Tgp chi Ddn tdc hgc sd4 - 2008
VAN DE BAO lASC GIA DINH O VUNG DAN T O C THIEU SO MIEN NUI PHIA BAG VIET NAM
(Nghien ciru trircmg hap dan toe Hmong)
DANG THI HOA, PHAM THI KIM GANH
Rghien ciin v6 bao luc gia dinh la va'n 6i da duge nhieu nha nghien cuu quan tam.
Trong dilu kien ciia mot nude dang phat triln nhu d Viet Nam, van d l bao lire gia dinh dang dat ra nhu la mdt va'n de xa hgi can duge giai quyet.
Bao lue gia dinh d viing dan tgc thieu sd va mien niii cd bilu hien nhu the nao va tinh trang ciia nd ra sao, cho den nay van chua cd mot cdng trinh nghien ciiu chuyen biet nao. Trong nghien ciiu nay, ehiing tdi xin d l cap trucng hgp dan tdc Hmdng, mot dan tgc cd sd dan dung thii 8 trong danh mue 54 dan toe ciia Viet Nam, cu tni chii yeu tap trung d cae tinh bien gidi phia Bac nhu: Ha Giang, Lai Chau, Lao Cai, San La, Thanh Hoa, Nghe An va Yen Bai...
1. Mot sd q u a n diem trong nghien ciru bao tuc gia dinh
Trong Tuyen ngdn ve loai trir bao lire chdng Iai phu nir do Dai hdi ddng Lien hiep qude thdng qua nam 1993, bao lire trong gia dinh duge coi la "Bat ky mot hanh dgng bao lire dua tren ca sd gidi nao din den, hoac cd kha nang d i n den, nhiing tdn thai ve than the, vl tinh due, hay tam ly, hay nhimg dau khd ciia phu nir, bao gdm ea sir de dga ed nhung hanh ddng nhu vay, su eudng biie hay tudc doat mdt each tiiy tien su tu do (ciia phu nu), bat k l trong ddi sdng rieng tu hay ben ngoai cdng ddng." (United Nations, 1995, tr.
73; UNIFEM, 1998). Bao lire gia dinh theo y nghia nay duge edng ddng qude te nhin nhan nhu la "mot trd ngai eho su binh ding va la su vi pham khdng the chap nhan duge ddi vdi nhan pham eon ngudi". Tuy nhien, nd dang la mdt hien tugng toan cau vi nd tac dgng den mot bg phan khdng nhd phu nil tren the gidi. "Phan Idn bao lire chdng Iai phu nir xay ra trong gia dinh va ngudi gay ra bao luc gan nhu ludn ludn la dan dng, thudng la ngudi chdng/ban ddi, hoac chdng eu/ban ddi cu, hay nhiing ngudi dan dng quen biei eiia phu nir" (WHO, 1998, tr. 5).
6 Viet Nam, eac nghien ciiu ve bao luc gia dinh duge quan tam va trien khai tir cudi nhirng nam 90 the ky trude. Mot trong nhiing nghien cuu dau tien duge edng bd la nghien ciin eiia Hgi Lien hiep phu nir Viet Nam vao nam 1997. Tiep dd la eac cdng trinh nghien ciin "Van de bao luc ddi vdi phu nit vd gia dinh vd thdi do hdnh vi thue hdnh cua cdn bo y tt' do RaPH thue hien tai Ha Ngi va Ninh Binh nam 2001; Nghien ciin eiia Hdi Lien hiep Phu nii Viet Nam va Trung tam Nghien ciiu Thj trudng va Phat triln (2001) vl "Bao lUc gia dinh ddi vdi phu nd d Viet Nam: kit qud nghien cim tgi Thai Binh, Lang Son, Tien Giang"; Nghien cuu v6 tinh hinh bao luc gia dinh trong du an "Xu hudng binh ddng gidi trong gia dinh trong cdc ehuong trinh sue khde, ddn sd d Viet Nam tai Hd Ngi, Thdi Binh vd Phu Tho" do Trung
Ddng Thi Hoa. Phgm Thi Kim Danh tam nghien ciiu Gidi va Phat triln (RCGAD)
phdi hgp vdi Hdi Lien hiep Phu nir Viet Nam, RaFH vdi sir trg giiip ciia Quy dan sd Lien hiep qude va Ca quan hgp tac phat triln Thuy SI thue hien nam 2002-2005; v.v.
Hien nay, khai niem vl bao lire gia dinh chua duge cae nha nghien cim thdng nhai. "Cung km y rSng cac khai niem bao luclbgo hdnh trong gia dinh. bao life!bao hdnh tren co sd gidi va bao luclbgo hdnh chdng Igi phu nit ddi khi duge sir dimg thay the eho nhau trong nhilu trudng hgp ma khdng ed mot su luu y ve sir khae biet trong noi ham ciia timg khai niem" (Nguyin Hiru Minh va edng su, 2006). Dudi day, ehiing tdi xin neu mot sd each phan loai bao lire gia dinh thudng tha'y trong cac nghien eiiu ve van dl nay:
• Hai loai bao lire gia dinh: a) Bgo luc nhin ihdy duge, thudng la cac hanh vi bao luc ve thi chai nhu danh dap, cudng biic tinh due, sir dung vu lire hoac de doa dimg vu luc, kl ca viec diing vu luc de can thiep vao y mudn sir dung cac bien phap tranh thai ciia vg; b) Bgo lire khdng nhin tlid'y dupe, bao gdm viec si nhue, chiri bdi, thd a lanh dam, hoac "chien tranh lanh" (Le Thi Quy, 2000;
Le Ngge Van, 2004).
• Ba loai bao lire gia dinh: a) Bgo hdnh the xde; b) Bgo hdnh tinh thdn: mgi hanh ddng tdn thuang tdi ddi sdng tinh than ciia ngudi phu nir nhu lang ma, chiri riia, mang mo. de doa hoac nhimg hanh vi khae xiic pham lam nhue vg trude mat ngudi khae lam eho hg dau ddn lo sg, ngoai tinh; c) Bgo hdnh tinh due: eudng ep vg trong quan he tinh diic trai vdi y mudn ciia ngudi vg, tham chf luc met mdi, dm dau (Le Phuang Mai, 2000; Nguyin Thi Hoai Diic, 2001)
• Bdn loai bao luc gia dinh: a) Ngugc ddi thdn the; b) Ngugc ddi ve ldi ndi; e) Ngugc ddi ve tinh cdm: chien tranh lanh, phdt Id; d) Ngugc ddi lien quan den tinh due:
cudng ep tinh due (Vu Manh Lgi va cac edng su, 1999).
• Nam loai bao lire gia dinh: a) Cudng biic than the, bao gdm eac hanh vi nhu dam da, bat tai... gay tdn thuang ve the xac; b) Cudng buc tinh due, bao gdm viec ep phai quan he tinh due hoac bat xem nhiing hinh anh khieu dam ma khdng duge phep eua phu nii; e) Cudng buc ve tdm ly vd tinh cdm, bao gdm viec sdng trong bau khdng khi bi de dga va so sanh hg vdi ngidi khae vdi Idi le mat sat; d) Cudng buc ve mat xd hgi, bao gdm viec eat dirt eac mdi quan he giiia ngudi phu nir vdi ngudi than trong gia dinh va ban be;
e) Cudng bdc ve tdi chinh, trong dd ngudi chdng hoan toan kiem soat ve mat tai ehinh ddi vdi ngudi vg (Biii Thu Hang, 2001).
2. Dja ban va phuong phap nghien ciiru Hoat ddng nghien ciru vl bao lire gia dinh trong nhdm dan toe Hmdng duge tien hanh tai hai tinh Lao Cai va San La, chu yeu tai hai huyen Bac Ha va Mdc Chau vdi 400 phieu didu tra hg gia dinh. Ddi tugng dieu tra la dai dien cho cac hd gia dinh ngudi Hmdng tai 4 xa: Thai Giang Phd, Lau Thf Ngai. Tan Lap va Van Hd. Ngoai ra, nhdm nghien ciiu edn thue hien 22 cudc thao luan nhdm vdi eac ddi tugng la nhdm phu nir, nam gidi da co vg/chdng; nhdm ngudi cao tudi; nhdm thanh nien chua lap gia dinh; nhdm lanh dao va nhdm nan nhan eiia bao luc gia dinh. 15 cudc phdng van sau tap trung vao nhiing ngudi dai dien cho chi'nh quyen dia phuang. gia lang.
trudng ban, trudng ddng hg va mdt sd nan nhan va thu pham ciia bao luc gia dinh.
Tgp chi Ddn tgc hgc sd4 - 2008 11 Bang 1: Dia ban va sd lugng hd gia dinh dilu tra
Tinh Lao Cai
San La
Huyen Bac Ha
Mdc Chau
xa
Thai Giang Phd Lau Thf Ngai
Tan Lap VanHd
Sd lugng hd dieu tra (hd) 100
101 99 100 3. Dac diem ddi tugng nghien ciiti
Tai thdi diem nghien ciai nam 2006, trong sd 400 hg gia dinh duge lira chgn dieu tra, 100% la ngudi dan tdc Hmdng (khdng ed hg gia dinh nao ed thanh vien la ngudi ngoai dan tdc Hmdng). Trong dd cd 221 nam (55,3%) va 179 nu (44,8%). Do tudi eiia ddi tugng dieu tra tap trung chii yeu d do tudi tir 20 - 50 tudi (79,7%), dac biet cd 6,5% sd ngudi la dai dien cho hg gia dinh, da cd vg/chdng dudi 19 tudi.
Trong sd gia dinh duge dieu tra, 60,3%
sd hd hien nay dang cd hai the he; 35,3% sd hg cd tir 3 the he trd len eiing ehung sdng.
Binh quan sd nhan khau trong hg gia dinh la 5,7 ngudi. Sd ngudi hien ed tir 5 eon trd len chiem 24%.
Trinh do hge van ciia ddi tugng dieu tra la rai thap. Cd tdi 63,5% sd ngudi duge hdi la mil chir; 5,5% ngudi chi biet dge, biei viet.
Sd ngudi cd trinh do tilu hgc la 15,8%; trung hge ea sd la 11,8% va trung hgc phd thdng la 3%. Trinh do trung cap trd len ehi cd 2 ngudi, chiem 0,5%. Trong khi dd, sd ngudi la can bg, cdng nhan vien nha nude, can bd nghi huu la 31 ngudi, chiem 7,8%.
Qua khao sat 400 hd gia dinh Hmdng cho thay gia dinh Hmdng vln la nhiing gia dinh Idn vdi sd con kha ddng: 5,1 eon/cap vg chdng. Trinh do hgc van thap, chii yeu
sdng bang nghi lam nuong riy. Cd tdi 28,5% sd hg tu nhan la hd ngheo: 66,3% tu nhan miie sdng trung binh va ehi cd 4,8% sd hd tir nhan cd mire sdng kha: chi cd 0,5% sd hg tu nhan la hg giau.
4. Ket qua nghien cuu
4.1. Thicc trgng ve bgo luc gia dinh ff ngirdi Hmdng
Khao sat thue te eho thay tinh trang bao lire trong gia dinh Hmdng diln ra dudi nhilu hinh thiie khae nhau. O cap do nguy hilm nhai la tinh trang tu tir do mau thuin gia dinh, mau thuln vg chdng kha nhieu.
Theo sd lieu bao cao ciia cdng an huyen Mgc Chau, tinh San La trong nam 2005 ed tdi 13 vu tu tir, trong dd lam chet 10 nan nhan cd lien quan den bao lue gia dinh. Trong sd nan nhan ehei lien quan den bao luc gia dinh cd 4 nan nhan la dan tdc Hmdng (do mau thuln gia dinh nen da an la ngdn tu tir).
Theo Toa an nhan dan huyen Mdc Chau, cae vu an ly hdn cd lien quan den bao lue gia dinh cd ty le kha cao: Sd vu ly hdn do bi ngugc dai trong nam 2005 la 12 vu, chiem 7,2%. Hdi Lien hiep phu nir huyen Mdc Chau cho biet, trong 5 nam (2001 - 2005) toan huyen ed tdi 687 vu lien quan den hdn nhan gia dinh, trong dd 70% sd vu cd chi em phu nir bi chdng danh.
Ddng Thi Hoa, Phgm Thi Kim Ganh Ddi \'di ngudi Hmdng, do dac diim vu tu tir lien quan den bao lire gia dinh d trong phong tue tap quan nen sd \TJ ly hdn ngudi Hmdng la kha nhieu, Chiing tdi xin thudng rat it. Ngudi vg thudng cam chiu va din ra mdt sd trudng hgp dien hinh tai xa chap nhan ke ca trong trudng hgp ngudi Lau Thf Ngai va Thai Giang Phd thuoc chdng rat voi phu, ddi xir te bac. Tuy nhien, sd huyen Bac Ha, tinh Lao Cai.
Hop 1: Trudng hgp d xd Ldu Thi Ngdi.
Chi Giang Thi Pha, sinh nam 1974, trinh do van hoa lap 9, la can bd trudng thdn ciia xa Lau Thi Ngai, an la ngdn tu tir nam 2002.
Chi Pha la ngudi cd uy tin trong thdn, duge bau lam trudng thdn nam 2000. Trong thdi gian cdng tac, chi thucng xuyen phai di van dgng ba con, td chiic cac cudc hgp thdn, dac biet vao cac budi tdi. Nam 2001 chi duge giao kiem nhiem vu cdng an vien eiia thdn.
Cdng viec ban rgn: ngay di nuong. dem tranh thii di lam nhiem vu eiia thdn. Do nghi ngd chi di chai ngoai (chai trai) nen chdng chi thudng xuyen cd hanh ddng mang chiri, tham ehl edn earn dao dga giei vg neu bat duge qua tang vg di chai vdi ngudi khae. Chi Pha da nhilu lan thanh minh nhung chdng khdng tin. Do phln ua't, chi da an la ngdn tu tir, de lai mdt chau gai 4 tudi.
Hop 2: Thdo ludn nhdm cao tudi .xdThdi Gidng Phd.
Hoi: Tir nam 2000 trd lai day ed may trudng hgp an la ngdn tu tir.
Dap: Thdn Ngai Ma khdng ed trudng hgp nao trong nam nay. Tir nam 2000 den nay thi cd 2 ngudi. Chet hai eon ciing trong mdt nha, diia eon dau ciia dng Do nay chet nam ngoai do chdng danh, tir tim la ngdn an chet rdi. Diia con trai la anh cua nd cung an la ngdn chet, thay bao la do bd chiri nhilu nen an la ngdn ehei.
Hdi: 0 thon nao cd nhilu ngudi an la ngdn nhai?
Dap: Thon Din Thang, Xan Sa Hd thi ed nhilu lam. Thdn Lang Thd cung cd nhilu ngudi chit do an la ngdn. Nguyen nhan chet thi minh khdng biet; nghe ndi la eon gai di lay chdng cung chet, con trai la'y vg vl khdng thich thi ciing chet. Nam ngoai di dam ma 3 lan. Nam nay thi khdng ed Ian nao.
Trong tinh hudng khae, bao luc gia ciia nhiing em gai bi bd me ep ga lay dinh lai xay ra gitia cha me va con cai. chdng nhung bi chdng thd o da tim an la Da cd nhieu trudng hgp dan tdi cai chet ngdn tu tir.
Tgp chi Ddn tdc hgc sd4 - 2008 13
Hop 3: Thdo ludn nhdm thanh nien/hoe sinh xdThdi Gidng Phd.
Nir, hgc sinh Idp 9: Cd trudng hgp chi cua em lay chdng, chi ten la Cg. Liic dd chi 18 tudi.
Chi khdng tam su vdi ai. Chi da di hai la ngdn an. Chi bi chet nam 1997.
Liic dd bd me da cho keo vl nha chdng. Chi thich anh nhung anh khdng thich chi. Anh cii di tan gai nen chi budn va an la ngdn.
Nir, hgc sinh Idp 7: Em ed ehi Siia. Chi hon em 8 tudi (sinh 1985). Chi bi bd me ep la'y chdng d Van Ban. Chi cd di. Chi budn mai, khong thich va an la ngdn chet. Chi chet nam 2000 (liic dd em hgc lap 2). Liic chi chet bd me budn, khdng cd y dinh bat em la'y chdng sdm nira.
Nd, hgc sinh Idp 8: Chi con bac em eung bi chet. Chi Dua bd me bat lay chdng d ban Lin. Chi khdng thich. Bd me bat di. Khi vl nha chdng, ehi budn an la ngdn chet. Chi Dua it ban chi Sua 1 tudi (1986). Chi gai ciia em la Sua, sinh nam 1987, do bd me ep phai lay chdng d Van Ban, chi khdng ddng y, khdc nhilu dem va quyet dinh tim la ngdn tu tir nam 2001.
Chi hg ciia Tdc la Diia sinh nam 1988, ciing do bd me ep la'y chdng. Chdng cua Diia ban 1 tudi nhung khdng thich Diia, thudng bd vg di choi tim ban gai khae. Diia da tim tdi cai chet nam 2003.
Cac trudng hgp bd me ep ga eon lay vg lay chdng d. do tudi 1 5 - 1 7 kha phd bien. Trong sd 8 hgc sinh duge chgn dl thao luan nhdm d xa Lau Thf Ngai thi cd tdi 4 em da ed vg, ed chdng, trong khi cae em dang hge d Idp 7, 8. Cae em diu tuan theo sir sap dat ciia cha me vi eho rang
"Con cai khdng duge lam trai y cha me, cang khdng duge cai lai cha me"; trong khi dd, nguyen vgng cua cac em van la mong mudn duge di hgc.
Trong khi dd, nhan dinh ehung eiia cac cap lanh dao xa Lau Thf Ngai va Thai Giang Phd cho rang mau thuln trong gia dinh ngudi Hmdng la rat ft; theo dd, bao lire gia dinh xay ra la khdng dang kl. Kit qua dilu tra vl thirc trang bao lire trong gia
dinh d 400 ddi tugng duge dilu tra eung cho thay bao lire rat ft xay ra ddi vdi gia dinh Hmong. Vay van dl d day la gi? Vdi ty le 63,5% ddi tugng la mil ehu", khdng biei tieng phd thdng thi phan Idn hg khdng hilu duge cau hdi va eung khdng tra ldi dung vdi thire te. Mat khae, trong bdi canh van hoa tdc ngudi, cac hanh vi chdng mang chiri vg hay bd me danh, mang chiri con cai la viec lam binh thudng trong sinh boat hang ngay. Cae hanh vi dd khdng duge coi la hanh vi bao lire. Vi vay, khi hdi ve thirc trang hanh vi bao lire trong gia dinh, chiing tdi da khdng thu duge thdng tin vi tuyet dai da sd phieu tra ldi diu cho rang hg khdng bao gid thay ed nhirng hanh vi bao luc gia dinh.
14 Dgng Thi Hoa, Phgm Thi Kim Ganh Bang 2: Miic do xay ra hanh vi bao lire gia dinh
TT
1 2 3 4
5 6
Hanh vi
Danh dap Chiri mang Dudi khdi nha
Pha hoai lam hu hdng tai san Bd nha di Bat lam viec nhilu
Miic do Hang
ngay SL
1 4 0 1
- 1
% 0,3
1,0 0 0,3
- 0,3
Hang tuan SL
7 7 1 2
- 4
% 1,8 1,85 0,3 0,5
0,3 1,0
Hang thang SL
12 18 31 2
- -
% 3,0 4,5 7,8 0,5
- -
Hiem khi SL 117 151 - 31
27 10
% 29,3 37,8 - 7,8
6,8 2,5
Khdng ed SL 184 144 273 258
267 270
% 46,0 36,0 68,3 64,5
66,8 67,5
Khdng biet SL
79 76 94 106
105 115
% 19,8 19,0 23,8 26,5
26,3 28,8
Danh gia vl miic do tang hay giam ciia hanh vi bao lire trong 5 nam qua, cd tdi 62,5% y kien ddng tinh cho rang hanh vi bao lire gia dinh cd xu hudng giam. Chi cd 2,5% y kiln cho rang hanh vi bao luc ed xu hudng tang len. Nhu vay, viec chap nhan eac hanh vi bao lire gia dinh d ngudi Hmdng la kha rd rang. Dieu nay lien quan chat che tdi trinh do nhan thu'c va hgc va'n ciia ngudi dan.
4.2. Nhdn thde ve bgo luc gia dinh Cac cudc thao luan nhdm, phdng van sau cho thay phan Idn ngudi dan diu khdng CO nhan thiic ro rang vl bao lire gia dinh.
Khai niem bao luc chua duge nghe ndi den hoac CO nghe ndi nhung d miic do rat ma hd. Theo kit qua khao sat phieu dieu tra hd gia dinh, cd tdi 63,3% sd ngudi duge hdi chua bao gid nghe ndi den bao lire gia dinh;
36,8% da duge nghe ndi nhung hilu biet ra't ma hd.
Tren thue te, thdng tin vl bao lire gia dinh den vdi ngudi Hmdng chu yeu qua cac cudc hgp thdn va do chfnh quyen co sd cung cap. Phan Idn cac hd gia dinh ngudi dan khdng cd cac phuong tien nghe nhin.
Viec triln khai cae chinh sach, dudng ldi, thue hien chii truang phap luat ciia Nha nude ehu ye'u dua vao dgi ngii can bd ca sd. Tuy nhien, trinh do nhan thiic ciia doi ngu can bd ca sd cdn rat han che.
Vdi each nghi don gian. nhilu chi em phii nii Hmdng chap nhan nhirng hanh vi thd bao ciia cac dng chdng vdi quan diem cho rang "phai biet thdng cam". Chi cd mdt sd hanh vi duge xac dinh kha rd la hanh vi bao luc gia dinh nhu danh dap, chiri mang.
Tgp chi Ddn tdc hgc sd4 - 2008 15 Bang 3: Y kien vl hanh vi duge xem la bao lire gia dinh
TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Hanh vi Danh dap
Chiri mang
Bat phai lam viec nhilu Bd nha di
Bat an la ngdn tu tir
Khdng cho quan he vdi ngudi ngoai Ep vg (hoac chdng) quan he tinh due Bd mac khdng quan tam cham sdc Pha hoai, lam hdng tai san
Dudi khdi nha Khdng biet Khae
Tong sd ngudi tra ldi ' 232
204 30 34 75 24 4 29 64 32 145 13
Ty le % 58 51 7,5 8,5 18,8 6,0 1 7,3 16 8 36,5 3,3 Tuong tu nhu vay, nhan thirc vl hau each ehung ehung, khdng ro rang va khdng qua cua bao lire gia dinh cung duge hieu mdt cd thai do dirt khoat.
Bang 4: Y kien vl hau qua ciia bao lire gia dinh
TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Hau qua Gay thuang tich than thi Tdn thuang vl tinh than Ly than
Ly hdn
Tai san bi tdn thai
Con cai khdng duge cham lo Tutir
Tit hai hau qua trd len Khae
Tong sd ngudi tra Idi 57 72 0 5 2 4 5 100 153
Ty le % 14,3
18 0 1,3 0,5 1 1,3 25 38,3
16 Ddng Thi Hoa, Phgm Thi Kim Ganh Nhu vay, vl nhan thiic, da sd ngudi
Hmdng trong dien dilu tra diu khdng hilu mdt each rd rang vl bao lire gia dinh. Nhirng hieu biet rat ma hd cua hg ciing vdi yeu td van hoa tdc ngudi, trinh do van hoa han che khien eho hg chap nhan bao luc gia dinh nhu la mdt dilu hien nhien. Dilu dang ndi d day la chi'nh do sir han che nay ma ty le ngudi Hmdng tu tir lien quan den bao luc gia dinh la kha Idn va rat phd bien d miln niii phi'a Bac nude ta.
4.3. Cdc nguyen nhdn ddn tdi bgo luc gia dinh
Mot trong nhiing nguyfin nhan het siic quan trgng din tdi tinh trang bao lire trong gia dinh ciia ngudi Hmdng hien nay la do trinh do nhan thiic cdn rat han che. Vdi ty le
mil chii' kha cao (63,8%), trong dd tap trung chu yeu la phu nir (161/179 ngudi), chiem ty le 90%. Vdi dac tinh it bgc Id tinh cam, it co ca hgi giai bay vdi ngudi khae nen trong cac tinh hudng eo le eiia cudc sdng, hg thudng tim tdi cai chet ma khdng nhd su giiip dd can thiep ciia nhiing ngudi than, cdng ddng va eac doan the, chinh quyen dia phuang.
Trong van hoa ngudi Hmdng gia dinh la phu he, vdi vai trd quyet dinh ciia ngudi cha, ngudi anh. Chfnh tfnh gia trudng, doe doan ciia hg trong viec quyet dinh mgi cong viec, sinh hoat cua mgi thanh vien trong gia dinh da dan tdi nhilu trudng hgp thuang tam: mdt sd thanh vien trong gia dinh da tim den cai chet thay cho viec giai bay tam su, mong mudn cua minh.
Hop 6: Phdng van sdu mdt nam hgc sinh (sinh ndm 1990) vd mdt nU hgc sinh (sinh ndm 1989) d xd Ldu Thi Ngdi ve viec Idy vg, Idy chdng
- Nam: Em khdng mudn nhung bd me em bat phai la'y.
- Nir: Em khdng biet, tha'y ngudi ta den bat em vl nha chdng thi em phai theo. Bay gid em bd chdng rdi nen di hge tiep.
Hdi: Vi sao bd me bat phai la'y vg sdm?
- Nam: Vi bd me bao la phai la'y vg de ed ngudi vl di lam nuong.
- Nu': Bd me bat la'y va em bi bat lam vg; gia dinh ngudi ta den hdi cudi.
- Em khdng thi'ch vi em mudn di hgc.
Hoi: Khi em tir chdi bd me cd mang khdng?
- Cd, me mang nhilu. Me mang em phai di lay chdng (em nii khdc).
- Em chi mudn di hgc tiep. Em chua biet lam gi; lay chdng thi khdng biet phai lam gi.
- Bd me bat lay vg, nhung em khdng thich. Em mudn di hgc.
- Bd me chi mang, khdng danh, nhimg em trdn di nha khae de ddi di hgc.
Hdi: Em da keo vg vl chua?
- Em da keo vl rdi. Em phai lam theo y bd me khdng thi bd me ming nhilu qua. Nhung em khong thich nen lai bd. Em khdng ndi chuyen vdi nd; nd chan nen nd bd di.
Tgp chi Ddn tgc hgc sd4 - 2008 17 Bang 5: Nguyen nhan quan trgng din tdi bao luc gia dinh
TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Nguyen nhan Khd khan vl kinh te Rugu bia
Cd bac. Id dl Nghien hiit
Thieu hieu biet vl phap luat Van hoa thap
Ghen tudng, ngoai tinh Khae
Khdng biet
Tdng sd ngu'di tra Idi 155 215 23 22 46 51 62 32 103
Ty le % 38,8 53,8 5.8 5,5 11,5 12,8 15,5 8 25,8 Theo ket qua d bang 5, nguyen nhan
rugu bia duge danh gia la yeu td quan trgng dan tdi cac hanh vi bao lire gia dinh (53,8%
y kien ngudi duge hdi). Ddi vdi ngudi Hmdng, hien tugng udng rugu, say rugu la kha phd bien. Tham ehf rugu cdn duge eoi la thii vui ddi vdi nhilu ngudi. Do vay, cac hanh vi bao lire gia dinh thudng xay ra khi thii pham trong tinh trang say rugu hoac mugn rugu. Nguyen nhan thii: hai la do trong dieu kien khd khan ve kinh te ciia gia dinh (phan Idn thdi gian ddng bao phai di lam nuong, lam rugng). Nhilu ngudi chdng khdng chiu lao ddng, thfeh di chai, lay tiln eiia vg di chai... nen thudng xuyen xay ra xung dot va dan tdi eac hanh vi bao luc.
Nguyen nhan ghen tudng cung cd vi trf quan trgng. Trong ddi sdng ciia ngudi Hmdng, viec dan dng di choi (ngoai tinh) cd thi chap nhan duge. Nhung dilu nay khdng thi chap nhan ddi vdi ngudi phii nu da cd chdng.
Ddi vdi hanh vi bi ep quan he tinh due, phan Idn cac ddi tugng duge hdi diu eho rang
dd la nhiing sinh boat vg chdng, khdng phai la bao lire. Do vay, giai phap chii yeu nhdm phu nii dua ra la phai chap nhan va phai ehilu chdng. Ngay trong nhan thiic ciia phu nir Hmdng, chi em cho rang viec ehilu chdng trong quan he tinh due khdng phai la su eudng ep. Vg phai cd trach nhiem chieu va cham sdc chdng ngay ca khi bi chdng danh, ddi xirte bac.
Trong 4 xa duge tien hanh nghien eiiu, hien tugng nghien hiit, sir dung ma tuy ehi ed d mdt sd ddi tugng thude xa Tan Lap, huyen Mdc Chau. Cac ddi tugng nghien hiit, ehich ma tuy cd nhirng hanh vi.danh vg, ddi vg phai dua tien dl hiit, chich ma tuy. Tuy nhien, tai cae diim nghien ciru hien tugng nay khdng nhilu nen khdng phai la nguyen nhan chfnh gay ra bao lire gia dinh.
4.4. Gidi phdp phdng, chdng bgo lue gia dinh
Giai quyet bao luc trong gia dinh d ngirdi Hmdng trude het phai dua tren thue te
Ddng Thi Hoa, Phgm Thi Kim Ganh
ddi sdng van hoa va tam ly tdc ngudi ciia ddng bao Hmdng. Do vay, trong nghien ciiu nay, chiing tdi da tim hieu cae phuong an duge ddng bao cho la giai phap tdt nhai phdng tranh bao lue trong gia dinh.
Trong sd 400 ddi tugng duge hdi y kien, co tdi 51,5% y kien cho rang khi cd hien
tugng bao lue trong gia dinh khdng can phai bao cho ai den can thiep. Hg cho rang day la chuyen rieng ciia gia dinh, ciia cap vg chdng nen khdng can phai cd su can thiep ciia ngudi ngoai. Vai trd eiia chfnh quyIn, doan the trong viec can ngan, hoa giai tren thue te la rat tha'p.
Bang 6: Ngudi can thiep, giiip dd khi cd bao luc gia dinh xay ra
Ddi tugng can thiep, giiip dd Nhiing ngudi than trong gia dinh Trudng hg Hdi Phu nir Hdi Ndng dan Mat tran thdn/xa Cdng an thdn/xa Trudng thdn Y te xa Ban hoa giai Hdi ngudi cao tudi
Thudng xuyen TS
5 3 2 2 2 2 2 2 2 2
% 1,3 0,8 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5
Thinh thoang TS
54 39 26 26 22 22 24 24 24 23
% 13,5
9,8 6,5 6,5 5,5 5,5 6 6 6 5,9
Khdng TS
167 170 167 163 161 164 161 161 163 162
bao gid
% 41,5 42,5 41,5 40,8 40,3 41 40,3 40,3 40,8 40,6
Khdn TS
169 183 200 204 210 207 208 208 206 207
gcd
% 42,3 45,8 50 51 52,5 51,6 52 52 51,5 51,6 Cac cap chfnh quyIn, lanh dao dia
phuang rai quan tam va iing hd viec phdng chdng bao luc gia dinh, giai quyei cac mau thuan gia dinh, nhung ngudi dan coi la chuyen rieng, chuyen ciia hai vg chdng nen khdng ai mudn bao cao vdi cac doan thi, cap chfnh quyln. Trong viec giai quyet mau thuan trong gia dinh va phdng chdng bao luc, vai trd eua nhiing ngudi than, trudng hg la rai quan trong. Su can thiep ciia chfnh quyln duge coi la can thiet trong nhii'ng trudng hgp
nan nhan bi danh dap nang, bi danh nhilu lan va da nhilu lin hoa giai khdng cd ket qua. 59,3% y kien ddng y vdi quan diim nay. 42% y kien cho rang can dua nan nhan den d tam nha hg hang, ngudi than khi can thiet. 29,3% y kien de nghi dua di tram y te va chi cd 3,5% y kien ddng tinh vdi viec dua nan nhan tdi nha tam lanh rieng.
VI bien phap xir ly ddi vdi ngudi cd hanh vi bao lire gia dinh: 76,8% y kien cho rang can dua hg ra phe binh, kiem diem d
Tgp chi Ddn tdc hgc sd4 - 2008 19 cudc hgp thdn/ban; 65,8% y kien ddng y
viec nen giao due bat buge nham thay ddi hanh vi. Tuy nhien, y kiln tap trung nhat vln la van ddng gia dinh, ngudi trong ddng hg can thiep, giiip dd (81,8%). Nhu vay, ngudi than trong gia dinh, ngudi cd uy tin trong ddng hg vSn cd vi trf quan trgng trong viec giai quyet, eac mau thuln trong gia dinh, phdng va chdng cac hanh vi bao luc gia dinh.
Bien phap can ngan, hoa giai vln duge ngudi dan lua chgn vdi ty le cao nhat (74,8%); giai phlp tao dieu kien sdm duge ly hdn chi cd 7,5% y kien ddng y. Trong khi dd, cac bien phap phat tien, tam giam giii ngudi cd hanh vi bao lire ft duge ngudi dan iing hd. Bien phap bat lao ddng edng fch ciing duge chap nhan nhung ty le ngudi ddng y khdng cao.
Bieu dd 1: Hieu qua cae bien phap can thiep phdng chdng bao luc
90-r
80 70 60 50 40 30 20 10
ft'
1 * ; : R ^ : V
•
1
i^=4i
J l
^
=4
tp;
1
DHieu qua B It hieu qua D Khdng hieu qua D Khdng biet
Can ngan Hoa giai Canh cao Phat tiln Tam giam giu Qua khao sat thue te, chiing tdi thay
ring hien tugng bao lue gia dinh cd xu hudng giam d cae xa cd kinh te kha phat trien nhu xa Tan Lap, huyen Mdc Chau. Di ddi vdi viec phat triln kinh te, cac gia dinh, ddng hg ngudi Hmdng d huyen Mdc Chau da td chirc cac budi II an thi {naox songf), xay dung huong udc, quy udc ciia ddng hg, cdng ddng cac ban dan tdc Hmdng vl viec xay dung nep sdng mdi, xay dung gia dinh hanh phiic va phat triln kinh te hd gia dinh.
Dl lam duge viec nay, trude hit phai ndi den vai trd ciia cae gia lang, nhimg ngudi cd uy tfn trong ddng hg va can bd thdn ban. Hg la nhirng ngudi tfch cue van ddng cac gia dinh,
ddng hg thue hien nep sdng mdi theo quy udc da duge chfnh ngudi dan trong cdng ddng xay dung va thdng nhai thue hien.
Mot vai nhan xet
Trong ddi sdng ciia ngudi Hmdng, do anh hudng eiia phong tuc tap quan, nhan thiic va trinh do dan trf chua cao, bao lire gia dinh d ngudi Hmdng dang diln ra hang ngay. Mae dii hien tutpng nay khdng gay ra ap lire ddi vdi cac cap chfnh quyln dia phuang nhung tren thue te dang anh hudng true tiep tdi sinh mang va cuge sdng eiia nhilu ngudi, dac biet la nhdm thanh nien dang do tudi xay dung gia dinh. Mae dii
20 Ddng Thi Hoa, Phgm Thi Kim Ganh trong 5 nam qua, cac hanh vi bao luc gia
dinh cd xu hudng giam nhung nd vin cdn la hdi ehudng canh bao vl viec cln thiet phdng chdng bao luc gia dinh.
Trinh do van hoa ciia ngudi Hmdng con qua thap. Ty le mil chir cao dac biet ddi vdi ngudi phii nu'. Cdng ddng dan tdc Hmdng thudng khep kin ft giao luu, tiep xiic; do vay, nhan thiic ciia ngu'di dan ve van dl bao lire cdn thap. Dilu kien kinh te cdn nhilu khd khan. Day la nhirng nguyen nhan quan trgng din tdi tinh trang bao lire trong gia dinh va cac vu tu tir lien quan den bao lue gia dinh d ngudi Hmdng.
Cac giai phap phdng chdng bao lire duge ngudi dan lira chgn chii yeu vln la giai phap hoa giai, van ddng gia dinh, ddng hg can thiep va giai quyei trong pham vi ndi bd gia dinh. Su can thiep ciia chfnh quyln, cdng an va cac td chiic doan thi ft duge ngudi Hmdng chap nhan. Vai trd ciia nhung ngudi CO uy tfn trong gia dinh, ddng hg duge khlng dinh trong viec giai quyet mau thuln va han ehl bao lire gia dinh.
Kien nghi
1. Can sdm ban hanh Luat phdng chdng bao luc trong gia dinh. Trong ndi dung ciia Luat cln luu y den cac yeu td tao dung gia dinh bin vung va vai trd ciia gia dinh, ddng hg trong viec phdng, chdng bao lire trong gia dinh. Ngdn ngir diing trong Luat cln dan gian, dl hilu dl cd the dl dang den vdi ngudi dan khi trinh do nhan thiic, trinh do dan trf cua mdt bd phan ngu'di dan cdn rai han che.
2. Can soan thao eac van ban dudi Luat de giup cho ngudi dan nhan thii'c rd rang ban ve luat phap. Ddng thdi phai thirc hien ddng bo nhilu ehinh sach phat trien kinh te - xa
hdi d viing dan tdc thilu so, dac biet la d vLing sau, viing xa, viing dac biet khd khan de nang cao nhan thiic ciia ddng bao dan tdc vl luat phap.
3. Xay dung cac md hinh gia dinh van hoa, huong udc xay dung van hoa cd su tham gia ciia chfnh ngudi dan dia phuang. Trong do cd ndi dung vl phdng chdng bao lire gia dinh. Khuyen khfch nhirng ngudi cd vai tro quan trgng trong cdng ddng tham gia va thue hien cac huang udc, quy udc d cap thdn ban va cap cdng ddng dan toe.
4. Cac ca quan thdng tin, tuyen truyin can nang cao cac hoat ddng truyin thdng true tiep vl luat phap ddi vdi ngudi dan toe thilu sd ndi ehung, ngudi Hmdng ndi rieng nham nang cao nhan thirc luat phap ciia ngudi dan. Khi ngudi dan da cd kien thiic vl luat phap, ed nhan thiic day du ve quyln va nghia vu ciia mdi thanh vien trong gia dinh se han che duge nhung trudng hgp dang tile do mau thuln nhd trong gia dinh.
Tai lieu tham khao
1. Dd Thuy Binh (1992), "Gia dinh Hmdng trong bdi canh kinh te - xa hdi hien nay", Tgp chi Ddn tdc hgc, Sd 2, tr. 34 - 38.
2. Khdng Dien (1995), Ddn sd vd ddn .TO tdc ngudi d Viet Nam, Nxb Khoa hge Xa hdi. Ha Ndi.
3. Nguyin Thu Ha (1998), "Bao lire trong gia dinh ddi vdi phu nir", Tgp chi Khoa hoc ve phu nu. So 3.
4. Biii Thu Hlng (2001), "Bao lire trong gia dinh", Tgp chi Khoa hgc ve phu nu, Sd 2, tr. 26 - 30.
5. Dang Thi Hoa (2001), "Vi the ciia ngudi phu nir Hmdng trong gia dinh va xa
Tgp chi Ddn tdc hgc sd4 - 2008 21 hdi", Tgp chi Khoa hgc ve Phu ml, Sd 3, tr.
27 - 32.
6. Hdi lien hiep phu nir Viet Nam (1997), "Thue trang tinh hinh bao lire ddi vdi phu nii trong gia dinh Viet Nam" {Bdo cao ket qud nghien cUu sau 8 ndm thue hien Lugt Hdn nhdn gia dinh cua Vien Kiem sdt Nhdn ddn, trinh bay trong Hdi nghi ngayl8/9/1997, khdng xuat ban).
7. Hdi Lien hiep Phu nir Viet Nam va Trung tam Nghien eiiu Thi trudng va Phat triln (2001), "Bao luc gia dinh ddi vdi phu nii d Viet Nam: ket qua nghien cuu tai Thai Binh, Lang San, T i l n Giang", Bao cao khoa hgc.
8. v a Tuan Huy (2003), Mdu thuan vg chdng trong gia dinh vd nhung yeu td anh hudng, Nxb Khoa hgc Xa hdi, Ha Ndi.
9. Vu Manh Lgi, VQ Tuan Huy, Nguyin Hiru Minh va Jennifer Clement (1999), Bgo luc tren co sd gidi: Trudng hgp Viet Nam, Ngan hang the gidi.
10. Duong Thi Thanh Mai (2005),
"Van dl bao lire trong gia dinh ddi vdi phu nir" trong: Bgo luc gidi trong gia dinh Viet Nam vd vai trd ciia truyen thdng dgi ehung trong su nghiep phdt trien phu ml, Nxb The gidi. Ha Ngi.
11. Nguyin Hiru Minh, Le Ngge Lan, Nguyin Thi Mai Hoa (2005), "Nghien ciru bao lire gia dinh tren ca sd gidi d Viet Nam", Bao cao Du an duge tai trg bdi Ford Foudation.
12. Le Thi Quy (1994), "Bao luc vd hinh trong gia dinh", Bdo Khoa hgc vd Ddi sdng, ngay 26/5/1994, tr. 4.
13. Le Thi Quy (1999), "Bao lire gia dinh va anh hudng eua nd den viec hinh thanh nhan each ciia tre em", Tgp ehi Khoa hgc ve phu nd, Sd 4, tr. 31 - 37.
14. Dd Ngge Tan, Dang Thi Hoa, Nguyin Thi Thanh (2004), Mot sd ddc diem ve gia dinh cua ddn tgc Hmdng, Dao tgi hai tinh Cao Bang vd Lai Chdu, Nxb Van hoa dan tdc, Ha Ndi.
15. Hoang Ba 'Hiinh (2005), Bgo luc gidi trong gia dinh Viet Nam vd vai trd cua truyen thdng dgi cluing trong su nghiep phdt trien phu nii, Nxb The gidi. Ha Ndi.
16. Le Thi (2001). "Bao lire ddi vdi phu nu la nguyen nhan ban che su tien bd va phat trien". Tap chi Khoa hgc ve phu nu, S,6 2, tr. 23 - 25.
Hai me con (ngudi Hmong d Dien Bien)
