Y MIẸM 95NĂM NGÀY BÁOCHÍ CÁCH MẠNG VIỆTNAM
Báo chí Việt Nam
trong vòng xoáy đa cạnh tranh thời công nghệ 4.0
& ơ *
TRẦNXUÂNTHÂN'Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư (CMCN 4.0) đang tác động ngày càng sâu sắc đến nền báo chí Việt Nam. Tác động rõ nhất là sự phát triển công nghệ 4.0 trong truyền thông đang đẩy mọi cơ quan báo chí vào một vòng xoáy đa cạnh tranh khóc liệt, Trong bôi cảnh đó, nền báo chí nói chung và mỗi cơ quan báo chí nói riêng buộc phải thay đổi tư duy quản trị, quản lý và sản xuất nhằm thích nghĩ với môi trường truyền thông mới dể phát triển bền vừng.
CÔNG NGHỆ 4.0 VÀ MÔI TRƯỜNG TRUYEN THÔNG 4.0
Khái niệm“CMCN lần thứ4” đượcGS. Klaus Schwab,người Đức,Chủ tịch Diễn đàn Kinhtế Thế giới (WEF)đưa ra vàđó cũnglà chủđềchínhcủa diễn đàn kinh tế lớnnhất thế giớinăm2016tạithành phố Davos -Klosters của Thụy Sỹ. Theo Klaus Schwab, cuộccách mạngnàydiễn ratrên 3 lĩnh vựcchính, gồm:
Côngnghệ sinhhọc; Kỹ thuậtsố; Vật lý, Trong 3 lĩnh vực đó, kỹ thuậtsố liên quan mật thiết với sựphát triển của truyềnthôngđạichúng nói chung và báo chínói riêng. Nhữngyếulố cốt lõi của lĩnh vựckỹ thuật số trongCMCN 4.0, gồm: Trítuệ nhân tạo (AI); Vạn vật kết nối (loT); Dữliệu lớn (Big data).Đốivới lỉnh vực báo chí, sự thông minh hóa không ngừng cỏa máy móc, AI dang đem đếnnhiềugiải phápcông nghệ hỗ trợ đắc lựcviệc cải thiệnnănglực,hiệu quả lao động báo chí và thậm chílàrobot sẽ lao động thay thế người làm báo ưong nhiều công việc. CònloT, vớikhả năng kếtnô'i mọithiếtbị với internet và thông qua đó đẽ tươnglác,chiasẻ,sẽgiúpmáymócvàconngười trong hệsinh thái làm báo trâ nên thông minh hơn, tiệních hơn.Cùngvới đó, Big data cho phépdữliệu từ nhiều nguồn (các bang web, mạng xã hội, ứng dụng cho máy tính để bàn và ứngdụngtrênthiết bịdiđộng, các thí nghiệmkhoa học và cácthiếtbịcẩm biến...) dượckết nốì thànhcác kho dữ liệu lớntrên nềntảng internet.
Với Bigdata, báo chí vừa là chủ, vừa làkháchcủa kho tài nguyên dữ liệu.
Bản chất của CMCN4.0là dựa trên nền tảng công nghệsố vàtích hơp các côngnghệ(hông minh để toi ưu hóacác quy trình,phương thức sân xuất,tương tác, chia sẻ thông tin, dữ liệu... ưong một thếgiới ngàycànj phẳng hơn. Trong dòng chảycủa cuộcCMCN4.0,đoi vớilĩnh vựcbáo chí ởViệt Nam, những tácđộng trực
tiếp đang hiên hừu và ngày càng rõ nét, nhiều chiều cạnh và mang đếncả cơ hội và tháchthức, về cơhội, báo chí có thêm những lựa chọn vềcôngnghệ thông minh và siêu kết nối phục vụ làm báo (quản trị tòa soạn, sản xuất và pháthành sần phẩm báo chí). Đó là côngnghệ gắn trực tiếp với việcthu thập và xửlý tư liệuda phương dện (xử lý chừ viết, âm thanh, hìnhảnh,sốUệu...), công nghêbiên tập và dàn dựng nội dung (thiết kế dàn trang;
íồrmat chương trình; dựng vàbiêntập âmthanh, hình ảnh;kỹ xảo hình ẩnh...), côngnghệ xuất băn theo chuỗiđa nền tảng (mộtsân phẩmnguồn cung cấp cho nhiêu loại thiết bị tiếp nhận(mobile, desktop, tivi, radio, social network..) và trên cả môi trường truyền thôngbáo cbívà truyền thông xà hội (báoin, phát thanh, truyềnhinh, báo mạng điện tử, mạng xã hội...). Công nghê làm báothời 4.0 chophép báo chí tối ưu hóa cách thức thể hiện đadạngnộidung vàphân phối đếnđa dạng công chúng.
Nhưng, cùng vớicơ hội, thì CMCN 4.0 cũng tạo ra nhiều thách thức cho báo chí.Đố làđòi hỏibáo chí phảidầu tư nâng cấp côngnghệ 4.0, có dộingũ nhân lực4.0, phải có giải pháp quản trị,quản lý tòa soạn vànhân lực phù hợp xã hội 4.0 và nhất là phải cónãng lực tiếp cận và chiếm cảm (ình cùacôngchúng 4.0 để giành thị phần.Vì(hế. tất yếu dâncác báo phảicùng đốimặt với sứcép cạnh tranh như nhauưong mói trườngtruyền thông4.0.Trênthị trường báochí thời
‘TS.. Đài Tiếng nói Việt Nam
8
4.0, thì cách làmbáo (gồm: thái độ làm báo và năng lựclàm chủcông nghệlàm báo) sẽlà trụ cột trung tầm quyết định sự tồn tại vàpháttriển của mỗicơquan báo chí chứ không phảimột mệnh lệnh hành chính nào đó.
Thực tế cho thấy, làmtruyền thông đại chúng không còn là “đất diễn” riêng của những tổ chức truyền thông đại chúng chuyên nghiệp như báo chí.
Đơn cử,trước đây khi chưa có internet, websitevà mạngxã hội, mộtcơ quan, doanhnghiệp thường tìm đến báo chí là một kênhquan trọng để đặt hàng việc quảng bá sản phẩm,thươnghiệu của mình. Nhưng nay, cơ quan,doanh nghiệpdã có thểtự lậpcác website hoặc fanpage làm kênh truyền thông dể quảngbá sân phẩm, thươnghiệu và tươngtácvới kháchhàng của mình, mà không cần kênhbáo chí. Một cánhân dùng điện thoại thông minh có thể thành
“nhàbáo tự do” đưa tin, thậm chí thông tin họ lantruyền cóthểnhanh vàhấp dẫn hơn cácnhà báo chuyên nghiệp. Nhiều tình huống,thông tin của “nhà báotự do”
còn di trước và báochí chuyênnghiệp phải dựa nguồnvà“chạy theo”. Rõ ràng, thời đại công nghệ4.0, ai cũng có quyền và cơ hội đe vừa là chủ thể, vừa là khách thể Iruyềnthông dại chúng mộtcáchchâ dộng.Điều này dặtmọi cơquan báo chí và mọi loại hình báochí (báoin,phát thanh,truyềnhình, báođiện tử) vào môi trường đa cạnh tranh. Nếu không muôn bị tụt hậu, thậm chíbịdào thải,các tòa soạn báo phải xoay xở để thích nghi vđimôi trường truyền thông mới - môi trường truyền thông 4.0.
Môitrườngtruyền thông 4.0là môi trươngtruyềnthông, mà ở đó, cácyếu tố cấu thành (chủ the truyền thông, khách thể truyền thông, nguồn tin, thông điệp, kênh truyền, hiệu quả,yêu lố nhiễu, phản hồi...) cùng tham gia quá trình truyền thông trên nền tảngcông nghệ 4.0. Trong môi trường này, mọiloại hình báo chí phảisố hốa nộidungvà ứng dụng công nghệAI,loT và Big datavào làm báo. Việc ứng dung công nghệ 4.0 vào làm báovừa là đe các báohòanhập xuthếtruyềnthông 4.0, vừa nhằm tối ưu hóa nguồn lực, tăng năng lực tiếpcận nguồntin,đa dạng hóa kênhtruyềnđê’
gia tăng hiệu ứng và tẫng hiệu quả.
Vì saobáo chíphải thích nghivới môi trường truyền thông mói này? Bởi Ễrẽông nghệ 4.0 làm xuất hiệnnhiều
thuật ngữ ngày càng Ưồ nên phổbiến để chỉ các xu hướng báo chí mói,như: Báochí đaphương tiện (mulri-media); Báo chí đanềntảng (multi-platform media); Báo chídi động (mobile media); Báo chí xà hội(social media); Báochí dữliệu (datajoumalism);
Báo chí sáng tạo (innovative joumalism)... Cácxu hướng báo chí mới nàyđang khiến các cơquan báo chí,các loại hìnhbáochí và cácnhà báo phải thích nghi, phải đi trong vòng xoáy đa cạnh tranh nhưmột tất yếu để sinh tồn.
Mạng xã hộitrở thành mộttrong nhữngkênh quan trọng mà báo chí phảidựavàođểkhaỉ thác thông tin, chia se tin tức. Do đó, khôngdu các báođiện tử, mà cả báoin, đài phát thanh, đàitruyềnhình., cũng tạo lập íanpage, tài khoảntrên các mạngxã hộilàmmộtkênhpháthànhvà tương tác với công chúng của mình. ££
BÁO CHÍ TRONG VÒNG XOÁY ĐA CẠNH TRANH
Sự bùngnổcôngnghệtruyền thông thông minh,kết nối internet vạnvật, cơ sỏ dữ liệu lớn đẩy báo chí vào vòng xoáy đa cạnh ưanhcó tínhthời đại. Đó là cạnh tranhvềthôngrin (giữacác báo thuộc cùng loại hình, cạnh tranh giữa loại hình báochí này với loại hìnhbáo chíkhác,cạnh tranh giữabáo chí với mạng xã hội) ồ cả góc độ tiếp cậnnguồn tin, lượng và chất củathông Ún và tốc độ thông rin; Cạnh tranh vềthuhút và phát huyđội ngũ nhân lực 4.0; Cạnh tranh giànhthị phầnquảng cáo;
Cạnh tranh tạodựng uy tín và thểhiện trách nhiệmxã hội... Mặcdù những cạnh tranh nàykhông phầi mới xuất hiện,nhưng chỉ khimôi trường truyền thông 4.0 hình thành, thì các cạnh ưanh này mới trở thànháplựcdồng thời và khiến mọi cơquan báo chí phải dốimặt, không thể né tránh. Bởi, internetvà mạng xãhội tạođiềukiện cho các tổchức vàcá nhândễ dàngtrởthành “nhà báo”
và họ có thể đưatind bấtkỳđâu, bất kỳthời điểm nào.
Xét trong thị trường thông tin của báo chívàtruyền thông xã hội, cùngmộtcộng đồng côngchúng, nếu như trướckia,báo chí có thị phần riêngcủa mình trongviệc đưa tin đại chúng,thìnaysựđộcquyền đã bị xóa bỏ.
Nhàbáo và cơ quan báo chí không còn di đầu trong cung cấp thông tin đại chúng. Đối thủđưa tin lớnnhất củabáo chí hiệnnaylàtruyền thông xà hội. Truyền thông xã hội đang thểhiện rõ lợi thế nong việcthỏa mãn nhucầu thông tin và đượcthôngtin của cá nhân, nhóm cộng đồng.Thông tin trên mạng xã hội đượclan truyền nhanh chóng và có tính tương tác caonhờ công nghệ truyềnthông 4.0.“Sự phát triển mạnh mẽ của truyềnthông xãhộiđã ảnh hưởng lớn đênhoạt động cơ quán báochí, thậm chí đảo lộn và thay đổimôi trường
9
Y-NIẸM 95NĂM NGÀYBÁO CHÍCÁCH MẠNGVIỆT NAM
??ng hi^n nay >’ <Xuân Minh’ 2019). Tbực tế, ữyyêQ thông xãhội hiện không còn là mộtlựa chọn chờ báo chíxemxéttiếp cận như nước đây nữa, nó đã trỏ thành mộtkênh khiến báochí phầitìm đến vàtựgiác thamgia. Mạng xãhội trở thànhmột ưong nhữngkênh quan trọng mà báochí phải dựa vào dể khai thác thông tin, chiạ sẻtin tức. Dođó, không chỉ các báođiện tử, mà cả báo in, dài phátthanh, đài truyềnhlnh... cũng tạo lập fanpage, tài khoản trên các mạng xàhộilàmmộtkênh phát hành vàtương tác với công chúng của mình.
---:w ---
Công nghệ 4.0 làm xuất hiện nhiều thuậì ngữngày càngtrở nên phểbiếnđểchỉcác xu hướng báo chí mới, như: Báo chíđaphương tiện (multi-media);Báochí đanền tảng(multi-platform media);Báo chí di động (mobile medỉa); Báo chí xã hội(socỉal media); Báo chí dữliệu (data journalism); Báo chí sáng tạo (innovative journalism)...
Các xu hướngbáo chímớinày dang khiến các cơquanbáo chí,các loại hình báochívà các nhà báo phai thíchnghi, phẳi đi trong vòng xoáy đa cạnh trànhnhư một tất yếu đẽ sinhtồn.
--- w ---
Theo Bắo cáo Việt NamDigital 2020 (thống kêđến tháng 01/2020) dotổ chứcWe are Social và Hootsuite (một công ty toàncầu chuyênnghiên cứu về truyền thông xã hội) mới côngbố,số ngườidùng internet tại Việt Namdã lên tới 68,17 triệu (chiếm khoảng70%
dân SỐ).Đồngthời, khoầng 65 triệungười (67% dânsố) dùng mạngxã hội;59,8% người dùngmạng xãhộiữên nền tảngmobile. Cótới145triệu mobile kết nối dữ liệu di đông (tương đương 150% dân số).Cũngtheo khảo sáttừWe are Social vàHootsuite, người ViệtNam ưong năm 2019 trung bình dành ra 6 tiếng 42 phút hằng ngày để truy cập internet; người Việt sửdụng mạng xã hội trung binh2 tiếng 33phút một ngày, 48% sử dụng mạngxa hội để cậpnhật tintứcthời sự, 39% đọc tin tức giải trí, có tới 76% theo dõivà tương tác với bạn bè và người thân. 99%ngươi Việtdùng internet xem video, 55% xemri vi trực tuyến, 32% xem các livestream.
Báocáothịtrường quảng cáo số Việt Nam năm 2019 doAdsota côngbôcũngcho thấy, 72%người sử dụng điện thoại diđộng là điện thoạithông minh (smartphone). Ngoài Google tìm kiếm, Facebook, YouTube, ngươiViệtrất thường xuyên truy cập đọc tin tức trên báo mạng điện tử. Tạibảng xếp hạngtop 15 quốc gia cósố lượng người sử dụng smartphone cao nhát thếgiới do Newzoo thốngkê, di Ịtrường Việt Nam đứng thứ 14 với 43,7 triệungười dùng ữên tổng số 97,4 triệu dân, đạt tỷlệ 44,9%. Theo dữ liệu nghiên cứu của
các tổchức quốc tế, như: Liênhợp quốc, Cơ quan Điều traDân sốMỹ. Ngân hàng The giới,hay các công ty nghiên cứu thị trườngGlobalWeb Index và trangthống kê Internet WorldStats, diện thoại thông minh ngày càng lên ngôi và là phương tiện chính dểtruy cập internet.
Những “con số biết nói” trên dây chỉ rarằng, cơ hội hiện hửu chobáo chí Việt Nam lànhu cầu thông tin của công chúng rất lớn. Môi trường internet là lý tưởng dể cácbáo tiếp cệncổng chúng. Các báo ởViệt Nam không muốn, thìcũng phải vào cuộc cạnh tranh đề giànhcôngchúng cho mình trên môi trường kết nối da nền tảng. Trong vòng xoáy da cạnh tranh đó,khôngcó yếu tố nào (cảnhân lưcvà vật lực)là kémquan ữọnghơnđeđầu từphát triển. VIthế,để đứng dượcưên thịnườngtruyềnthông, các báo phảitìm giải pháp vượt lên đối thủ hoặc chí ít là đingang hàng mới cóđược thị phần nhất địnhvề công chúng và quảng cáo.
GIẢI PHÁP NÀO CHO BÁO CHÍ TRONG THỜI ĐẠI 4.0?
Báochí Việt Nam đang trên đường thựchiện sắpxếp, cơcấulạitheo Đề án QuyhoạchPhát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm2025. Theodó, hầu hết các toàsoạn sẻ phải tự chủ vềtài chính, trong khi theoCục Báo chí, đến năm 2019, chỉ 39% cơ quanbáo chí tự chủ hoàn toàn về tài chính;36%cơ quan báo chí tự chủ một phần kinhphí và25%
cơquan báo chí sống nhờ ngân sách nhà nước. Đểtự chù bềnvững, không có cách nào khác, các báophải nỗ lực đổimới, thích ứngthờiđại 4.0 dể cạnh tranh với các phương tiện truyền thông khácgiành côngchúng vàthị phầnquảng cáo. Muôn vậy,các cơ quan báo chí canlưu ý các giảipbápsau:
Thứ nhất, ứng dụng côngnghệ 4.0 tronglàmbáo: Đâylàđiều kiện tiên quyếtdểcơquan báo chí hội nhập trong môi trườngtruyền thông 4.0. Tùy theo loạihình báochí, mà cơ quan báo chí đang vận hành,để lựa chọn công nghệ phùhợp,nhưng phải dầnhướng đến các xu hương làm báo chí da nền tảng, báo chí dữ liẹu, báo chídi độngvàtruyền thông xã hội. Trong dó, báo chída nẻn tảng làchủdạo, các xuhương kháccùng song hành. Khiứngdụngcông nghệ thôngminh và kết nối vạn vậtvào làm báo trở thành tấtyếu. các nhà báo, các
10
cơ quan báo chítruyềnthông chuyên nghiệpkhông thể cứ“ôm vòng nguyệt quê” của mình từ quá khứ, trongkhi thịphầndầnbịcácphươngtiệntruyền thông mđi lây đi. Họ buộc phải thức tỉnh và chọn giải pháp để sống đượccùng thờiđại. Báochí đanền lảng làmột giải pháp quan trọng,nên được xem xét lựa chọn,vơi hàm ý,nếudầurasảnphẩm của cơ quan báochí chì dơn loại hình (như:báoin, phát thanh, ưuyền hình hay báo mạng diện tử), thì chưa đủ, mà một mặt phải đồngthời xuất bản trên kênh của mình,trên internetvà trên các mạng xã hội; mặt khác, phảithiết kế chuyên đổi linhhoạt chuan đầu ra để cung cấp nguồn choda loạihình tiếp nhân (máy tính bảng, điênthoạidi dộng,laptop...). Do vậy, việc cập nhật ứng dụng cáccông nghệ tiên tiến và hưđng đến ứngdụng Ẵl, loT, Bigdata vào làmbáo làcần thiết.
Thử hai,xây dựng đội ngũnhăn lực 4.0: Nhânsự khôngchỉcó đạo dức nghề nghiệp, màcòn phải cónăng lựclàm chủ công nghệ 4.0 trong làm báo; trước tiên là phải có thànhthạo sử dụng máytính và kết nối.khai thác internet phục vụ làm báo.Đây là điềukiện, mà từlãnh đạocơ quanbáochí dến phóng viên, cộngtác viên đều phải đáp ứng. Nhân sự làmnộidung phảicó nănglực phân tích, xác địnhgiá trịthông tinđểquyết định ứngdụngcông nghệ phù hợp, kết nốivà phốihợp vớtcác nhân sựthuộc các chuyênmôn khác(kýthuậtaudio, video,image, đồ họa...) đẽ cùng xử lý tư liệu vàsáng tạo sảnphẩm báo chí nhanh nhất cóthể, cũng nhưcung cấp đồng thời cho các đầu ra ở da nền tảng. Vì vậy, nhânlựclàmbáo4.0 phải là một tập thể chuyên nghiệp, có năng lực hợp tác, kết nối, chia sẻkỹ năng, kinh nghiệmvà tòa soạn phải coitrọngmọi nhân sự; trong đó, nhânsự kỹ thuật công nghệ là trung tâm, nhânsự nội dunglà then chốt.
Cuộc CMCN 4.0 dangtácđộng ngày càng sâusácdénnền báo chí Việt Nam
Thứba, quản trịvà quảnlý tòa soạn 4.0: Quản trị và quản lý tòasoạn và tổchức sân xuất, xuâìbànnội dung báo chí phải phù hợp thờiđại 4.0. Mấu chốt lànhàquản ưị ra chiến lược phải dựa ưêncác kết quảnghiêncứu, dự báo một cách khoa học; nhà quản lýraquyết định thực hiện phải trên sự hiểu biết vàcóthực tiên; nhà sản xuất trên thực tiễn phải làm chủ côngnghệ tiên tiến, linh hoạt, sáng tạo. Tứclà từtổng biêntập đến cáclãnh đạo cấp phòng ban, các phóng viên, kỹ thuật viên... đều phải hiểu về báo chí4.0và tùy vị trí việc làm,đều cần phải được đào tạo vàdào tạo lại, để có những kiến thức, kỹ năng nhát định phục vụ làmbáo 4.0.
Thứ tư, coitrọng nộidung, không xem nhẹ kỹ thuật côngnghệ: Quan điểm này cần đượcxuyên suôt trong mọihoạt động tổ chức sản xuất nội dung báo chí. Bởi nội dung phảiđược coi là linh hồn, kỹ thuậtlà hình thể của sảnphẩm báo chí. Cho nên, nội dung của sản phẩm báo chí phẩi đảm bảo: tính mới. lạ, xác thực,khách quan, nhân vănvàcó bản quyền; hình thức sản phẩm báochí được kỹ thuật trau truốt nhằm phải nâng tầmthẩm mỹ và giá trị tin túc, thể hiện phù hợp vớí đanền tảng ũếp nhận. Khi có nội dung tốtvàhình thức phù hợp sếtăng hiệu ứng truyềnthông vàtăng hiệuquả.Q
TÀI LIỆILTHAMKHẢO________________________ _ __________-__________ —
1. Thủ tướng Chínhphủ(2019). Quyếtđịnh số362/QD-TTg, ngày 03/4/2019 phê duyệt Quy hoạch phát triển và quảnlý báo chítoànquốcđến năm 2025
2. CụcBáo chí - Bộ Thôngtin và Truyềnthông (2019). Báo cáo hoợtđộng nđm 2019 và kếhoợch năm 2020
3. Adsota (2020). Báo cáo thị trườngquảng cáo số Việt Nam năm 2019, công bố ngày21/02/2020 4. XuânMinh (2019). Báo chí trước tháchthức củacuộcCMCN 4.0, BáoTintức, ngày 21/6/2019 5. We are Socialvà Hootsuite (2020). Báo cáoViệtNam Digital 2020,truy cậptừ .
le/d/liuNjAFSKaxkfB5ZuXZyVs9rEWyE2Ztz8/view
https://drive google.com/fi