VỀ CÁC TỘ! XÂM PHẠM QUÂN LÝ KINH

NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI

VỀ CÁC TỘ! XÂM PHẠM TRẬT TỊT QUÂN LÝ KINH TỂ

NGUYÊN VÀN NÔNG*

* Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

So vói Bộ luật Hình sự năm 1999, nhóm các tội phạm trật tự quản lý kỉnh tế trong Bộ luật Hình sự năm 2015 đã có những sửa đổi, bổ sung như bãi bỏ một số tội danh; tách, nhập tội danh. Vì vậy, khi áp dụng pháp luật cần lưu ý đối với các tội danh mới và nhóm các tội phạm được bổ sung thêm hành vi phạm tội mới.

Từ khóa: Bộ luật Hình sự năm 2015; các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.

Nhận bài: 30/12/2020; biên tập xong: 15/01/2021; duyệt bài: 18/01/2021.

1. Một số vấn đề chung

Sự khác biệt dễ nhận thấy giữa các quy định về “Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế” tại Chương XVIII Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018 (sau đây gọi là BLHS năm 2015) với các tội phạm quy định tại Chương XVI BLHS năm 1999 như sau:

Trong khi Chương XVI của BLHS năm 1999 (với 35 điều luật quy định về khoảng 45 tội danh) không được quy định thành các mục thì Chương XVIII BLHS năm 2015 được quy định thành ba mục:

Mục 1: Các tội phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thương mại; Mục 2:

Các tội phạm trong lĩnh vực thuế, tài

chính, ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm; và Mục 3: Các tội phạm khác xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.

Chương XVIII của BLHS năm 2015 đã bỏ một số điều luật về một số tội danh, như Điều 167 về Tội báo cáo sai trong quản lý kinh tế; Điều 170 về Tội vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp; Điều 178 về Tội sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng, về bản chất, đây là các trường hợp xóa bỏ một tội phạm (phi tội phạm hóa) và bổ sung thêm 15 điều luật quy định về 15 tội danh mới

Tạp chí

KIỂM SÁT_7 Số 03/2021

8

9tjuán Tọân (Ệău 2021

so với Chương XVI BLHS năm 19991.

1. Cụ thể như: Điều 212 về Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán; Điều 213 về Tội gian lận trong kinh doanh, bào hiểm; Điều 214 về Tội gian lận bảo hiểm xã hội, bào hiểm thất nghiệp; Điều 215 về Tội gian lận bào hiểm y tế; Điều 216 về Tội trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động (các tội phạm này đều được quy định ở Mục 2 Chương XVIII Bộ luật Hình sự năm 2015); Điều 217 về Tội vi phạm quy định về cạnh tranh; Điều 217a về Tội vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp; Điều 218 về Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản; Điều 219 về Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí; Điều 220 về Tội vi phạm quy định về quàn lý và sử dụng vốn đầu tư công gây hậu quả nghiêm trọng; Điều 221 về Tội vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng;

Điều 222 về Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng; Điều 223 về Tội thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng; Điều 224 về Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng; Điều 230 về Tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; Điều 234 về Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã (các tội phạm trên đều được quy định tại Mục 3 Chương XVIII Bộ luật Hình sự năm 2015).

2. Ví dụ như Điều 155 Bộ luật Hình sự năm 1999 quy định về Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, buôn bán hàng cấm được tách ra thành Điều 190 - Tội sản xuất, buôn bán hàng cấm và Điều 191 - Tội tàng trữ, vận chuyển hàng cấm; hoặc Điều 157 Bộ luật Hình sự năm 1999 được tách ra thành Điều 193 và Điều 194 trong Chương XVIII Bộ luật Hình sự năm 2015.

Một số điều luật quy định về một số tội danh trong Chương XVI BLHS năm 1999 không còn được tiếp tục quy định trong Chương XVIIIBLHS năm 2015 với tư cách là tội danh độc lập mà hành vi khách quan của các tội này đã được quy định thành một số tội danh mới như Điều 159 BLHS năm 1999 về Tội kinh doanh trái phép; Điều 165 BLHS năm 1999 về Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng. Ngoài ra, có một số hành vi khách quan trong các tội phạm tại Chương XVIII BLHS năm 2015 (không phải là tội danh mới) được bổ sung, trên cơ sở kế thừa và tương ứng với hành vi khách quan của Tội kinh doanh trái phép và Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng của BLHS

năm 1999. về bản chất, các trường hợp này không phải là bãi bỏ tội phạm mà chỉ bỏ tội danh này, nhưng thay thế bằng tội danh khác hoặc bổ sung thêm hành vi khách quan trong các tội danh đã có cùng bản chất với hành vi trong các tội danh bị bãi bỏ như Tội kinh doanh hái phép hoặc Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm họng.

Bên cạnh đó, một số điều luật quy định về tội ghép trong Chương XVI BLHS năm 1999 được tách ra thành các điều luật khác nhau quy định về các tội danh khác nhau (có thể vẫn là tội ghép); đồng thời quy định cụ thể hơn các hành vi khách quan và cá thể hóa hách nhiệm hình sự theo hướng tăng hình phạt12.

Trong nhiều tội danh, hành vi khách quan được cụ thể hóa rõ hơn; yếu tố định lượng, nhất là định lượng về mức độ thiệt hại trong các khung khoản của cấu thành cơ bản hoặc cấu thành tăng nặng được quy định cụ thể và rõ nét hơn; mức hình phạt trong một số tội danh được điều chỉnh cho phù hợp với yêu cầu đấu hanh phòng, chống tội phạm.

Với những thay đổi cơ bản nêu trên, khi áp dụng các quy định tại Chương XVIII của BLHS năm 2015, chúng ta cần chú ý những vấn đề sau đây:

Một là, theo quy định tại các điểm b, d khoản 1 Điều 2 của Nghị quyết số 41/2017/QH14 ngày 20/6/2017 của Quốc hội khóa 14 về việc thi hành Bộ luật Hình sự

Tạp chí số 03/2021

V

^k

IẺM S

^át

₉

ể&ùiỉn lộân (§ửu 2021

. số 100/2015/QH13 đã được sửa đổi, bổ sung một số điều theo Luật số 12/2017/QH14 và về hiệu lực thi hành của Bộ luật Tố tụng hình sự số 101/2015/QH13, Luật tổ chức cơ quan điều tra hình sự số 99/2015/QH13, Luật thi hành tạm giữ, tạm giam số 94/2015/QH13 (Nghị quyết số 41/2017) thì: Bộ luật Hình sự năm 2015 có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2018. Các điều khoản của BLHS năm 2015 xóa bỏ một tội phạm... và các quy đ inh khác có lợi cho người phạm tội thì được áp dụng đối với cả những hành vi phạm tội xảy ra trước 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 mà sau thời điểm đó mới bị phát hiện, đang bị điều fra, truy tố, xét xử hoặc đối với người đang được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt, xóa án tích. Như vậy, những hành vi phạm tội quy định tại các điều như: Điều 167 về Tội báo cáo sai trong quản lý kinh tế;

Điều 170 về Tội vi phạm quy định về cấp văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp;

Điều 178 về Tội sử dụng trái phép quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ của tổ chức tín dụng xảy ra trước 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 mà sau thời điểm đó mới bị phát hiện, đang bị điều tra, truy tố, xét xử hoặc đối với người đang được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt, xóa án tích sẽ được áp dụng quy định này; tức là không bị xử lý về hình sự nữa do BLHS năm 2015 không còn quy định các hành vi này là tội phạm. Nếu vụ án đã khỏi tố, đang điều tra, truy tố, xét xử thì phải đình chỉ; trường hợp người bị kết án đang chấp hành hình phạt hoặc đang được tạm đình chỉ chấp hành hình phạt thì được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại; trường hợp chưa chấp hành hoặc đang được hoãn chấp hành hình phạt thì được miễn chấp hành toàn bộ hình phạt.

Hai là, theo quy định tại điểm c khoản 1 Điều 2 của Nghị quyết số 41/2017 nêu trên thì với những tội phạm mới quy định tại các điều... 212, 213, 214, 215, 216, 217, 217a, 218, 219, 220, 221, 222, 223, 224, 230...

của BLHS năm 2015 và các điều luật bổ sung hành vi phạm tội mới cũng như các quy định khác không có lợi cho người phạm tội thì chỉ áp dụng với những hành vi phạm tội được thực hiện từ 01/01/2018 trở đi; không áp dụng đối với những hành vi phạm tội xảy ra trước 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 mà sau thời điểm đó mới bị phát hiện, đang bị điều tra, truy tố, xét xử hoặc đối với người đang được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt, xóa án tích.

Ba là, theo quy định tại điểm e khoản 1 Điều 2 Nghị quyết số 41/2017 thì với một số hành vi trong đó có hành vi “... kinh doanh trái phép” quy định tại Điều 159, hành vi “cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” tại Điều 165 của BLHS năm 1999 xảy ra trước 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 mà sau thời điểm đó vụ án đang trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử thì tiếp tục sử dụng quy định của BLHS năm 1999 để xử lý; trường hợp vụ án đã được xét xử và đã có bản án, quyết định của Tòa án thì không được căn cứ vào việc BLHS năm 2015 không quy định Tội kinh doanh trái phép, Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng để kháng cáo, kháng nghị theo hướng không phạm tội. Trường hợp người bị kết án đang chấp hành án hoặc đã chấp hành xong bản án về một trong các tội danh này thì vẫn áp dụng quy định tương ứng của các văn bản quy phạm pháp luật về hình sự có hiệu lực trước ngày 0 giờ 00 phút ngày

Tạp chí

KIỂM SÁT_/ Số 03/2021

10

NGHIÊN cúu -TRAO ĐỔI

01/01/2018 đê giải quyêt; nêu sau thời điêm 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 mới bị phát hiện thì không khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử về Tội kinh doanh trái phép quy định tại Điều 159, Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quà nghiêm trọng quy định tại Điều 165 của BLHS năm 1999 mà áp dụng quy định của BLHS năm 2015 về các tội danh tương ứng để khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử.

Như vậy, quy định tại điểm e khoản 1 Điều 2 Nghị quyết số 41/2017/QH14 đã nêu rõ:

- Với hành vi “kinh doanh trái phép”

hoặc “cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” thực hiện trước 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018, đã được phát hiện và khởi tố vụ án trước 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 mà sau đó đang được điều tra, truy tố, xét xử thì vẫn áp dụng các quy định của BLHS năm 1999 để xử lý tội phạm và người phạm tội.

- Với hành vi “kinh doanh trái phép”

hoặc “cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” thực hiện trước 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 nhưng sau thời điểm 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 mới phát hiện thì vẫn xử lý hình sự (nếu thỏa mãn đầy đủ dấu hiệu của cấu thành tội phạm) nhưng không khỏi tố, điều fra, truy tố, xét xử về Tội kinh doanh trái phép quy định tại Điều 159 BLHS năm 1999 hoặc Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng quy định tại Điều 165 của BLHS năm 1999 mà áp dụng quy định của BLHS năm 2015 về các tội danh tương ứng để khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử.

Vân đê đặt ra là: Tội danh nào trong sô các tội danh mới quy định tại Chương XVIII của BLHS 2015 tương ứng với các T ội kinh

doanh trái phép hoặc Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng trong BLHS năm 1999? Giải quyết vấn đề này có ý nghĩa thực tiễn là những hành vi phạm tội theo các tội danh mới quy định trong Chương XVIII của BLHS năm 2015 tương ứng với Tội kinh doanh trái phép hoặc Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng quy định tại BLHS năm 1999 sẽ được áp dụng để xử lý cả với các hành vi phạm tội được thực hiện trước thời điểm 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018.

2. về các tội danh

về nguyên tắc: Vì Tội kinh doanh trái phép tại Điều 159 và Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng tại Điều 165 của BLHS năm 1999 thuộc nhóm các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, do vậy chỉ những tội danh mới nào (hoặc hành vi khách quan mới nào) tại Chương XVIII của BLHS năm 2015 quy định về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế có các dấu hiệu pháp lý trong cấu thành tội phạm tương đồng với các dấu hiệu pháp lý của Tội kinh doanh trái phép hoặc Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng của BLHS năm 1999 thì mới là tội danh (hoặc là hành vi khách quan mới) tương ứng với nhau.

Theo Điều 159 của BLHS năm 1999, cấu thành tội phạm của Tội kinh doanh trái phép là:

về mặt khách quan: Hành vi khách quan là kinh doanh trái phép thể hiện dưới

Tạp chí Số 03/2021 V-KIỂM

S

át

11

&juân Tộân (§ửư 2021

một trong các dạng như: (i) Kinh doanh không có đăng ký kinh doanh; (ii) Kinh doanh không đúng với nội dung đã đăng ký; và (iii) Kinh doanh không có giấy phép riêng trong trường hợp pháp luật quy định phải có giấy phép. Cả ba dạng cụ thể của hành vi kinh doanh trái phép nói trên phải thỏa mãn thêm một trong các dấu hiệu sau đây: Hàng phạm pháp có giá trị từ 100 triệu đồng trở lên; hoặc đã bị xử phạt hành chính hoặc đã bị kết án và chưa được xóa án tích về Tội kinh doanh trái phép hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 153, 154, 155, 156, 157, 158, 160, 161, 164, 193, 194, 195, 196, 230, 232, 233, 236 và 238 của BLHS năm 1999.

Theo Điều 165 BLHS năm 1999, cấu thành tội phạm của Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng:

về chủ thể của tội phạm này phải là người có chức vụ, quyền hạn trong hoạt động quản lý kinh tế (chủ thể đặc biệt).

về mặt khách quan: Hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế; có thể là hành vi thực hiện không đúng hoặc không thực hiện quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế (được quy định trong các văn bản pháp luật); hậu quả của hành vi khách quan là gây thiệt hại từ 100 triệu đồng trở lên hoặc dưới 100 triệu đồng nhưng người thực hiện hành vi đã bị xử lý kỷ luật mà còn vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng.

Xét trên cơ sở các dấu hiệu về mặt khách quan của tội phạm thì Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm họng thuộc loại tội có cấu thành vật chất. Trong Chương XVI của

BLHS năm 1999, ngoài những hành vi cố ý làm ưái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng theo từng lĩnh vực quản lý kinh tế đã được cụ thể hóa trong nhiêu tội danh thì Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng quy định tại Điều 165 BLHS năm 1999 được coi như “cái túi”, “tội danh quét” để điều chỉnh, xử lý với các hành vi cố ý làm trái khác trong lĩnh vực quản lý kinh tế nhưng chưa được nhà làm luật dự liệu và quy định trong BLHS năm 1999. Việc sử dụng kỳ thuật xây dựng luật như trên nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu đấu tranh phòng chống tội phạm trong lĩnh vực quản lý kinh tế, trong điều kiện pháp luật hình sự chưa theo kịp thực tiễn đời sống, nhưng mặt khác phần nào đó lại không phù hợp với kinh tế thị trường và không phải là giải pháp đáp ứng tốt nhất yêu cầu tăng cường pháp chế trong quản lý kinh tế. Đây là một trong Cấc lý do khi xây dựng BLHS năm 2015, các nhà làm luật đã bỏ Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng mà quy định cụ thể các tội danh mới thể hiện hành vi khách quan cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế hoặc bổ sung thêm các hành vi khách quan trong cấu thành tội phạm của một số tội.

Đối chiếu các dấu hiệu pháp lý của Tội kinh doanh trái phép tại Điều 159 và Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng tại Điều 165 BLHS năm 1999 với các tội phạm quy định tại Chương XVIII của BLHS năm 2015, có thể thấy tại Chương XVIII BLHS năm 2015 có nhóm các tội danh mới và các hành vi khách quan mới tương ứng với tội

Tạp chí

KIỀM SÁ I sỏ 03/2021

12

NGHIÊN Ciro -TRAOĐỔI

danh hoặc hành vi khách quan của Tội kinh doanh trái phép hoặc Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng trong BLHS năm

1999; cụ thể như sau:

- Trong nhóm các tội danh mới tại Chương XVIII của BLHS năm 2015:

- Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán (Điều 212):

Hành vi khách quan của tội này là làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán gây thiệt hại cho nhà đầu tư; không phải là hành vi kinh doanh trái phép và cũng không thỏa mãn dấu hiệu pháp lý của Tội cố ý làm hái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 165 BLHS năm 1999) vì chủ thể của tội phạm này không phải là người có chức vụ, quyền hạn (chủ thể đặc biệt).

- Tội gian lận trong kinh doanh bảo hiểm (Điều 213): Mặc dù hành vi khách quan của

tội này là hành vi gian lận trong kinh doanh bảo hiểm nhưng các dạng cụ thể của hành vi này không tương thích với các dạng hành vi

“kinh doanh trái phép” tại Điều 159 BLHS năm 1999.

- Tội gian lận bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp (Điều 214): Hành vi khách quan của của tội này thể hiện ở hành vi gian lận (cũng có nghĩa là cố ý làm trái) nhưng nếu có mục đích chiếm đoạt thì không tương thích với hành V i khách quan của các tội quy định tại các điều 159 và 165 BLHS năm 1999; nếu gây thiệt hại nhưng chủ thể của tội phạm không phải là người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn của mình khi thực hiện các hành vi gian lận thì cũng không tương thích với tội phạm tại các điều 159 và 165 của BLHS năm 1999.

- Tội gian lận bảo hiểm y tế (Điều 215):

Không tương thích với tội phạm tại các điều 159 va 165 BLHS năm 1999 (iý do như phân tích với Điều 214 BLHS năm 2015).

- Tội trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động (Điều 216): Mặc dù hành vi “trốn đóng bảo hiểm...” như quy định tại điều luật này có bản chất là hành vi “cổ ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế” trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động nhưng hành vi này không tương thích với tội phạm quy định tại Điều 165 BLHS năm 1999 vì chủ thể của tội phạm không phải là người có chức vụ, quyền hạn. Điều đó có ý nghĩa là nếu chủ thể của hành vi trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động là người có chức vụ, quyền hạn và đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong việc trốn đóng bảo hiểm thì là tội phạm tương thích với tội phạm tại Điều 165

BLHS năm 1999.

- Tội vi phạm quy định về cạnh tranh (Điều 217): Các dạng hành vi khách quan của tội này có bản chất là cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế trong lĩnh vực cạnh tranh; tuy nhiên tội phạm này chỉ tương thích với Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng tại Điều 165 BLHS năm 1999 nếu chủ thể là người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thực hiện các hành vi khách quan của tội phạm này.

- Tội vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp (Điều 217a): Với các dấu hiệu về chủ thể của tội phạm, lỗi và các dạng hành vi khách quan quy định tại

Tạp chí Số 03/2021 \_KIẺM sát

13

9ỗuủn Tộán $ửu 2ŨẴ1

Điêu 217a BLHS năm 2015 cho thây đây là một dạng kinh doanh trái phép trong lĩnh vực kinh doanh đa cấp (không có giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp hoặc không đúng với nội dung giấy chứng nhận đăng ký; đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này chưa được xóa án tích mà còn vi phạm hoặc thu lợi bất chính từ 200 triệu đồng trở lên hoặc gây thiệt hại cho người khác từ 500 triệu đồng trở lên). Do vậy tội phạm quy định tại Điều 217a BLHS năm 2015 tương thích với tội phạm tại Điều 159 BLHS năm 1999.

- Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản (Điều 218): Với các dạng hành vi khách quan quy định tại Điều 218 BLHS năm 2015 cho thấy tội phạm này không tương thích với Tội kinh doanh trái phép tại Điều 159 BLHS năm 1999.

Theo quy định của Luật đấu giá tài sản năm 2016 thì hoạt động đấu giá là một nghề, do người có chứng chỉ hành nghề đấu giá thực hiện (Đấu giá viên). Đấu giá viên hành nghề đấu giá tại Trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản (do ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập, là đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Sở Tư pháp, có trụ sở, con dấu và tài khoản riêng) hoặc tại doanh nghiệp đấu giá tài sản (dưới hình thức doanh nghiệp tư nhân, công ty hợp danh, được thành lập, tổ chức, hoạt động và chấm dứt hoạt động theo quy định của Luật đấu giá tài sản và Luật doanh nghiệp) hoặc tại tổ chức mà Nhà nước sở hữu 100% vốn điều lệ do Chính phủ thành lập để xử lý nợ xấu của tổ chức tín dụng. Các tổ chức đấu giá tài sản (bao gồm Trung tâm dịch vụ đấu giá tài sản và Doanh nghiệp đấu giá tài sản) có quyền được nhận

I Tạp chí

14

KIỂM SÁT _ / Sô 03/2021

thù lao dịch vụ đâu giá, chi phí đâu giá tài sản theo họp đồng dịch vụ đấu giá tài sản ký với người có tài sản đấu giá (trong đó có cả Cơ quan thi hành án dân sự). Chủ thể của tội phạm quy định tại Điều 218 BLHS năm 2015 là bất kỳ ai có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi theo luật định. Với các dấu hiệu trên thì tội phạm tại Điều 218 BLHS năm 2015 cũng không tương thích với tội phạm tại Điều 165 BLHS năm 1999.

- Đối với các tội danh: Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí (Điều 219), Tội vi phạm quy định về quản lý và sử dụng vốn đầu tư công gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 220), Tội vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 221), Tội thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 223), Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 224), Tội vi phạm quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất (Điều 230) thì với các dấu hiệu về chủ thể của tội phạm (người có chức vụ, quyền hạn), dấu hiệu về lỗi (lồi cố ý), và dấu hiệu về hành vi khách quan của các tội này cho thấy các tội phạm quy định tại các điều: 219, 220, 221, 223, 224 và 230 của BLHS năm 2015 tương thích với tội phạm tại Điều 165 BLHS năm 1999.

- Đối vói Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 222):

Các dấu hiệu của cấu thành tội phạm này về lỗi, mặt khách quan tương thích với các dấu hiệu của tội phạm quy định tại Điều 165 BLHS năm 1999. Tuy nhiên chỉ trong trường hợp chủ thể của tội phạm là người có chức vụ, quyền hạn, đã lợi dụng chức vụ quyền hạn của mình trong khi thực hiện các

NGHIÊN CỨU - TRAO DỔI

hành vi vi phạm quy định của pháp luật về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng thì tội phạm quy định tại Điều 222 BLHS năm 2015 mới tương thích với tội phạm tại Điều

165 BLHS năm 1999.

Như vậy, trong các tội phạm quy định ở một số điều luật tại Chương XVIII của BLHS năm 2015 được chúng tôi cho là tương thích với các tội phạm tại Điều 159 hoặc 165 của BLHS năm 1999 thì khi áp dụng cũng cần chú ý một số điểm sau đây:

- Nếu các hành vi phạm tội quy định tại các tội danh tại Chương XVIII của BLHS năm 2015 tương thích với tội phạm tại Điều 159 hoặc 165 của BLHS năm 1999 được thực hiện từ trước thời điểm 0 giờ ngày 01/01/2018 mà sau đó mới phát hiện thì vẫn có thể khởi tố vụ án, điều ứa, truy tố, xét xử để truy cứu trách nhiệm hình sự; khi đó cần áp dụng các quy định của BLHS năm 2015 để xem xét trách nhiệm hình sự.

- Trong trường hợp nêu trên, do có một số quy định về trách nhiệm hình sự (tình tiết định tội, định khung, hình phạt...) trong các điều luật về các tội danh mới tại Chương XVIII của BLHS năm 2015 nặng hơn so với quy định tại các điều 159 hoặc 165 của BLHS năm 1999, do vậy khi áp dụng các quy định về các tội danh mới tại Chương XVIII của BLHS năm 2015 để xử lý các hành vi phạm tội thì cần đồng thời áp dụng quy định có lợi hơn của tội phạm tại các điều 159 và 165 của BLHS năm 1999 đối với người phạm tội.

- Trong nhóm các tội danh đã có trong Bộ luật Hình sự năm 1999 nhưng có bổ sung thêm hành vi phạm tội mới:

Tại Chương XVIII của BLHS năm 2015 có một số điều luật về các tội danh mang tính kế thừa quy định của BLHS năm 1999

nhưng có bổ sung thêm hành vi khách quan của tội phạm (không phải là tội danh mới).

Trong số các hành vi khách quan được bổ sung này, có hành vi được coi là cụ thể hóa của hành vi khách quan của tội phạm (hành vi được dùng để đặt tên cho tội danh) và cũng có hành vi được bổ sung mới (bổ sung thêm) so với hành vi khách quan của tội phạm. Trong số các hành vi mới được bổ sung này, có hành vi tương thích với hành vi khách quan của Tội kinh doanh trái phép (Điều 159 BLHS năm 1999) hoặc của Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 165 BLHS năm 1999), cụ thể như:

- Điều 200 BLHS năm 2015 về Tội trốn thuế (Điều 161 BLHS năm 1999): Các dạng hành vi khách quan quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm i khoản 1 là cụ thể hóa của hành vi “trốn thuế”. Nhưng nếu người nào có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn để trốn thuế thì hành vi này tương thích với hành vi khách quan của tội phạm quy định tại Điều 165 BLHS năm 1999 và bị xử lý theo quy định tại điểm c khoản 2 Điều 200 BLHS nam 2015.

- Điều 206 BLHS năm 2015 về Tội vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng (Điều 206): Tội phạm này có một số điểm mới so với Tội vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng tại Điều 179 BLHS năm 1999: (i) Phạm vi các quy định của pháp luật bị xâm hại không chỉ trong lĩnh vực về cho vay mà mở rộng hơn về hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng. Cũng do vậy, tội phạm tại Điều 206 BLHS năm 2015 đã bổ sung thêm nhiều dạng hành vi khách quan,

Tạp chí số 03/2021

V

k

IỂM S

át

15

Xuân ^ân (Ệửu 20Ẵ1

trong đó có dạng hành vi khách quan tương thích với hành vi “kinh doanh trái phép” tại Điều 159 BLHS năm 1999 như: Hành vi

“kinh doanh vàng trái phép hoặc kinh doanh ngoại hối trái phép” (điểm i khoản 1), “tiến hành hoạt động ngân hàng khi chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép theo quy định của Luật ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Luật các tổ chức tín dụng” (điểm k khoản 1); các dạng hành vi khách quan tại các điểm từ điểm a đến điểm h khoản 1 Điều 206 BLHS năm 2015 là những hành vi khách quan mới bổ sung và tương thích với hành vi phạm tội quy định tại Điều 165 BLHS năm 1999; trừ những hành vi tại một số điểm về “vi phạm quy định về cho vay”

trong hoạt động ngân hàng là cụ thể hóa điểm c khoản 1 Điều 179 BLHS năm 1999.

Chú ý: Khi áp dụng các quy định của BLHS năm 2015 trong các trường hợp bổ sung thêm hành vi khách quan mà tương thích với các hành vi khách quan tại Điều 159 hoặc 165 BLHS năm 1999, cần chú ý các quy định này có thể áp dụng đối với cả hành vi phạm tội thực hiện trước thời điểm 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 nhưng trong trường hợp các quy định mới của BLHS năm 2015 nặng hơn (không có lợi) cho người phạm tội thì cần phải áp dụng tinh thần của các quy định có lợi cho người phạm tội tại Điều 159 và Điều 165 BLHS năm 1999.

3. về một số vấn đề khác

Tại Chương XVIII của BLHS năm 2015 có một số điều luật và tội danh được tách ra từ các tội ghép của BLHS năm 1999. Việc tách điều luật và tội danh từ các tội ghép của BLHS năm 1999 chủ yếu nhằm cơ cấu lại cho khoa học và thay đổi

trách nhiệm hình sự cho phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm; ví dụ như Điều 190 về Tội sản xuất, buôn bán hàng cấm và Điều 191 về Tội tàng trữ, vận chuyển hàng cấm của BLHS năm 2015 là hai điều luật và các tội danh được tách ra từ Điều 155 BLHS năm 1999 quy định về 04 nhóm hành vi, bao gồm: “Sản xuất, tàng trữ, vận chuyển và buôn bán hàng cấm”; trong đó mức hình phạt tù đối với Tội tàng trữ, vận chuyển hàng cấm tại Điều 191 BLHS năm 2015 nhẹ hơn so với quy định tại Điều 155 BLHS năm 1999.

Hoặc các tội danh tại các Điều 193 về Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm và Điều 194 về Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh của BLHS năm 2015 được tách ra từ Điều 157 BLHS năm 1999 về tội ghép: “Sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh”; trong đó mức hình phạt tù đối với các hành vi phạm tội quy định tại Điều 193 BLHS năm 2015 nhẹ hơn so với quy định tại Điều 157 BLHS năm 1999.

Ngoài ra, khi tách điều luật của BLHS năm 1999 về tội ghép để xây dựng thành các điều luật mới, nhà làm luật có thể bổ sung thêm đối tượng tác động của tội phạm (không phải là bổ sung thêm tội danh), ví dụ như trường hợp tại Điều 193 BLHS năm 2015 có bổ sung: Phụ gia thực phẩm là đối tượng của hành vi “sản xuất, buôn bán hàng giả”. Với trường hợp này, cần áp dụng như đối với quy định về tội phạm mới, tức là quy định về hành vi “sản xuất, buôn bán hàng giả là phụ gia thực phẩm” chỉ áp dụng với hành vi phạm tội thực hiện từ 0 giờ 00 phút ngày 01/01/2018 trở đi.n

Tạp chí

KIẺM SÁT Số 03/2021

16