VÀOXÂYDỰNG NHÀ Nước TA HIỆN NAY

32

ĐƯA NGHỊ QUYẾT ĐẠI HỘI XIII CỦA ĐẢNG VÀO cuộc SỐNG

• •

VÀO XÂY DỰNG NHÀ Nước TA HIỆN NAY

★ TS NGUYỄN THỊ TUYẾT MAI Học viện Chính trị khu vực II

• Tóm tắt: Xắc định xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của

nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị, Đại hội XIII của Đảng đã đề ra quan điểm nhằm lãnh đạo thực hiện thành công nhiệm vụ trọng tâm này. Tiếp cận từ góc độ vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vê xây dựng nhà nước pháp quyền, bài viết trình bày nội dung quan điểm của Đảng và nêu một số gợi ý nhằm góp phần thực hiện thành công Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng về xây dựng hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.

•

Từ khóa: Tư tưởng Hồ Chí Minh, Nhà nước pháp quyền, Đại hội XIII.

nước pháp quyền xã hộichủnghĩa Việt Nam là Nhà nướccủa nhân dân, donhân dân và vì nhân dân; đổimới phưong thứcvận hành của Nhà nước theo hướng hoàn thiện thể chế. phát huy dânchủ, bảo đảm quyển làm chủ của nhân dân;

hoàn thiệnmô hình tổchức của Nhà nước, phân công,phối họpgiữa các quyển lập pháp, hành pháp,tư pháp, coi trọng kiểm soátquyền lựcnhà nước; giải quyết mối quanhệgiữaNhà nước,thị trườngvàxã hội, quanhệgiữaNhà nước, doanh nghiệp và người dân”(1).

1.Quanđiếm củaĐảng về xây dựngvà hoàn thiệnNhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa

Kể từkhi thuật ngữ Nhà nước pháp quyền đượcchínhthức đềcập trong Văn kiện Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (1994), qua gần bathậpkỷ,từ nhậnthức lý luận đến thựctiên xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCNởViệt Nam đều đạt nhiều tiến bộ.

Trên phưong diện nhận thức lýluận, trải qua cáckỳ đạihội,quan điểm của Đảngvề xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN được bổ sung, phát triển, thể hiện ở các khía cạnh:đặc trưng, bản chất, quan điểm chỉ đạo, tầm nhìn,định hướng,các yêucầucụ thể về xây dựng,hoàn thiện Nhà nước phápquyền XHCN Việt Nam. Đạihội XIII nêu bật tiến bộ về nhận thức lýluận: “...Khảngđịnhbản chất của Nhà

Về hiệu quả trongthực tiễn, xâydựngNhà nước pháp quyền XHCN ởViệt Nam đạt nhiều tiến bộ, thể hiện trên nhiều phưong diện: Tổ chức bộ máy nhà nước tiếp tục được hoàn thiện, hoạt động hiệu lực, hiệu quả hon; hệ thốngphápluật đápứng ngày càng tốtyêucầu.

Thành tựu đạt được phảnánh sự đúng đán củađường lối và nănglực Đảng lãnhđạo xây dựng Nhà nước pháp quyền, góp phần quan trọng vào quátrình phát triển không ngừngcủa Nhà nước trước yêu cầungày càng cao của sự nghiệpđổimới, đẩy mạnh CNH, HĐH và hội nhập quốc tế.Đối với phát triển kinh tế - xãhội,

“Hệthống pháp luật, cơ chế,chính sách tiếp tục được hoàn thiệnphù họp với yêu cầuxây dựng nền kinh tế thị trường hiệnđạivà hội nhập quốc tế”(2). Hiệu lực và hiệu quả quản lý của Nhà nước trên nền tảng hệ thốngpháp luật ngày càng hoàn thiện, đãtạo tiền đềthuận lợi, mang lại những kết quả rất đáng ghinhận ttong phát triển giáo dục - đào tạo, khoa học -công nghệ, văn hóa - xãhội, con người, quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, giữ vững ổn định chính trị - xã hội,tăng cường quốcphòng- an ninh,thúc đẩy đối ngoại vàhội nhập quốctế...

Đại hội XIII khảng định: “sự quản lý, điểu hành quyết liệtcủa Chính phủ và chính quyền các cấp; sự nỗ lực đổi mói nội dungvà phương thức hoạt động củaQuốc hội và Hội đồngnhân dâncác cấp”(3)là một trong những nguyên nhân quan trọng, góp phần tạo nên những thành tựu to lớn,có ý nghĩa lịch sửcủa 35 năm đối mói.

Bên cạnhnhững kếtquảđạtđược, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam còn nhữnghạnchếnhất định.Một ttongnhữngbiểu hiện cụ thể được Đại hộiXIII chỉralà: “Hệ thống phápluật còn mộtsốquy định chưa thống nhất, chưa đápứng kịpthời yêu cầu thực tiễn. Chấp hành pháp luật nhìn chung chưa nghiêm; kỷ cương, phép nước có noi còn bị xem nhẹ, xửlý vi phạm pháp luật chưa kịp thời, chế tài xử lý chưa đủ sứcrănđe”(4). Những hạn chếnàydân đến tình trạng Nhà nước cómặt chưađáp ứng

ĐạihộiXIII đã xác địnhcác quan điểm chỉ đạo, nhiệm vụ và giải pháp tiếp tụcxây dựng Nhà nước phápquyền XHCN Việt Nam. Trong đó,xây dựng Nhànướctinhgọn,hoạtđộng hiệu lực, hiệuquả được nêu trong nhóm quan điểm chỉđạo thứ 5, đòihỏitoànĐảng, toàndân, toàn quân phảiquán triệt trong nhận thức và hoạt động thực tiễn. Đại hội XIII xác định 12 định hướngphát triển đất nước giai đoạn2021 - 2030, trong đó nội dungthứ 10 là: “Xâydựngvà hoàn thiệnNhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trongsạch, vững mạnh, tinhgọn, hoạt độnghiệu lực,hiệu quả, vì nhândân phục vụ và vì sự phát triển của đất nước. Tăngcường công khai, minh bạch, trách nhiệmgiải trình,kiểm soátquyền lực gắn với siết chặt kỷ luật, kỷcương trong hoạt động của Nhànướcvà của cán bộ, công chức, viên chức. Tiếp tụcđẩymạnh đấutranh phòng, chống tham nhũng, lâng phí, quan liêu, tội phạmvà tệnạn xã hội”(5).

Thực hiện quanđiểm chỉ đạo và địnhhướng nêutrên, Đại hội XIII xácđịnh nhiều nhiệm vụ, giải pháp, có thể kháiquát thànhhai nhóm vấn đề:

Thứ nhất, hướng đến xâydựng tổ chức bộ máy vàđội ngũ cán bộcông chức, phục vụ nhân dân, bảo vệ quyềncon ngưòi. về tổchức bộmáy,Đại hội nêu yêu cầu, nhiệm vụchotừng cơ quan trong thực hiện quyền lậppháp, hànhpháp, tưpháp.

Đốivói Quốc hội, tiếptục đổi mói tổ chức và hoạt động,pháthuy dân chủ,pháp quyền, tăng cườngtínhchuyên nghiệptrong hoạtđộng; đổi mói, nâng cao chất lượng quy trình lập pháp;

hoàn thiện cơ chế bảo vệ Hiến pháp, cơ chế giám sát đồng bộ gánkết với cơ chế giámsát, phản biện xãhội của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xãhộivà nhân dân; nâng cao chất lượngđạibiểu.

34

ĐƯA NGHỊ QUYẾT ĐẠI HỘI XIII CỦA ĐẢNG VÀO cuộc SỐNG

Đối vói Chính phủ và nền hành chính, cần xây dựng nền hành chính nhànước đáp ứngcác tiêu chí gồm: phục vụ nhân dân, dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, trong sạch, vững mạnh,công khai,minh bạch. Chính phủ được tổ chức vàhoạt động tinh gọn, hiệu lực, hiệuquảtậptrung vào quảnlý vĩmô, xây dựng thểchế, chiếnlược, quy hoạch, kế hoạch; đẩy mạnh phân cấp, phânquyềntheo phương châm vừa bảo đảmtínhthống nhấtquản lý, vừaphát huy vai trò chủđộng, sáng tạo,tinhthần trách nhiệmcủa từng cấp, từng ngành;nâng caochất lượng dịchvụ công.

Đối vóinền tư pháp, tiếp tục được xây dựng chuyên nghiệp, hiện đại, công bàng, nghiêm minh, liêm chính, phụngsự Tổquốc,phục vụ nhân dân. “Nghiên cứu, ban hành Chiến lược hoàn thiện Nhà nướcpháp quyền xãhội chủ nghĩa ViệtNam đến nãm 2030, địnhhướngđến năm2045, trong đó có Chiến lược phápluật và cảicáchtưpháp”(6).

Về chính quyền địaphương, cơ cấu tổ chức sẽ tiếp tụcđượchoàn thiện theo hướng phù họp với cácloại hình địabàn nôngthôn, đô thị, hải đảo, đơn vịhành chính, kinhtế đặc biệt.

Đối với đội ngũ cán bộ, côngchức, Đại hội xácđịnh mục tiêuxây dựngbảođảm đápứng tốt yêucầuvềphẩm chất, năng lực, uy tín;tạo môitrường,điều kiện thuận lọiđểcánbộ, công chức“dám nghĩ,dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổimớisángtạo, dám đương đầu với khókhăn,thử thách và quyết liệt trong hànhđộng vìlợi ích chung”(7); sànglọc, thay thế kịpthời những người không hoàn thànhnhiệm vụ, bị xửlý kỷ luật, không còn uy tín đối vói nhân dân.

Thứ hai, hướngđến hoàn thiệnhệthống pháp luật gán vớitổ chức thi hành phápluật.Đại hội nêu rõ: “Xây dựng hệ thống pháp luật đầyđủ,kịp

thời, đồngbộ, thống nhất, khả thi, côngkhai, minh bạch, ổn định, lấy quyềnvàlợiích họp pháp,chínhđáng của ngưòi dân, doanh nghiệp làm trọngtâm thúc đẩy đổimói sáng tạo, bảo đảm yêu cầu phát triển nhanh, bền vững”(8). Đồng thời, cùng với việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, cần chútrọng gán kết chặt chẽ vói tổ chức thi hành pháp luật.

2. Vận dụng tưtưởng Hồ Chí Minh, xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã

hộichủ nghĩaViệtNam

Tưtưởng HồChí Minh là nền tảngtư tưởng để Đảng hoạch định đường lối,là kimchỉ nam để chỉ đạo hiệnthựchóa đườnglối. Tư tưởngHồChí Minhvềnhà nước pháp quyềnđãkết tinh những chỉdẫncó tínhchấtphươngpháp luận,bảo đảm cho quá trình hiệnthực hóađường lốixâydựng Nhà nước phápquyền XHCN mà Đại hội XIII đề ra, đúnghướng, đúngcáchvà đạtkết quả.

Một là,bảođảm nhận thức đúng đán

Hồ Chí Minh luôn thấm nhuầnquan điểm của V.I. Lênin, xem nhà nước là vấn đề cơ bản củamọi cuộc cách mạng. Vấn đề đặt ra là nhà nước như thếnào? Câu trả lờicủa Hồ ChíMinh:

Đólà nhànước pháp quyềncủa dân, do dân, vì dân. Người xác lập nhận thức này từ rất sớm, trướccả khi trở thành ngưòi cộng sản; kiên định và bổ sungphát triển nhậnthức này trong suốt quá trình hoạt động cách mạng sau đó, cả khi ở nước ngoài và trong nước,cảtrước vàsaukhi ở cương vị lãnh đạocao nhất của Đảng và Nhà nước ViệtNam.

Trên cương vị người “đứng đầu", Hồ Chí Minh thường xuyên phổ biếnnhững vấn đềvề nhà nước phápquyền cho cánbộ, đảng viên và nhân dân - lực lưọng xây dựng, bảo vệ Nhà nước, để bảo đảm lực lượng này có nhậnthức đúng đán. Lãnh đạotổ chứcTổngtuyểncử đầu tiên để xây dựng Nhà nước họp hiến, họp

pháp,Hồ Chí Minh quan tâm đến“việc tuyên truyền và cổ động cho cuộcTổng tuyển cử"(9). Các tác phẩm “Ý nghĩa tổng tuyển cử” (Báo Cứu quốc số 130, 31-12-1945), “Lời kêu gọi quốc dân đi bỏ phiếu” (Báo Cứu quốcsố 134, ngày 5-1-1946),... là nhàm“Tuyên truyền cho dânchúng hiểu cái bổn phận của mỗi người trong cuộcTổngtuyển cử thế nào”(10).

Học tập tư tưởng, phương pháp của Người, các cấp ủy đảng phảithựchiệntốtviệc quán triệt Nghị quyết ĐạihộiXIIIsaocho đường lối,quan điểm vềxâydựngNhà nước pháp quyền thấm vào nhận thức của cán bộ, đảng viênvà nhân dân theo phưong châm đượcHồChí Minh chỉ dẫn: Biết- Hiểu -Nhớ- Làm.

Xây dựng lực lượng chuyêntrách báo cáo, tuyên truyềncó trìnhđộ, năng lực, đạođức,bản lĩnh chính trị vững vàng, có uy tín để làm nòng cốt nâng cao chấtlượng tuyêntruyền,giáodục nhận thức, ứng dụng thànhtựu công nghệ, đổi mói, đa dạng hóa các loại hình tuyên truyền, giáodục.Tăngcường khả năng thích ứng của côngtác tuyên truyền trước nhữngđối tượng, bốicảnhcụthể. Tuyêntruyềnđể nhân dân nhận thức được mối liên quan giữa xây dựng Nhà nước pháp quyền với quyềnvà lợi ích chính đángcủamỗi ngưòi, từ đó hănghái tham gia.

Phảiluôn quán triệt tinh thần: “Tưtưởng không đúng đán thì công tác át sai lầm”(llì.

Hailà, xác định nội dungchính xác và lựa chọncáchlàm phù họp, có sức thuyết phục

Quanđiểm Đại hội XIII có tính nguyêntác, địnhhướng, đòi hỏi phải đượccụ thể hóa, thể chế hóa. Về vấn đề này, nghiên cứu tưtưởngHổ Chí Minh chothấy, Ngưòi luônchú trọngxác định đúng nội dung vàlựa chọn cách làm phù họp.

Nhà nước của dân,do dân, vì dân;cósự thống nhất giữa bản chấtgiai cấp công nhân vói tính nhân dân và tính dântộc. Nội dung này được cụ

thểhóa: xâydựng nhà nước dânchủnhândân;

bảo đảm và phát huy quyền là chủ vàvaitrò làm chủ của nhândân; nhà nước đại diện chotoàn dân,lấy lọiích của nhândân làm mục tiêu phục vụ; nhà nướcđược tổ chứcvà hoạtđộng theo nguyên tác tổ chứcvà sinhhoạt củagiai cấp công nhân, quản lý phát triển đất nước theo định hướng XHCN, dưới sự lãnh đạo củaĐảng Cộngsản;...

Nhà nước họp hiếnvàhọp pháp, thượngtôn pháp luật; được tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ hiến pháp và pháp luật;quảnlý xã hội bàng pháp luật theo tinh thần “trăm điều phải có thầnlinhpháp quyền”. Cụthể hóa nội dung này là tổng tuyển cử; xâydựngvàthực thi hiếnpháp, phápluật;kết họp pháp luật vóiđạo đức trong quản lý xã hội;...

Nhà nướccó tổ chức bộ máy vàđộingũ cán bộ, công chức trong sạch, vững mạnh, hoạt động hiệulực, hiệuquả. Nội dung này đượccụ thể hóa qua công tác xây dựng, tổ chức bộ máy nhà nước (vị trí, vai trò,mối quan hệ,yêu cầu,...cáccơ quan có chức năng lập pháp, hành pháp, tư pháp, chính quyền địa phương,...); công tác cán bộ (tuyển dụng,huấn luyện, sử dụng,đánh giá,...).

Với các nội dungtrên, phương phápxâydựng Nhà nước đượchìnhthành trên nền tảng vận dụngphương pháp mácxít kết họp với kinh nghiệm của các quốc gia và điều kiện cụ thểcủa đất nước. Hồ Chí Minh luôn khảng địnhnguyên tắc bảo đảm các bước đimang tính phổ quát của nhân loại, tổ chức tổng tuyển cử, xâydựng Hiến pháp và pháp luật, thượng tôn pháp luật.

Ở mỗi bước đi, Ngưòi lựachọn cách làmphù họp vói điều kiện dân trí, lịch sử - văn hóa truyền thống, nguyện vọng... của đồng bào.

Phương châm tronglựa chọn cách làm của Hồ ChíMinhlà “Dĩ bất biến ứng vạn biến”. Từ cách làm chung, thiên biến vạn hóa thành nhiều

36

ĐƯA NGHỊ QUYẾT ĐẠI HỘI XIII CỦA ĐẢNG VÀO cuộc SỐNG

Cử tribỏ phiếu bầu cử đại biêu Quốc hội và HĐND cáccấp _ Anh: TTXVN

cáchlàmcụ thể phù họp với mỗi đối tượng, địa bàn; mọi cách làm cụ thể không xa ròi mà quay trở vềcách làm chung.

Học tập, làm theo tư tưởng, phong cáchHồ Chí Minh trong xây dựngNhànước pháp quyền XHCNViệt Namhiện nay phải xác định rõ, cụ thểhóa nộidung và phải đadạng hóa cách làm, vừa bảo đảm tính thốngnhất chú ý yếutô'đặc thù.Những mô hình mói, cách làm hay mang lại hiệu quả phải được tổng kết, nhânrộng, khen thưởngnhàm tạo động lực trong thựchiệnchức năng,nhiệm vụ.

Ba là, tổ chức tốt lực lượng thực hiện

HồChí Minh chỉ dản cách thức đểxácđịnhvà tổchức lực lượng thực hiện các yêu cầunhiệm vụ: (1) Ai làchủ thể của côngviệc thì đólà lực lượng thực hiện; (2) Công việcvì ai thì đó là lực lượng thực hiện;(3) Đốitượng đấu tranhlà ai thì phía “đớidiện” sẽlà lực lượng thực hiện.

Nhưvậy,lựclượng xây dựngNhànước pháp quyền XHCN Việt Nam chính là hệthốngchính trị vànhân dân, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Điều này đãđượcĐảng khảngđịnh rõ ràng và nhất quán. Vấn đề làcần tổ chức lực lưọng như thếnào để phát huy cao nhất khả năng, mang lại hiệu quả tốtnhất.Tư tưởng và thực tiên lãnh đạo xây dựng Nhà nước pháp quyền của Hồ Chí Minh cho thấy tổ chức lực lượngthực hiện cần theohaihướng: (1) Phát huy mỗi cá nhân, thành phần; (2) Tổchức, liên kết cá nhân,thành phần trongbộ máy.

Để pháthuy sự thamgia củacácchủthể, Hồ Chí Minhnhấn mạnh trước tiên khâu xây dựng nhận thức đúngđán, từ ngưòi giữ cưongvị lãnh đạođến toànthể nhân viên: “Tôiyêucầu các cán bộ thấm nhuần kế hoạch rồi phải giải thíchtuyên truyền cho mọi chiến sĩ, mọi người thấmnhuần kế hoạch,để thựchiện kê' hoạchcho kỳ được”(12).

Từ nhận thứcđúng đán, Hồ Chí Minh hướng đến hình thành cho đượcquyếttâmcao: “Phải nhớ kỹ ràng: Kếhoạch 10 phần,thì biện pháp phải 15 phần và quyết tâm phải 20 phần”113’. Cùng với đó, Hồ Chí Minh chú ýđến tính đặc thù, sở trườngcủamỗi cá nhân, tổ chức, để lựa chọn phưong thức huy động tham gia xây dựng Nhà nước pháp quyền tốt nhất.Đối vói thanh niên, Người xácđịnhnhiệm vụ: “Sửasoạn cho cuộc Tổng tuyển cử. Tuyên truyền cho dânchúng hiểu cái bổn phận củamỗi người trongcuộc Tổng tuyển cửthế nào"(14). Để làmđược,ưêncơ sở thấy rõ đặc điểm cụthể, Ngườiyêu cầu thanh niên:

“Một điều nữa làthanh niên có hăng hái.Nhưng hăng hái khôngchưađủ, phải cókế hoạch, có phương hướng.Trước khilàm mộtviệc gì phải cẩnthậnsuy xét xemviệcđó thành công thì ảnh hưởngthế nào,thất bại thì ảnh hưởng thếnào;

có khi việc thì thất bại màảnhhưởng lại tốt, và ttái lại”(15). Vói nhi đồng, HồChí Minh cũngphát huy vai trò: “Các cháu tuy chưa đến tuổi được tham gia tuyển cử, mà cũng hănghái...giúpvề việc tuyên truyền và cổ động cho cuộc Tổng tuyểncử...Bác bày cho các cháumộtcách tuyên truyền, đã vui vẻ mà lạicó kếtquả to: Ngày 6 tháng 1,nhi đồngcác nơi, tổ chứccuộcchoi, cầm cờđánh trống, kéođến các cổng, đi vào từng nhà, gọi các ôngbà, đi ra bỏ phiếu. Chắc không ai thiếu, tuyển cử thành công, nhờ cónhi đồng, ra sức giúpviệc!”116’.

Mỗichủ thểtham gia xây dựngNhànước pháp quyềnvới vai ưò,nội dung và cách làmcónétđặc thù, song, phải được tậphọp, gán kếtthành một khốithống nhất về ý chí vàhành động.Đó là khối đoànkếtthống nhấttoàndân tộc do Đảng lãnh đạo, quy tụ sức mạnh thựchiện tháng lợi mục tiêu, nhiệm vụ xâydựng Nhà nước pháp quyền.

Trong khối thốngnhất đó, có lựclượng chuyên trách, đóng vai ttò tiên phong, nòng cốt “dândát”

hoặc thực hiệncácnộidungcụthể.Đơncử, trong xây dựng pháp luật, Hồ ChíMinh khẳngđịnh

“Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập pháp”(17), song việc dự thảo vàhoàn chỉnh văn bản luật được giaocho bộ phận chuyên trách.

Trêncương vị Chủ tịchChínhphủlâm thòi Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, mộttrong những sác lệnh sớmnhất được Hồ Chí Minh kýngày20-9- 1945 (số 34) quyết định thành lập “ủy ban dự thảo và đệ trìnhQuốchộimột bản Hiến pháp cho Việt Nam dân chủ cộng hòa”. Hiến pháp năm

1959 cũng được dựthảo bởi một ủy ban gồm28 thành viên do Hồ Chí Minh đứng đầu.

Để thựchiện thắng lợicácmục tiêu đãđề ra tại Đại hội XIII, đòi hỏi phải thực hiện nhiều nhiệm vụ, giải pháp trêncáclĩnhvực. Là “nhiệm vụtrọng tâmcủa đổimớihệ thốngchính trị”, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam có ý nghĩa đặc biệt quan trọng để thực hiện tháng lợiNghịquyết Đại hội XIII,góp phần to lớnvàosự nghiệp xây dựng,phát triển vàbảo vệ đất nước. Nhữngchỉ dân của Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, là kim chỉ namcho hành độngcủa Đảng, Nhà nước, hệthống chính trị và toàn xã hội, hướng tới những thành tựu mới trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyềnXHCN Việt Nam □

(I), (2),(3),(4),(5), (6), (7), (8) ĐCSVN: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lân thứXIII,t.I, NxbChính trị quốcgia, HàNội, 2021,tr.100,59-60,79,89,118, 177,179,175.

(9), (10),(14), (15), (16) Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.4, NxbChínhtrị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.140, 122, 122, 122,140.

(II), (12) Hồ ChíMinh:Toàn tập,Sđd,t.7,tt.ll4,372.

(13), (17) Hồ ChíMinh: Toàntập,Sđd, t.12, tt.463,376.