tuanla@vt.edu.vn Ngày nh n: 04/11/2020

Lê Anh Tu n

ng Trung c p V n ng Email: tuanla@vt.edu.vn Ngày nh n: 04/11/2020; Ngày duy

Tóm t t

n s hình thành và phát tri n c c ng Nam B cu i th k XIX, u th k XX không th không nh n vai trò to l n c a công tác d ch thu t và các t báo qu c ng . Vi c d ch thu t không ch giúp ph bi n ch qu c ng ngày càng sâu r ng

n v i dân, mà còn giúp b c l ng th c các ki c

c nghe nói. Bên c c d ch thu t còn giúp các

i ngày càng hoàn thi n k d ng ch qu c ng , rèn luy n kh vi c bi t là h c k thu t vi c tiên ti n. Tuy nhiên, các tác ph m

d ch thu t s không t c tay b c n báo qu c ng . V i s

i ngày càng nhi u các tác ph c, báo chí qu c ng thành m t màu m o và th thách tay ngh c i c m bút lúc b y gi . T

c b t ngu n t c hi i

Vi t Nam c ng b u n y m m t

T khóa: báo chí qu c ng , d ch thu t, c ng Nam B .

The role of translation and press to the formation and development of the Southern National Language Prose from the late 19th to the early 20th century

Abstract

Regarding to the formation and development of the national language prose in the Southern of Vietnam from the late 19^th to the early 20^th century, the great role of translation and national language press must be mentioned. Translation not only helped spread the national language widely to the readers, but also helped them enjoy some foreign literary masterpieces which had just heard before. Besides, translating also helped writers have more opportunities to improve their skills in using the national language, practice their writing skills as well as learn the writing techniques of developed countries. However, the translation works could not reach readers without the national language press. With the publication of many literary works, the national language press has become a fertile and nurturing land to train and challenge the skills of the writer at that time. Since then, the literature readers also originated from the press readers and modern Vietnamese literature also began to sprout from here.

Key words: national press, national prose, translation.

t v Cùng v i s xu t hi n c a ch qu c

ng c ng Nam B cu i th k u th k i và phát tri n g n li n v i phong trào d ch thu t và các t báo

qu c ng o ti cho Nam

B c c c m c trong vi c hình thành và phát tri n c c ng .

K t khi ch qu c ng ra i, báo chí qu c ng phát tri n m nh, t o ti cho phong trào d ch thu

và phát tri n. Là thu a c a Pháp, nên các

tác ph c nhi i

l a ch d ch sang ch qu c ng

ch các tác ph m v c kinh n c a Trung Qu c bi t là nh

u th k XX. Chúng ta có th k tên m t s nhà d ch thu t n i ti ng th

Hu nh T nh C a, Nguy

Các t báo qu c ng n này n trong vi c công b nh ng b n d u tiên và chuy n t i nhanh nh t các tác ph m d ch thu n v i o công chúng. Qua công tác d ch

thu c ng Nam B m t

m t hoàn thi n ch qu c ng , m t khác có i rèn luy n tay ngh , k thu t vi

c s m hoàn thi n k

vi c ng

tiên phong c a Nam B . N c qu c ng Nam B

tri n, góp ph n tích c c trong vi c hình thành và phát tri n n c qu c ng nói riêng, ti n trình hi c Vi t Nam nói chung.

1. Phong trào d ch thu t n r

Bu i bình minh c c ng

Nam B ng g n li n v i các tác ph m d ch thu t, b t ki

không t n nhi u công s c ph

ch y u là d ch các tác ph m c a Trung

Qu qu c ng . Vi c

d ch thu t môi

các tác gi tr i nghi m, góp ph n qu c ng ng th i khai m tâm trí, giúp i Vi i ti p c n các n

minh tiên ti n c a nhân lo i.

c Vi t Nam t u nh ng b i n c Trung Qu c. Khi tr

thành thu a c c Vi t Nam

nói chung và v c Nam B nói riêng l i

ch u ng thêm b

c bi t là n

tác gi d ch truy n Tàu, truy

t u xu t hi n và n r . Chúng ta có th k n nh ng tác gi d ch truy n Tàu, truy n ph

sang ch qu c ng n i ti ng lúc b y gi Nguy n Chánh S t, Hu nh T nh C a,

Nguy ,

Minh Ký ch ng nh i m u vi c d ch thu c Hán - Vi t mà còn là c d ch Pháp - Vi t n a (B ng Giang, 1992: 87).

Cu i th k XIX, vi c d ch thu t ch y u nh m m bi n ch qu c ng n

v u th k XX, vi c

d ch thu t b n vi ng

nhu c u th m m và th hi u c c.

H i d c thành l p

m t trong nh ng sáng l u tiên c a

H i. H i d i v i mong mu n

ch n nh ng sách hay c a Pháp và Trung Qu c d ch ra ch qu c ng m i i

c bi c h c

p, không ph i qua m t th ch khác (Nguy u, 2007: 100). Ch trong

th u c a th k

b truy c d ch ra ch qu c ng , trong

ng b truy n c a Trung

Qu Tam qu c di (Nguy n

Liên Phong d ch và n hành, 1907), Chu li t qu c (Nguy n Chánh S t, Nguy n

n Công Ki u, ... d ch và ra m t b u t 1906), Th y h (Á Nam Tr n Tu n Kh i d ch, 1907), Nguy n ch các tác ph m: i ng lâm pháo th c a Dumas, Mi ng da l a c a Balzac, Nh i kh n kh c a Hugo, Nh nh ng nhà d ch thu t có n m i nh n ra kh a ch qu c ng i ta nô n c h c ch qu c ng , vì nhi i không bi t ch Hán và ch Pháp có th thông qua ch qu c ng ti p c c nh

c ngoài n,

2014: 118).

c d ch Nam B là b ph n tiên phong c c qu c ng

h c d ch c c. Khi nh ng b n d

h u tiên Nam B c

báo qu c ng , thì th m c B v

(2010) trong bài vi t c d ch Nam b cu i th k u th k XX kh Vì là thu a c a Pháp, nên

c bi c

c du nh c d ch và xu t b n Nam b s i mi n B c, riêng ti u thuy c d ch ra qu c ng còn s ti u thuy t c n Trung Hoa

và Ph m Th T Thy

( N u so v

t, Trung Qu c, Hàn Qu c thì vi c

d Nam B Vi t

i s m.

Nh t B

d c lu a Rousseaux; 1878

Kawajima Chùnosuke d

ngày vòng quanh th gi a Jules Verne;

1883 Nakae Chômin d ch và gi i thích c d ch gi a Rousseaux; 1896

xu t hi n b n d a nhà

Trung Qu n d ch

s c nhi i coi là s ki n m u cho vi c d

Trung Qu t hi n

b n d ng cu a

a n Defoe.

Hàn Qu u th k XX m i b t u xu t hi n nh ng b n d u tiên ti u thuy

y, 17

Ký có b n d u

nh Báo thì Trung Qu c m i có b n d

qu c ng u tiên. Còn Hàn Qu c thì lâu i t u th k 20 m i có b n d ch

u tiên c y,

v m t th c d ch Nam B nói riêng, Vi t Nam nói chung u c Trung Qu c và Hàn Qu c, ch t B

D ch thu t Nam B n cu i th k u th k XX v i m

u là ng h c cùng

nh i h c ti ng Annam L u

trong Chuy n gi i bu n (1886) c a Hu nh

T nh C mô ph ng

: Tr n Chánh Chi u, Lê Ho

Bi n, Nguy n

Chánh S t, Bi , i cùng là

d ch nh m gi i thi u cái hay c a n

h c tiên ti i dân cùng

ng th c. Trong L u c a tác ph m d ch Ti u, Tr n Chánh Chi c các truy n ti u thuy t Lang-sa th c truy

h t thú v vô cùng. Nên ta ch u khó d ch ra cho b ng bang nhàn lãm (...).

V y có th ng:

i sao nh ng b t b ng, Thù sâu th quy t tr

c còn chau m -L c

(Danglars)

n câm gan v i Phec- (Fernand)

M t túi càn khôn thay xác qu , Ngàn trùng ba lãng hi

ng gi a hòn vô ch ,

H n gian có bi

(b n in nhà in Nguy a, 1914).

Bên c c d ch Nam B

cu i th k u th k góp ph n t c chuy n bi n v ch t,

y quá trình hi

ph i sang ph m trù

i vai trò c a phiên d ch

Vi n cu i XIX 1945 có

c thù so v i vai trò c a phiên d ch trong nhi u n

trong ti n trình hi i hóa. S chuy i d n vai trò ch o c t h ch vi t kh i vuông (Hán, Nôm) sang h m u t Latin (t i là ch Qu c ng ) trong i s - xã h i Vi t Nam t cu i

th k c thù này

(Nguy u, 2007).

Ngoài d ch thu c ng

Nam B n v i qu n

chúng nhân dân b ng nh ng tác ph m ng n i, xu t b i hình th c nh ng t p sách m ng in trên các t báo qu c ng .

N ng c

hi n nhi u v nh ng góc c i s ng tinh th n

cùng th i, mà ch y u th hi n nh

ng có s n do ti p nh c. Th i này, c ng Nam B nhi i

xu t thân Nho h n trong

n n h c v do trong vi c vi t b ng ch Hán, ch h ch m i (ch qu c ng ). Vì v y, khi vi t b ng ch qu c

ng , h ng

khuôn phép c a ch Nôm, ch chuy n d ch u mình vi t ra lo i hình qu c ng mà thôi.

d ch truy n Phú b n truy n di n ca (m t ti u

thuy t c a Pháp th n

c ng là m c bát (d u

c vi t b ):

i,

Hu nh-trâm (Wildslrom) t ng tr n -thành.

o, n t hi n lành,

xa xuôi m c, g p lòng.

M t ngày r xem hai b

(Phú b n truy n di n ca, 1896) Khi d ch Phú b n truy n di n ca, có l n còn ch u nhi u nh ng c a n c Hán-Nôm, v i s ph bi n và l t c a th lo n n còn mang ng c a th n truy n th ng.

y, phong trào d ch thu t giai n cu i th k u th k XX không ch giúp ph bi n ch qu c ng ngày càng sâu r n v i dân, mà còn giúp

c l ng

th c các ki c c c ngoài.

Bên c c d ch thu t còn giúp các i ngày càng hoàn thi n k d ng ch qu c ng , rèn luy n kh c bi t là h c k thu t vi t c tiên ti n, t o ti cho s hình thành và phát tri n c

qu c ng Nam b cu i th k u th k XX.

2. Báo chí qu c ng - cái nôi c a n n

c qu c ng

S xu t hi n c a ch qu c ng o n n t i hàng lo t các t báo qu c ng n cu i th k u th k XX, góp ph n không nh trong vi c truy n bá và phát tri n c a ch qu c ng , t o ti n cho m t n c m i b u xu t

hi c ng .

n cu i th k u th k XX xu t hi n hàng ch c t báo qu c ng . n cu i th k XIX l t xu t hi n 4 t báo qu c ng sau: nh báo (1865), Thông lo i khoá trình (1888), Nh t trình Nam k (1897) và Phan Yên báo (1898).

u th k XX, báo chí qu c ng b u n r v i hàng ch Nông c mín (1901), Nh t t nh báo (1905), i Vi t tân báo (1905), Tùng báo (1907), L c t (1907), Nam K a ph n (1908), Trung B (1913), Công lu n báo (1916), Nam Phong T p chí (1917),

Ph n (1929),

Trong L i gi i thi u cu n sách Báo Qu c ng Sài Gòn cu i th k 19, nhà nghiên c u Tr n Nh t Vy nh L ch s báo qu c ng Sài Gòn không ch là l ch s c a báo chí, c a ngh báo, nhà báo mà còn là l ch s phát tri n ch qu c ng , l ch

s c nhà n Nh t Vy,

2014). Khi t nh Báo

th m ch ng hình ch m d t

Vi t, thoát kh

c a ch qu c ng .

Các t báo qu c ng nói chung và nh

báo không ch i

Vi t có thêm m t ngh ngh báo t i nay tr thành ngh có ch ng trang tr ng trong xã h i và qu c t i Vi t h c và phát tri n m nh ch qu c ng ng th i tr thành th ch chính th c c i Vi t trên toàn c u. T báo còn d i Vi

n ng u vi t ti u thuy t, t ng lu n, phóng s , ký s , tri t h c, khoa h p vào th

gi c b

t khác, t

có nh ng m nh m n nh n th c xã h i c i Vi t t ng chìm trong u t i, chìm trong s mù ch kinh niên. T báo

n sinh thêm m t ngh

m i trong xã h s p ch in, ngh in b ng th i phát tri n thêm

ngh ng

n Nh t Vy, 2014). Thông qua các t báo qu c ng i Sài Gòn th i b y gi ti p c c th gi i thông tin, t p c p nh t tin t c và h b tìm th y nh ng con ch mà t lâu ch nghe ch th y. R i d n dà h c nh

b n, ngh n v i s ng mà i bi t. Ti n

m tìm th y trên báo

nh ng chuy n nghe

t c p c a, mùa màng, thiên th c trên báo nh ng chuy n bên Tây, bên Tàu và sau

cùng là các chuy n b n

Nh u

Tr n Nh nh báo

báo qu c ng ng truy n

n d ng tác ph m

c qu c ng t u tháng 12-1881,

g i s u có.

Con chó sói

Có m t th ng nh ng th , t b y chiên d a mé r ng. B a (b a) kia nó tính gi u (gi i ch ng

g i ta! Chó sói! Chó

c i

vác mác ch y ra, không th y chi h t. Nó i th m h m c m p th ng con nít. Qua

i ra! Chó sói!

ng ch y ra ng ti p, y chi h t, h gi n th th u r i quay v . Ngày mai,

thi n. Nó la h t (l c)

gi

không th y l y m i ra ti p. B y chiên v ch y vào làng; còn anh ta ch y không k p b chó sói phân thây nít th t, h i nói

d ( nh báo, s 39, ngày

08/12/1889; Tr n Nh t Vy, 2014: 77).

M c dù nh báo (1865) là t báo qu c ng u tiên, tuy nhiên, Nam k (còn g i là Nam K Nh t trình) (1897) m i là t báo duy nh t dành nhi u th

t i các tác ph n v c

(báo dành kho ng 2/8 trang n

i s trang này, Nam k t nhi u các

tác ph m d a các

c th h u tiên c a Sài Gòn, mi n Nam lúc b y gi . V

bút t Nam K , i bút

hi t và d ch khá nhi u

các tác ph Nam K

tu ng Kim Vân Ki u; tu ng Bá p Kh o;

Truy n Phansa di n ra qu c ng ; Phú b n

truy n di n ca, báo

qu c ng nh báo ng

ng tác ph n và các tác ph Thông lo i khoá trình

nh n truy n mi m,

nh n chuy n ng t ch Nôm sang ch qu c ng . V i Nam K a ph n,

m c dù là t báo

u th i các

tác ph m d ch, phóng tác và các truy n, ti u thuy t l tài và nhân v t Vi

ng chi

ly (1928), Ôi là t do (1931), Cha gi t con (1932), Còn t Nam k a ph n thì

u truy n ng n, truy n dài c a các tác gi n i ti i. Truy

a Lê Ho

(t a H

Bi u Chánh (20-3- p k

a Nguy n Chánh S t (tháng 3- 1919) (Nguy

V i s i ngày càng nhi u các tác ph c trên báo, báo chí qu c ng tr thành m t màu m ng,

o và th thách tay ngh c i c m bút lúc b y gi . T

c b t ngu n t công chúng báo chí, và c hi i Vi

b u n y m m t

qu c ng và báo chí qu c ng chính là cái nôi c c hi i Vi t Nam. Báo chí qu c ng o ti hình thành c ng , m ng cho

n c ng Nam B b u xu t

hi

Ký, Nguy n Chánh S t, Hu nh T nh C a, Nguy n Tr ng Qu n, H Bi

Báo chí qu c ng

nh ng, không

ch v m t tin t c mà còn mang tính giáo d c cao (vì tính ph c p m ), góp ph n ph bi n ch qu c ng

qu c ng Nam B i m i

t ng l p nhân dân. Trong Trích B o (nay g i là L u) c a t Thông lo i khóa trình, Coi sách l m nó g nhàm; nên ph i có cái chi vui pha vào m t hai khi, nó m i thú. V y ta tính làm ra

m , m t t p m ng m ng nói

chuy c chí, phá phách l n

l o, xào b cho h Mà ch ng ph

ng là nh ng chuy i ta i nên bi t c . Có ý, có chí thì lâu nó s

th m.... .

Báo chí qu c ng n cu i th k

u th k n quan tr ng

trong vi c ng sáng tác, phiên âm,

nh ng b n d ch ti u thuy n

c n Phan Sa di n ra qu c ng - Fables de la Fontaine (Truy n ng ngôn c a La Fontaine), chuy n Phú b n di n ca (Riche et Pauvre) c

nh báo 1884-1885; Chuy n vui (Chuy n khôi hài bên Tây) và Tích ông Esope c

Miscellanées (Thông lo i khóa trình, t s 2 i thành S lo i thông

kh o); t ch tình c a

Nguy n Chánh S t, ti u thuy t Langsa di n

ra qu Nông c s

25 (19-7-1917) - S 29 (23-8-1917),

chung, qua s phát tri n c a báo chí qu c ng cu i th k u th k XX, chúng u th y di n m o c a m t n n

ti u thuy t b Quan sát

u th k 20, chúng ta có th th y s phát tri n c a ti u thuy t hi i Vi t Nam. th u c a th k 20, trong

Nông c c t

a ph n, m i có truy n d ch và các bút n thiên ti u thuy ng h p c a Hoàng T Anh hàm oan c a Tr n Thiên Trung (t c Tr n Chánh Chi u) và Phan Yên ngo i s Ti t ph gian truân c

Duy To n là r t hi n th p niên th hai, chúng ta m i b u có ti u thuy t v i

Hà H t (1912), Ai làm

c (1919) c a H Bi

hi p k duyên (1920) c a Nguy n Chánh

S t, i d s

Ba Lâu ròng ngh o t c (1917) c a Bi n n báo.

Th p niên th ba là th p niên phát tri n m nh m nh t c a ti u thuy t Qu c ng

Nam B y trên các báo L c

t n báo, n Nam K

a ph n, t báo c u thuy

trang và dành h n ph n

ph t Nam K a

ph n) g ng cáo

và truy n, ti u thuy t. Các ti u thuy

trên ph i m t s t (1932), M i thù m t nhi m (1934),.... là nh ng ti u thuy o hi m và có c ti u thuy t hình s ng qu n h t

n 1925, Nam K a ph

các truy n có c t truy n Vi t Nam, nhân v t Vi ch Mai truy n c a J.Tr n T. và Hu nh Ng c Di p c

Bên c nh các b n d ch thu t, báo chí qu c ng th i b y gi i nhi u tác ph m l n c c Pháp. Các v k ch ng gi h c làm sang, i b nh ng (Molière), ti u thuy t i ng lâm pháo th (Dumas), Nh i kh n kh (Hugo), Mi ng da l a (

ph n quan tr ng i m

tác c c ng th i b y gi .

Báo chí qu c ng ngoài vi c chuy n t i

n v i dân,

i hàng lo t các tác ph c nh ng th hi u c a công chúng lúc b y gi c bi t là các tác ph c

l n c i s

h c trong xã h i Nam B b u nh n nh p lo i truy n ng n, truy n v a, ti u thuy t b u xu t hi n và

chi so v i th lo n truy n

th ng. Ti p xúc v i n

c ng c th i m t làn gió m

b u s d ng ch qu c ng d ch các

tác ph c bi t là

c Pháp và Trung Qu c. S mô ph ng (phóng tác) trong sáng tác theo các tác

ph c nhi u

a ch làm m i tác ph m c a mình. Ch trong sáng tác không còn trìu

ng, xa v c

i c c l y ngay trong cu c

s ng c i dân, v i nh ng

v v n v t nh t. Nhân v

còn là nh ng quá xa v i, thay i bình d , có tên

tu u này khi n nh ng trang

nên g n và th

cu c s ng c a m i.

y, các t báo qu c ng ngoài vi c góp ph n h tr hoàn thi n và phát tri n ch qu c ng còn có nh

vô cùng quan tr ng cho s i và phát

tri n c a n c ng Nam B ,

t n n t c hi i Vi t Nam,

Tr u, Tr n

B ng, Nguy a

H Chí Minh (t p 2) c ng trong m t

th ng c c, trên

n, chánh lu

(Tr ng s , 1988: 217). Nói

cách khác, báo chí qu c ng chính là cái nôi c a n c qu c ng Nam B nói riêng và c Vi t Nam nói chung.

K t lu n

Tóm l i, s hình thành và phát tri n c a c ng Nam B cu i th k u th k XX g n li n v i công tác d ch thu t và các t báo qu c ng . Báo chí qu c ng bên c nh chuy n t i các thông tin

n v i

hàng lo t các tác ph c nh

ng th hi u c a công chúng lúc b y gi , c bi t là các tác ph c d ch. V i s i ngày càng nhi u các tác ph m

c, báo chí qu c ng thành

m t màu m o và

th thách tay ngh c i c m bút lúc b y gi . T

c b t ngu n t công chúng báo chí,

c hi i Vi t N u

n y m m t c

d ch và báo chí qu c ng có vai trò to l n i v i s i và phát tri n c

qu c ng Nam B cu i th k u th k XX, là cái nôi c a n c hi i Vi t Nam.

Tài li u tham kh o

B ng Giang (1992). c qu c ng Nam K 1865-1930. Tp H Chí Minh, Nxb Tr .

và Ph m Th T Thy

(2016). D Sài

Gòn nh trong bu i bình minh

c c Qu c ng . T i h c

Th D u M t, s 29, 48-57.

Hoàng Ti n (2014). Ch qu c ng và cu c cách m ng ch vi u th k 20. Hà

N ng.

Nguy u (2007). Ý th

trong d ch thu Vi t

Nam t cu i th k n 1945. T p chí Nghiên c c, s 1/2007, 131-144.

Nguy H l c

châu h c: tìm hi i vùng t m i - d a vào tài li b ng qu c ng mi n Nam t 1865 1930.

Tp H Chí Minh, Nxb Tr .

Th Tài và Phú b n

truy n di n ca (Riche et Pauvre). Saigon, Imprimerie Commerciale Rey, Curiol et Cie.

Tr n Nh t Vy (2014). Báo Qu c ng Sài Gòn cu i th k 19. Tp H Chí Minh,

Nxb Tr .

Tr n B ng, Nguy n

Công Bình (ch biên) (1998). a chí H Chí Minh (T p c Báo chí Giáo d c). Tp H Chí Minh, Nxb Tp H Chí Minh.

Thông lo i khóa trình (Miscellanées ou Lectures instructives pour les élèves des écoles primaires communales & cantonales).

Saigon, Imprimerie Commerciale Rey

& Curiol.

c ng latinh v i s hình thành và phát tri n c a ti u thuy t Nam B cu i th k u th k XX. T p chí Phát tri n khoa h c và công ngh - i h c Qu c gia Tp H Chí Minh, s 9 (2006).

h c d ch Nam B cu i th k XIX u th k XX. T p chí Phát tri n khoa h c và công ngh , t p 13, s X1-2010, 5-12.