần DânTiên: Những mẩu chuyệnvề đời hoạt độngcủa HồChủ tịch (in

lần thứ9), Nxb Vănhọc,Hà Nội, 1989,tr. 10,15,15, 26, 30,42.

(4)Xem SongThành (chủbiên): Hồ Chí Minh - Tiểu sử, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội, 2006, tr.48.

(6) Ngày8-1-1919, trong Thông điệp liên bang, Tổng thống Hoa KỳU.Ưynxơnđề ra 14 điểm được gọilà “Chươngtrìnhhòabình toàn diện”, trong đó có điểm thứ5 thu hút sự chú ý của những ngườiViệt Nam ở Pháp: “Giữ tháiđộ hoàntoàn vô tư, thảng thán, đại lượng trong việc phânxử các cuộc tranhchấp về thuộcđịa với tinh thần tôn trọng nguyên tác là việc xácđịnhtất cả những vấn đề về chủ quyền, quyền lợi của dâncư có liên quan phải tương xứng với những đòihỏi chính đáng của chính phủquốcgia đứngra nhờ phán xét”. Thực tế sau đó cho thấy, những lòituyênbố nàychỉ là những hứa hẹn giả dối.

(7) Xem Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t.l, tr.469-470.

(8) Daniel Hémery: Hồ Chí Minh - Từ Đông Dưcmgđến Việt Nam (Lê Toan biên dịch), Nxb Phụ nữ, Hà Nội, 2004, tr.29.

(11) Trương Bá Cần, dãn theo Trần Vãn Giàu:

Tổng tập, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội,2008, tr.759-760.

(12) Trần Văn Giàu: Tổng tập, Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2008, tr.371-372.

(13) Ho Chi Minh - Notre camrade,Introduction historique deCharles Fourniau, editonsociales, Paris, 1970, dẫn theo Phan Ngọc Liên: Hồ Chí Minh với tiếntrìnhỊịch sử dân tộc, Nxb Chính trị quốc gia, HàNội, 2008, tr.178.

(14) Hổ Chí Minh: Toàn tập, Sđd,t.12, tr.562.

(15) Lê Duấn: Dưới lácờvẻ vang của Đảng, vì độc lập, tựdo, vì chủ nghĩa xã hộitiến lên giành những thânglợimới,trích trong Chủ nghĩa yêu nước và chủ nghĩa quốc tếvô sản, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1979, tr.79.